Decentralizacja, decentralizacja władzy publicznej - przeniesienie części uprawnień i odpowiedzialności władzy publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej możliwie najniższego szczebla.
Decentralizacja władzy publicznej jest zasadą prawną wyrażoną w art. 15 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Przykładami decentralizacji była reforma służby zdrowia wchodząca w skład programu czterech reform rządu Jerzego Buzka oraz utworzenie trzema ustawami z 1990 i 1998 trójszczeblowego samorządu terytorialnego. Z punktu widzenia decentralizacjiw państwie największe znaczenie ma samorząd terytorialny. (KOSS część I wersja podstawowa wydawnictwo - CIVITAS)
Samorząd terytorialny jest to forma administracji publicznej, w której mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę i względnie samodzielnie decydują o realizacji zadań wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium, pod określonym ustawowo nadzorem administracji rządowej. Za niezbędny element sytuacji prawnej samorządu terytorialnego współczesnego demokratycznego państwa prawnego uważa się kontrolowanie tego samorządu przez niezawisłe sądy (administracyjne i powszechne) oraz rozstrzyganie przez takie sądy sporów między samorządem i nadzorującą administracją rządową. We większości państw demokratycznych świata współczesnego ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu, ale np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki zamiast owego dualizmu obowiązuje znacznie większy wahlarz rozwiązań od autonomii (home rule) po szczegółowe wyznaczanie kompetencji władz lokalnych w ustawach stanowych (Dillon rule). Zawsze jednak amerykański samorząd lokalny wywodzi swą legitymację z konstytucji lub ustawy stanowej (a political subdivision of a state exists at state's will and it is connected to the state as a child is connected to a parent), co w dużym uproszczeniu odpowiada polskiej zasadzie prawodrządości w tą jednak poprawką, że nie towarzyszy temu dualizm w znanej nam postaci.
W Polsce tak jak w innych krajach kontynentu europejskiego tylko część zadań lokalnych jest realizowana przez agendy administracji rządowej bezpośrednio (hierarchicznie) podporządkowane hierarchiczne Radzie Ministrów, Premierowi bądź poszczególnym ministrom. Pozostałe zadania są realizowane przez organy samorządowe podporządkowane wspólnocie lokalnej i reprezentującej jej interesy, a więc przez samorząd terytorialny. Aktualny podział terytorialny Polski ma charakter trójstopniowy i obejmuje szczebel gminny, powiatowy i wojewódzki. Samorząd terytorialny jest jedną z form samorządości rozumianej jako przesunięcie w obrębie administracji publicznej pewnej dziedziny spraw, tj. odebranie ich scentralizowanej administracji rządowej i powierzenie ich do samodzielnego rozwiązywania tej grupie społecznej, której te sprawy dotyczą
Artykuł 163 Konstytucji RP stanowi, że "Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych."
Samorząd terytorialny, to jedna z najstraszych form samorządu. Zgodnie z art. 163 Konstytucji RP samorząd terytorialny "wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych".
Istotą samorządu terytorialnego stanowiącego przejaw zasady decentralizacji administracjiw państwie jest samodzielność zarządzania własnymi sprawami przez społeczność lokalną (gminy, powiatu, województwa). Co przy tym ważne, te jednostki samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną, przysługują im też prawo własności i inne prawa majątkowe.
Samorząd terytorialny jest zatem niezależny od administracji rządowej. Podlega jedynie interwencji władzy centralnej w ograniczonym zakresie : nadzór nad samorządem sprawuje premier i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych - regionalne izby obrachunkowe. Samorząd działa w granicach państwa i zgodnie z obowiązującym prawem.
Nasz Konstytucja określa samorząd jako : " wspólnotę ludzi istniejącą z mocy prawa i obejmującą ogół mieszkańców jednostki terytorialnej " (art. 16 ust.1).
Organy samorządu terytorialnego:
*RADA GMINY *RADA POWIATU *SEJMIK WOJEWÓDZKI
-wójt -starosta -marszałek
-burmistrz -zarząd
-prezydent
-zarząd
Terytorium państwa stonowi obecnie 16 województw, 373 powiaty oraz około 2 500 gmin. Samorządy gmin, powiatów i województw wykonują zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Zadania które służą zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej, to zadania własne. Samorządy wykonują je samodzielnie. Samorządy terytorilane wykonują również zadania zlecone przez państwo. Samorządy wykonują je nie we własnym imieniu, lecz w imieniu administracji rządowej.
Zadania zlecone mogą mieć charakter obligatoryjny (przymusowy, obowiązkowy) i nakładane są na samorząd w drodze ustawy.
Zadania własne gminy obejmują w szczególności sprawy :
-zagospodarowania przestrzennego i ochrony środowiska,
-gminnych dróg i ulic. wodociągów i kanalizacji,
-lokalnego transportu zbiorowego,
-ochrony zdrowia, pomocy społecznej, oświaty i kultury,
-targowisk i hal targowych, zieleni, cmentarzy komunalnych,
-porządku publicznego i innych.
Zadania własne powiatu obejmują sprawy o charakterze ponadgminnym w zakresie:
-edukacji publicznej,
-ochrony zdrowia i pomocy społecznej, kultury,
-transportu i dróg publicznych,
-geodezji, kartografii i zagospodarowania przestrzennego,
-gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa i leśnictwa,
-porządku publicznego, przeciwdziałania bezrobociu, obronności i innych.
Zadania własne ( a po części zlecone ) województwa określone są jako tworzenie strategii rozwoju regionu i prowadzenie polityki jego rozwoju. Należą do nich w szczególności:
-pobudzanie rozwoju gospodarczego poprzez przyciąganie inwestycji,
-pozyskiwanie środków na rozwój regionalny ze źródeł rządowych i międzynarodowych,
-budowa, utrzymanie i remonty dróg wojewódzkich,
-tworzenie regionalnych programów zwalczania bezrobocia,
-tworzenie i finansowanie szkół wyższych,
-utrzymanie placówek kulturalnych, filharmonii, muzeów, teatrów, bibliotek wojewódzkich.
Realizacja zadań własnych i zleconych, jakie stoją przed poszczególnymi samorządowymi wspólnotami lokalnymi byłaby niemożliwa, gdyby nie istniejące struktury władz samorządowych. Władze samorządowe możemy podzielić na organy stanowiące i kontrolne- rady gminy i powiatu, sejmiki wojewódzkie- instytucje powoływane w drodze wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych oraz organy wykonawcze- zarząd gmin, powiatów i województw, instytucje powoływane przez organy stanowiące i kontrolne.
Do rady gminy jako organu stanowiącego i kontrolnego należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, chyba że ustawa stanowi inaczej.
W szczególności do wyłącznej właściwości rady gminy należy:
-uchwalenie statutu gminy, wybór i odwołanie zarządu, przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,
-powoływanie skarbnika gminy oraz sekretarza gminy,
-uchwalenie budżetu gminy, przyjmowanie sprawozdań z jego wykonania i udzielenie absolutorium zarządowi,
-uchwalenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i programów gospodarczych,
-podejmowanie uchwał w sprawie podatków i opłat, a także w sprawach majątku gminy,
-przyjmowanie zadań z zakresu administracji rządowej itp.
Gminy mogą powoływać tzw. jednostki pomocnicze w postaci samorządu sołeckiego, dzielnicowego i osiedlowego. Jednostki te jednak nie posiadają osobowości prawnej, a ich kompetencje ustala rada gminy.
Liczba radnych w gminach i miastach zależna jest od liczby mieszkańców. Według znowelizowanych w 2002r. ustaw o samorządzie terytorialnym i ordynacji wyborczej liczba radnych wynosi:
-w gminach do 20 tys. mieszkańców- 15,
-w gminach powyżej 20 tys. mieszkńców- 5-8 w jednym okręgu,
-w miastach do 200 tys. mieszkańców- 25,
-w miastach powyżej 200 tys. mieszkańców- nie więcej niż 45,
-w powiatach- do 29,
-w Warszawie (odrębna ustawa)- 60
Organy wykonawcze samorządu terytorialnego to: zarząd gminy, powiatu i województwa, wybierane przez radę lub sejmik województwa. Na ich czele stoją :
-w gminie- wójt, burmistrz lub prezydent miasta,
-w powiecie- starosta,
-w województwie zaś- marszałek województwa.
Działalność obywatelska na szczeblu lokalnym jest "szkołą demokracji". Może ona przybierać różne formy, a wyraża się m.in. w:
-prawie do wyłaniania władz lokalnych i rozstrzygania kwestii lokalnych w drodze referendum;
-prawie do informacji o decyzjach i planowanych działaniach władz samorządowych;
-prawie do wyrażania opinii w trakcie konsultacji, których wymagają niektóre ustawy.
Kontrola władz lokalnych przez obywateli realizowana jest poprzez:
-inicjatywę przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania rady gminy,
-udział mieszkańców w sesji rady gminy,
-udział osób spoza rady w pracach jej komisji,
-bezpośredni kontakt z radnymi, składanie wniosków i petycji,
-założenie skargi na działalność określonego urzędnika lub organu gminy,
-zaskarżenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwał i decyzji organów gminy.
Cechy samorządu:
-istenie wyodrębnionej wspólnoty samorządowej,
-prawo do wyłaniania reprezentacji działającej w jej imieniu,
-możliwość zaspokajania części potrzeb członków wspólnoty samorządowej,
-dysponowanie pewną niezależną od nikogo (z wyjątkiem samych członków wspólnoty) władzą. Wykonywanie tej władzy podlega jednak nadzorowi organów administracji państwowej.
Samorząd terytorialny nie jest jedynym rodzajem samorządu. Obok niego istnieją bowiem i funkcjonują samorządy zawodowe, gospodarcze czy religijne. Specyficznym rodzajem samorządu są też: na wyższych uczelniach samorząd akademicki, a w szkołach- samorząd uczniowski.
RADA EUROPY
Rada Europy (ang. Council of Europe, fr. Conseil de l'Europe), międzyrządowa organizacja skupiająca prawie wszystkie państwa Europy, zajmująca się przede wszystkim ochroną praw człowieka, ochroną demokracji i współpracą państw członkowskich w dziedzinie kultury.
Rada Europy powstała 5 maja 1949 roku w wyniku podpisania przez 10 państw (Belgię, Danię, Francję, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy) Traktatu Londyńskiego. Obecnie liczy 46 członków. Jej siedzibą jest Strasburg.
Rada Europy jest często mylona z instytucjami Unii Europejskiej: Radą Europejską i Radą Unii Europejskiej.
Rada Europy zwykle jest postrzegana jako organizacja, której zakres zainteresowań ogranicza się jedynie do sfery ochrony praw człowieka. I rzeczywiście ustanowienie systemu takiej ochrony opartego na Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (1950) można uznać za najbardziej imponujące osiągnięcie tej organizacji. Bezpośrednio z prawami człowieka powiązana jest polityka ochrony mniejszości narodowych, etnicznych, językowych, religijnych, kulturalnych, czy seksualnych; polityka językowa oraz ochrona praw migrantów: emigrantów, imigrantów, reemigrantów i repatriantów, uchodźców i azylantów, czy ludów koczowniczych, jak Romowie (Cyganie) czy Samowie (Lapończycy). Niemniej nie można zapominać, że Rada Europy prowadzi działania w wielu dziedzinach, w tym w niektórych nie powiązanych bezpośrednio z prawami człowieka. Można tu wymienić: sprawy społeczne i gospodarcze, ochronę zdrowia, edukację, kulturę, media, ochronę środowiska, sprawy młodzieży i sportu a wreszcie współpracę prawną. Do dzisiaj pod auspicjami Rady Europy zawarto blisko 200 umów międzynarodowych dotyczących wielu ważkich zagadnień z zakresu wyżej wymienionych dziedzin.
Sekretarz Generalny Rady Europy - wybierany przez Zgromadzenie Parlamentarne (aktualnie jest nim Terry Davis),
Komitet Ministrów - organ zarządzający, składający się z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich lub ich przedstawicieli (tzw. zastępców ministrów)
Zgromadzenie Parlamentarne - organ doradczy składający się z parlamentarzystów delegowanych przez parlamenty narodowe
Instytucje formalnie nie będące organami Rady Europy: Europejski Trybunał Praw Człowieka - organ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
Członkowie Rady Europy
Członkiem Rady Europy może zostać każde zaproszone przez tę organizację państwo europejskie akceptujące zasady rządów prawa i ochrony praw człowieka. Kryteria te odzwierciedlają podstawowe wartości, na których ma opierać się ta organizacja. Kryteria ochrony praw człowieka, demokracji parlamentarnej oraz rządów prawa mają być strażnikami bram Rady Europy. Niestety można się zastanawiać, czy wszyscy członkowie Rady spełniają dzisiaj te kryteria.
Na początku swego istnienia Rada Europy grupowała dziesięć państw zachodnioeuropejskich. Pozostałe państwa Zachodniej Europy stopniowo przystąpiły do organizacji zanim jesienią 1989 roku rozpoczął się upadek systemu komunistycznego w Europie Środkowej i Wschodniej. Nowe demokracje z tego regionu pukające do drzwi Rady Europy były przyjmowane od początku lat dziewięćdziesiątych (Węgry w 1990, Polska w 1991). Aktualnie liczba państw członkowskich wzrosła do 46.
Państwa założyciele, których ministrowie spraw zagranicznych podpisali 4 maja 1949 roku w Londynie konwencję o utworzeniu organizacji:
Państwa, które do organizacji przystąpiły później (uporządkowane według terminu akcesji):
Białoruś od września 1992 do stycznia 1997 miała status specjalnego gościa Rady Europy. Utraciła go z powodu nie spełniającego norm demokratycznych referendum konstytucyjnego z września 1996 roku oraz ograniczania przez organy władzy państwowej swobód obywatelskich (zwłaszcza wolności słowa). Wniosek o członkostwo w Radzie Europy Białoruś złożyła 12 marca 1993 roku.
Kazachstan ma od 1999 roku status obserwatora przy Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy. Rada Europy nie wykluczyła możliwości uzyskania przez Kazachstan członkostwa w organizacji, jako że jest to kraj leżący częściowo w Europie, jednocześnie zwracając uwagę na konieczność ściślejszego przestrzegania reguł demokracji i praw człowieka w Kazachstanie.
Status obserwatora przy instytucjach Rady Europy ma także kilka krajów spoza Europy. Japonia i Stany Zjednoczone mają status obserwatora przy Komitecie Ministrów Rady Europy. Izrael ma status obserwatora przy Zgromadzeniu Parlamentarnym. Kanada i Meksyk mają zaś status obserwatora przy obu tych organach.
