Wykład III

LIBERIALIZM (?!)

Liberializm - liberalizm połączony z anarchią. Anarchizm był popularny w krajach słowiańskich, w których wierzono, że państwo stoi na drodze wolności jednostki. Jego głównym przedstawicielem był Robert Nozic

Robert Nozic - twórca dzieła pt.: „Anarchia, państwo i utopia”, filozof, jeden z głównych przedstawicieli liberializmu. Przedstawiał koncepcję wolności i sprawiedliwości. Próbował znaleźć odpowiedzi na dwa pytania: „po co nam państwo” i „czy potrzebujemy jakiegoś systemu sprawiedliwości społecznej”. Jego koncepcja była koncepcją ekstremalną, kierującą się bardziej na prawo od teorii Hayeka. Nozic uważał, że państwo nie jest potrzebne (postawa prawie anarchiczna). Zakładał on, że nie ma równości szans bo każdy człowiek ma inne możliwości a sprawiedliwość społeczną pojmował w charakterystyczny sposób. Gdy myśliciele tacy jak Lock lub Hayek uważali, że sprawiedliwy podział dóbr jest to podział oparty na wkładzie pracy Nozic uważał, że sprawiedliwe może być każde zawłaszczenie dóbr, które jest poparte przez społeczeństwo (jest zgodne z obowiązującym prawem). Koncepcja Nozica jest osadzona między anarchią a liberalizmem. Liberałowie uznają bowiem, że państwo jest konieczne bo jest gwarantem przestrzegania praw i wolności człowieka. Anarchiści natomiast uważają, że państwo nie jest potrzebne i nie jest gwarantem przestrzegania praw i wolności. Nozic uważał, że obywatele mają prawo do nieposłuszeństwa (koncepcja cywilnego nieposłuszeństwa powinna być wprowadzona do praktyki jako powszechnie obowiązująca norma; obywatele mogą się sprzeciwiać woli państwa). Każda jednostka samodzielnie decyduje co jest dobre i sprawiedliwe a co jest złe. Państwo jest potrzebne ale tylko w minimalnym stopniu a cywilne nieposłuszeństwo powinno być dopuszczone nie tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. w USA dopuszczalne jest nieposłuszeństwo obywatelskie w wypadku segregacji rasowej). Teoria posłuszeństwa obywatelskiego wiąże się z problemem granic wolności jednostki oraz pytaniem gdzie owa granica się znajduje.

Wolność negatywna a wolność pozytywna

Wolność negatywna

Wolność pozytywna

- wolność od czegoś - zbiór uprawnień jednostek, który wyznacza granicę interwencji państwa lub innych jednostek, np. wolność wyznania - wolność pusta - nikt nie może ingerować w przestrzeń wyznaczoną przez wolność negatywną - jednostka jest sędzią własnego postępowania - państwo nie może narzucić dorosłemu człowiekowi pewnej moralności - wolność negatywna ma granice - społeczeństwo narzuca pewne standardy i jeśli się nim nie podporządkujemy to społeczeństwo nas odrzuci - stanowi istotę liberalizmu - granice tej wolności poszerzają się na przestrzeni wieków, np. stało się tak w odniesieniu do homoseksualistów - kiedyś byli oni karani za swoja orientację seksualną a teraz mają pełnię praw - wolność negatywna ma charakter transcendentny (pochodzi od Boga, od siły wyższej, nie podlega negocjacji) -nie ma związku z równością polityczną

- wolność do czegoś - nie ma charakteru transcendentnego, ma charakter nabyty - wolność pozytywna jest związana z polityką, z dostępem do czegoś - są to uprawnienia jednostki, prawa obywatelskie definiowane przez wspólnotę polityczną - teorie liberalistyczna i republikańska są często mylone (republikanie stworzyli w USA wolności pozytywne dla białych) -republikanizm - teoria wspólnotowa -wolność pozytywna wiąże się z dostępem do praw politycznych (opiera się na nadaniu ludziom takich samych praw politycznych)

Istnieje konflikt między wolnością pozytywną a wolnością negatywną.

W oświeceniu powstaje koncepcja rozumu praktycznego, rozum ten mówi nam jak mamy postępować. Nie można zatem narzucać jednostce sposobu postępowania (wolność negatywna)

Państwo liberalne jest neutralne.

1864 - nadanie praw politycznych (wyborczych) wszystkim pełnoletnim mężczyznom bez wyjątku

1967 - nadanie pierwszych praw politycznych kobietom (Szwajcaria)

Pierwotny charakter słuszności a wtórny charakter dóbr

• Koncepcja wolności negatywnej gwarantuje autonomie jednostki

• Jednostki ludzkie są dojrzałe, umieją odróżnić dobro od zła

• Niepotrzebne są żadne instytucje, które mówią nam jak mamy postępować

• Grupa społeczna ma nakazywać jednostce jak ma postępować

• Respektowanie autonomii jednostki trzeba pogodzić z dobrem wspólnoty (gdy dobro wspólnoty jest ważniejsze to są to teorie demokratyczne i autorytarne natomiast gdy teorie uznają wyższość dobra jednostki to są to teorie liberalne)

• Wszyscy, którzy uznają wyższość wspólnoty nad dobrem jednostki uznają teorie partykularne, ci którzy uznają wyższość koncepcji słuszności wyznają uniwersalizm wartości

John Rawls - stworzył koncepcję liberalizmu etycznego opartej na pewnej egalitarnej koncepcji sprawiedliwości i podziału dóbr i opisał je w „Teorii sprawiedliwości”. Twierdził, że liberalizm etyczny opiera się na dwóch zasadach:

• Każda osoba posiada takie same prawa żądania takich samych wolności i różnych uprawnień (zasada egalitarna). Równy rozdział uprawnień dotyczy osób dorosłych (obywateli)

• Nierówności społeczne i ekonomiczne są możliwe w dwóch warunkach: gdy są powiązane ze statusem danej osoby i kiedy taki status jest dostępny dla wszystkich (równość szans) oraz gdy nierówności te są tak zorganizowane, że przynoszą największą korzyść dla tych, którzy są w najgorszej pozycji w tym społeczeństwie

Rawls wychodził w swoich rozważaniach od krytyki utylitaryzmu (utylitaryzm ten stał się podstawą późniejszych teorii liberalnych). Rawls uważał, że wszystkie instytucje, które zwiększają liczbę dobra a zmniejszają zło są dobre i słuszne. Rawls był też przedstawicielem liberalizmu politycznego. Jego zdaniem u podstaw liberalizmu politycznego leży liberalizm etyczny. Według Rawlsa liberalizm polityczny mówi o tym, jak nie zmuszać grup społecznych do przyjęcia pewnych ustrojów politycznych. Sprawiedliwość w liberalizmie politycznym opiera się natomiast na konsensusie. W przeciwieństwie do liberalizmu etycznego liberalizm polityczny uznaje za ważny fakt, że społeczeństwo jest pluralistyczne i w związku z tym nie istnieje jeden model życia społecznego (a tak myśleli liberałowie etyczni). Dla liberałów etycznych, których przedstawicielem był Rawls istotne było budowanie instytucji, które gwarantowałyby wykonywanie wspólnej polityki, zachowanie wolności jednostki i dóbr wspólnoty. Budowanie konsensusu powinno odbywać się bez wnikania w filozofię, w istotę rzeczy (budowanie konsensusu powierzchownego). Jest to możliwe dzięki tolerancji uznawanej za główną zasadę stosunków społecznych. Tolerancja oznacza tyle co akceptacja. Grupy społeczne mogą znaleźć coś, co je łączy. Postulat tolerowania odmienności.

Dyskurs etyczno - polityczny Rawlsa to możliwość partycypacji społeczeństwa na grupy społeczne. Jeżeli jednostka uważa, że jej prawa są naruszane przez jej własną grupę to ma gwarancje ochrony tych praw przez państwo, mimo, że działania zostaną wymierzone w grupę, z której jednostka pochodzi. Liberalizm polityczny jest więc kontynuacją liberalizmu etycznego tylko w sensie pragmatycznym. Nie można go uzasadnić filozoficznie. Podsumowując możemy stwierdzić, że jest on dobry dla świata pluralistycznego bo jest oparty na wzajemnej tolerancji, akceptacji i znajdowaniu konsensusu.

Krytyka Rawlsa - krytyka wypłynęła od dwóch filozofów: Cohena i Gauthiera. Cohen krytykował Rawlsa za abstrakcjonizm i proponował koncepcje bardziej egalitarne. Gauthier natomiast akceptuje to, że nierówności powinny działać na rzecz wszystkich ale powiązał Rawlsa z Hobbsem. Uważał, że w obu filozofiach człowiek jest człowiekowi wilkiem i dlatego w pełni uzasadnione jest istnienie państwa. Państwo staje się więc infrastrukturą przygotowana dla ludzi do wyciągania własnych korzyści

Dworkin - wskazuje w swojej teorii, że wolność negatywna jest podstawą tak samo jak równość dostępu do środków. Uznaje on aktywna role państwa, które zapewnia ludziom minimalne płace. Polityka i demokracja zdaniem Dworkina są sprawami ważnymi a sprawiedliwość jest bardzo egalitarna. Dworkin nie uznawał istnienia przypadku, wszystko ma swoją przyczynę i wszystko powinno być regulowane odgórnie. Równość w demokracji jest ograniczona bardzo silnie rozwiniętym systemem sądów konstytucyjnych

3

---