Geneza i rozwój koncepcji integracyjnych w Europie

Istota, warunki i mechanizmy integracji

integracja ekonomiczna - stan, który umożliwia kontakty handlowe pomiędzy różnymi gospodarkami w taki spo-sób, jak w ramach jednej gospodarki

integracja negatywna - proces znoszenia ograniczeń w wymianie handlowej
integracja pozytywna - wprowadzanie nowych form integracji i stosowanie nowych instrumentów politycznych

Istota integracji:
- wspólny rynek,
- wspólna polityka (oddawanie władzy).

Proces integracji jest procesem dynamicznym, ale integrację można rozpatrywać również jako pewien stan.
W praktyce procesy integracyjne powodują powstanie mozaiki różnych wspólnot i różnych rodzajów integracji.
Integracja nie może być celem samym w sobie. Musi zapewnić dobrobyt ekonomiczny i stabilność polityczną.

Aspekt społeczny integracji: nie da się integrować bez poparcia społeczeństwa.

Zasada elastyczności (traktat amsterdamski) - kraje członkowskie mogą się włączać do bardziej zaawansowanych procesów i form integracji ale nie mają takiego obowiązku

2. Rodzaje ugrupowań integracyjnych i ich charakterystyka

Koncepcje integracji:

1. funkcjonalizm - funkcje organizacji integracyjnych powinny ograniczać się do likwidacji barier w obrocie mię-dzynarodowym i zapewnienie swobodnego przepływu towarów i czynników produkcji, a właściwy proces integracji należy pozostawić mechanizmowi rynkowemu

2. instytucjonalizm (federalizm) - proces integracji powinien polegać na centralizacji pewnych funkcji ekonomicz-nych i politycznych na szczeblu międzynarodowym oraz decentralizacji uprawnień na poziomie regionalnym w celu stworzenia odpowiednich warunków do włączenia społeczeństw w proces integracji

Fazy integracji:

1. strefa wolnego handlu - zniesienie ograniczeń w obrocie towarowym, ale brak obowiązku realizacji wspólnej polityki celnej wobec krajów spoza ugrupowania

2. unia celna - strefa wolnego handlu plus wspólna polityka celna wobec krajów trzecich

3. wspólny rynek - unia celna plus liberalizacja przepływu środków produkcji (kapitał i ludzie) z możliwością har-monizacji polityki podatkowej i walutowej

Źródła prawa Unii Europejskiej

System prawny UE obejmuje:

1. źródła prawa pierwotnego: traktaty założycielskie, Jednolity Akt Europejski, traktaty z Maastricht i Amsterdamu

2. źródła prawa wtórnego (uregulowania instytucji UE wydane w oparciu o źródła prawa pierwotnego):

• rozporządzenia: mają charakter wspólnotowy i nie trzeba ich przekształcać w prawo krajowe (mają bezpośrednią moc obowiązującą)

• dyrektywy: adresowane do konkretnych państw członkowskich nakładają na nie obowiązek podjęcia działań w celu osiągnięcia wskazanego celu (adresat ma swobodę doboru środków i sposobu realizacji)

• decyzje: mają charakter wiążący tylko dla wyraźnie określonych adresatów

porozumienia międzynarodowe

porozumienia członkowskie

prawo niepisane, podstawowe zasady

orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości (także I Instancji)

Jeśli istnieje konflikt między prawem wspólnotowym i normami prawnymi poszczególnych krajów, prawo wspólnotowe ma nadrzędność w stosunku do prawa krajów członkowskich.

2. Procedura podejmowania decyzji w Unii Europejskiej

Procedura konsultacji:

1. Projekt przygotowuje jednostka administracyjna Komisji zajmująca się daną dziedziną (nadzór sprawuje komisarz, który jest osobiście odpowiedzialny za treść, formę i terminowość)

2. Komisja przyjmuje projekt zwykłą większością głosów

3. Projekt zostaje przesłany do Rady, która może zasięgnąć opinii Parlamentu i Komitetów

4. Akt prawny zostaje przyjęty przez Radę UE i opublikowany w 11 oficjalnych językach

Procedura współpracy (traktat amsterdamski ograniczył ją tylko do spraw związanych z unią walutową):

1. Komisja przygotowuje projekt i przesyła go do Parlamentu

2. Parlament opiniuje projekt i przesyła do Rady

3. Projekt zatwierdzony przez Radę wraca do Parlamentu na drugie czytanie:

1. akceptacja stanowiska Rady lub brak działania → Rada przyjmuje akt większością kwalifikowaną

2. propozycja wprowadzenia poprawek → projekt wraca do Komisji, która go poprawia lub nie i przekazuje Radzie

3. odrzucenie stanowiska Rady → Rada może przyjąć akt tylko na zasadzie jednomyślności

Procedura współdecydowania (dotyczy takich spraw jak: przepływ siły roboczej, jednolity rynek europejski, ochrona konsumenta, edukacja):

1. Pierwsze trzy etapy tak jak w procedurze współpracy

2. Gdy Rada odrzuca poprawki Parlamentu lub Parlament odrzuca stanowisko Rady następuje zwołanie Komitetu Pojednawczego (Rada + reprezentanci Parlamentu):

1. porozumienie → Rada i Parlament przyjmują akt prawny jednomyślnie lub na zasadzie większości kwalifikowanej

2. brak porozumienia → Parlament może odrzucić akt na zasadzie absolutnej większości

Procedura zatwierdzania (zgody) umożliwia podjęcie przez Parlament decyzji dotyczących ratyfikacji traktatów akcesyjnych, układów stowarzyszeniowych, organizacji i celów funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności oraz Europejskiego Banku Centralnego.

3. Zasada subsydiarności

Zasada subsydiarności mówi o tym, że do kompetencji instytucji ponadnarodowych przekazywane mogą być tylko te sprawy, których nie można uregulować skuteczniej (z uwagi na skalę lub skutek) na niższych szczeblach (władza krajowa, regionalna, lokalna).

4. unia ekonomiczna i walutowa - wspólny rynek plus integracja polityki ekonomicznej (ujednolicenie instru-mentów) oraz wspólna waluta (przekazanie kompetencji monetarnych organom ponadnarodowym)

5. pełna integracja ekonomiczna i polityczna - na szczebel międzynarodowy przekazane są wszystkie kompeten-cje krajów członkowskich

3. Powstanie i rozwój Wspólnot Europejskich. Unia Europejska - podstawowe cele

Traktat paryski (1951)

1. utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (pełna działalność w 1958), w której skład weszły: Niemcy, Francja, Belgia, Holandia, Luxemburg, Włochy

2. cel polityczny: poddanie międzynarodowej kontroli sektora hutniczego i górniczego (strategiczne dziedziny dla zbrojeń)

3. cele gospodarcze:

• wspólny rynek surowców oraz produktów węglowych i stalowych

• oddziaływanie na kształtowanie się cen produktów węglowych i stalowych

• oddziaływanie na poprawę warunków pracy i bytu w tych gałęziach

• modernizacja przemysłu

• przeciwdziałanie protekcjonizmowi narodowemu

Traktaty rzymskie (1957)

1. utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej

• przesłanki gospodarcze:
  - zwiększenie konkurencyjności ugrupowania w otoczeniu zewnętrznym (likwidacja luki technologicznej po-między Europą i USA)
  - korzystne warunki dla zmniejszenie deficytu bilansu płatniczego w ramach ugrupowania

• przesłanki polityczne:
  - zabezpieczenie przed ideami socjalistycznymi
  - stworzenie wspólnej "platformy" politycznej do kontaktów z innymi krajami
  - mocniejsze oddziaływanie na stosunki międzynarodowe

• cele:
  - stopniowe doprowadzenie do unii celnej i wspólnego rynku oraz stworzenie pewnych elementów koordy-nacji polityki ekonomicznej
  - stworzenie trzech wspólnych polityk: rolnej, handlowej i transportowej

utworzenie Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom)

• cele:
  - rozwijanie badań w dziedzinie atomistyki
  - upowszechnianie wyników badań
  - nawiązywanie współpracy w dziedzinie atomistyki
  - wspólny rynek materiałów rozszczepialnych oraz kapitału i siły roboczej z tym związanej

Na mocy decyzji Parlamentu Europejskiego (1978) przyjęto nazwę Wspólnoty Europejskie, określającą łącznie EWWiS, EWG i Euratom.

Jednolity Akt Europejski (1986)
-> wprowadzenie jednolitego rynku europejskiego

Traktat z Maastricht - układ o Unii Europejskiej (1992)

1. ustanawia Unię Europejską (jednak nie jako nową organizację o podmiotowości prawnej: ma być utworzona w oparciu o Wspólnoty Europejskie), która ma zapewnić dalszy intensywny rozwój integracji europejskiej w kierunku stworzenia unii gospodarczej i walutowej

2. trzy filary UE

• Filar I: formy integracji i dziedziny polityki gospodarczej uregulowane przez traktaty założycielskie, Jedno-lity Akt Europejski oraz traktat z Maastricht

• Filar II: wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

• Filar III: współpraca w dziedzinie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości

• cele UE:

• zrównoważony i trwały postęp ekonomiczny oraz społeczny (zapewnić go ma utworzenie obszaru bez gra-nic, wzmocnienie spójności ekonomicznej i społecznej oraz utworzenie unii ekonomicznej i monetarnej)

• zapewnienie tożsamości na arenie międzynarodowej (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa z ewentualnością wspólnej polityki obronnej)

• wprowadzenie obywatelstwa europejskiego (wzmocnienie obrony praw i interesów obywateli krajów członkowskich)

• utrzymanie dotychczasowego dorobku prawnego Wspólnot i rozbudowywanie go

Traktat amsterdamski (1997)

• wprowadzenie do traktatów działu dotyczącego zatrudnienia i uznania walki z bezrobociem za priorytet UE

• włączenie do traktatów "Paktu stabilizacji i wzrostu"

• włączenie do traktatów postanowień dotyczących polityki socjalnej

• pogłębienie współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej i spraw wewnętrznych (wymiar sprawiedliwości, bez-pieczeństwo)

• umocnienie zasady subsydiarności

• wprowadzenie zasady elastyczności

Podstawowe instytucje Unii Europejskiej i ich zadania

Rada Europejska - pozastatutowy organ Wspólnot Europejskich; w jej skład wchodzą: głowy państwa lub szefowie rządów państw członkowskich oraz przewodniczący Komisji (w towarzystwie ministrów spraw zagranicznych i jednego z członków Komisji; obecnie odgrywa ona rolę inspiratora politycznego (jej spotkania dotyczą okreœlania kierunków rozwoju integracji, okreœlania wiodących kierunków polityki UE i stanowiska wobec krajów trzecich); Rada Europejska została uznana za organ Wspólnot Europejskich na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego (1986), a traktat z Maastricht nadał jej funkcje w dziedzinie polityki zagranicznej UE, polityki bezpieczeństwa i tworzenia unii ekonomicznej i walutowej

Statutowe instytucje Wspólnot Europejskich:

1. Rada Unii Europejskiej

2. Komisja Europejska

3. Parlament Europejski

4. Trybunał Sprawiedliwoœci

5. Trybunał Rewidentów Księgowych

Rada Unii Europejskiej (Bruksela):

1. zajmuje naczelne miesjce w strukturze instytucjonalnej Wspólnot Europejskich; ma charakter międzyrządowy (jest reprezentacją rządów krajów członkowskich: każdy ma jednego przedstawiciela i każdy przewodniczy przez 6 miesięcy) i jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot;

2. uchwały podejmowane są na zasadzie jednomyœlnoœci, zwykłej większoœci i większoœci kwalifikowanej; obecna liczba głosów wynosi 87 (Francja, RFN, Wielka Brytania i Włochy mają po 10); większoœć kwalifikowana wynosi 62 głosy (pochodzące co najmniej od 10 państw, jeœli decyzja podejmowana jest bez wniosku Komisji)

3. kompetencje:

• koordynacja polityki ekonomicznej państw członkowskich,

• decyzje dotyczące polityki Wspólnot (razem z Parlamentem Europejskim),

• uchwalanie budżetu (wraz z Parlamentem Europejskim),

• prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej,

• organizowanie współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwoœci i spraw wewnętrznych.

• za przygotowanie prac Rady odpowiada Komitet Stałych Przedstawicieli (ambasadorzy państw członkowskich akredytowani przy Wspólnotach)

Komisja Europejska (Bruksela):

1. organ o charakterze ponadnarodowym reprezentujący interes UE (członkowie Komisji mają prowadzić działalnoœć na zasadzie niezależnoœci od rządów krajów członkowskich)

2. w jej skład wchodzi przewodniczący, 2 wiceprzewodniczących i 20 komisarzy (po 2 z Francji, Hiszpanii, RFN, Wielkiej Brytanii i Włoch; po 1 z reszty państw); kadencja wynosi 5 lat; skład osobowy musi zaakceptować Parlament Europejski, który może go również w całoœci odwołać

3. zakres obowiązków:

• inicjuje i przygotowuje projekty aktów prawnych i decyzji dotyczących Wspólnot

• kontroluje wykonanie postanowień traktatowych na wszystkich szczeblach: Wspólnoty i państwa członkowskie

• zarządza funduszami Wspólnot

• reprezentuje Wspólnoty na zewnątrz

• funkcje sprawowane są przy pomocy personelu administracyjnego (20000 osób) skupionego w 24 Dyrekcjach Generalnych

Parlament Europejski (Strasburg):

1. członkowie parlamentu są wybierani w wyborach powszechnych i bezpoœrednich (pierwsze: 7-10.06.1979); obecnie jest ich 626 (99 z Niemiec, po 87 z Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch); skupieni są w ugrupowaniach i komisjach parlamentarnych

2. kompetencje (rozszerzone przez Jednolity Akt Europejski i traktat z Maastricht):

• kontrola polityczna działalnoœci Komisji i Rady,

• uczestnictwo w przygotowaniu i uchwaleniu budżetu (decyduje o wydatkach nieobligatoryjnych)

• uczestnictwo w procesie decyzyjnym Komisji i Rady,

• ratyfikacja układów o stowarzyszeniu z krajami trzecimi,

• ratyfikacja decyzji o przyjęciu do Wspólnot nowych członków (traktaty akcesyjne)

• sesje odbywają się raz w miesiącu i trwają tydzień; mają charakter publiczny

• za działalnoœć Parlamentu odpowiada Biuro (prezydent i 14 wiceprezydentów wybierani na 2,5 roku)

Trybunał Sprawiedliwoœci (Luksemburg):

1. składa się z 15 sędziów z Prezydentem Trybunału na czele zgrupowanych w 6 izbach; powoływani są oni na 6 lat przez kraje członkowskie na zasadzie pełnej zgodnoœci; powołuje się również 6 obrońców generalnych

2. jest to międzynarodowy sąd administracyjny i apelacyjny; rozstrzyga spory:

• dotyczące nieprzestrzegania przez kraje członkowskie postanowień zawartych w traktatach (na wniosek Komisji)

• dotyczące działalnoœci Wspólnoty (na wniosek krajów członkowskich)

• dotyczące zaniechania działań przez Komisję lub Radę

• dotyczące interpretacji prawa (wykładnia, stwierdzenia prawomocnoœci legislacji)

• dotyczące rekompensaty dla krajów członkowskich za szkody poniesione w wyniku działania instytucji UE i ich personelu

• jednostką wspomagającą jest Trybunał Pierwszej Instancji (15 sędziów), którego zadaniem jest rozstrzyganie spraw dotyczących:

• skarg osób prawnych lub fizycznych przeciw instytucjom UE dotyczących wolnej konkurencji

• skarg osób prawnych przeciw Komisji z tytułu jej działalnoœci

• sporów pomiędzy Wspólnotami a ich osobami oficjalnymi i personelem

Trybunał Rewidentów Księgowych (Luksemburg):

1. składa się z 15 członków mianowanych na 6 lat przez Radę w porozumieniu z Parlamentem

2. sprawuje kontrolę księgową nad dochodami i wydatkami Wspólnot (pod koniec każdego roku finansowego sporządza raport zawierający opinię o wydatkach UE i zalecenia dotyczące przyszłego okresu)

2. Organy o charakterze doradczym i konsultacyjnym

Komitet Społeczno-Ekonomiczny (Bruksela):

• ma charakter doradczy i składa się z 222 reprezentantów różnych grup społecznych wybieranych przez Radę UE na okres 4 lat

• przedstawia opinie na wniosek Rady, Komisji lub z własnej inicjatywy

Komitet Regionów (Bruksela):

• jest ciałem doradczym Rady UE w sprawach związanych z polityką regionalną i rozwojem regionalnym

• w jego skład wchodzi 222 członków reprezentujących władze regionalne i lokalne i spoœród nich wybieranych na okres 4 lat

Komitet Ekonomiczno-Finansowy:

• wspomaga Radę i Komisję w zakresie opiniowania i doradzania w sprawach unii walutowej i gospodarczej

3. Europejski Bank Inwestycyjny, cele i zasady działania

Europejski Bank Inwestycyjny (Luksemburg):

1. instytucja publiczna, będąca własnoœcią krajów członkowskich UE; ma osobowoœć prawną i jest niezależny od innych instytucji (jego œrodki nie wchodzą do budżetu UE)

2. celem działalnoœci jest udzielanie długoterminowych pożyczek (także dla krajów spoza UE) na projekty dotyczące:

• rozwoju regionów problemowych

• rozwoju infrastruktury

• wzrostu konkurencyjnoœci Wspólnot i integracji krajów członkowskich

• ochrony œrodowiska i podwyższenia jakoœci życia

• wspierania małych i œrednich przedsiębiorstw

• rozwoju własnych Ÿródeł energii i lepszego ich wykorzystania w krajach członkowskich w celu uniezależnienia się od importu

• działa jako instytucja "non profit", a jego fundusze pochodzą z pożyczek zaciąganych na międzynarodowych rynkach kapitałowych (inwestorzy płacą odsetki tylko o 0,15% wyższe od kosztów pożyczki)

Źródła prawa Unii Europejskiej

System prawny UE obejmuje:

1. źródła prawa pierwotnego: traktaty założycielskie, Jednolity Akt Europejski, traktaty z Maastricht i Amsterdamu

2. źródła prawa wtórnego (uregulowania instytucji UE wydane w oparciu o źródła prawa pierwotnego):

• rozporządzenia: mają charakter wspólnotowy i nie trzeba ich przekształcać w prawo krajowe (mają bezpośrednią moc obowiązującą)

• dyrektywy: adresowane do konkretnych państw członkowskich nakładają na nie obowiązek podjęcia działań w celu osiągnięcia wskazanego celu (adresat ma swobodę doboru środków i sposobu realizacji)

• decyzje: mają charakter wiążący tylko dla wyraźnie określonych adresatów

• porozumienia międzynarodowe

• porozumienia członkowskie

• prawo niepisane, podstawowe zasady

• orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości (także I Instancji)

Jeśli istnieje konflikt między prawem wspólnotowym i normami prawnymi poszczególnych krajów, prawo wspólnotowe ma nadrzędność w stosunku do prawa krajów członkowskich.

2. Procedura podejmowania decyzji w Unii Europejskiej

Procedura konsultacji:

1. Projekt przygotowuje jednostka administracyjna Komisji zajmująca się daną dziedziną (nadzór sprawuje komisarz, który jest osobiście odpowiedzialny za treść, formę i terminowość)

2. Komisja przyjmuje projekt zwykłą większością głosów

3. Projekt zostaje przesłany do Rady, która może zasięgnąć opinii Parlamentu i Komitetów

4. Akt prawny zostaje przyjęty przez Radę UE i opublikowany w 11 oficjalnych językach

Procedura współpracy (traktat amsterdamski ograniczył ją tylko do spraw związanych z unią walutową):

1. Komisja przygotowuje projekt i przesyła go do Parlamentu

2. Parlament opiniuje projekt i przesyła do Rady

3. Projekt zatwierdzony przez Radę wraca do Parlamentu na drugie czytanie:

1. akceptacja stanowiska Rady lub brak działania → Rada przyjmuje akt większością kwalifikowaną

2. propozycja wprowadzenia poprawek → projekt wraca do Komisji, która go poprawia lub nie i przekazuje Radzie

3. odrzucenie stanowiska Rady → Rada może przyjąć akt tylko na zasadzie jednomyślności

Procedura współdecydowania (dotyczy takich spraw jak: przepływ siły roboczej, jednolity rynek europejski, ochrona konsumenta, edukacja):

1. Pierwsze trzy etapy tak jak w procedurze współpracy

2. Gdy Rada odrzuca poprawki Parlamentu lub Parlament odrzuca stanowisko Rady następuje zwołanie Komitetu Pojednawczego (Rada + reprezentanci Parlamentu):

1. porozumienie → Rada i Parlament przyjmują akt prawny jednomyślnie lub na zasadzie większości kwalifikowanej

2. brak porozumienia → Parlament może odrzucić akt na zasadzie absolutnej większości

Procedura zatwierdzania (zgody) umożliwia podjęcie przez Parlament decyzji dotyczących ratyfikacji traktatów akcesyjnych, układów stowarzyszeniowych, organizacji i celów funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności oraz Europejskiego Banku Centralnego.

3. Zasada subsydiarności

Zasada subsydiarności mówi o tym, że do kompetencji instytucji ponadnarodowych przekazywane mogą być tylko te sprawy, których nie można uregulować skuteczniej (z uwagi na skalę lub skutek) na niższych szczeblach (władza krajowa, regionalna, lokalna).

---