PSYCHOLOGIA REWALIDACYJNA - wykłady

WYKŁAD I - 15.02.11

Upośledzenie umysłowe

• Upośledzenie umysłowe (oligofrenia) - stan niedostatecznej sprawności intelektualnej, skutek niedorozwoju lub uszkodzenia we wczesnym dzieciństwie tkanki mózgowej

• Wg Clarków niedorozwój umysłowy oznacza funkcjonowanie intelektu poniżej przeciętnej; upośledzenie to powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżona zdolność przystosowania się

• Niedorozwój umysłowy nie jest jednostką nozologiczną, ale niejednorodną grupą zaburzeń wywołanych przez różne czynniki patogenne o niejednakowym obrazie morfologicznym, klinicznym oraz przebiegu, dlatego nie jest sprawą łatwą zdefiniowanie i opisanie, a także zaklasyfikowanie zaburzeń objętych wspólną nazwą upośledzenia umysłowego

• Lucjan Kostrzewski (psychiatra) - oligofrenią, czyli niedorozwojem umysłowym, nazywamy wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżone zdolności rozwoju intelektualnego, które uniemożliwiają lub opóźniają naukę szkolną

• Z punktu widzenia psychologicznego - definicje uwzględniające różne kryteria

• Wg Tredgolda, który odwołuje się do trzech kryteriów: oceny wyników w nauce szkolnej, inteligencji oraz przystosowania szkolnego i biologicznego, niedorozwój umysłowy to stan, w którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju

• Edgar Doll - sześć ważnych kryteriów:

• niedojrzałość społeczna

• niska sprawność umysłowa

• opóźnienie rozwojowe

• zahamowanie

• pobudzenie konstytucjonalne

• nieodwracalność upośledzenia

• Wg Jana Mazurkiewicza, z którym współpracował Mieczysław Kaczyński, w określaniu upośledzenia ważne są trzy kryteria:

• psychologiczne, w którym uwzględnia funkcjonowanie uwagi i mowy

• ewolucyjne, w którym porównuje rozwój dziecka normalnego i upośledzonego

• społeczne - przystosowanie do nowych warunków

Stopnie upośledzenia umysłowego

• W dawnej nomenklaturze (do 1968 r.) uwzględniano trzy stopnie upośledzenia: idiotyzm, imbecylizm i debilizm

• Od 1 stycznia 1968 r. obowiązuje nowa klasyfikacja, oparta na średnim ilorazie inteligencji i odchyleniu standardowym:

• lekki (dawniej debilizm)

• umiarkowany

• znaczny (umiarkowany i znaczny = imbecylizm)

• głęboki (dawniej idiotyzm)

• Iloraz inteligencji jest równy 100 wtedy, gdy wiek umysłowy = wiek życia

• Inteligencja przeciętna - ok. 2/3 (68,26%) populacji

• Inteligencja niższa niż przeciętna (ok. 12, 5 - 13%) - kierujemy te dzieci do szkół masowych, ale potrzebują one pomocy, np. w matematyce

• Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (2,5 - 3%) - nie przekraczają z reguły poziomu intelektualnego dziecka 12-letniego; kierujemy do szkoły specjalnej, a potem do zawodowej

• Upośledzenie w stopniu umiarkowanym - poziom intelektualny nie przekracza 7-letniego dziecka normalnego (myślenie przedoperacyjne); te dzieci nie są w stanie opanować nawet programu szkoły specjalnej, kieruje się je do specjalnych zakładów, a niektóre mogą ukończyć szkołę zawodową; w warsztatach terapii zajęciowej, gdzie odbywa się dalsza rehabilitacja, uczą się wielu umiejętności, np. malarstwa, wypieku ciast; wyroby tych dzieci są sprzedawane, dzięki czemu organizowane są wycieczki, a dzieci otrzymują kieszonkowe

• Upośledzenie w stopniu znacznym - nie przekraczają poziomu 5-letniego dziecka normalnego (myślenie przedoperacyjne); uczą się w warsztatach terapii zajęciowej razem z dziećmi upośledzonymi w stopniu umiarkowanym

• Głęboki stopień upośledzenia umysłowego - myślenie na poziomie sensoryczno-motorycznym; te dzieci też podlegają rehabilitacji (na tyle, na ile to możliwe)

Etiologia upośledzenia umysłowego - wyodrębniamy tutaj pewne grupy upośledzenia w zależności od etiologii: endogennej i egzogennej

Etiologia endogenna

• zw. z dziedziczeniem dominującym - gdy gen pochodzi od jednego z rodziców

• zw. z dziedziczeniem recesywnym - gdy gen pochodzi od obojga rodziców

Choroby związane z dziedziczeniem dominującym:

• Choroba Bourneville'a (stwardnienie guzowate) - niedorozwój umysłowy, padaczka, różnego rodzaju objawy skórne, wśród których najbardziej charakterystyczny jest gruczolak łojowy (zbiór grudek w kształcie skrzydeł motyla na obu policzkach), w tkance mózgowej bulwiaste guzki; choroba rozwija się w pierwszych latach życia dziecka, stopień upośledzenia zależy od czasu wystąpienia objawów

• Nerwiakowłókniakowatość (choroba Recklinghausena) - występowanie brązowych plam na skórze oraz formowanie się na całym ciele nerwiakowłókniaków; upośledzenie umysłowe w różnym stopniu

• Akrocefalosyndaktylia (choroba Aperta) - nieprawidłowa budowa czaszki, potylica jest spłaszczona, czoło uwypuklone, następuje zrośnięcie palców dłoni i stóp; upośledzenie w różnym stopniu

• Arachnodaktylia (zespół Marfana) - wady rozwojowe układu kostnego, długa, wąska czaszka, boczne skrzywienie kręgosłupa, klatka piersiowa zniekształcona, kości kończyn długie i zniekształcone, wady narządów wewnętrznych, szczególnie serca; stopień upośledzenia różny: lekki lub umiarkowany, rzadziej głęboki

• Dyzostoza czaszkowo-twarzowa (zespół Crouzona) - upośledzenie umysłowe osiąga różny stopień, choroba charakteryzuje się różnymi anomaliami w budowie czaszki, często wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, co doprowadza do zaburzeń neurologicznych, hiperteloryzm oczny, wytrzeszcz gałek ocznych

• Zespół Sturge-Webera - upośledzenie w różnym stopniu, zaburzenia psychoruchowe u dziecka, niedowłady spastyczne kończyn, na twarzy zmiany naczyniowe, w mózgu liczne zwapnienia

Choroby recesywne - związane są głównie z nieprawidłową przemianą materii

Choroby recesywne zw. z nieprawidłową przemianą tłuszczów:

• Zwyrodnienie mózgowo-plamkowe - nieprawidłowa przemiana tłuszczów, w obrębie tkanki nerwowej odkładają się substancje tłuszczowe, co prowadzi do zaniku komórek nerwowych; proces degeneracji dotyczy również siatkówki oka; wyróżniamy dwie postacie choroby:

• dziecięca - powstaje już w pierwszym roku życia, głębokie upośledzenie umysłowe, zaburzenia motoryki, niedowłady, narastająca ślepota

• młodzieńcza - choroba Tay-Sachsa, występuje między czternastym a szesnastym rokiem życia, objawy takie same, jak przy postaci dziecięcej, choroba trwa od 5 do 10 lat, kończy się śmiercią

• Gargoilizm (maszkaronizm, mukopolisacharydoza typu I, choroba Hurler) - choroba opisana na początku XX wieku, również dotyczy nieprawidłowej przemiany tłuszczów; upośledzenie w różnym stopniu, częściej głębokim, duża, krótka czaszka, wzrost karłowaty, szeroka twarz ze zgrubiałymi rysami, często powłoki brzuszne napięte, często przepuklina pępkowa, wady narządów wewnętrznych

• Choroba Niemanna-Picka - też nieprawidłowa przemiana tłuszczów, proces chorobowy zaczyna się kilka miesięcy po urodzeniu; upośledzenie najczęściej w stopniu głębokim; dzieci te umierają ok. 3 roku życia

• Choroba Gauchera - objawy występują przeważnie po 2 r. ż., wady narządów wewnętrznych, niedokrwistość, sztywność odmóżdżeniowa, zanik reakcji na ból; upośledzenie może być w różnym stopniu, częściej w stopniu głębokim

WYKŁAD II - 22.02.11

Choroby recesywne zw. z nieprawidłową przemianą białek:

• Fenyloketonuria - istotę zaburzeń biochemicznych stanowi niezdolność do przemiany fenyloalaniny w tyrozynę na skutek braku enzymu hydroksylazy fenyloalaninowej, wytwarzanego przez wątrobę; w wyniku tych zaburzeń zarówno w moczu, jak i we krwi dziecka pojawia się kwas fenylopirogronowy, który powoduje uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego

• dwa sposoby wykrycia kwasu fenylopirogronowego: badanie krwi (otoczka bakteryjna wokół krwinek) i badanie moczu (metoda pieluszkowa, działanie chlorkiem żelaza na mocz, który zabarwia się na kolor ciemnozielony)

• chorobę można wcześnie wykryć i poprzez zastosowanie odpowiedniej diety ustrzec dziecko przed upośledzeniem umysłowym; jeżeli nie stwierdzi się jej wcześnie, dochodzi do upośledzenia w stopniu głębokim

• obraz kliniczny: jasna barwa włosów i oczu, czaszka mała, pot dziecka ma charakterystyczny, „mysi” lub „wilczy” zapach, często występuje padaczka, zaburzenia rozwoju psychoruchowego, ruchy są nieskoordynowane

• Choroba syropu klonowego - też dotyczy białek, mocz dziecka ma zapach syropu klonowego, objawy występują od razu po urodzeniu; upośledzenie zazwyczaj w stopniu głębokim, zaburzenia rozwoju ruchowego

Choroby recesywne zw. z nieprawidłową przemianą cukrów:

• Galaktozemia - zaburzenie metaboliczne węglowodanów na skutek braku enzymu zamieniającego galaktozę w glukozę, galaktoza skupia się w nadmiarze we krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym i mózgu, obrzęk mózgu, uszkodzenie wątroby, wady narządów wewnętrznych, wady wzroku; upośledzenie zazwyczaj w stopniu głębokim; galaktozemię stwierdza się dość wcześnie - w moczu i krwi dziecka podwyższony poziom galaktozy

Choroby recesywne sprzężone z płcią (sprzężone z chromosomem X - przenoszone przez kobiety, chorują mężczyźni):

• Choroba Lowego (zespół oczno-mózgowo-nerkowy) - choroba wykryta na przełomie lat 50. XX wieku, nieprawidłowości w zakresie oczu, nerek, zaćma, jaskra; upośledzenie zazwyczaj w stopniu głębokim; karłowaty wzrost, krzywicze zmiany kostne; objawy widoczne wcześnie po urodzeniu

• Moczówka prosta nerkopochodna - u dziecka nadmiar wydalania moczu, bardzo duże pragnienie; choroba pojawia się w niemowlęctwie; karłowatość, zmiany krzywicze w układzie kostnym, zaburzenia neurologiczne (częste i silne bóle głowy); upośledzenie może być w różnym stopniu

Choroby związane z aberracjami chromosomalnymi:

• Zespół Downa (mongolizm) - zaburzenie często występujące (mniej więcej 1 na 500 porodów), wiązano tą chorobę z wiekiem matki (im starsza matka, tym większe ryzyko), ale młodsze maki też rodzą dzieci z tym zespołem - dotyczy on nieprawidłowego podziału redukcyjnego w obrębie 21 pary chromosomów; jeśli nie dojdzie do podziału redukcyjnego, mamy do czynienia z trisomią w obrębie 21 pary chromosomów; przyczyną może być nie tylko trisomia, ale także translokacja (przemieszczenie chromosomu 21 na inny chromosom) lub mozaika (posiadanie przez niektóre komórki prawidłowej liczby chromosomów, przez inne nieprawidłowej); upośledzenie umysłowe przeważnie w stopniu umiarkowanym i znacznym (ok. 20% w stopniu głębokim, 5% w lekkim); chorobę stwierdzamy po urodzeniu, a dzięki diagnostyce prenatalnej także przed urodzeniem

• obraz kliniczny: mongoloidalny wygląd dziecka - wąskie szpary oczu, fałda mongolska pokrywająca przynosowe kąty oka, niski wzrost, nos krótki i szeroki, szczęka niedorozwinięta, wystająca żuchwa, dolna warga zgrubiała, skóra szorstka, rzadkie włosy, podniebienie gotyckie, duży, „marchewkowaty” język, który często nie mieści się w ustach, niedorozwinięte małżowiny uszne, małpia bruzda na dłoniach; te właściwości nie u wszystkich dzieci w jednakowym stopniu występują

• ruchy mało zgrabne, mało precyzyjne, słaby system odpornościowy (dzieci często zapadają na różne choroby), czasem wada wzroku lub słuchu, niekiedy wada krtani, chrapliwy głos

• pod względem wychowawczym dzieci nie sprawiają kłopotów, mają przyjazne usposobienie, chętnie pomagają innym dzieciom, łatwo wyrobić u nich różne przyzwyczajenia, nawyki

• często dobra pamięć muzyczna i sytuacyjna

• Zespół miauczącego kota (cri du chat) - utrata części chromosomu 5, u dziecka dochodzi do nieprawidłowego rozwoju krtani, występuje miauczący głos; upośledzenie umysłowe zazwyczaj w stopniu umiarkowanym i znacznym, rzadziej w stopniu głębokim

Związane z chromosomami płciowymi:

• Zespół Turnera - na skutek braku jednego chromosomu X, występuje u dziewczynek; upośledzenie umysłowe może wystąpić, ale wcale nie musi; niski, karłowaty wzrost, krótkie kabłąkowate kończyny, szyja płetwiasta, często wytrzeszcz oczu, niedorozwój płciowy

• Zespół Klinefeltera - analogiczny zespół u mężczyzny, kariotyp XXY, wysoki wzrost, cienkie, długie kończyny, nie występuje rozwój cech płciowych; upośledzenie może wystąpić, ale nie musi

Oligofrenia wtórna - związana z czynnikami egzogennymi (czyli środowiskowymi), działającymi zarówno w okresie prenatalnym, jak i po urodzeniu

Niebezpieczne czynniki w okresie prenatalnym:

• Różyczka - choroba wirusowa, przebyta we wczesnym okresie ciąży, wirus przenika do krwi płodu z krwioobiegu matki - uszkodzenie układu nerwowego, ślepota lub głuchota, wady narządów wewnętrznych, objawy ogólnego niedorozwoju, niski wzrost, często małogłowie, wady rozwoju kośćca, zaburzenia rozwoju ruchowego, połykania i snu

• Cytomegalia - choroba wirusowa, kliniczny obraz choroby u noworodków cechuje obecność żółtaczki, powiększenie wątroby, śledziony, drgawki; objawy stwierdza się po urodzeniu

• Kiła wrodzona - kiłę powodują krętki blade, które przenikają do płodu, mogą powodować poronienie, śmierć płodu lub, w przypadku przeżycia, wady fizyczne i psychiczne; objawy choroby kiłowej ujawniają się już w pierwszych tygodniach po urodzeniu; upośledzenie zazwyczaj w stopniu głębokim; dziecko nie reaguje na bodźce, często dysplazje w budowie ciała, zaburzenia rozwoju ruchowego, nieprawidłowa budowa czaszki, często ślepota lub głuchota

• kiła ma różne stadia rozwoju - kiła czwartorzędowa powoduje zanik komórek nerwowych i rozwój komórek glejowych, co prowadzi do otępienia

• Toksoplazmoza - choroba odzwierzęca, wywołuje ją pierwotniak toxoplasma gondii, który jest przenoszony przez gryzonie, ale i niektóre zwierzęta, które np. polują na gryzonie (przede wszystkim koty)

• Poza tymi czynnikami, jakimi są drobnoustroje różnego typu, czynnikami szkodliwymi mogą być leki, szczególnie leki hormonalne i psychotropowe, antybiotyki

• Praca matki w szkodliwym środowisku - promienie rentgenowskie, zatrucie tlenkami, związkami ołowiu, fosforu

• Alkoholizm

• Niezgodność czynnika Rh - występuje wtedy, gdy u matki jest Rh-, a u dziecka Rh+, dochodzić może do konfliktu serologicznego, w następstwie którego może być dziecko upośledzone, głuche, niewidome; produkowane przez organizm matki przeciwciała anty-Rh przenikają do krwi płodu, powodując hemolizę i znaczne podwyższenie poziomu bilirubiny w surowicy krwi, zaburzony metabolizm komórkowy, niedokrwistość; dzieci z konfliktem Rh wykazują po urodzeniu objawy żółtaczki

Oligofrenia wtórna spowodowana przez czynniki zewnętrzne po urodzeniu:

• urazy po urodzeniu

• urazy okołoporodowe

• zapalenie mózgu lub opon mózgowych

• zatrucia związkami ołowiu

WYKŁAD III - 01.03.11

Oligofrenia wtórna powodowana przez czynniki nabyte:

• urazy przedporodowe - stresujące przeżycia, wstrząsy u kobiety w ciąży

• urazy fizyczne w okresie ciąży

• zatrucie kobiety w okresie ciąży środkami chemicznymi, alkoholem

• ciężka praca, która może spowodować obsunięcie płodu

• praca kobiety w wysokich temperaturach

• relacje rodzinne, stresy mogą prowadzić do podwyższonego neurotyzmu u dzieci

• zatrucia tlenkami metali

• spożywanie przez dzieci substancji zawierających związki ołowiu

• zaburzenia hormonalne - zab. tarczycy (kretynizm); kretynizm może być spowodowany przez czynniki endogenne, jak i egzogenne; niski wzrost, kaczkowaty chód, szara skóra, nadęte wargi, upośledzenie przeważnie w głębszym stopniu; by zapobiegać zaburzeniom tarczycy, joduje się sól

• wstrząsy mózgu, upadki

• Wodogłowie - może być uwarunkowane endogennie (przekazywane jako cecha sprzężona z płcią) bądź spowodowane przez czynniki patogenne zewnętrzne; wada rozwojowa mózgu, zwiększone wydzielanie płynu, powiększenie komór i uszkodzenie tkanki mózgowej, powiększenie czaszki, kulisty kształt głowy, uwypuklone czoło, płytkie oczodoły, powiększone ciemiączka, twarz jest mała i trójkątna, skóra cienka, na skroniach prześwituje poszerzona sieć żylna; w każdym wypadku dochodzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego: zaburzona statyka i koordynacja ruchowa, niedowłady, uszkodzone nerwy czaszkowe, szczególnie nerw wzrokowy, słuchowy, twarzowy

• pod wpływem różnego rodzaju infekcji następuje pogłębienie choroby; ważne jest, by wcześnie rozpocząć leczenie i nie dopuścić do uszkodzenia tkanki mózgowej; choroba ujawnia się w pierwszych miesiącach po urodzeniu; upośledzenie przeważnie w stopniu głębokim

• Mikrocefalia (małogłowie) - może być uwarunkowana genetycznie (mikrocefalia prawdziwa), albo być uwarunkowana uszkodzeniami po urodzeniu (mikrocefalia cerebropatyczna); mały obwód głowy, mała waga mózgu, przedwczesne zrośnięcie ciemiączek, upośledzenie w różnym stopniu, może być w stopniu głębokim; częściej spotykamy się z mikrocefalią cerebropatyczną

Profilaktyka oligofrenii związana jest z profilaktyką chorób, które powodują zahamowanie lub upośledzenie umysłowe; wiele chorób zostało już opanowanych, stąd mniej przypadków upośledzenia umysłowego

Rozwój nauki o dziecku, w tym dziecku upośledzonym

• Dopiero w XIX w. nastąpił duży zwrot w nauce, rozpoczęto badania nad dzieckiem (również od strony psychologicznej)

• 1882 - William T. Preyer, pierwsza książka o rozwoju umysłowym dziecka

• 1896 - Witmer otwiera pierwszą klinikę dla dzieci upośledzonych w Filadelfii, obserwacja dzieci i ich zachowania, badanie środowiska, z którego pochodziły

• Duże zmiany przyniósł wiek XX - rozpoczęły się systematyczne badania nad rozwojem dziecka, poszczególnymi jego funkcjami psychicznymi

• Lew Wygotski - twórca rosyjskiej szkoły psychologicznej (Rubinsztejn, Leontiew i in.); badania Wygotskiego były analogiczne do badań Piageta, Wygotski duży nacisk kładł na aspekt biologiczny, Piaget zarówno na biologiczny, jak i psychologiczny

• Prace Piageta dotyczące rozwoju poznawczego - u dzieci z różnych kultur ewolucja funkcji psychicznych jest taka sama, natomiast tempo rozwoju poszczególnych funkcji jest różne w zależności od środowiska; w oparciu o piagetowskie stadia rozpoznajemy poziom rozwoju intelektualnego dziecka niepełnosprawnego

• Cattell - szereg kwestionariuszy osobowości dzieci

• Guilford i jego teoria rozwoju

• Pierwszym, który zwrócił uwagę na potrzebę badań nad osobowością dzieci upośledzonych był Vermeylen

• 1905 - ministerstwo oświaty Francji zwróciło się do Bineta i Simona, by opracowali testy selekcyjne do szkół

• Terman - testy binetowskie na gruncie amerykańskim

• 1916 - nowa wersja testu Bineta-Termana, w której po raz pierwszy stosuje się iloraz inteligencji (już nie tylko wiek inteligencji); pojęcie ilorazu inteligencji wprowadził Stern

• 1929 - na podstawie badań testowych i obserwacji Vermeylen wyróżnił dwie grupy i kilka typów dzieci tzw. debilnych:

• debile harmonijni, o harmonijnym rozwoju - typ bierny, typ aktywny, typ infantylny, typ zrównoważony

• debile dysharmonijni - typ emotyczny, typ niestały, typ głuptaka

• Typologia Vermeylena spotkała się z dużą krytyką, jednak stała się bodźcem do dalszych badań

• Tizard dzieli osoby upośledzone na dwa typy:

• aktywny, pobudliwy

• zamknięty, apatyczny

• Szwajcarska lekarka Eygg-Benes założyła w Zurychu szkołę terapii wychowawczej i wyróżniła wśród upośledzonych dzieci typ dziecka harmonijnie upośledzonego, u którego wszystkie elementy psychiki są równomiernie opóźnione w rozwoju, oraz typ dziecka dysharmonijnie upośledzonego, u którego poszczególne funkcje są nierównomiernie zaburzone (ważne znaczenie ma profil - niektóre funkcje mogą być w normie)

• Badania nad osobowością upośledzonych prowadził w Hiszpanii (na Uniwersytecie w Barcelonie) Singuan; 1970 - „Osobowość dzieci upośledzonych umysłowo”, ważny jest stosunek do dzieci upośledzonych

• Badania prowadził również Berk, stosując techniki cattelowskie (kwestionariusz Cattella), przebadał niewielką grupę dzieci (33 chłopców w wieku 9 - 12 lat), uzyskał następujące informacje: występuje u tych dzieci podwyższony neurotyzm, niestałość emocjonalna, zmniejszona wrażliwość i pewna zmysłowość, mają jednak potrzebę kontaktu z innymi

• Badania Suchariewej w Rosji, która w pracy pt. „Klinika oligofrenii” wyodrębniła trzy grupy dzieci debilnych:

• dzieci staranne, mające wytknięty cel

• dzieci nadmiernie pobudliwe, niespokojne ruchowo

• dzieci ospałe, płaczliwe, z małą aktywnością ruchową

• W Polsce pewne badania nad osobowością upośledzonych prowadził Studencki - „Psychodiagnostyka dzieci umysłowo upośledzonych metodą Rorschacha”; Studencki zastosował też test Termana-Bineta, tak samo wziął pod uwagę opinie nauczycieli o badanych uczniach, wyodrębnił grupy upośledzonych: uczniowie upośledzeni uczuciowi i nieuczuciowi; następnie wyodrębnił pewne typy: introwertywny, depresyjny, neurotyczny, psychotyczny; czym głębszy stopień upośledzenia, tym więcej typów psychotycznych

• Kazimierz Kierejczyk wymienia dwa typy upośledzonych:

• typ apatyczny - dzieci spokojne, lękliwe

• typ eretyczny - dzieci niespokojne, podniecone, z pewną nadpobudliwością, często wchodzą w konflikt z prawem, łatwo się demoralizują i schodzą na margines

• We Wrocławiu upośledzonymi umysłowo zajmowała się prof. Różycka

• Zbigniew Skorny - badanie zachowań agresywnych dzieci upośledzonych umysłowo

• K. Pospiszyl - agresja u osób upośledzonych umysłowo

• Prof. Kostrzewski - szczególnie dzieci z zespołem Downa

• Badacze: Szymańska, Olechowicz, Stanisław Kowalik

• Ks. Prof. Tadeusz Witkowski - zajmował się Skalą Gunzburga

• Nazwiska fundamentalne jeśli chodzi o terapię osób upośledzonych: Maria Grzegorzewska, Janina Doroszewska (następczyni Grzegorzewskiej na katedrze), Zofia Sękowska (uczennica Marii Grzegorzewskiej)

WYKŁAD IV - 08.03.11

Surdopsychologia - bardzo ważny dział psychologii rewalidacyjnej

• Wg prof. Gałkowskiego: osoba głucha - to taka, której ubytek słuchu nie pozwala na normalny rozwój mowy

• Osoba głuchoniema - to taka, która na skutek głuchoty nie opanowała mowy i nie rozumie jej na podstawie odczytywania z ust

• Osoba niedosłysząca - to taka, której ubytek słuchu pozwala na opanowanie mowy w sposób naturalny

• Urszula Ekertowa jako nadrzędnego pojęcia w stosunku do ogółu dzieci niesłyszących używa określenia „dzieci z wadą słuchu”

• Wg autorki dziecko z wadą słuchu to dziecko, u którego istnieje uszkodzenie słuchu utrudniające bądź wręcz uniemożliwiające odbieranie mowy ustnej drogą słuchową

• Autorka zwraca uwagę na fakt, że dla procesu rewalidacji niesłychanie istotna jest ocena stopnia uszkodzenia słuchu i ze względu na ten kwalifikator wyróżnia dzieci niedosłyszące i głuche

• Dziecko głuche określone jest jako niesłyszące - jest to dziecko, którego wada słuchu jest tak znaczna, że nie pozwala przy obecnym stanie środków technicznych na odbiór informacji drogą słuchową i uniemożliwia nauczenie się mowy ustnej drogą naturalną, tj. przez naśladownictwo słyszanej mowy z otoczenia

• Dziecko niedosłyszące (dziecko z wadą słuchu) potrafi opanować mowę przy pomocy aparatu słuchowego, ew. bez niego (zależnie od stopnia ubytku); dziecko niedosłyszące w odróżnieniu od dziecka niesłyszącego najczęściej opanowuje mowę drogą naturalną

• Wg Myglebusta niesłyszący to osoba, u której utrata słuchu jest tak poważna, że zmysł słuchu jest nieczynny i ukształtowanie się normalnego mówionego języka jest niemożliwe

• Z kolei osoba niedosłysząca bądź osoba z resztkami słuchu to taka osoba, u której zmysł słuchu jest wprawdzie uszkodzony, lecz czynny i w związku z tym rozwój mówionego języka jest możliwy

Myglebust wyróżnia cztery zasadnicze aspekty składające się na problem klasyfikacji przypadków głuchoty:

1. stopień ubytku słuchu (oceniany w decybelach):

• lekki (27 - 40dB)

• łagodny (41 - 55dB)

• wyraźny lub umiarkowany (56 - 76dB)

• ciężki (77 - 90dB)

• krańcowy (91dB lub więcej)

• moment wystąpienia głuchoty czy uszkodzenia słuchu

• głuchota wrodzona

• głuchota nabyta

• Z głuchotą wrodzoną mamy do czynienia wtedy, gdy dziecko rodzi się głuche - wszystkie inne przypadki uważane są za głuchotę nabytą

3. etiologia głuchoty

• głuchota egzogenna

• głuchota endogenna (dziedziczna)

• Głuchoty dziedzicznej nie należy identyfikować z głuchotą wrodzoną - dziecko może urodzić się głuche lub niedosłyszące jeśli zaburzenia słuchu powstały w życiu płodowym na skutek urazu, zatrucia lub choroby matki

• Podział na głuchotę wrodzoną i nabytą dotyczy momentu wystąpienia głuchoty, a nie jej przyczyny - możemy spotkać się z przypadkami głuchoty, która jest wrodzona, a nie jest dziedziczna

• Aby uniknąć błędów w interpretacji Myglebust proponuje podział głuchoty, biorący pod uwagę przyczynę, która ją wywołała - proponuje nazwać głuchotę dziedziczną głuchotą wewnątrzpochodną (endogenną), a do głuchoty zewnątrzpochodnej (egzogennej) zaliczyć przypadki wywołane innymi przyczynami niż dziedziczność

4. miejsce uszkodzenia

• głuchota percepcyjna

• głuchota przewodzeniowa

• głuchota centralna

• Głuchota percepcyjna obejmuje przypadki spowodowane przez uraz, niedorozwój lub chorobę zakłócającą normalne funkcjonowanie ucha wewnętrznego

• Głuchota przewodzeniowa wywołana jest zaburzeniami funkcji ucha środkowego

• Głuchota centralna - na skutek uszkodzenia dróg nerwowych lub odpowiednich pól w płacie skroniowym

• W medycynie najczęściej stosowanym kryterium jest anatomiczno-lokalizacyjne - jego podstawą jest miejsce uszkodzenia analizatora słuchowego

• Wyodrębnia się typy głuchoty:

• głuchotę przewodzeniową - zaburzenie czynności aparatu przewodzącego (ucha zewnętrznego i środkowego)

• głuchotę odbiorczą - może ona być obwodowa (gdy uszkodzenie dotyczy obwodowego odcinka narządu odbiorczego, tj. ślimaka i nerwu słuchowego), jak i centralna (kiedy uszkodzony jest centralny odcinek aparatu słuchowego, tj. jądra nerwu statyczno-słuchowego i szlaki nerwowe)

• głuchotę mieszaną - spowodowaną jednocześnie uszkodzeniem aparatu przewodzącego i odbiorczego

• Biorąc pod uwagę etiologię zaburzeń słuchu z punktu widzenia medycznego można wyodrębnić:

• głuchotę dziedziczną, która może być uwarunkowana dziedziczeniem dominującym lub recesywnym

• głuchotę wrodzoną, której przyczyną mogą być choroby matki podczas ciąży, zatrucia, zaburzenia hormonalne, itp.

• głuchotę nabytą, powstałą w okresie porodu lub w życiu osobniczym

• Obecnie stosuje się na całym świecie następującą klasyfikację ubytków słuchu - klasyfikację audiometryczną Międzynarodowego Biura Audiofonologii, która za podstawę podziału bierze klasyczne częstotliwości dla mowy: 500Hz, 1000Hz, 2000Hz, 4000Hz

• Brak reakcji na dźwięki ustala się na 120dB ubytku

• Obliczenia dokonuje się dla każdego ucha oddzielnie, jednak przy kwalifikacji słuchu do określonej kategorii bierze się pod uwagę poziom uszkodzenia słyszalności dla lepszego ucha

• Klasyfikacja ta, przyjęta także przez WHO, wyodrębnia następujące poziomy ubytku słuchu:

1. słuch normalny (0 - 20dB)

2. lekki ubytek słuchu (21 - 40dB) - w percepcji mowy nie wszystkie głoski mogą być słyszane

3. średni ubytek słuchu (41 - 70dB) - znaczna część dźwięków mowy nie jest słyszana

4. znaczny ubytek słuchu (71 - 90dB) - mowa może być odbierana przy bardzo dużej głośności

5. głęboki ubytek słuchu (90dB i więcej) - zupełny brak percepcji mowy

• Uszkodzone ucho zewnętrzne, środkowe - głuchota przewodzeniowa, uszkodzony narząd Cortiego - głuchota odbiorcza, uszkodzone ośrodki w mózgu - głuchota centralna

• Badając słuch małych dzieci, korzysta się z instrumentów perkusyjnych, badamy, czy dziecko na nie reaguje

• W przypadku dorosłych i starszych dzieci posługujemy się audiometrami - badamy przewodnictwo powietrzne (badamy przewodzenie) i przewodnictwo kostne (oceniamy głuchotę percepcyjną)

• U małych dzieci (lub stosowane przez kobiety w ciąży) ślepotę lub głuchotę mogą powodować antybiotyki, jak również grypa, wszystkie choroby przebiegające z wysoką temperaturą (np. zapalenie opon mózgowych)

WYKŁAD V - 15.03.11

• Większość dzieci głuchych ma głuchotę percepcyjną, nieuleczalną - jedynym wyjściem jest implant ślimakowy. Osoby, które dobrze mówią i odczytują mowę z ust, nie potrzebują takiej operacji

• Proces edukacji dziecka niesłyszącego powinien się zacząć już w niemowlęctwie; dzieci powinny być aparatowane bardzo wcześnie, żeby uwrażliwić je na dźwięki i aby przeszły wszystkie stadia rozwoju mowy tak, jak dzieci słyszące; powinniśmy objąć dziecko opieką logopedyczną

• Jeżeli dziecko straci słuch w okresie prelingwalnym, zanim nauczy się mówić, mamy do czynienia z głuchotą prelingwalną (do 3 - 5 r. ż.)

• Staramy się, aby dziecko nauczyło się mówić w wieku przedszkolnym, zanim pójdzie do szkoły

• Gdy dziecko już funkcjonuje językowo, kierujemy je do nauczania integracyjnego z dziećmi słyszącymi, dziecko uczy się odczytywania mowy z ust

• Język migowy bardzo różni się od polskiego, jest językiem pozycyjnym, a język polski językiem fleksyjnym, dlatego struktura języka migowego utrudnia rozumienie mowy ojczystej; w języku migowym nie ma fleksji

• Bardzo interesujące badania w tym zakresie prowadziła prof. Geppertowa - rozumienie przyimków przez dzieci migające; badanie polegało na rysowaniu przez dzieci treści zdania (np. „pies idzie za panem”); wniosek: dzieci głuche nie rozumieją przyimków, po swojemu interpretują zdania

• W swoim czasie była tendencja, by uczyć dzieci języka miganego - jednocześnie mówić i migać, uwzględniając wszystkie części mowy dzięki alfabetowi palcowemu (alfabet palcowy służy wówczas dodawaniu fleksji), by dziecko rozumiało zdanie podobnie jak dziecko słyszące

• 1770 - pierwsza szkoła dla niesłyszących w Paryżu, założył ją ksiądz Michel de l' Epee; w tej szkole paryskiej nauczano języka migowego

• Już kilka lat później powstaje szkoła w Lipsku, w której nie wolno było nauczać języka migowego, tylko mowy - od początku istniały więc dwa różne podejścia do nauczania niesłyszących

• Powstają następne szkoły, m. in. w Danii, gdzie oprócz nauczania mowy i pisma pozwalano też na język migowy

• 1817 - pierwsza szkoła dla niesłyszących w Polsce (Warszawa, ksiądz Jakub Falkowski) - w tej szkole również był dylemat: język migowy czy mowa?; Ks. Falkowski był zwolennikiem migania, Siestrzyński - nauczania mowy; Siestrzyński wkrótce musi opuścić szkołę

Procesy poznawcze u dzieci niesłyszących

• Przeprowadzono wiele badań nad uwagą, spostrzeganiem, pamięcią i myśleniem dzieci niesłyszących

• Autorzy wychodzili często z założenia, że brak mowy wpływa na jakość procesów poznawczych

Spostrzeganie

• Do badania spostrzegawczości stosowano Test Stroopa (Stroop - psycholog amerykański, opracował test do badania spostrzegawczości, test był także przeznaczony do badania stresu)

• Test ten składa się z trzech części:

• część 1 - polega na odczytywaniu nazw kolorów i wpisywaniu z prawej strony pierwszej litery nazwy danego koloru; są to kolory: czerwony, niebieski, zielony, fioletowy

• część 2 - nie ma napisów, tylko kolorowe kratki, kolory takie, jak występowały w pierwszej części

• część 3 - nazwy kolorów są napisane innymi kolorami, zadaniem badanych jest wpisanie pierwszej litery nazwy koloru, a nie nazwy, którą się czyta

• Zjawisko interferencji - nakładanie się 1 i 2 części testu, osoby podatne na interferencję są zarazem podatne na stres

• Wyniki:

• w przypadku pierwszego testu, który bada tzw. szybkość ogólną, średnie wyniki grupy niesłyszącej i słyszącej były niemalże identyczne, nie było także statystycznie istotnej różnicy w zależności od płci

• w drugim teście (szybkość specyficzna) występowały istotne różnice między słyszącymi i niesłyszącymi na korzyść niesłyszących

• w części trzeciej testu (zjawisko interferencji) wyniki znowu były zbliżone - słyszący i niesłyszący mieli podobne wyniki

• Wyniki te świadczą, że doświadczanie percepcji wzrokowej materiału konkretnego jest lepsze u niesłyszących (szybciej odbierają bodźce wzrokowe, niż słyszący)

Uwaga

• Do badania uwagi i pamięci wykorzystano Test Bourdona - ciągi literowe (drukowane litery małe), w których dzieci musiały skreślać dwie literki

• nieco niższe wyniki uzyskali głusi, ale różnica nie była istotna

• istotna różnica w liczbie błędów - głusi popełniali cztery razy mniej błędów niż słyszący

• Edukacja - niesłyszący w zasadzie nie robią błędów ortograficznych

Pamięć

• Bardzo dużo przeprowadzono w różnych krajach badań nad pamięcią

• Ogólna hipoteza, iż głusi mają lepszą pamięć wzrokową i odtwarzają lepiej niż słyszący; badania w celu udowodnienia, że pamięć niesłyszących jest lepsza

• W swoich badaniach w Anglii Blair zastosował następujący zestaw testów: Test Knoxa (bada pamięć wzrokowo-kinestetyczną), Test Pamięci Figur Geometrycznych, Powtarzania Cyfr Wprost, Powtarzania Cyfr Wspak, Test Zapamiętywania Obrazków, Test Domino; przebadał trzy grupy uczniów (po 53 osoby) w wieku 6,7 do 12,6

• Blair był przekonany, że wyniki będą wyższe u niesłyszących - pomylił się, tylko w dwóch testach (Test Knoxa i Test Pamięci Figur Geometrycznych) niesłyszący wypadli lepiej, w pozostałych wyniki słyszących były wyższe

• Blair tłumaczył to w ten sposób, że pamięć wzrokowa sama w sobie nie różni się u dzieci niesłyszących w porównaniu ze słyszącymi, ale dzieci niesłyszące uzyskują niższe wyniki w próbach abstrakcyjnych i pojęciowych

• Podobne badania przeprowadził w USA Myglebust, stosując Skalę Chicagowską, składającą się z 10 podtestów; w 6 podtestach wyniki były wyższe u słyszących; autor tłumaczy to tym, że o wynikach w pamięci wzrokowej decyduje rodzaj eksponowanego materiału - im materiał bardziej abstrakcyjny i pojęciowy, tym gorzej zapamiętują go głusi, im bardziej konkretny, tym lepiej jest przez nich zapamiętywany

WYKŁAD VI - 22.03.11

• Test DUM do badania uszkodzeń mózgu można wykorzystać także do badania pamięci wzrokowej; test składa się z dziewięciu figur geometrycznych, każdą figurę pokazuje się przez kilka sekund (sukcesywnie, jedną po drugiej), a następnie badany rysuje te figury, które zapamiętał; figury możemy demonstrować sześciokrotnie, jeśli po którymś razie badany narysuje wszystkie, badanie przerywamy

• Testem badano grupę słyszących i niesłyszących - po pierwszej demonstracji obie grupy miały zbliżone wyniki, po następnych demonstracjach różnica istotna statystycznie, największa różnica po 3. i 4. demonstracji, zmniejszała się przy 5. i 6.

• Różnica istotna na korzyść słyszących - słyszący pojęciowali figury, a przez to łatwiej zapamiętywali, odtwarzali, i lepiej się uczyli

• Kształt krzywej uczenia się w obu grupach podobny

• Prawdopodobnie przy kolejnych odtworzeniach wynik byłby podobny

• Zarówno Blair i Myglebust, jak i inni badacze uważają, że to rodzaj eksponowanego materiału decyduje o wynikach

• Badania we Włoszech - dzieci niesłyszące łatwiej zapamiętywały, jeśli materiał demonstrowany był jednocześnie, jeśli sukcesywnie - wypadały słabiej

Nauczanie mowy prawidłowym sposobem nauczania głuchych

Myślenie

• Bardzo wiele badań, szczególnie w tym czasie, kiedy rozpoczęto stosowanie testów piagetowskich

• Operacje klasyfikowania - w przypadku różnych kultur procesy były takie same, ale nieco zwolnione

• Dzieci głuche przy tym samym poziomie intelektualnym tak samo klasyfikują figury, jak dzieci słyszące

• Test Goldsteina-Scheerera - składa się z 36 konkretów, służy do badania tworzenia pojęć u osób z uszkodzeniami mózgu i chorych psychicznie

• Aby badać polską młodzież niesłyszącą, trzeba było zmodyfikować ten test - 48 konkretów (sztućce duże i małe, przedmioty czerwone, prostokątne, okrągłe, pokarmy, miniaturowe zwierzęta), dziecku daje się przedmiot, a ono musi dobrać przedmioty podobne (w różny sposób, np. kostka cukru - przedmioty białe, prostokątne, pokarmy)

• Dzieci niesłyszące np. przy kostce cukru dobierały zazwyczaj w sposób prosty inne pokarmy, odpowiedzi skojarzeniowe („ja to lubię”, „mama kupuje”) w zależności od tego, jaki był rozwój mowy

• Przy zestawie dzieci musiały to nazwać

• Dwa aspekty klasyfikowania: czynnościowy i werbalny

• Dobór czynnościowy (sama klasyfikacja) był dla dzieci niesłyszących łatwiejszy, niż nazwanie klasy przedmiotów

• W pierwszej części badani sami dobierali przedmioty, w drugiej to badający dobierali klasy przedmiotów, a badani je nazywali - tu dzieci słyszące nie miały problemu z nazywaniem, natomiast dzieci niesłyszące miały duże trudności

• Wniosek: ważne jest, aby mowa pojęciowa była u niesłyszących aspektem zasadniczym

• Analogiczne badania prowadzone były w Kanadzie, USA, Rosji

• Rosja - prof. Jeszkowa uzyskała wyniki bardzo zbliżone do badań polskich i kanadyjskich; w zakresie uogólniania czynnościowego (dobierania przedmiotów) głusi z klasy 8 uzyskiwali takie wyniki, jak słyszący klasy 6, natomiast w zakresie uogólniania pojęciowego (posługiwanie się pojęciem nadrzędnym dla klasy) wyniki uczniów klasy 8 były takie, jak uczniów 3-4 klasy szkoły dla słyszących

Czym diagnozujemy rozwój umysłowy głuchych:

• Najczęściej stosowana w Polsce jest skala Leitera - znormalizowana w Polsce dla słyszących i niesłyszących; bada rozwój od 2 lat (Polska - od 3 lat) do dorosłości

• Skala Grace Arthur - bateria testów zestawiona przez Grace Arthur, testy bezsłowne, opracowano pięć podtestów, które badają następujące aspekty rozwoju poznawczego:

1. Skala Knoxa - pamięć wzrokowo-kinestetyczna

2. Skala Seguina - test bada uwagę, pamięć, koordynację wzrokowo-ruchową oraz szybkość wykonywania ruchów

3. Test Ornamentów Grace Arthur - 20 różnokolorowych wzorów (ornamentów) i 18 wycinanek, z wycinanek można ułożyć 20 wzorów; test jest na czas i bada wyobraźnię przestrzenną, zdolność do rozróżniania kolorów, uwagę i koordynację wzrokowo-ruchową

4. Test Porteusa - są to labirynty (jest ich 14), test bada głównie uwagę i myślenie (zdolność do planowania), ale też koordynację wzrokowo-ruchową

5. Test Healy'ego - zestaw 11 obrazków przedstawiających różne sytuacje, które zdarzyły się w ciągu jednego dnia chłopcu; na każdym obrazku wycięty jest pewien mały fragment i badani mają za zadanie wybrać spośród 60 elementów ten element, który pasuje do danego obrazka; test nie jest na czas

• Skala Snijders-Oomen (SON) - skala wykonawcza, dwie podskale: P i Q, można stosować jedną (P) ze względu na jej większą rzetelność

• Bezsłowna skala Wechslera

• Skala Columbia - obejmuje wąski zakres wiekowy (3,5 - 9,11), używana raczej do oceny dojrzałości umysłowej

• Test Ravena

• Test Cattella - podobny do Ravena

• Test Lienerta - test układania figur geometrycznych

• Test Goodenough - test postaci ludzkiej

Osobowość:

• Test Kolorowych Piramid

• Test Luschera (wyboru kolorów)

• Rysunek postaci ludzkiej

• Test Drzewa

• Test Rysunku Rodziny

• Test Rorschacha

Inteligencja głuchych

• W skali SON w zakresie ich własnych norm słyszący uzyskali średni iloraz 106,66, niesłyszący 107,47, różnica nieistotna statystycznie

• W zakresie norma dla słyszących niesłyszący uzyskali średni iloraz 105,66

• Wyniki wewnątrz populacji głuchych:

• w zależności od stopnia ubytku słuchu - populacja słabo słyszących (głównie utrata słuchu na skutek chorób, obecne różne dysfunkcje): 106,26, niesłyszący (głównie głuchota endogenna, dziedziczna): 108,07; różnica nieistotna statystycznie

• w zależności od etiologii głuchoty - dziedziczna: 110,07, nabyta: 107,05; różnica nieistotna statystycznie

• pochodzenie społeczne - miasto: 111,5, wieś: 102,74; różnica statystycznie istotna

• wykształcenie matki - podstawowe i zawodowe: 106,38, średnie i wyższe: 110,88; różnica nieistotna statystycznie

• w zależności od płci - chłopcy: 107,87, dziewczynki: 106,82; różnica nieistotna statystycznie, w zależności od płci nie ma różnic

• najbardziej różnicuje pochodzenie społeczne, wyraźne różnice, ale nieistotne, w zakresie wykształcenia matki i etiologii głuchoty

WYKŁAD VII - 29.03.11

Osobowość niesłyszących - w zasadzie zależy od dwóch zmiennych:

• stopnia ubytku słuchu

• wieku, w którym nastąpił ubytek

Stopień ubytku:

• 21 - 40dB (lekki) - niewielka utrata słuchu, ale utrudnione są kontakty społeczne, utrudniona jest kontrola własnej wymowy, utrudnienia w dziedzinie socjalizacji, utrudnienia w kontaktach z rodziną; trudności te można pokonać dzięki aparatom słuchowym, osoby aparatowane na ogół kontaktują się poprawnie z otoczeniem

• 41 - 70dB (umiarkowany) - utrudnia w większym stopniu kontakt z ludźmi, zaburzona jest funkcja poznawcza słuchu, utrudniony jest proces socjalizacji, co powoduje znaczne odosobnienie, często poszukiwanie towarzystwa osób o podobnym ubytku słuchu; osoby te mogą rozmawiać, ale z 1-2 osobami, nigdy w większej grupie; nowoczesne aparaty słuchowe pomagają, co wpływa na samoocenę osoby niesłyszącej

• 71 - 90dB (znaczny) - kontakt z ludźmi znacznie utrudniony, mowa może być odbierana, ale przy dobrych aparatach; głusi opierają się na innych analizatorach - wzroku i dotyku; poszukiwanie osób o podobnym stopniu głuchoty

• 90dB i więcej (głęboki) - w jeszcze gorszej sytuacji są osoby, których ubytek słuchu jest większy niż 90dB, jeśli mowa nie była wcześniej rehabilitowana, to nawet aparaty słuchowe mają niewielką rolę w kształtowaniu jej

Wiek, kiedy traci się słuch:

• najbardziej niebezpieczny jest okres 0 - 2 lat (głuchota prelingwalna), dziecko wymaga wszechstronnej rehabilitacji

• 2 - 6 lat - mniejsze skutki, mowa jest zrozumiała dla otoczenia, wymaga tylko dalszego nabywania słownictwa; dzieci w tym wieku mogą być kierowane do nauczania integracyjnego lub do szkolnictwa specjalnego, zależy to od ogólnej sprawności intelektualnej i stopnia ubytku

• okres szkolny - funkcja językowa właściwie jest zachowana w stopniu umożliwiającym komunikowanie się z otoczeniem, uwewnętrznienie mowy: dziecko zdolne do myślenia słownego, największe trudności z przystosowaniem się do wymagań szkoły, utrudnione są kontakty, ale w mniejszym stopniu niż w poprzednich grupach

• między 18 a 30 r. ż. - zazwyczaj nie wpływa ujemnie na rozwój osobowości, która w zasadzie jest już ukształtowana; przyczyną głuchoty w tym okresie może być zapalenie opon mózgowych lub otoskleroza (zwapnienie młoteczka, kowadełka i strzemiączka); słuch przywraca się chirurgicznie; przy zapaleniu opon mózgowych sytuacja może być nieodwracalna, ale nie wpływa na cechy osobowości, a ubytek nie jest głęboki

• między 30 a 60 r. ż. - przyczyną mogą być choroby, zaawansowany wiek; osoby takie czują się niepotrzebne, często popadają w stan depresji, izolują się od otoczenia, poszukują kontaktów z osobami niesłyszącymi; trudności z odczytywaniem mowy z ust

Badania nad osobowością głuchych

• rozpoczęły się dość wcześnie; pierwsze badania - Pintner i wsp. za pomocą testu własnego układu badali, jak wygląda sfera emocjonalna osób niesłyszących, badanie polegało na posługiwaniu się uproszczonym językiem migowym; dzieci głuche z rodzin, w których były inne osoby niesłyszące, były bardziej przystosowane społecznie i emocjonalnie niż dzieci, które pochodziły z rodzin słyszących; u dzieci niesłyszących występowały nierealistyczne lęki; dzieci głuche wybierały przyjemności mniejsze, a bezpośrednie, niż satysfakcje większe, a odroczone

• Springer i Roslow, którzy badali dzieci słyszące i głuche dobrane parami, stwierdzili, że u dzieci niesłyszących występuje większa podatność na nerwice

• Pellet stwierdził, że dzieci niesłyszące są bardziej agresywne i skłonne do współzawodnictwa, wybór przywódcy w grupie niesłyszących jest oparty na admiracji: dla głuchych mądry jest ten, kto jest bardziej umalowany, lepiej ubrany (liczy się dla nich wygląd zewnętrzny)

• do badania osobowości głuchych wykorzystywano również techniki projekcyjne:

• Lewin zbadała przy pomocy Testu Rorschacha (test projekcyjne do badania osobowości, szeroki obraz osobowości wraz z inteligencją, test trudny, ale diagnostyczny) 31 osób głuchych i stwierdziła, że ich myślenie koncepcyjne jest mniej sprawne, zainteresowania bardziej ograniczone, dojrzałość emocjonalna mniejsza niż u osób słyszących

• oprócz Testu Rorschacha - Test Kolorowych Piramid, badany układa trzy „ładne” i trzy „brzydkie” piramidy z kolorowych kwadracików

• test Luschera wyboru kolorów

• często do badania osobowości służą nam testy rysunkowe: test rysunku rodziny Cormana, Test Drzewa, test postaci ludzkiej Goodenough (forma do badania osobowości)

• Myglebust stosował Kwestionariusz WISCAD (MMPI) - jest to kwestionariusz opracowany na Uniwersytecie Minnesota, test służy do oceny cech psychopatologicznych, są to: introwersja, hipochondria, depresja, histeria, psychopatia, paranoja, psychastenia, schizofrenia, hipomania, oraz zainteresowań, takich jak męskość-kobiecość; 550 pytań, które segregujemy do 4 skrzynek; test jest zaopatrzony w klucze kłamstwa; stosowany we wszystkich szpitalach psychiatrycznych, na nim m. in. oparta jest współczesna diagnoza chorób psychicznych

• Myglebust wykazał różnicę między osobami niesłyszącymi i słyszącymi, między osobami niesłyszącymi i słabo słyszącymi, a następnie między mężczyznami a kobietami, zarówno w odniesieniu do populacji głuchych, jak i słyszących; potwierdził przypuszczenie, że osobowość głuchych zależy od płci, stopnia głuchoty oraz czasu utraty słuchu; porównując wyniki np. mężczyzn głuchych i mężczyzn słyszących wykazał, że istnieją różnice we wszystkich prawie skalach oprócz introwersji, największe różnice w schizofrenii i hipomanii: nasilenie tych cech jest większe u osób niesłyszących; podobne różnice u kobiet

• Myglebust zastosował także test Goodenough, przebadał 830 uczniów ze szkół dla głuchych, 511 ze szkół z internatem dla głuchych i 319 ze szkół dziennych, ponadto przebadał 274 uczniów słyszących; tu już ujawniły się cechy specyficzne dla głuchych: głusi rysowali większe uszy, powiększone usta (elementy postaci ludzkiej, które oceniali u siebie jako mało sprawne); chłopcy niesłyszący wykazują większe zaburzenia emocjonalne niż dziewczynki niesłyszące; badania te były dość obszerne, ale nie powtórzono ich na taką skalę w innych krajach; polskie dzieci nie wykazywały w swoich rysunkach takich cech, jak u Myglebusta (Stachyra)

17

---