Zaburzenia nastroju u dzieci
Zaburzenia nastroju - obszerna grupa zab. psych. charakteryzująca się występowaniem ekstremalnych wahań nastroju pod postacią depresji, manii bądź hipomanii
W ICD - 10 podzielono je na dwie grupy:
- jednobiegunowe zab. depres. (wyłącznie epizody depres.)
- dwubiegunowe (epizody depres. + mania/hipomania)
1) Zadburzenia depresyjne
Depresja
- potocznie - smutek, przygnębienie
- medycznie - zespół objawów obejmujących sferę emoc., behaw. i poznawczą.
Objawy zespołu depresyjnego
- sfera emoc.: smutek, przygnębienie, rozdrażnienie, niemożnośc odczuwania przyjemności (anhedonia), poczucie winy a także lęk, niepokój
- sfera pozn.: problemy z koncentracją uwagi, męczliwość, obniżenie tempa procesów pozn.,
negatywna ocena doświadczeń, pesymistyczne nastawienie, rozpamiętywanie przeszłości, bezradność, myśli samobójcze
- sfera behaw.: spowolnienie lub pobudzenie psychoruchowe, wycofanie, zmiejszona rozmowność, ograniczenie zainteresowań, utrata łaknienia, zab. snu, próby samobójcze
- mogą towarzyszyć objawy somatyczne: bóle Glowy, brzucha, klatki piersiowej, kołatanie serca, uczucie parcia na pęcherz - właśnie one są często powodem poszukiwania pomocy medycznej (dlatego też diagnozując depresję nie wolno pominąć badania ogólnego stanu zdrowia)
Zaburzenia depresyjne występują rodzinne, często się zdarza, że co najmniej jedno z rodziców depresyjnego dziecka także cierpi na depresję.
Rozpoznanie u dziecka objawów zespołu depresyjnego jest zawsze wskazaniem do pogłębienia diagnozy psychiatr. Nawet gdy objawy takie są następstwem żałoby, ale poważnie zakłócają funkcjonowanie i towarzyszą im myśli samobójcze, wymagają pogłębienia diagnozy oraz ewentualnej interwencji.
ICD-10 nie zawiera odrębnych kryteriów rozpoznawania zaburzeń depres. u dziecków i młodzieży.
- Wyróżnikiem epizodu depresyjnego u dzieci jest występowanie rozdrażnienia zamiast istotnego obniwiekużenia nastroju oraz brak oczekiwanych przyrostów masy ciała zamiast spadku wagi!
- Jedyną swoiście odnoszącą się do wieku kategorią diagnostyczną w ICDD-10 są depresyjne zaburzenia zachowania!
- Częstą cechą depresji u dzieci są współwystępujące inne zaburzenia: zab. lękowe, zab. zachowania, nadużywanie alkoholu i innych, jadłowstręt psych. i bulimia, lęk separacyjny (u larw), ADHD, enuresis, encopresis oraz opozycyjno- buntownicze zab. zach.
Epizod depres.
- trwa od 3 do 9 miesięcy (min. 2tyg. Średnio 6 m-cy)
- zab. depres. mogą być nawracające, z remisją i nawrotami lub o przebiegu przewlekymm
- dla pewnego rozpoznania epizodu depres. koniecznej jest stwierdzenie
2 z 3 charakterystycznych objawów:
nastrój depres. / drażliwość
utrata zainteresowań lub przeżywania przyjemności
zwiększona męczliwość
- ep. depres może być
łagodny
- nie ma znacznego wpływu na funkcjonowanie dziecka, może ono, z pewnym trudem, wypełniać codzienne obowiązki
- oprócz 2 z 3 podstawowych występują jeszcze nieliczne, co najmniej 2 inne objawy
- leczenie: psychoterapia w warunkach ambulatoryjnych, bez konieczności farmakoterapii
umiarkowany
- wyrażne trudności z pełnieniem codziennych obowiązków
- oprócz 2 z 3 podstawowych występują jeszcze co najmniej 3 - 4 inne objawy
- leczenie: szpitalne
ciężki
- pacjent jest w stanie wykonywać co najwyżej drobne czynności, np.: zajada posiłki, wyk czynności zw. z higieną (czasem z trudem i wymaga nacisku otoczenia)
- występują wszystkie 3 główne oraz co najmniej 4 inne
- czasem mogą występować omamy i urojenia
- leczenie: szpitalne
- u dzieci epizody depres. są zwykle łagodne, rzadziej umiarkowane, rzadkością zaś ciężkie
- UWAGA!: myśli samobójcze mogą występować niezależnie od głębokości depresji, więc zawsze należy o nie pytać.
Kategorie diagnostyczne zab. depres. wg ICD-10 (Tab str. 130)
Organiczne zab. depres. - zw. z uszk. lub dysfunkcją OUN luch chorobą somat
Zab. afektywno dwubiegunkowe - (patrz wcześniej)
Epizod depres. - (patrz wcześniej)
Cyklotymia - trwające co najmniej 2 lata okresy niestabilności nastroju; łagodne epiz. depres. na przemian z hipomanią
Dystymia - trwające co najmniej 2 lata ( u dzieci od co najmniej roku) utrwalone depresyjne zaburzenia nastroju
Zab. depresyjne i lękowe mieszane - liczne kombinaje
Krótka reakcja depres. - łagodny stan depres. zw. z narażeniem na psychospoł. czynnik stresowy, nie dłużej niż 1 mies.
Długa reakcja depres. - łagodny stan depres. w odpowiedzi na przedłużające się narażenie na stresową sytuację, nie dłużej niż 2 lata
Depres. zab. zachowania - objawy depres. od co najmniej 6 miesięcy towarzyszą powtarzającemu się wzorcowi zachowań, cechujących się naruszeniem albo podstawowych praw innych osób, albo właściwych dla wieku poważnych norm i reguł spol. (np. kradzieże, wandalizm, przemoc wobec ludzi i zwierząt)
Epidemiologia
Rozpowszechnienie depresji (epizodu depresyjnego, dystymii) rośnie wraz z wiekiem.
W wieku przedpokwitaniowym epizody depresji występują równie często u obu płci, a u dorastających ok. 2-krotnie częściej u dziewcząt.
Rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych u dzieci wzrasta, a średnia wieku, w którym pojawiają się one pierwszy raz, maleje.
Etiopatogeneza depresji
Patogeneza zab. depres. jest złożona i nie do końca wyjaśniona, obejmuje czynniki biologiczne (genetyczna predyspozycja, uszkodzenia, dysfunkcje mózgu, nieprawidłowe działanie osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej, depres. może towarzyszyć chorobom somat.(więcej tabela na str. 132), wywoływać ją mogą niektóre leki) jak i psychospołeczne (śmierć bliskiej osoby, ubóstwo, zaniedbanie dziecka, stosowanie przemocy, separacja we wczesnym bachurstwie, uzależnienia, choroby psych i somatyczne rodziców, cechy psych.: ngatywny obraz siebie, wyuczona bezradność).
Leczenie zab. depres.
Zab. depres. mogą wywoływać niekorzystny wpływ na całościowy rozwój psychospołeczny dziecka, dlatego należy dążyć do jak najwcześniejszego rozpoznania i właściwego leczenia.
- Dziecko z podejrzeniem depres. powinno zostać zbadane przez psychiatrę dziecięcego i psychologa, którzy wspólnie opracowują plan terapeutyczny.
- Należy określić wszystkie czynniki, które odegrały rolę w wystąpieniu i utrzymywaniu się objawów depres., oraz określić `mocne strony' dziecka i Rodziny.
- Leczenie obejmuje - poradnictwo dla rodz., psychoterapię, psychoedukację chorego i rodz. oraz leczenie farmakologiczne. Niezbędne mogą okazać się także interwencje w środowisku pacjenta, a także wzbudzenie u rodziców motywacji do leczenia ich własnych zab. psych.
- Gdy depres. towarzyszy chorobie somat. należy sprawdzić czy depres. nie jest skutkiem stosowanej farmakoterapii oraz zadbać o pogłębienie kontaktu z pacjentem i rodz., aby ocenić, czy depres. nie jest reakcją adaptac. na ograniczenia i dolegliwości zw. z chorobą. Należy sprawdzić, czy ograniczenia te są adekwatne do aktualnych i rzeczywistych potrzeb zdrowotnych.
Leczenie farmakologiczne
gdy:
zab. depres. towarzyszą inne zab. psych. znacznie upośledzające funkc. dziecka
wystąpił kolejny epizod, a wcześniej farmakoterapia przyniosła poprawę
długa i systematyczna psychoterapia nie jest skuteczna lub nie może być stosowana
- Leki przeciwdepres. powinny być przyjmowane od 6 do 12 mies. (leczenie musi obejmować cały epizod a nie tylko ostrą fazę)
- Ograniczona liczba stosowanych leków wynika z nielicznych badań nad skutecznością i bezpieczeństwem stosowania leków przeciwdepres. w grupie dzieci i młodzieży.
Efektywność wielu takich leków wynosi 50% i jest równa placebo!
2 Mania i zab. afektywne dwubiegunowe
Coraz częściej rozpoznaje się tzw. „manię pediatryczną”, nie używa się w tym celu odmiennych kryteriów niż dla manii u dorosłych, ale w inny sposób ocenia występowanie tych objawów.
W przypadku dzieci nie tyle występuje tu podwyższony, euforyczny nastrój, co raczej drażliwy i ekspansywny(!).
Dodatkowe objawy, niezbędne w rozpoznawaniu:
(muszą być co najmniej 3 z wymienionych)
wzmożona aktywność, niepokój fiz.
wzm. rozmowność
gonitwa, przyspieszanie myśli
utrata normalnych zach. społ. prowadząca do zach. niedostosowanych
zmniejszona potrzeba snu
zmienność planów i aktywności
lekkomyślne wydatki, inne zach. mało odpowiedzialne , niedocenianie ryzyka
wzm. łatwość kontaktów i brak dystansu, wzm. energia seksualna
Oczywiście objawy te muszą być nasilone, aby mówić o zab.
- Epizod maniakalny (hipomania) - utrzymują się przez co najmniej 3 dni.
Mania - przez tydzień.
Charakterystyczne cechy manii dziecięcej:
epizody krotkie
szybka zmiana faz
objawy nie utrzymują się przez cały czas
a jedynie przez większość czasu dostępnego obserwacji
nastrój drażliwy ekspansywny
wzmożona aktywność fiz.
zmniejszona potrzeba snu
Objawy odróżniające manię od zespołu nadpobudliwości psychoruchowej i
opozycyjno-buntowniczych zab. zach.:
gonitwy myśli, silne zab. uwagi
wzmożona samoocena
negowanie ukierunkowań społ.
Epidemiologia
Rozpowszechnienie manii i zab. afekt. dwubieg. wynosi 0,2-0,4% populacji ogólnej dzieci i młodź.
Szczyt zachorowań przypada na okres adolescencji.
Etiologia odpowiedzialnego
Choroba uwarunkowana genet., występująca rodzinnie; nie ma jednego genu
odpowiedzialnego za powstawanie manii i zab. afekt. dwubieg.
Leczenie
- Składa się z leczenia ostrej fazy choroby (manii/depresji) oraz leczenia normotymicznego (leki stabilizujące nastój) zapobiegającego nawrotom, ich częstotliwości i sile.
- Rozpoczęcie leczenia ma duże znaczenie, jako że zapobieganie nawrotom umożliwia u większości dzieci prawidłowe funkc. społ, rozwój intelektualny i emoc.
- Ważne jest rozpoczęcie z pacjentem i rodziną - psychoedukacji!
1