Neuropatie

Nerwy mogą ulegać różnym uszkodzeniom. W zależności od rozpiętości zniszczenia nerwów wyróżniamy mononeuropatie (uszkodzenia pojedynczych włókien nerwowych) oraz polineuropatie, kiedy występuje uogólnione uszkodzenie nerwów.

Objawy
Sposób narastania objawów choroby zależy od jej przyczyny. W większości polineuropatii na podłożu infekcyjnym oraz związanych z zaburzeniami metabolicznymi początek jest ostry i nagły. Niekiedy bywa jednak powolny i skryty. W typowych przypadkach w obrazie klinicznym dominują zaburzenia czucia. We wczesnych stadiach występują parestezje (tj. drętwienie, mrowienie, uczucie ciepła lub zimna).

Objawy te dotyczą zwykle części obrodowych (dłonie, stopy), w związku z takim umiejscowieniem nazywane są objawami "skarpetek i rękawiczek". Często pojawiają się też bóle kończyn. Występują bolesne skurcze łydek szczególnie dokuczliwe w nocy. Później kończyny stają się osłabione, przy czym kończyny dolne są zazwyczaj bardziej dotknięte niż górne. W ciężkich przypadkach występuje opadanie stóp i dłoni. Opadające stopy powodują charakterystyczny, tzw. bociani chód. Stwierdza się również zaniki mięśni. Objawy te charakteryzują neuropatie w ogóle. W danym rodzaju uszkodzeń występują objawy bardziej specyficzne.

Podstawowe czynniki wywołujące polineuropatie:

Infekcyjne

• Borelioza
  Uszkodzenia nerwów występują z pewnym opóźnieniem czasowym, które przeciętnie wynosi 3 do 8 tyg. po zakażeniu w wyniku ukąszenia kleszcza. Obraz kliniczny odpowiada najczęściej symetrycznemu uszkodzeniu wielu korzeni i/lub obustronnemu porażeniu nerwu twarzowego.

• Tężec
  Ocenia się, że tężec jest przyczyną śmierci pół miliona ludzi na całym świecie w ciągu roku. Toksyna tężcowa powoduje skurcz mięśni. Leczenie polega na podaniu antybiotyku (penicyliny) oraz domięśniowo ludzkiej immunoglobuliny przeciwtężcowej. Skurcze można zminimalizować dożylnym podaniem Relanium.

• Polineuropatia błonicza
  Powodem jej występowania jest toksyna produkowana przez bakterie, uszkadzająca nerwy. Porażenie podniebienia jest zazwyczaj pierwszym objawem za strony układu nerwowego rozwijającym się w ciągu trzech lub czterech tygodni od zakażenia, przez co głos staje się nosowy. Porażenie akomodacji rozwija się w ciągu czterech do sześciu tygodni i doprowadza do niewyraźnego widzenia przedmiotów blisko położonych. Rzadziej dochodzi do uogólnionej polineuropatii. Ujawnia się ona zwykle między piątym a dziewiątym tygodniem od zakażenia. Obraz polineuropatii błoniczej jest w zakresie kończyn typowy dla klasycznej polineuropatii. Powikłania neurologiczne zdarzają się bardzo rzadko, jeśli odpowiednia dawka antytoksyny została podana w pierwszym dniu choroby.

• Bruceloza
  Wywołana przez bakterie z rodzaju Brucella. Uszkodzenie układu nerwowego dotyczy głównie układu autonomicznego, stąd około 80% chorych skarży się na nadmierną potliwość, nawet zlewne poty, szybkie męczenie się psychiczne i fizyczne oraz uporczywe bóle głowy. Do charakterystycznych objawów brucelozy przewlekłej należy uszkodzenie nerwu VIII, czego efektem jest upośledzenie obustronne słuchu w zakresie tonów wysokich.

Metaboliczne

• Niedobór podstawowych witamin, takich jak B₁ bądź B₁₂.

• Polineuropatia alkoholowa.
  Chociaż polineuropatia może wystąpić u przewlekłych alkoholików, jednak jej związek z alkoholizmem nie jest jasny. Uważa się, że jest ona związana ze słabym wchłanianiem witaminy B1. Leczenie polega na postępowaniu według ogólnie przyjętych zasad oraz na leczeniu odwykowym. Powinno podawać się witaminy z grupy B oraz pełną dietę.

• Trucizny ( metale ciężkie jak ołów, miedź, rtęć, także akrylamid, sulfiram i inne).
  Neuropatia ołowiowa jest najczęściej występującą jednostką z tej grupy. Spotykamy ją zazwyczaj u robotników mających kontakt z ołowiem jak hydraulicy i malarze.Sporadycznie powstaje w wyniku skażenia wody, gdy jest ona transportowana rurami ołowianymi. Ołów na ogół uszkadza nerwy zaopatrujące mięśnie, które używane są podczas zajęć zawodowych. Uszkodzenie dotyczy zazwyczaj mięśni prostowników nadgarstka i palców powodując ich opadanie. Rozpoznanie opiera się na współistnieniu innych objawów zatrucia ołowiem oraz badaniu krwi (wysoki poziom ołowiu oraz ziarnistości i krwinkach czerwonych).

• Polekowe
  Lista najczęściej używanych leków, mogących być przyczynami neuropatii, obejmuje środki przeciwnowotworowe, przeciwbakteryjne, leki sercowo-naczyniowe, leki przeciwreumatyczne, środki psychotropowe, przeciwdrgawkowe.

• Zaburzenia hormonalne
  Polineuropatia cukrzycowa
  Istnieje kilka postaci uszkodzenia nerwów w przebiegu cukrzycy. Pierwsza, łagodna, najczęstsza. Jej charakterystyczną cechą są silne, piekące bóle kończyn dolnych. Zaburzenia czucia mogą być skojarzone ze zmianami skóry i stawów. Ta postać neuropatii częściowo cofa się po normalizacji glikemii (poziomu cukru we krwi). Postać druga objawia się nagłym porażeniem nerwów czaszkowych lub obwodowych. Jest ono spowodowane zmianami powstałymi w tętniczkach (np. miażdżyca). Objawy związane są z uszkodzeniem konkretnego nerwu. Kolejnym problemem u cukrzyków jest nadwrażliwość na ucisk i urazy. Wyjaśnia to skłonności tych chorych do zespołu cieśni nadgarstka oraz uszkodzeń korzeni nerwowych wskutek zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego. U cukrzyków występować także może neuropatia nerwów autonomicznych zaopatrujących narządy wewnętrzne. Pojawiają się zaburzenia rytmu serca, problemy podczas próby ortostatycznej (zawroty głowy po szybkim powstaniu z pozycji leżącej bądź siedzącej). Problemy sercowe mogą być przyczyną nagłych i nie wyjaśnionych zgonów.
  Ostatnim efektem wysokiego stężenia glukozy u cukrzyków jest zwolnienie przewodzenia przez nerwy i zaników mięśni zaopatrywanych przez te nerwy.

Zaburzenia ogólnoustrojowe
Polineuropatie współistnieją z tymi schorzeniami, w przebiegu których występują nieprawidłowości w przemianie białek osocza, np. z kolagenozami, szczególnie z guzkowym zapaleniem tętnic, czasami z reumatoidalnym zapaleniem stawów lub toczniem układowym, amyloidozą, sarkoidozą oraz z chorobami nowotworoymi.

Choroby uwarunkowane genetycznie
Najbardziej typowymi przedstawicielami tej rzadkiej grupy są: choroba Charcot-Marie-Tooth i choroba Refsuma.

Uszkodzenia pojedynczych nerwów, mononeuropatie, w większości wywołane są przez uszkodzenia mechaniczne.

Działanie ucisku
Stopień uszkodzenia nerwu zależy od siły i czasu trwania ucisku. Klinicznie ważnymi przykładami są: utrzymujące się działanie ucisku w wyniku nieprawidłowego ułożenia pacjenta nieprzytomnego, zbyt silnie zaciskające opatrunki. Niektóre nerwy ze względu na swoje położenie anatomiczne szczególnie często narażone są na uszkodzenia uciskowe ponieważ przebiegają powierzchownie na twardym podłożu (kość), tak jak nerw łokciowy. Wyróżnia się także zespół cieśni, czyli przewlekły ucisk w anatomicznych miejscach przewężeń np. zespół cieśni nadgarstka. Ważne jest, że niektóre nowotwory poprzez swoje umiejscowienie mogą uciskać nerw powodując tego typu zniszczenie.

Działanie rozciągania
Nerwy obwodowe kończyn są w czasie ruchów ciągle poddawane rozciąganiu. Dzięki swojej budowie nerwy tolerują rozciąganie sięgające 8%. Ważnymi przykładami są uszkodzenia powstałe przy ruchach odśrodkowych ramienia w wypadkach motocyklowych i uszkodzenia okołoporodowe splotu ramiennego. Także operacyjne nastawienie złamań kości oraz stosowanie endoprotez może powodować uszkodzenia tego typu.

Uszkodzenia toksyczne
Najczęściej uszkodzenia powstają po iniekcjach domięśniowych bezpośrednio do lub w sąsiedztwie przebiegającego nerwu. Występują one głównie po iniekcjach leków przeciwreumatycznych, przeciwbólowych i antybiotyków. Klinicznie tego rodzaju uszkodzenia objawiają się ostrym bólem wypromieniowywanym do zaopatrywanego przez ten nerw obszaru oraz skurczami mięśni. Ubytki neurologiczne występują zaraz po wstrzyknięciu lub po pewnym czasie.

Nowotwory
Zajęte przez przerzuty nowotworowe węzły chłonne pachowe oraz guzy szczytu płuca mogą naciekać dolny pień splotu barkowego powodując uszkodzenie korzeni nerwowych C8 i T1 oraz, jeśli zajęte są także szyjne zwoje współczulne, występowanie zespołu Hornera po tej samej stronie. Guzy miednicy i tętniaki położonych tam naczyń są przyczyną uszkodzenia splotu lędźwiowo-krzyżowego, nerwu kulszowego oraz zasłonowego. Wczesnym objawem są bóle korzeniowe mające trwały charakter. Później dochodzi do wystąpienia osłabienia mięśni i osłabienia czucia, zwykle jednostronnego.

Uszkodzenie popromienne
Napromieniowania nowotworów okolicy pachowej, nadobojczykowej czy miednicy prowadzi do uszkodzenia splotu barkowego i lędźwiowo - krzyżowego, dając postępujące osłabienie mięśni i drętwienie nawet kilka lat po zakończeniu leczenia. Ból występuje zwykle późno.

---