Geneza i przegląd koncepcji kształcenia integralnego

Współczesna idea integracji nawiązuje do tzw. nauki całościowej (oparta na założeniu, że świat jawi się jako całość i ma priorytet przed częścią) rozpowszechnionej na początku XX w głównie przez Nowe Wychowanie. Szczególny wpływ na współczesną edukację wczesnoszkolną i ideę integracji miały:

1. Metoda ośrodków zainteresowań Owidiusza Decroly'ego

Podstawą jego koncepcji były naturalne potrzeby i zainteresowania dziecka, nie było podziału na przedmioty, a nauka koncentrowała się wokół ośrodków tematycznych dostosowanych do faz rozwojowych, potrzeb, czynności psychofizycznych dziecka. Ośrodki stawały się centrum zainteresowań i działalności dziecka, w wyniku której zdobywało wiadomości i umiejętności. Środowiskiem naturalnym był ogród, klasa zamieniona w muzeum i pracownie, środowiskiem społecznym rodzina i szkoła. Stymulowano wielostronną aktywność dziecka poprzez środowisko „informacyjne”. Poznanie rzeczywistości opierała się na obserwacji, kojarzeniu z posiadanymi już wiadomościami, oraz wyrażaniu czyli twórczości dziecięcej. Klasy były zróżnicowane wiekowo, liczyły po kilkanaście osób. Podstawowym zadaniem było nauczenie dziecka rozumienia tego co robi i umożliwienie mu kierowania samym sobą. Decroly jako pierwszy wprowadził globalną metodą nauki czytania i pisania, gry dydaktyczne i wychowawcze, jego pedagogika eksponowała udział czynników genetycznych w rozwoju, wychowawcy mieli współdziałać z dziećmi wspierać ich rozwój indywidualny.

2. Nauczanie łączne Karola Linke'go

Linke uważał, że do 14 roku życia nie powinno się dzielić nauki na przedmioty, bo dziecko ujmuje rzeczywistość całościowo, a nie wyodrębnia gałęzi wiedzy. Nauczanie łącznie opiera się na synkretyzmie, czyli poznawaniu całościowym. Linke wyróżnił kręgi życia, które przeciwstawił kręgom rzeczy. W kręgach występują realne przedmioty, które pełnią róże funkcje. (np. węgiel - krąg życia, gdy znajduje się w kopalni lub w domu, ale rozpatrywany jako obiekt np. w chemii należy do kręgu rzeczy). Dziecko spotyka się przede wszystkim z kręgami życia i od tego powinna rozpocząć się nauka. Z czasem tworzy kręgi rzeczy na podstawie własnej obserwacji. Z kręgów rzeczy wyodrębniają się kolejne przedmioty. Różnicowanie dotyczy też umiejętności. W toku nauki postrzega, że pewne czynności powtarzają się w pewnych kręgach życia, że może ćwiczyć samą technikę czynności w oderwaniu od treści np. rysowanie niezależne od praktycznych potrzeb. Nauczanie łącne obejmuje nauczanie całościowe globalne z nauczaniem przedmiotowo - systematycznym.

3. Pedagogika Marii Montessori

Podstawą jej pedagogiki było przekonanie o dużym znaczeniu okresu dzieciństwa. Czynnikiem rozwoju i podstawa wychowania jest aktywność dziecka. Warunkami rozwoju są:

1. urządzenie otoczenia (estetyka pomieszczenia, funkcjonalność wyposażenia, klimat dla dobrego samopoczucia, ład),

2. materiał dydaktyczny (służyć ma do rozwoju zmysłów i ćwiczenia mięśni, ma dostarczać bodźców czuciowych i doskonalić percepcję bodźców, wrażenia wraz z procesami ruchowymi kształtują czynności umysłowe jak nauczenie czytania, mechanizm skojarzeń prowadzi do samokształcenia, lepszej uwagi i obserwacji, materiał sprzyja równoczesnemu wychowaniu moralnemu i estetycznemu)

1. materiał niezbędny do życia praktycznego - związany z troską o środowisko, samego siebie, dotyczący zwyczajów i form grzecznościowych w grupie, związany z pracami domowymi,

2. Materiał sensoryczny - służący wszechstronnemu kształceniu zmysłów, oraz pobudzaniu aktywności umysłowej

3. Materiał akademicki - służący nauce języka, matematyki innych dziedzin wiedzy

4. Materiały artystyczne - związane z ekspresją dziecka

Materiały przygotowuje się zgodnie z:

1. Stopniowaniem trudności

2. Od konkretu do abstrakcji

3. Rozbudzanie ciekawości i zainteresowania dziecka

4. Wyzwalanie różnych form aktywności

5. Kontrola błędów umożliwiająca samodzielne poszukiwanie rozwiązań

3. Osobowość nauczyciela - musi inspirować spontaniczne reakcje dziecka, pomagać, tworzyć odpowiednią atmosferę porządku w nauce i zabawie, obserwować, notować, wartościować i konstruować ocenę opisową.

Zasady jakimi powinien kierować się nauczyciel:

• Swoboda dziecka ograniczona interesem zbiorowym,

• Wolność ograniczona prawem do wolności innego dziecka

• Rozwijanie samodzielności i niezależności, odpowiedzialności za otoczenie

• Respektowanie praw do poczucia bezpieczeństwa

Najważniejszym zadaniem jest przygotowanie dziecka do swobodnego i samodzielnego życia. Podstawą jej koncepcji jest zasada swobodnej czynności, nie należy krępować spontanicznych reakcji dziecka i narzucać woli, ale swoboda ma wartość wówczas, gdy jest ograniczona interesem zbiorowości. Samodyscyplina będzie efektem aktywności podejmowanej z zainteresowania.

4. Techniki Celestyna Freineta

W koncepcji szczególnie ważny jest rozwój dziecka, jego potrzeby, naturalny sposób bycia. Ważne jest poznanie dziecka na tle warunków środowiskowych. Ważna jest swobodna działalność twórcza i wszelka ekspresja. Ekspresja może wyzwalać postawę twórczą w różnych dziedzinach życia i dostarczać wiedzy o uczniu.

Opracował techniki pracy szkolnej tj.

• swobodne teksty dzieci połączone z gazetką klasową do nauki języka zamiast podręczników,

• doświadczenia poszukujące, jako warunek samodzielnej pracy w przedmiotach ścisłych.

• Planowanie pracy przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela,

• Różne formy ekspresji podstawą wychowania technicznego i estetycznego

• Referaty rozwijające zainteresowania i umiejętność samokształcenia

• Korespondencja międzyszkolna podstawą kontaktów społecznych

• Spółdzielnia klasowa

Umożliwił szerokie kontakty z otaczającym środowiskiem by wzbudzić ciekawość, propagował eksperymenty, doświadczenia, rozwiązywanie problemów.

Negatywami metod syntetycznych są:

• Stagnacja i myślenie schematyczne podczas kształcenia,

• mała efektywność,

• upadek ideału wartości uniwersalnych,

• zbyt niski poziom efektów kształcenia

• zbyt duża zależność od motywacji dzieci

• pomijanie wysiłku dziecka

Koncepcja integracji nawiązuje do idei nauki całościowej zwłaszcza Decroly'ego i Linkego, ponieważ pojawiają się tematy globalne, ośrodki tematyczne, tematy dzienne. Pedagogika Marii Montessori cieszy się popularnością w przedszkolach a techniki Freineta w edukacji wczesnoszkolnej.

Z krytyki tych koncepcji wyłoniły się zasady integracji oraz warunki i sposoby ich realizacji. W Polsce pojawiły się różne odmiany tej koncepcji:

Janina Walczyna: korelacja pięciu kierunków kształcenia:

• umiejętność posługiwania się słowem i liczbą

• kształcenie społeczne

• kształcenia przyrodniczo - techniczne

• kształcenie artystyczne

• kultura fizyczna

Obok urzędowych godzin nauczania, doszły również dodatkowe, globalne, przeznaczonych na zdynamizowanie procesu nauczania i wychowania i poszerzenie wiedzy o nowe elementy. Proponowano wprowadzenie tzw. zagadnień centralnych (złożone elementy rzeczywistości, które można rozpatrywać z różnych punktów widzenia: społecznego, językowego, matematycznego, artystycznego, technicznego i przyrodniczego)

Łucja Muszyńska: integracja jako system pracy:

• łączącym cele nauczania, kształcenia i wychowania

• łączenie treści nauczania i wychowania poprzez koncentrację na jednostkach tematycznych

• tworzenie ciągów sytuacyjnych dla działań i przeżyć dziecka

• projektowanie różnorodnych form zajęć, uwzględniając zasady aktywizacji dziecka, motywacji, różnorodnej organizacji zadań i działań dziecka

Jerzy Kujawiński: strategia programowo - metodyczna

• stosowanie wszystkich strategii metodycznych (nauczanie czynnościowe, problemowe, wielostronne, rozwijające aktywność twórczą,)

• integracja celów dydaktycznych i wychowawczych

• kształtowane dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych

Maria Jackowska : strategie poznawcze, które mają moc integrującą:

• nauczanie problemowe

• działalność i twórczość dziecięca

• wycieczki

• zadania

Maria Cackowska: 4 letni cykla nauki (0, I, II, III), z czego pierwsze dwa lata to nauczanie integralne, a kolejne powolne przechodzenie do systemu systematyczno - przedmiotowego.

Halina Sowińska - nauczanie integralne jest nastawione na tworzenie struktur wewnętrznych w psychice dziecka. Integracja polega na łączeniu treści, form, różnych dziedzin, form aktywności nauczyciela i ucznia w ramach jednostek tematycznych.

J. Gnitecki proponuje model kształcenia zintegrowanego, który zrywa ze sztucznym wprowadzaniem integracji w zakres celów, treści, metod i form. W miejsce tego zakłada zrównoważenie i uspójnienie twórczego i odtwórczego myślenia oraz działania.

8 dróg kształcenia- ośmiokrotna ścieżka przekształceń, obejmuje:

• Kierowanie działaniem

• Działanie twórcze kierowane

• Działanie odtwórczo- twórcze zrównoważone

• Wspieranie działania

• Działania twórcze wspomagane

• Działania odtwórcze wspomagane

• Działania odtwórczo- twórcze zrównoważone

Każdy typ myślenia i działania może być intencjonalnie wywołany lub tylko wspierany różnymi rodzajami kształcenia. Od nauczania i wspierania problemowego i programowego przez problemowo- programowane do zintegrowanego kształcenia. Istota tego polega na łączeniu różnych rodzajów nauczania ze wspieraniem edukacyjnym, kierowania ze wspomaganiem, twórczości z odtwórczością, myślenia logicznego z intuicyjnym, sytuacji otwartych z zamkniętymi. Narzędziem i środkiem do realizacji tego modelu są

Zintegrowane zadania szkolne- zespół otwartych i zamkniętych operacji i działań dostosowanych i przekraczających aktualne możliwości poznawcze, sprawcze ucznia. Do elementów składowych zadań szkolnych należą trzy kategorie: operacje, materiał i metody.

Zadanie to zespołowy operator łączący w sposób zrównoważony: operacje formalne z postformalnymi, materiał zamknięty z otwartym i sposób algorytmiczny z heurystycznym.

Zadania umożliwiają zrównoważenie i uspójnienie struktur poznawczych

Pedagogika wychowania integralnego dąży do ukazania człowieka jako JA i obejmuje:

Świadomość, zmysły, emocje, wyobraźnię, umysł, wolę, etykę harmonię prawej i lewej półkuli. Zasady tej pedagogiki to holizm, akcentowana jest integralność: organizmu i środowiska życia, doświadczeń i przeżyć, refleksji i działań, fantazji i uczuć, myśli i wrażeń.

Zasady integralnego życia wg. L. Buscaglias a

• budowanie mostów a nie barier- pokonywanie przeszkód

• sztuka bycia człowiekiem w całej pełni- opanowanie wiedzy naukowej i o życiu

• powiedzenie się za życiem- samookreślenie się, odpowiedzialność

• uczenie się życia- wniknięcie w samego siebie

• bycie dzieckiem- odkrycie jakim darem jest fantazja dziecięca

M. Jakowiecka twierdzi ,że w teoretycznym nurcie rozwoju zaznaczyły się:

• Możliwość integracji treści z uwzględnieniem różnych etapów edukacji

• Integracja różnych sfer osobowości uczniów

• Zainteresowań i rozumienia rzeczywistości

• Kultury umysłowej

• wartości

• określenie obszarów efektywności integracji z zaznaczeniem, że zgodnie z jej ideą należy poszukiwać tzw. kompetencjach wyższego rzędu:

• problemowego podejścia w uczeniu się

• myślenia holistycznego w dostrzeganiu zjawisk

• informacji z różnych źródeł

• doskonalenia siebie i innych

• komunikowania się, argumentowania

• współpracy, podtrzymywania kontaktów

W praktycznym nurcie zaakcentowano integrację czynnościową (interakcję nauczyciel- uczeń), metod, procesu nauczania i wychowania.

Strategie realizacji integracji o różnej osi:

- cykle jednostek metodycznych

- metoda projektów

- problemowe podejście w kształceniu

- twórczość dziecięca

- strategia zadaniowa

- strategia sytuacyjna

- małe formy teatralne

- uczenie się poprzez doświadczenie

Należy eksponować kwestie stosowania integracji:

• zasadę elastyczności- stosowanie różnych osi integracyjnych

• harmonizowanie aspektu psychologicznego z logiką nauk, kształtowanie świadomości nauczyciela ( dotyczącej istnienia osi integracyjnej)

---