Cz. 2 kursu

1. - Program zajęć z zakresu arteterapii - terapii przez plastykę

2. - Moc w zabawie

3. - Propozycja zabaw, ćwiczeń z dziećmi

A.

PROGRAM ZAJĘĆ Z ZAKRESU ARTETERAPII - TERAPII PRZEZ PLASTYKĘ

(znalezione w Internecie)

CEL GŁÓWNY: Wzbudzanie emocji wywierających korzystny wpływ na zaspakajanie potrzeby samorealizacji dziecka oraz przejawiane przez niego formy aktywności

CELE ETAPOWE:
1. Pobudzanie wszechstronnego rozwoju ucznia.
2. Rozwijanie zainteresowań i uzdolnień plastycznych.
3. Stwarzanie możliwości własnych wypowiedzi za pomocą różnorodnych środków artystycznych.
4. Podnoszenie poziomu samoakceptacji.
5. Rozładowywanie negatywnych napięć, emocji i agresji.
6. Uaktywnienie i otwarcie się ucznia mającego problemy z nawiązywaniem kontaktów rówieśniczych.
7. Zrozumienie istoty samodzielności i odpowiedzialności za wykonane zadanie.
8. Wdrożenie w proces twórczy prac i przedmiotów praktycznych, potrzebnych i estetycznych.
9. Rozwijanie sprawności manualnej.

SPODZIEWANE EFEKTY:
dziecko -
* wyraża swoje myśli, emocje, przeżycia w sposób społecznie akceptowany,
* przeżywa sukces,
* czuje się zauważone i docenione,
* nabywa większej pewności siebie,
* podwyższa własny poziom samooceny i samoakceptacji,
* nawiązuje prawidłowe kontakty rówieśnicze,
* jest wrażliwe na potrzeby innych,
* potrafi pracować w grupie,
* rozwija własną wrażliwość estetyczną,
* posiada niezbędne umiejętności plastyczne oraz wiedzę z tego zakresu,

ZASADY PROCESU ARTETERAPEUTYCZNEGO:
* dobrowolność uczestnictwa w zajęciach i decydowanie dziecka o swojej aktywności w proponowanych ćwiczeniach,
* dwupoziomowa komunikacja polegająca na porozumiewaniu się w sferze werbalnej i niewerbalnej,
* wyrażanie emocji ujawniających uczucia,
* sprzeciw wobec rywalizacji w grupie,
* stosowanie różnorodnych środków oddziaływań (światło, dźwięk, muzyka),
* zasada "tu i teraz" podkreślająca wagę doznań doświadczanych podczas zajęć.

ORGANIZACJA ZAJĘĆ:
* cotygodniowe spotkania,
* planowe działania ukierunkowane na odkrycie nowych możliwości i osiągnięcie zmian w zachowaniu dziecka,
* działania skierowane do grupy dzieci ze stwierdzonymi zaburzeniami w rozwoju psychoruchowym, zaburzeniami w zachowaniu, niską samooceną, nieśmiałością, trudnościami szkolnymi,
* prowadzenie grupy 10-12 dzieci o zbliżonym wieku metrykalnym,
* przeprowadzanie zajęć w szkolnym gabinecie arteterapii,
* wykorzystanie metod pracy opartych na spontanicznej aktywności dziecka,
* dostosowanie metod pracy do możliwości percepcyjnych dziecka,
* prowadzenie zajęć przez nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu terapii pedagogicznej,
* prowadzenie zajęć zgodnie z zasadami oddziaływań wychowawczych -
- indywidualizacja środków i metod
- powolne stopniowanie trudności
- systematyczność
- ciągłość oddziaływań.

Spotkania z wyobraźnią - arteterapia. Program edukacyjno-terapeutyczny

 

 Człowiek w swym codziennym zabieganiu wokół zadań, które sobie postawił bądź którym podporządkował swoje życie, napotyka sytuacje, wymagające wysiłku większego niż przewidywał. Czasami zmiany okoliczności życiowych człowieka zagrażają unieważnieniem jego osobistych projektów bądź wartości, z którymi wiązał swoje istnienie. Wszystko to stanowi oczywisty wymiar naszego życia.

Przywykliśmy do życia w niepokoju, stawiamy mu czoła, co rano odbudowując nadzieję na spełnienie naszych zamierzeń. Nikt nie może uniknąć niepokoju, nie ma bowiem wartości nienaruszalnych. Co więcej, niepokój wypływający ze świadomości tymczasowości istnienia jest warunkiem rozwoju osobowości. Cały wzrost wypełniony jest bowiem wyrzekaniem się bezpieczeństwa w imię odkrywania i realizacji nowych wartości. Małe dziecko, nie bacząc na troskę rodziców, wkracza w zakazane obszary, ryzykując ból i gniew opiekunów, nastolatek pragnie wyzwolić się z krępujących zakazów, by wypróbować swój sposób na życie, dorośli podejmują ryzykowne przedsięwzięcia, by potwierdzić wiarę w swoje możliwości. Zatem bycie w sytuacji trudnej jest normalnym stanem człowieka, jest warunkiem życia i rozwoju. Natomiast umiejętność konstruktywnego ustosunkowania się wobec tej sytuacji jest jednym z przejawów dojrzałości człowieka.
Dojrzałości nie osiąga się automatycznie wraz z upływem lat. Jednym z najistotniejszych faktów w życiu człowieka jest to, że się rozwija, że nieustannie jest w drodze. Człowiek jest jedyną istotą żyjącą, która rozwija się w swoim indywidualnym życiu, w dużym stopniu na swój własny rachunek. Postępowanie w rozwoju oznacza nieustanne zmaganie się ze sobą i okolicznościami życia. Zawiera w sobie ryzyko upadku, zatem rozwój wymaga odwagi i decyzji powiedzenia życiu "tak".
Afirmacji życia dziecko uczy się najpierw od matki, a nieco później od obojga rodziców, gdy doświadcza pewności, iż pomoc przyjdzie zawsze wtedy, gdy będzie jej potrzebowało. Również pod okiem rodziców uczy się stawiać pierwsze samodzielne kroki, pokonywać trudności, znosić porażki, kierować własnym postępowaniem. Od tego, jak wiele zaufania do siebie i świata zdobędzie dziecko w początkowych latach życia, zależy odwaga, z jaką potrafi ono stanąć wobec problemów w życiu. Innymi słowy, im więcej miłości i wsparcia w dzieciństwie, tym większa szansa na samodzielne i prawidłowe rozwiązywanie problemów życiowych.

Bardzo istotne dla rozwoju są doświadczenia, jakie wynosi dziecko z instytucji edukacyjnych. Chodzenie do szkoły - to szansa na samookreślenie się społeczne. Szansa na odkrycie swoich mocnych stron i wybór odpowiedniej drogi życiowej. To również możliwość rozwoju autonomii i zdolności do współdziałania w grupie. W szkole, podobnie jak w domu, wiele zależy od dorosłych; to oni organizują środowisko życia dziecka, kontrolują obszar doświadczeń, wspierają radą i doświadczeniem. Okres szkolny - to kluczowy dla rozwoju moment wyboru siebie i obszaru własnej odpowiedzialności. Jednak od dorosłych w dużej mierze zależy, czy nastąpi otwarcie na świat jako miejsce realizacji osobistych nadziei i wspólnego z innymi zamieszkiwania, czy też świat ten pojawi się jako miejsce walki w imię zabezpieczenia własnych interesów, czy okaże się on pustką napawającą lękiem przed nieznanym.

Oprócz miłości dziecko potrzebuje również życzliwego wsparcia w samodzielnych poszukiwaniach wartości mogących nadać sens jego życiu. Podejmowanie trudu wybierania, gorzki smak porażki i radość ze zwycięstwa - to atrybuty rozwoju. Podobnie jak miłości i akceptacji, dziecko potrzebuje zgody na podejmowanie prób. Próby te podejmuje początkowo w przestrzeni wartości, którą dzieli ze światem dorosłych. Niewątpliwie ważna jest także treść oferty świata rówieśników.

W środowisku szkolnym pojawia się problem związany z zaburzeniem układu relacji dziecka z otoczeniem. Prawidłowe funkcjonowanie polega na otwartym stosunku do otoczenia, aktywnym włączaniu się w działanie, umiejętności współpracy oraz umiejętności pokonywania trudności. Ten układ może ulegać różnym deformacjom, najczęściej w dwóch kierunkach: gdy dziecko jest podporządkowane otoczeniu, czyli zdominowane przez nie oraz gdy nad swoim otoczeniem góruje i usiłuje go mniej lub bardziej wyraźnie podporządkować sobie. W każdym przypadku następują inne konsekwencje. W przypadku zdominowania widoczna jest niepewność, powściągliwość w działaniu, brak wiary we własne siły, wzmożone mechanizmy obronne, słaba odporność na stresy, w końcu obniżona aktywność własna. W przypadku dominacji nad otoczeniem widoczna jest tendencja do narzucania własnych życzeń i pomysłów, przełamywanie oporu siłą, popadanie w konflikty, gdy otoczenie się nie poddaje, a w działaniach większa odporność i aktywność. Z obu tymi sytuacjami łączy się zagrożenie dla dalszego rozwoju dziecka w postaci pojawienia się zaburzeń emocjonalnych.

Na Spotkaniu Twórców i Teoretyków Sztuki w Katowicach padła wypowiedź: "życie nakłada na nas zadania nierozwiązalne, dlatego też potrzebne są środki uśmierzające, konstrukcje pomocnicze, zaspokojenia zastępcze. Jednym z nich jest sztuka, która zastępuje rzeczywistość iluzją. Być może, że człowiek łaknie aktów bezinteresownych i za taki akt uważa, m.in. tworzenie lub obcowanie z tworami wyobraźni, które nie dając namacalnych korzyści, dopełniają człowieka duchowo. A może głód sztuki bierze się stąd, że sztuka zezwala człowiekowi na moment nieodpowiedzialności, kaprys, chwilowe wyzwolenie się od tego, co konieczne. Sztuka zdolna jest stwarzać poczucie wolności wewnętrznej na użytek własny" (U. Kozioł).

 ISTOTA ARTETERAPII

Termin "arteterapia" pierwszy raz pojawił się w latach czterdziestych XX wieku w literaturze anglojęzycznej. W polskim piśmiennictwie pojęcie to zaczęło funkcjonować nieco później i było zamiennie określane jako: "kulturoterapia", "arterapia", "artterapia", "artoterapia", "terapia rysunkiem" itd. Pojęcie "arteterapia" pochodzi od słów: ars - sztuka i therapeuein - leczenie.
Szeroko rozumiana arteterapia jest definiowana jako "układ poglądów i czynności ukierunkowanych na utrzymanie i podnoszenie poziomu jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawiania sztuki" (E. Grzebyk).

Wąskie znaczenie terminu "arteterapia" oznacza terapię stosującą sztuki plastyczne i nosi nazwę "plastykoterapii" lub "terapii malarskiej". Określa się ją jako "spontaniczną twórczość chorych, poddanych opiece terapeutów lub działania kreacyjne, plastyczne podejmowane w sytuacji terapeutycznej przez osoby uprzednio nietwórcze w zakresie plastyki." (W. Szulc)

Sztuka jest odbiciem ludzkich marzeń, ideałów, wartości i dążeń. W niej ujawniają się ludzkie uczucia i emocje zarówno pozytywne, jak i negatywne. Sztuka jest nieodłącznym atrybutem ludzkiej egzystencji. Pełni funkcję katharsis. Arteterapia może być stosowana względem osób niezależnie od wieku, poziomu wykształcenia, zdolności, stanu zdrowia. Sztuka może być tutaj wykorzystana zarówno w celach diagnostycznych, jak i terapeutycznych.

Arteterapia pomaga uzewnętrznić emocje, pragnienia, dążenia, myśli. Jest formą komunikacji z samym sobą i z innymi ludźmi. W trakcie zajęć możliwa staje się zmiana sposobu odbioru otaczającej rzeczywistości. Dzięki niej dziecko lub osoba dorosła zaczyna nabierać dystansu w stosunku do własnych, niekiedy trudnych przeżyć, uczuć i doświadczeń. Odgrywa istotną rolę wobec, np. dzieci z rodzin, gdzie nie dopuszcza się do ujawniania uczuć, gdzie są one tłumione bądź też wyrażane w niewłaściwej formie. Dzięki arteterapii można kształtować i rozwijać inteligencję emocjonalną a szczególnie takie jej aspekty, jak identyfikowanie własnych stanów emocjonalnych oraz wyrażanie ich w społecznie akceptowany, nieraniący innych sposób. Ponadto wzmacnia przekonanie, iż można bez poczucia winy i lęku przed karą przyznać się do przeżywania buntu, cierpienia i wielu innych negatywnych emocji.

Sztuka pomaga kształtować osobowość dziecka - z jednej strony stwarza możliwość ujawnienia stłumionych uczuć, zaś z drugiej strony przejmuje nad nimi kontrolę i uwalnia od napięć. Wpływa również na samoocenę i poczucie własnej wartości. Jest sposobem porozumienia z sobą i innymi.

Podstawowym celem arteterapii jest ujawnienie zahamowań blokujących poznanie, uczenie się, rozwój zdolności, kształtowanie osobowości. Jej założeniem jest odkrycie nowych możliwości i osiągnięcie zmian w zachowaniu.

- kawałki szkła, szklane opakowania,
- farby wodne,
- pędzle, pisak do CD, konturówka do szkła

- potrafi odrysować na szkle projekt
z szablonu,
- odpowiednio dobiera kolory,
- miesza farby pochodne,
- pokrywa farbą zaznaczone przestrzenie

• Test socjometryczny

• Arkusz obserwacyjny

• wystawa prac dziecięcych

 

* Pobudzanie wszechstronnego rozwoju,
* stwarzanie możliwości do samorealizacji poprzez samodzielnie wybrane środki artystyczne,
* kreowanie wartości estetycznych,
* kształcenie percepcji wzrokowej.

Kolaż:
- motywy roślinne, zwierzęce,
- postać ludzka,
- pejzaż,
- proste formy plastyczne.

 

 

 

8

Albumy, reprodukcje

- papier szary, kolorowy, gazety kolorowe, bibuła, tkanina
o różnej fakturze, włóczka, klej, nożyczki

- zna różnorodne techniki plastyczne i ich możliwości ekspresji,
- projektuje
i wykonuje tematyczne kompozycje plastyczne

PLAN PRACY TERAPEUTYCZNO-EDUKACYJNEJ Z ZAKRESU ARTETERAPII   CELE TERAPEUTYCZNO- -EDUKACYJNE     TEMATYKA ZAJĘĆ - techniki pracy   ILOŚĆ GODZ.   POMOCE   MATERIAŁY I NARZĘDZIA   PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA - dziecko:           EWALUACJA * Zachęcanie do ekspresji twórczej, * relaks, wyciszenie, * doskonalenie sprawności manualnej, * doskonalenie kontroli nad własnymi ruchami graficznymi "Mandala": - prace plastyczne w różnobarwnej tonacji.     10 Wzory graficzne - gotowe szablony "Mandali", - kredki, pastele, farby, pędzle. - nabywa większej pewności siebie, - podwyższa poziom samoakceptacji, - odkrywa własne możliwości twórcze, - dokonuje samopoznania,   Test socjometryczny Arkusz obserwacyjny Wystawa prac dziecięcych   * Wzbogacanie słownictwa, * rozwijanie zainteresowań i uzdolnień plastycznych, * doskonalenie koordynacji wzrokowo- -ruchowej, * zwiększenie poczucia bezpieczeństwa w grupie. Swobodna ekspresja twórcza: technika malowania "dziesięcioma palcami- "Finger painting".     10 Plansza z podstawowymi barwami - duże arkusze papieru, farby, pojemniki na farby, klej. - pokonuje lęki związane z wejściem w nową grupę, - odreagowuje napięcia, - pobudza własną fantazję, - nazywa własne myśli i uczucia, - potrafi słuchać innych,   * Wykorzystanie surowców wtórnych jako możliwości ochrony środowiska, * poznanie różnego rodzaju papierów, klejów, zasad ich obróbki, * doskonalenie sprawności manualnej, * kształtowanie poczucia przydatności wykonywanych prac, * kształtowanie wrażliwości na potrzeby środowiska. Prace w papierze: - okolicznościowe pocztówki, - witraże, - wycinanki, - kwiaty, - proste formy dekoracyjne.       10   Albumy: "Zręczne ręce", "Każde dziecko to potrafi", "100 pomysłów".   - kolorowe kartony, bibuły, papiery, makulatura, kleje, nożyczki, szablony i wzory, - plastikowe i szklane opakowania.     - potrafi rysować według szablonu, rozplanować pracę na papierze, - łączy elementy z różnego rodzaju papieru - rozumie potrzebę oszczędzania papieru i zbierania makulatury oraz wykorzystywania ich do tworzenia prac użytecznych,   Test socjometryczny Arkusz obserwacyjny Wystawa prac dziecięcych   * Poznanie różnego rodzaju materiałów, * wdrażanie do wykonywania prac ogólnie użytecznych, * pobudzanie rozwoju motoryki, * rozwijanie wyobraźni twórczej, estetyki.   Prace z masy solnej: - wazoniki, - ozdoby choinkowe, - ramki, - okolicznościowe prace dekoracyjne     8 Miesięczniki: "Cztery kąty", "Ładny dom" - mąka, sól, woda, makarony ozdobne ziarna fasoli, lnu, soi, słonecznika, łupiny orzechów kasza manna, - pojemniki plastikowe, szklane, foremki - zna składniki masy solnej, potrafi ją wyrobić, - projektuje własne ozdoby, - samodzielnie modeluje formy, kształty prac, - łączy różne elementy za pomocą masy solnej, - dekoruje prace, * Poznanie przydatności różnorodnych materiałów ekologicznych, odpadowych i surowców wtórnych, * utrwalenie kalendarza świąt w tradycji rodziny, regionu, * pobudzanie ekspresji twórczej, * rozwijanie sprawności manualnej, * rozwijanie samodzielności, odpowiedzialności za wyniki własnej pracy. Prace z surowców ekologicznych: - ozdoby świąteczne, - kartki okolicznościowe, - obrazki tematyczne         10 Albumy o tematyce regionalnej, reprodukcje, pocztówki, stare kalendarze - słoma, papier, tektura, glina, ziarna, sznurki, płótno lniane, klej, nożyczki - wycina z tektury, papieru szablon, pokrywa go klejem, słomą, - projektuje własne ozdoby, - rozumie potrzebę zbierania makulatury oraz powtórnego wykorzystywania jej, - tworzy kompozycje z wykorzystaniem różnorodnych surowców. Test socjometryczny Arkusz obserwacyjny Wystawa prac dziecięcych   * Poznanie nowych możliwości plastycznych papieru i łączenia go z innymi materiałami, * rozwijanie wyobraźni, * ukazywanie bogactwa kultury innych narodów, * wdrażanie do cierpliwości, staranności, Origami- sztuka składania z papieru: - proste formy i konstrukcje       6 Dziecinnie proste orgiami" "Bajkowy świat origami" - kolorowy papier, nożyczki, - szablony - umie odrysować według szablonu, wyciąć, - powtarza czynności odpowiedniego zaginania papieru za nauczycielem, - dokładnie zakłada papier według wzoru. * Poznanie nowego tworzywa- szkła, jego pochodzenia, * poznanie sztuki ludowej związanej z malarstwem na szkle, * rozwijanie zainteresowań plastycznych, * kształtowanie wyobraźni i estetyki. Malowanie na szkle: - tworzenie prostych form dekoracyjnych.       10 Albumy o sztuce, reprodukcje

BIBLIOGRAFIA: ARCISZEWSKA-BINNEBESEL A. Arteterapia. Szczęśliwy świat tworzenia Toruń 2003 GRZEBYK E. Kurs z zakresu terapii przez sztukę Wrocław 1999 GARDA-ŁUKASZEWSKA J., SZPERKOWSKI T. Współtworzenie - zajęcia plastyczne z osobami upośledzonymi umysłowo Warszawa 1997 red. HANEK L., PASSELA M. Arteterapia Zeszyt naukowy nr 48 KONIECZNA E. Arteterapia w teorii i praktyce Kraków 2003 KUŚPIT H. Arteterapia "Remedium" 2003 nr 3 s. 6-7 PISZCZEK M. "Terapia zabawą - terapią przez sztukę", MEN, Warszawa 1997 ROZMUS L. Art Brut. Krucha nadzieja. Katalog do wystawy Legnica Państwowa Galeria Sztuki w Legnicy 1993 SZULC W. Sztuka i terapia Warszawa 1993 SZUMAN S. O sztuce i wychowaniu estetycznym Warszawa 1990

B.

Terapia dzieci z zaburzeniami adaptacji do warunków szkoły - J. Albrecht

Dzieci znacznie różnią się między sobą poziomem zdolności i cechami wpływającymi w zasadniczy sposób na przebieg procesu adaptacji do warunków szkoły. Część z nich adaptuje się łatwo i w krótkim czasie, osiąga wysokie pozycje w klasie, część natomiast ma z tym poważne trudności, wymaga więc dodatkowych zabiegów wychowawczych lub pracy psychoterapeutycznej.

1. Terapia zabawą.
   

Zabawa towarzyszy człowiekowi od kolebki aż do śmierci, przybierając w biegu jego życia coraz inne formy. Jest jednym z głównych sposobów wyrażania zainteresowań oraz swoistym, ćwiczeniem wprowadzającym w życie biologiczne, społeczne, kulturalne. Poprzez zabawę dziecko przygotowuje się do dorosłego życia, zaś człowiek dorosły poprzez śmiech przygotowuje się na niespodzianki i zagrożenia ze świata serio (Sułkowski, 1984).

Według W. Okonia (1987, s. 44) zabawa jest "działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności, a opartym na udziale wyobraźni, towarzyszącej nową rzeczywistość. Choć działaniem tym rządzą reguły, których treść pochodzi głównie z życia społecznego, ma ono charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego poznania i przekształcania rzeczywistości". Ten sam autor rozróżnia zabawy w wąskim rozumieniu i gry. Każda gra jest zabawą, lecz nie każda zabawa jest grą. Do czynników różnicujących gry i zabawy należą:

• znaczenie wyniku, znacznie większe w grze niż w zabawie,

• charakter i znaczenie reguł- ukrytych w zabawie i zależnych od jej treści, a jawnych i sformalizowanych w grze,

• brak walki, współzawodnictwa i hazardu w zabawie spotęgowanie iluzji w zabawie i jej ograniczoność - w grze,

• i ich obecność - w grze.

Na szczególną uwagę zasługuje pedagogika zabawy, która jest symboliczną nazwą poszukiwań metodycznych, ułatwiających proces uczenia. Pedagogika zabawy wybiera z repertuaru zabaw tradycyjnych czy terapeutycznych tylko te, które spełniają określone zasady:

• zapewniają dobrowolność - uczestnictwa,

• uwzględniają wszystkie poziomy komunikowania,

• uznają pozytywne przeżycie jako wartość - i unikają rywalizacji,

• posługują się różnorodnymi środkami wyrazu ( Zaorska, 1998, s. 18).

Zasady te wyzwalają motywację do nauki, do pracy w grupie, pozwalają otworzyć się na innych, uwolnić siebie samego od lęku i niepewności. Pedagogika poprzez grę potrafi wnieść ruch i kontakt do schematycznego, pozornie nie dającego się zmienić, ubogiego systemu komunikacji międzyludzkiej panującej w najbliższym dziecku środowisku. Proces ten odbywa się poprzez:

• wspólne odkrywanie i przeżywanie zabawy,

• gry i zabawy pobudzające do wspólnego, wartościowego przeżywania, zamiast zwalczania się i tworzenia zależności: zwycięzcy- zwyciężeni,

• bezpośrednie kontakty według własnego uznania, zyskiwanie członków innych grup zamiast wzajemnej obserwacji,

• sprzyjanie bogatym wzajemnym kontaktom zamiast sztywnym wzorcom porozumiewania się.

     W pedagogice zabawy Z. Zaorska (1998, s. 20) wyróżnia następujące rodzaje zabaw:

• zabawy ułatwiające wejście w grupę,

• zabawy rozluźniające,

• zabawy ułatwiające wprowadzenie tematu,

• gry dydaktyczne,

• gry dyskusyjne,

• metody ułatwiające przekaz informacji zwrotnej,

• drama,

• zabawy umożliwiające samoocenę,

• zabawy integrujące dużą grupę.

Najważniejszym w zabawie wydaje się być fakt, że właśnie poprzez nią dzieci nauczą się rozumieć i poznawać siebie, swoje wzajemne potrzeby, możliwości, słabe i mocne strony, co przyczynia się do uniknięcia wielu konfliktów oraz pozwoli mile i z pożytkiem spędzać czas w środowisku szkolnym.

2. Terapia ruchem, muzyką i mową.

Doskonałą formą terapii utrzymaną w konwencji zabawy jest wykorzystanie ruchu, muzyki i mowy. Te trzy formy aktywności wpływają na uświadomienie i wyrażanie własnej odrębności, pomagają w leczeniu zaburzonego funkcjonowania oraz zachwianego kontaktu z samym sobą i otoczeniem, umożliwiają przeżywanie małych sukcesów. Ten rodzaj terapii proponuje Janina Stadnicka (1998). Żeby zaspokojone były wszystkie potrzeby dzieci, tok zajęć powinien przebiegać następująco:

1. Aklimatyzacja- podczas której dziecko sąduje, czy jest mile widziane przez grupę, bezpieczne.

2. Wspólna aktywność3. - odtwórstwo, ekspresja, improwizacja, dziecko identyfikuje się z grupą, ośmiela się.

3. Nawiązanie niewerbalnych kontaktów interpersonalnych- ćwiczenia, podczas których dziecko zaznacza swą odrębność, ważność i przydatność.

4. Relaks- uczeń troszczy się o siebie i o innych.

5. Powrót do aktywności - to np. utrwalenie tańca, czyli współpraca w grupie.

6. Pożegnanie- kolejna okazja do wzajemnych kontaktów dzieci.

Tego typu zajęcia skierowane są głównie do dzieci mających trudności w kontaktach i komunikacji z rówieśnikami, agresywnych, mających niską samoocenę, tiki, lęki, zaburzenia poczucia autonomii, podmiotowości i tożsamości. Terapia polega na stwarzaniu warunków do samorealizacji przez bliskie i dostępne naturze dziecka formy aktywności, umożliwiające zmniejszenie napięć psychofizycznych, odprężenie, radość, wyzwolenie i rozładowanie zablokowanej energii, uzewnętrznienie i uporządkowanie hamowanych emocji, korektę zachowań, np. łagodzenie agresji, nieśmiałości u dzieci z niską samooceną. Do form umożliwiających osiągnięcie tych stanów należą:

• muzyka- czyli śpiew, gra na instrumencie perkusyjnym, muzykowanie naturalne,

• ruch- inspirowane muzyką zabawy rytmiczne, sytuacyjne, z rekwizytami oraz ruchowe interpretacje piosenek i tańce,

• mowa- zrytmizowane wyrazy, grupy wyrazów i zdania z akompaniamentem naturalnym i perkusyjnym, mowa ekspresyjna i komunikacyjna.

Muzyka, ruch oraz mowa rytmizowana są źródłem i regulatorem energii i emocji, rozwiązują psychofizyczne napięcia i ułatwiają interakcje w grupie. Ważną funkcją muzyki jest łagodzenie lęku, poprawę stanu psychicznego, likwidowanie nieśmiałości.

3. Arteterapia

Ważne miejsce w terapii dzieci zajmuje w ostatnich latach arteterapia. Pod tym pojęciem kryją się metody obejmujące swym zakresem sztukę, muzykę, teatr, czyli szeroko rozumianą twórczość będącą podstawową potrzebą człowieka. "W wąskim znaczeniu arteterapia obejmuje terapię z użyciem sztuk plastycznych i nosi nazwę plastykoterapii lub terapii malarskiej, a w szerokim znaczeniu obejmuje muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię, a ponadto działania terapeutyczne z wykorzystaniem teatru, filmu oraz sztuk plastycznych, takich jak malarstwo, rzeźba, grafika i inne" (Konieczna, 2004, s. 19). Bardzo prostą i trafną definicję arteterapii podaje H. Grzegorzewski, określając "terapię przez sztukę jako arteterapię koncentrującą się na wykorzystaniu sztuki w odniesieniu do dorosłych i dzieci" ( Konieczna, 2004). Najważniejszym jej celem jest optymalizacja jakości życia, polegająca na zapobieganiu trudnościom życiowym i przezwyciężaniu przeszkód stojących na drodze do samorealizacji. Funkcja terapeutyczna polega na działaniu za pomocą sztuki w sposób zbliżony do właściwości naturalnego i bezpiecznego leku.

Arteterapia ma wpływ na ujawnianie emocji, pomaga rozładować niekorzystne dla zdrowia stany napięcia i frustracji, pomaga odnaleźć sens i cel życia, ma istotne znaczenie w procesie komunikacji interpersonalnej. Jej funkcja kompensacyjna ma na celu zaspokojenie nie realizowanych potrzeb jednostki, a poznawcza uczy nazywania, wyrażania i rozpoznawania uczuć. Posiada też walory relaksacyjne, odprężające, rozbudza korzystne emocje i pozytywnie wpływa na samopoczucie.

Do rodzajów teatroterapii można zaliczyć: psychoterapię, dramę i pantomimę. Różnica między dramą a psychodramą polega na tym że, biorąc udział w dramie "odgrywamy siebie", a w psychodramie "ujawniamy siebie". (Konieczna, 2004, s. 69). Psychodrama daje możliwość spontanicznego wyrażania symbolicznych lęków i nadziei uczestnika, daje głęboki wgląd w sferę emocjonalną, umożliwia pracę nad kształtowaniem samokontroli. Techniki psychodramatyczne ułatwiają rozwijanie spontaniczności oraz poznanie, poszerzanie własnych możliwości w obrębie środowiska naturalnego. Ta sama autorka wyróżnia następujące techniki stosowane w psychodramie:

• Grę ról, polegającą na reprodukowaniu starych, niezmiennych wzorców zachowań oraz ujawnianiu możliwości do zaspokajania potrzeb jednostki.

• Trening roli, polegający na powtarzaniu gry w celu wyćwiczenia określonej roli społecznej, pomocnej w lepszym funkcjonowaniu.

• Zamianę ról jako technikę, gdzie uczestnik przejmuje rolę społeczną innej osoby, która jest niezwykle ważna w odgrywanej przez niego sytuacji. Ta technika pozwala przyjrzeć - się przeżyciu danej osoby z innej perspektywy.

• Improwizację - ma charakter swobodniejszy niż gra ról i nie podlega kierowaniu.

• Dublowanie- polegające na werbalizowaniu myśli i uczuć uczestnika przy pomocy prowadzącego, który w ten sposób staje się jego sobowtórem.

• Lustro- pomaga spojrzeć - na problem z boku, gdyż to inni odgrywają dana rolę.

• Dwa krzesła- to technika, w której uczestnik zamienia się z samym sobą miejscami na pustych krzesłach i prowadzi autodyskusję, podając alternatywne argumenty dla omawianego zdarzenia w zależności od zajmowanego miejsca.

• Puste krzesło- polega na sadzaniu na krześle osoby, z którą uczestnik jest w konflikcie, przez co wczuwa się w jej położenie.

• Spowiedź, która jest odpowiednikiem monodramu w teatrze i ma działanie oczyszczające oraz zmniejszające poczucie winy.

W trakcie trwania sesji terapeutycznej pacjent dzieli się swoimi przeżyciami. Bardzo ważna jest informacja zwrotna, w której grający relacjonuje, jak czuł się w rolach, które obsadzał.

Kolejną metodą teatroterapeutyczną jest drama, która według K. Pankowskiej jest edukacją przez działanie włączające emocje i wyobraźnię. Polega na stwarzaniu sytuacji, w których uczniowie mogą identyfikować się z innymi osobami i wchodzić w ich role (Pankowska, 1967). Do głównych jej celów zalicza się kształcenie wrażliwości dzieci, doskonalenie ich umiejętności wyrażania uczuć, stanów emocjonalnych, lęków, oraz umiejętność uświadamiania swej indywidualności przy równoczesnym poszanowaniu odrębności innych. Jest bardzo pomocna w terapii dzieci zahamowanych i mających problemy z wyrażaniem własnego "Ja".

Do technik dramy zalicza się:

• Hasło- jako technika wprowadzająca do tematu zajęć.

• Stopklatka polegająca na zatrzymaniu akcji w znaczącej dla omawianego tematu sytuacji, przeanalizowaniu jej z uczestnikami.

• Rzeźba to tworzenie kompozycji z uczestników w zabawie.

• Powstrzymywanie przed ekspertyzą- polega na powstrzymaniu uczestników przed reagowaniem na popełniane błędy i przekazaniu potrzebnych informacji na końcu zajęć - w bezpieczny sposób, by nie zostały odczytane jako pouczenie lub wytykanie nieumiejętności.

• Informacja zwrotna to sposób reagowania, który dostarcza uczestnikowi sygnałów wyrażających akceptację.

• Rola- maska pozwala uczestnikowi na bezpieczne doświadczanie i zmienianie zachowania na takie, które przyniosą lepszy dla niego skutek emocjonalny lub społeczny.

• Marsze fabularne są techniką, dzięki której uczestnicy przedstawiają pantomimicznie sytuacje z życia (Konieczna, 2004).

 W procesie dramoterapeutycznym nie występuje sztywny podział na aktorów i widzów. Dlatego też uczestnicy uzyskują bezpośrednie doświadczenia i obserwacje. W bezpiecznej i życzliwej atmosferze uczą się konstruktywnych rozwiązań w kontakcie z innymi i tworzą swoisty bank doświadczeń i nowych informacji o sobie samym.

Pantomima, jako kolejna metoda teatroterapii, jest niezastąpionym środkiem umożliwiającym spontaniczne wyrażanie emocji, a jej główną funkcją jest przekazywanie ważnych i niekiedy trudnych komunikatów z wykorzystaniem mimiki i gestów. Przyczynia się do rozwijania harmonii ciała poprzez jego koordynację z umysłem, stwarza możliwości rozwoju kompetencji niewerbalnych oraz pomaga w rozumieniu i wyrażaniu zachowań paralingwistycznych. Poza tym pantomima pobudza i uwalnia uczucia za pomocą ruchów ciała i przybierania odpowiedniej pozy, co prowadzi do samooczyszczenia się jednostki oraz do redukcji negatywnych uczuć takich jak lęk i niepokój. Przyczynia się również do skorygowania zachowań preferowanych przez uczestników, a odzwierciedlających zaburzoną osobowość. Jej funkcja profilaktyczna daje możliwość pracy nad kształtowaniem samokontroli, a poznawcza- na poszerzenie repertuaru zachowań i poprawienie efektywności funkcjonowania w społeczeństwie.

Bibliografia

1. Kaja B.: Zarys terapii dziecka. Bydgoszcz 2001.

2. Konieczna E. J.: Arteterapia w teorii i praktyce. Kraków 2004.

3. Okoń W.: Zabawa a rzeczywistość. Warszawa 1987.

4. Stadnicka J.: Terapia dzieci ruchem, muzyką i mową. Warszawa 1998.

5. Zaorska Z.: Pedagogika zabawy- metodyka pracy z grupą.W: Wprowadzenie do pedagogiki zabawy. Red. E. Kędzior- Niczyporuk. Lublin 1998.

Opracowała Joanna Albrecht

C.

System Edukacja przez ruch

Na zajęciach arteterapii warto wykorzystywać elementy kinezjologicznego systemu kształcenia i terapii „Edukacja przez ruch” Doroty Dziamskiej. Dopełnieniem każdego spotkania są tu bowiem prace plastyczne tworzone techniką origami płaskie z koła.

„Edukacja przez ruch”- to system form i metod kształcenia oraz terapii, który wykorzystuje naturalny, spontaniczny ruch organizmu. Uczestnik zajęć rusza się rytmicznie, uaktywniając poprzez ruch zmysły, dzięki którym poznaje otaczający go świat. Proponowane ćwiczenia mają aspekt kształcący i terapeutyczny. Ćwiczenia dotyczą ruchu rąk, dłoni, palców, nóg, stóp najczęściej o charakterze naprzemiennym, którego źródłem jest podany rytm i odpowiednia muzyka a także potrzeba ruchu tkwiąca w dziecku.

• Ćwiczenia w formie zabawy budują atmosferę, która daje poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, zachęca do otwartości. Ciekawa forma, budzi zainteresowanie co będzie w dalszej części zajęć, jest impulsem do dalszego tworzenia a przez to usprawniania dzieci. Powtarzanie ćwiczeń nie zniechęca lecz pobudza do działania. Część zadań wykonywana jest grupowo, co dodatkowo motywuje aktywność. Zabawy należy dostosować do możliwości podopiecznych, aby dawały zadowolenie i kończyły się sukcesem. Poczucie sukcesu jest szczególnie ważne, ponieważ z powodu swojej niesprawności są często narażone na krytykę. Powoduje to poczucie mniejszej wartości i izolacji społecznej. Rytm towarzyszący ćwiczeniom ułatwia wykonywanie czynności i zwiększając ogólną koordynację ruchową, co wpływa na integrację układu sensorycznego. Ruch naprzemienny usprawnia pracę obu półkul mózgowych, zapewniając możliwość lepszego odbierania i interpretowania bodźców budujących wiedzę, ma to znaczenie dla poszerzania możliwości rozwojowych.

Pracownia Pedagogiczna organizuje kurs trenerski Edukacja przez ruch. Kurs przedstawia techniki i metody - Kinezjologicznego systemu kształcenia i terapii „Edukacja przez ruch” przeznaczone do pracy z dziećmi na poziomie edukacji elementarnej. Kurs zapoznaje uczestników z holistyczną koncepcją rozwoju człowieka, rozwija umiejętności konstruowania rzeczywistych zajęć zintegrowanych. Kurs trenerski przedstawia jednocześnie wykorzystanie elementów systemu do realizacji programu nauczania początkowego Zbieram Poszukuję Badam i programu nauczania w przedszkolu - Zbieram Poszukuję Badam w przedszkolu. Informacje na stronie: http://www.origami.org.pl/pracownia/Sections-article43-p1.phtml
Przykład zajęć, które można przeprowadzić z dziećmi, wykorzystując elementy systemu Edukacja przez ruch, biblioterapii, relaksację oraz technikę origami płaskie z kół.

Temat zajęć: Mały pingwin Pik Pok

Forma pracy:

Indywidualna i zbiorowa

Metody pracy:

Metody słowne (opowiadanie, wyjaśnienia, instrukcje)
Metody oparte na działaniu praktycznym (manipulacja, zadania praktyczne)
Metoda kinezjologii edukacyjnej P. Dennisona (ruchy naprzemienne, "leniwa ósemka")

Elementy systemu Edukacja przez ruch (zabawy równoważące, origami)
Materiały:
Opowiadanie (fragment książki)

Papier ksero formatu A4

Kredki pastelowe koloru zielonego i niebieskiego

Taśma papierowa

Koła origami

Klej do papieru

Wzory zwierząt wykonane techniką origami płaskie z koła

Odtwarzacz Cd

Płyta Zbieram, Poszukuję Badam (utwór nr 6)

Czas trwania zajęć:

2x 45 min

Wiek i ilość uczestników:

7-9 lat, 6-8 osób

Przebieg zajęć:

„Opowieść o małym pingwinie”

"Mały pingwin Pik-Pok mieszkał na Wyspie Śniegowych Burz. Prowadził pingwinie życie. Rano wypływał z innymi pingwinami w morze, zjadał duże tłuste ryby, a do tego kilka mniejszych, po południu spacerował po Pingwiniej Alei między Lodową Górą a Kamieniem Rozbitków. I żyłby zapewne sp[okojnie, gdyby pewnego razu w Zatoce Śmiejącego się wieloryba nie spotkał dzikiej kaczki Kwi-Kwe..." Od kaczki Kwi-Kwe nasz pingwinek dowiedział się, że gdzieś na świecie jest Błękitne Jezioro, gdzie cudownie śpiewają słowiki i upojnie pachną fiołki. Od tej pory, myślał tylko o tym by posłuchać śpiewu tych nieznanych ptaszków i upajać się zapachem fiołków. I tak zaczęła się przygoda Pik-Poka . O tym jak poznał Kasię, dlaczego znalazł się w czekoladowych lodach i co robił w Zoo a wreszcie czy wrócił do rodzinnych stron dowiecie się na naszych kolejnych spotkaniach: Książkowych Przygoód.

Radosny poranek

Pingwinek Pik-Pok wstał tego ranka w bardzo dobrym nastroju, przeciągnął się (pokazujemy: przeciąganie w lewą i prawą stronę, wyciągając naprzemiennie ręce jedną w górę drugą w dół). Leniwie spojrzał na niebiesko-zielone morze, które widać było aż po horyzont.

Kreślenie ręką w powietrzu leniwej ósemki i podążanie za jej ruchem wzrokiem.
Ćwiczenie rozpoczynamy lewą ręką - trzymamy kciuk na wysokości oka w linii środkowej ciała. Trzymamy głowę nieruchomo i rysujemy płynnym nieprzerwanym ruchem symbol nieskończoności, cały czas wodząc wzrokiem za palcem. Zaczynamy od środka w stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara do góry, z tyłu i dookoła, potem zgodnie ze wskazówkami zegara do góry, z tyłu i z powrotem do środka. Prawą i lewą ręką kreślimy "8", następnie łączymy kciuki tworząc x. Koncentrujemy wzrok na środku x, śledzimy złączone kciuki wykonując leniwe osemki. Dla ułatwienia nauki tego cwiczenia na początku rysujemy na tablicy "8" i zaznaczamy strzałkami kierunki kreślenia.

Dalej rozciągała się biała płaska powierzchnia...a za nią łagodnie falujące morze.
Rytmiczne podawanie kartki papieru: prowadzący podaje pojedyncze kartki osobie siedzącej po lewej stronie, ta przekazuje kolejnej, ostatnia zatrzymuje arkusz dla siebie, podajemy papier tyle razy aby każda osoba miała papier przed sobą.

Rytmiczne kreślenie fal lewą i prawą ręką: Kładziemy kartkę poziomo i rzyklejamy taśmą papierową do blatu. Bierzemy w obie ręce pastelowe kredki w kolorze niebieskim lub zielonym. Wstajemy, kreślimy w powietrzu fale, następnie każdy na swojej kartce w dolnej połowie papieru (lewą ręką od , w rytm muzyki. Gdy prowadzący podaje sygnał (przejście) przesuwamy się o jedno miejsce i wykreślamy fale na kartce osoby z lewej strony, gdy dojdziemy do własnej kartki kończymy rundkę wokół stołu. Powstały karty pracy: falujące morze.

W oddali widać było wielką Lodową górę. Pik-Pok i jego przyjaciele wskoczyli na krę lodową i popłynęli w jej kierunku.

• Zgniatanie kartek najpierw jedną potem drugą ręką.

• Rozprostowujemy jedną papierową kulę i formujemy trójkąt - górę lodową. Przyklejamy na powstałej karcie pracy i komponujemy obrazek "Góra lodowa".

• Rozprostowujemy drugą kulę i na niej przyklejamy pingwinka (technika origami płaskie z koła) wg wzoru.

Prezentacja wykonanych prac:

• Układamy powstałe prace na podłodze i zapraszamy uczestników zajęć do oglądania wystawy.

• Prosimy dzieci aby krótko opowiedziały o swoim pingwinku.

Prace porządkowe, zakończenie zajęć i zaproszenie na kolejne spotkanie z Pik-Pokiem.

Zawody w pływaniu.

Następnego dnia Pik-Pok spotkał się z przyjaciółmi przy Kamieniu Rozbitków. Powędrowali na brzeg morza. Szli po pingwiniemu. My też wesoło pomaszerujemy razem z małym pingwinkiem po śniegowej krainie.

Ruchy naprzemienne:

• Ćwiczenie wykonujemy powoli, na przemian dotykając prawą dłonią lewego kolana, następnie lewą dłonią prawego kolana. Powtarzając 6-7 razy. Ćwiczenie modyfikujemy w najróżnieszy sposób:

Dotykanie lewym łokciem do prawego kolana, następnie prawym łokciem lewego kolana.
Dotykanie lewej stopy prawą ręką za plecami i na odwrót.

Wyciąganie jednocześnie prostopadle do ciała lewej nogi i prawej ręki.

Aby poprawić równowagę ćwiczymy ruchy naprzemienne z zamkniętymi oczami.
Ćwiczenia dobieramy w zależności od sprawności uczestników zabawy.

Pingwinki zanurzyły się w wodzie i pływały niczym rybki, w oddali na brzegu zobaczyły starego morsa, fokę Agatę i przyglądające się im pozostałe pingwiny małe i duże. Naraz przyjaciel Pik-Poka zawołał, kto pierwszy dopłynie do brzegu. Płynęły, co sił w pingwinich łapkach. Zwycięzcą został Pik-Pok. Po wyjściu na ląd poczuły się bardzo zmęczone.





Pozycja Cooka (zwana też pozycją Dennisona):

wersja I: Siadamy wygodnie, wyciągnięte noci krzyżujemy w kostkach, wyciągamy ręce przed siebie i przekęcamy grzbietami do siebie tak, by kciuki były skierowane w dół. Teraz przekładamy jedną rękę przed drugą, tak by dłonie dotykały się wewnętrznymi stronami (kciuki nadal są skierowane w dół), krzyżujemy palce dłoni, zginamy ręce w łokciach i opieramy skrzyżowane ręce na piersi. Jeśli lewa noga oparta jest na prawej, to prawa ręka musi znajdować się nad lewą.

Zamykamy oczy, językiem dotykamy podniebienia, tak jabyśmy chcieli wymówić literę N. Oddychamy swobodnie.
wersja II łatwiejsza: Nogi w lekkim rozkroku oparte o podłogę, końce palców obu dłoni dotykają się (tworzą piramidkę). Oczy, język i oddech jak w wersji I.

Wersję ćwiczenia dobieramy do możliwości uczestników zajęć.

Komponowanie prac (technika origami płaskie z koła) według wzorów:

na kartach Falujące morze - pluskające rybki, "Mors", "Foka", "Pingwiny".

    
 

Prezentacja wykonanych prac:

• Układamy powstałe prace na podłodze i zapraszamy uczestników zajęć do oglądania wystawy.

• Prosimy dzieci aby krótko opowiedziały o swoim pracach.

• Szeregujemy obrazki według dobranego kryterium i zadajemy dzieciom pytania (poziom trudności w zależności od mozliwości intelektualnych): np. połóżmy pingwinki maszerujące w lewo, ile ich jest, policzcie pingwiny stojące przodem itp.

Prace porządkowe, podziękowanie za wspólne zajęcia, zakończenie zajęć.

Opracowanie - Jolanta Iwanio - nauczyciel kształcenia zintegrowanego

---