NEUROPSYCHOLOGIA ZAGADNIENIA+ SKRYPT
1.Źródła wiedzy na temat organizacji funkcjonalnej mózgu. Koncepcje wyjaśniające związek mózg-zachowanie; podstawowe pojęcia.
Neuropsychologia – nauka zajmująca się badaniem mózgowych mechanizmów procesów psychicznych (spostrzeganie uwagi, pamięci, wyobraźni, myślenia, uczuć, emocji, świadomości)
Związek mózg-zachowanie
zjawiska umysłowe, świadome i nieświadome, procesy, doznania wzrokowe, słuchowe, bólu, dotyku itd. – całość naszego życia psychicznego
umysł jest skutkiem działania mózgu, a zarazem cechą lub właściwością samego mózgu
posiadanie mózgu jest warunkiem koniecznym by mówić o istnieniu ludzkim
całość naszego życia psychicznego jest efektem procesów zachodzących w mózgu
Cel praktyczny : diagnoza : terapia
( Diagnoza- charakterystyka, próba wyjaśnienia zmian, prognoza, przyczyny)
Kształtowanie się poglądów na związek mózg – psychika
ślady prehistoryczne (rany zadawane w wyniku ciekawości, leczenia)
koncepcje lokalizacyjne (psychomorfologiczne), (wąskolokalizacyjne)
koncentracja na analizie specjalizacji strukturalnej i funkcjonalnej mózgu
udział poszczególnych części mózgu w realizacji różnych funkcji umysłowych
Frenologia – inteligencja i osobowość a kształt głowy
Zdolności psychiczne ( wg Reida i Stewarta)
Podstawowe założenia:
ruch w którym sięgnięto do wyodrębnienia zdolności psychicznych
uznano że mózg składa się z autonomicznych regionów za pewne cechy osobowości człowieka
spekulatywność
Paul Broca (1861)
zaburzenia mowy ekspresywnej
sekcja mózgu, uszkodzenie tylnej części zakrętu czołowego dolnego lewej półkuli, wypowiadanie jednej sylaby przez pacjenta
Karl Wernicke (1873)
zaburzenia rozumienia mowy
uszkodzenia tylnej trzeciej części zakrętu skroniowego górnego lewej półkuli
duże znaczenie połączeń pomiędzy poszczególnymi ośrodkami
Słabość koncepcji psychomorfologicznych (lokalizacyjnych)
uszkodzenie tej samej części mózgu (ośrodka ) – różne konsekwencje
niewytłumaczalna poprawa w zakresie czynności
Holistyczna koncepcja funkcjonowania mózgu ( koncepcja ekwipotencjonalności)
Flourens (1794 – 1867)
Badania, eksperymenty na zwierzętach ( wycinał im po kawałku mózgu), na początku nie umiały robić nawet podstawowych potrzeb fizjologicznych , ale potem wracały umiejętności w innej formie
funkcje psychiczne nie są zależne od poszczególnych części mózgu
mózg działa jako całość ( jeżeli wytniemy kawałek, reszta przejmuje inicjatywę, ale mniej skutecznie)
gdy wytnie się dużą część, mózg przestaje funkcjonować
Koncepcja dynamicznej lokalizacji funkcji
Łuria A.R. (1902 – 1977)
Prowadził badanie na szczurach (odcinał unerwienie przepony po czym szczur używał mięśni międzyżebrowych, następnie odłączał unerwienie tych mięśni, a szczur zaczynał oddychać przełykiem)
Koncepcja układu funkcjonalnego:
podłoże przebiegu czynności psychicznych – zmienna czynnościowa organizacja różnych struktur nerwowych tworzących układ funkcjonalny
nie ma dwóch takich samych mózgów
mózg jest rezultatem współdziałania złożonego systemu struktur
zmienność układów funkcji w procesie rozwoju i na kolejnych etapach ćwiczenia
układ funkcjonalny – złożony system współpracujących ze sobą okolic mózgu z których każda ma swój udział w realizacji procesu psychicznego, a które mogą rozciągać się na różne, niekiedy znacznie oddalone od siebie części mózgu.
uszkodzenie każdej z okolic kory mózgowej wchodzących w skład układu funkcjonalnego może doprowadzić do rozpadu całej czynności
2.Główne jednostki (bloki) funkcjonalne mózgu.
Główne jednostki: BLOKI FUNKCJONALNE MÓZGU
I Blok- regulujący poziom pobudzenia struktur korowych (układ siatkowaty pnia mózgu, części międzymózgowia i starej kory)
II Blok - odbierający, analizujący i przechowujący informacje (boczna i tylna część kory mówzgowej)
III Blok - programujący, regulujący, oceniający zachowanie (struktury czołowe)
a to jest z neta, trochę poszerzone:
Blok I – energetyczny, który obejmuje pień mózgu i jądra podstawy; reguluje elementarne, biologiczne funkcje organizmu, a dominującą rolę odgrywa w tym systemie twór siatkowaty.
Blok II – informacyjny, który zapewnia dopływ i przetwarzanie informacji docierających do OUN zarówno z zewnątrz jak i wewnątrz organizmu. Funkcję tę spełniają płaty: ciemieniowy, skroniowy i potyliczny (czyli tylny obszar mózgu); zasadniczą rolę odgrywają tu omówione wcześniej pola projekcyjne, gnostyczne i asocjacyjne ( I, II, III– rzędowe),
Blok III – sterowniczy, który programuje i kontroluje przebieg wyższych czynności korowych, pobudza je i hamuje. Obejmuje on przedni obszar mózgu czyli płat czołowy. Trzeba tu wyróżnić część motoryczną (eferentną) umiejscowioną wzdłuż bruzdy Rolanda i okolicą przedczołową, która ma liczne połączenia z pozostałymi częściami mózgu i kontroluje ich działanie chociaż sama nie spełnia ani funkcji sensorycznej, ani motorycznej - stąd w przeszłości uznawano ją nawet za okolicę funkcjonalnie obojętną.
3.Skutki ogniskowych uszkodzeń mózgu. Rodzaje afazji - deficyty podstawowe
Uszkodzenie tylnej części górnego zakrętu skroniowego:
• W nazywaniu: trudności w podawaniu nazw przedmiotów, poszukiwanie słuchowo-ruchowego wzorca słowa, parafrazje głoskowe, werbalne podpowiadanie prawidłowej nazwy nie ułatwia poprawnej produkcji słowa
• W powtarzaniu: parafrazje głoskowe i werbalne zmiany kolejności dźwięków, „ześlizgiwanie się” na słowa podobne dźwiękowo, w prawidłowym powtórzeniu pomaga obserwowanie ruchów aparatu artykulacyjnego osoby mówiącej
• W rozumieniu: brak różnicowania brzmienia słów, wypowiadaniu słowa nie towarzyszy jego rozumienie („puste dźwięki”), kompensowanie tych trudności zagadnieniem opartym na kontekście
• W piśmie: trudności w pisaniu pod dyktando i „od siebie” zachowane, zautomatyzowane nawyki no. Podpis, prawidłowe przepisywanie
• W czytaniu: wymienianie poszczególnych dźwięków w słowach, niekiedy udaje się je rozpoznać, utrwalone są wzory graficzne słów, ale nie ma możliwości prawidłowego ich wymówienia(zastępowane są omówieniami)
• W kalkuli: zaburzenia operacji wykonywanych ustnie, w pamięci, zadania tekstowe (z powodu zaburzeń dźwiękowej analizy słowa i niemożności analizy zaktualizowania jego znaczenia
Uszkodzenie tylnej części II i III zakrętu skroniowego:
• W nazywaniu: poszukiwanie słów, parafrazje werbalne, zamiast nazwy omówienie przedmiotu, wydłużony czas reakcji
• W powtarzaniu: opuszczenia, zmiany kolejności, kontaminacje elementów, perserweracje ( niemożność wymieniania tych elementów w zmienionej kolejności) parafrazje werbalne
• W rozumieniu: dysocjacja między brzmieniem i znaczeniem słowa
• W piśmie i czytaniu: dysocjacje między dźwiękiem, a graficznym obrazem litery (słowa), w piśmie pod dyktando zaburzenie analizy słuchowej słowa i trudności utrzymania w pamięci serii elementów
• W kaukuli: trudności w działaniach pamięciowych, prawidłowe działania na piśmie , lecz zapominanie danych wyjściowych lub czynników
Uszkodzenie dolnej okolicy zarodkowej półkuli dominującej (wieczko ciśnieniowe):
• W nazywaniu, powtarzaniu i mowie „od siebie”: mylenie dźwięków o podobnym miejscu artykulacji
• W pisaniu: błędy j.w. dostarczanie informacji wzrokowej (np. analiza artykulacji w lustrze) mniej błędów
• W czytaniu: znaczne lepsze czytanie ciche niż głośne
Uszkodzenie kory w tylnej części III zakrętu czołowego:
• W mowie: głębokie zaburzenia artykulacji w lżejszych przypadkach-skandowanie, zacinanie się, perseweracja słów, zwrotów, styl telegraficzny (głównie rzeczowniki)
• W piśmie: zmienianie kolejności liter w wyrazie, wielokrotne powtarzanie danej litery, grupy liter, bądź całych wyrazów
Uszkodzenie styku płatów: ciemieniowego, skroniowego i potylicznego (okolica „nakładania się”)
• Zaburzenia rozumienia zdań o złożonej strukturze logiczno – gramatycznej przy zachowanej zdolności rozumienia pojedynczych wyrazów i zdań i liniowej budowie gramatycznej
• Zaburzenia kalkuli
• W piśmie: mylenie liter o zbliżonym obrazie graficznym
TYPY AFAZJI
1. Eferentna afazja ruchowa – zaburzenia sekwencyjnej organizacji ruchów aparatu artykulacyjnego.
2. Afazja akustyczno-gnostyczna – zaburzenia w identyfikacji fonemów i różnicowaniu cech dystynktywnych.
3. Aferentna afazja ruchowa – zaburzenia czucia ułożenia aparatu artykulacyjnego (lustro).
4. Afazja akustyczno-mnestyczna – zaburzenia pamięci słuchowo-werbalnej.
5. Afazja semantyczna – zaburzenia rozumienia konstrukcji logiczno-gramatycznych.
6. Afazja dynamiczna – zaburzenia mowy wewnętrznej czyli programowania wypowiedzi językowych.
4. Zmiany poznawcze u osób starzejących się fizjologicznie. Zaburzenia pamięci w dysfunkcjach mózgu – ich rodzaje . Zespoły otępienne w przebiegu choroby Alzheimera i chorób naczyniowych mózgu . Pseudodemencja – przyczyny.
Aktywność poznawcza w chorobie Alzheimera i w chorobie naczyniowej mózgu.
| Choroba Alzheimera | Choroba naczyniowa mózgu | |
|---|---|---|
| Początek : | skryty | Nagły |
| Dynamika objawów : | Bez okresów remisji ,możliwe przedłużające się okresy pateau | Stopniowe „schodkowe”pogarszanie , możliwe okresy remisji |
| Deficyty neurologiczne : | Zazwyczaj nie obecne | Obecne |
| Skargi na dolegliwości somatyczne | Bez skarg | Częste skargi |
| Orientacja w czasie i przestrzeni | Początkowo dobra | Zazwyczaj dobra |
| Pamięć: | ||
| - bezpośrednia | Początkowo dobra | Może ulec zaburzeniu |
| - odroczona | zaburzona | Może ulec zaburzeniu |
| Czynności lingwistyczne | Początkowo nie zakłócone | m.in. zaburzenie fluencji słownej |
| Funkcje wzrokowo przestrzenne i konstrukcyjne | zaburzone | Stopniowo mogą pojawić się zaburzenia |
Obraz kliniczny otępienia typu alzheimerowskiego.
1.Początek – mniejsza aktywność poznawcza , ograniczenie nabywania nowych informacji , spowolnienie wykonywania zadań , mniejsza skuteczność w działaniu , zaburzenia uwagi
2.Nasilające się zaburzenia pamięci zakłócają inne procesy poznawcze , trudności językowe ( obniżanie się poziomu gotowości słowa ) , wypowiedzi „puste” , trudności w spostrzeganiu przestrzeni i w działaniu w przestrzeni , inercja w myśleniu , oprócz zaburzeń pamięci operacyjnej zaburzenia pamięci epizodycznej
3. Rozpad aktywności poznawczej – trudności w mówieniu , rozumieniu mowy , zaburzenia myślenia i funkcji wzrokowo-przestrzennych , rozpad wiedzy i wszystkich nabytych umiejętności , zachowania niestosowne do sytuacji , zazwyczaj niedostrzeganie własnych zaburzeń.
4.Trudne nawiązywanie kontaktu , zaburzenia świadomości (nie rozpoznaje miejsca , nie pamięta swojego imienia , nie sygnalizuje potrzeb )
Stadia
I - zaburzenia pamięci ( nie zapamiętywanie nowych info. , wzmożone zapominanie)
II - dodatkowe trudności w zakresie pamięci faktów dawnych oraz zaburzenia w innych strefach aktywności poznawczej
III - zaburzenia wszystkich procesów poznawczych , rozpad nabytych , umiejętności.
Zaburzenia językowe w chorobie Alzheimera
-długie pauzy , niekończenie fraz , zjawisko „ na końcu języka”
-parafazje semantyczne, zaburzenia nazywania , uproszczenie syntaktyki
-fluencja słowna ( łatwiej wymienia się w kategoriach semantycznych niż formalnych , używanie nazw nadrzednych )
- utrata kontroli nad wypowiedzią , zanik logiki wywodu , liczne dygresje i zmyślenia
Mechanizmy zaburzeń językowych w chorobie Alzheimera
- są tożsame z zaburzeniami afatycznymi ( uszkodzenie lewej półkuli mózgu )
- zaburzenie funkcji semantycznych przy prawidłowym przetwarzaniu syntaktycznym i fonologicznym ( nieogniskowe zmiany patologiczne , być może nerodynamiczne )
- wynikają z zaburzeń uwagi , pamięci , myślenia i tempa przetwarzania informacji.
Klasyfikacja zaburzeń mózgu.
1. zaburzenia pamięci spowodowane uszkodzeniami układu hipokampalno -suteczkowatego -niemożność trwałego zapamiętania informacji
-nie zmieniony zakres pamięci bezpośredniej
-zachowana pamięć zdarzeń sprzed zachorowania
- zaburzenia globalne ( wszystkie rodzaje materiału , modalności zmysłowe )
2. zaburzenia pamięci spowodowane uszkodzeniami kory mózgowej
- zmniejszenie zakresu pamięci bezpośredniej równie z zaburzenia percepcyjne , ubytki w sferze intelektualnej
- trawłe nabywanie nowych doświadczeń – możliwe ( choć najczęściej ograniczone)
- mogą występować afazje , apraksje , agnozje
3. zaburzenia pamięci mieszane spowodowane rozległymi uszkodzeniami mózgu
- w przypadku uszkodzeń obejmujących zarówno struktury korowe jak i układu hipokampalno - suteczkowatego globalne i cięzkie zaburzenia
Demencja
Proces , w którego toku następuje osłabienie czynności umysłowych w wyniku uszkodzenia mózgu. Jest to zespół objawów psychicznych ( poznawczych ,emocjonalnych ) oraz behawioralnych powstałych na skutek uszkodzenia mózgu .Dotyczy osób które po osiągnięciu pewnego poziomu umysłowego utraciły go w przebiegu procesu uszkadzającego mózgu .Dominujące objawy to zaburzenia funkcji poznawczych ( pamięci świeżej , dawnej , myślenia ) , towarzyszą im zaburzenia pochodzenia korowego lub podkorowego . Zmiany mają charakter postępujący i w zasadzie nieodwracalny.
Choroby wywołujące lub przebiegające z otępieniem
-procesy pierwotne zwyrodnieniowe mózgu ( np. choroba Alzheimera , Picka , Parkinsona , pląsawiaca Huntinhgtona )
-otępienie naczyniopochodne
- otępienie w przebiegu niedotlenienia ( niewydolność krążenia ogólnego , zatrucie tlenkiem węgla i inne)
- przyczyny urazowe ( otępienie bokserów , urazy czaszkowo – mózgowe , zatory tłuszczowe i powietrzne )
- infekcje ( AIDS , otępienie po zapaleniu mózgu , ropień mózgu , kiła ośrodkowego układu nerwowego i inne )
- inne ( wodogłowie , SM ( stwardnienie rozsiane = Multiples Sclerosis) , krwiaki podtwardówkowe , guzy mózgu , zatrucia , padaczka )
5.Zaburzenia uwagi- rodzaje. Specyfika pomijania stronnego, mechanizm zaburzenia.
UWAGA- mechanizm wzmacniający pewne zachowania kosztem innych; mechanizm regulujący proces odbioru bodźców, przetwarzania informacji oraz reagowania
(opisywany w powiązaniu z procesami postrzegania, pamięcią, myśleniem, działaniem); mechanizm uwagi współtworzy mechanizm świadomości, umożliwia selekcję określonych doświadczeń sensorycznych, wybiórczość na może mieć charakter dowolny lub mimowolny.
UWAGA MIMOWOLNA- przejawia się w postaci odruchu orientacyjnego, obserwowanego już w pierwszych miesiącach życia człowieka; obejmuje (wg Pawłowa) zespół objawów behawioralnych- zwracanie oczu lub głowy w kierunku bodźca, przerwanie innych czynności, reakcje wegetatywne- oddechowe, skórno-galwaniczne, w obrębie układu krążenia oraz zmiany w zapisie EEG.
UWAGA DOWOLNA- ujawniana jest w zachowaniach kontrolowanych przez jednostkę, która dokonuje celowego wyboru bodźca lub zachowania na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy; uwaga ta kształtuje się w czasie dojrzewania biologicznego organizmu oraz podczas interakcji jednostki z otoczeniem społecznym.
HABITUACJA- zmniejszenie wrażliwości na bodźce monotonne, powtarzające się i niewymagające reakcji; przeciwieństwem tego zjawiska jest DYSHABITUACJA- ponowne ujawnienie reakcji orientacyjnej);
Funkcje uwagi
selekcjonowanie informacji (treści), których dostarczają nam narządy zmysłu lub które nasz system pamięci wcześniej zmagazynował;
ukierunkowanie procesów poznawczych;
określenie wielkości zasobów poznawczych angażowanych w realizację różnych zadań;
Mózgowe podłoże procesów uwagi
system uwagi jest anatomicznie względnie odrębny od innych systemów przetwarzania informacji;
uwaga jest realizowana przez sieć obejmującą różne obszary mózgu; nie jest właściwością jednej okolicy ani funkcją całego mózgu np. ADHD;
podsystemy zaangażowane w uwagę nie realizują tej samej funkcji lecz odpowiadają za specyficzne operacje.
♫ ZABURZENIA UWAGI
Dzięki badaniom neuropsychologicznym możemy wyróżnić dwa zasadnicze wzorce zaburzeń uwagi, w następstwie dysfunkcji mózgowych:
Niespecyficzne, ogólnomózgowe- obraz zaburzeń tworzą:
wzmożona dekoncentracja;
obniżony zakres pola uwagi;
ogólne osłabienie mechanizmów uwagi dowolnej, obniżenie jej podzielności i przerzutności;
deficyty te mają charakter ogólny, obejmują różne domeny (wzrokową, słuchową, zawartość bodźca, zawartość treściową procesów myślowych), dotyczą funkcji energetycznych, selektywnych i kontrolnych niezbędnych w realizacji niemal wszystkich procesów umysłowych i działań o rożnym stopniu zależności;
tego rodzaju nieswoisty obraz zaburzeń towarzyszy zaburzeniom ośrodkowego układu nerwowego i jest wyrazem zakłóceń neurodynamicznych w fazie ostrej po uszkodzeniach mózgu;
Specyficzne- tworzą wzorce wybiórczych zakłóceń w zakresie poszczególnych funkcji uwagi;
zaburzenia czynności:
-niezdolność do wolicjonalnego podtrzymywania uwagi czyli wewnętrznego generowania czujności (zachowanie sterowane raczej przez zdarzenia zewnętrzne niż motywy wewnętrzne; uszkodzenie prawego płata czołowego); elementarne formy uwagi mimowolnej oraz reakcje orientacyjne – zachowane lub patologicznie wzmocnione.
- osłabienie mechanizmu habituacji (ciągłe reagowanie na powtarzające się nieistotne bodźce; uszkodzenie połączeń czołowo-limbicznych)
- zakłócenie generowania czujności przez sygnały z zewnątrz (dysfunkcja wstępujących projekcji wzgórzowych).
- zaburzenia zdolności osiągania i podtrzymywania czujności (uszkodzenie prawego płata ciemieniowego);
zakłócenie zwracania się ku bodźcom:
- uszkodzenia płatów czołowych – deficyty w zakresie wolicjonalnego zwracania się ku bodźcom
- dysfunkcje ciemieniowe – zaburzenia automatycznego zwracania się np. pomijanie stronne (nieuwaga stronna);
zaburzenia kontroli i koordynacji czynności:
- kontrola i koordynacja umożliwiają: przełączanie między zadaniami, wyhamowywanie działań niepożądanych, radzenie sobie ze sprzecznościami, konfliktowymi wymaganiami, poszukiwanie błędów, przydzielanie zasobów uwagi poszczególnym zadaniom
- istotna rola w aktywności wymagającej wysiłku: planowania, przetwarzania nowych bodźców, wykonywania nowych działań w zadaniach wymagających podzielności uwagi.
- w toku starzenia się, po urazach czaszkowo-mózgowych, udarach obejmujących płaty czołowe, w demencjach, schizofrenii, w zespole deficytu uwagi (ADD)
-nieprawidłowości w obrębie przedniej części zakrętu obręczy, dodatkowego obszaru ruchowego, czołowej kory oczodołowej, grzbietowo-bocznej kory przedczołowej, części jąder podstawy i wzgórza;
♫ SPECYFIKA ZESPOŁU POMIJANIA STRONNEGO
ZESPÓŁ POMIJANIA STRONNEGO jest jednym z najczęstszych zaburzeń zwracania się ku bodźcom, zazwyczaj pojawia się po udarach mózgu i polega na ograniczeniu swobodnego uwalniania uwagi od bodźca działającego po stronie odpowiadającej uszkodzonej półkuli w celu zwrócenia się ku stronie przeciwnej.
Opisywane zaburzenie polega na niezdawaniu sobie sprawy z istnienia czegokolwiek - zarówno przestrzeni, jak i części ciała - po stronie przeciwległej do uszkodzonej półkuli.
Gdy uraz obejmuje rejony prawej półkuli, pacjent ignoruje lewą część przestrzeni, jeśli zaś dotyczy lewej półkuli – prawą.
U pacjentów po udarach mózgu, szczególnie tych obejmujących płat ciemieniowy prawej półkuli, występuje spowolnienie reagowania lub całkowite ignorowanie bodźców po lewej stronie. Podstawowym deficytem pomijania stronnego w następstwie uszkodzenia płata ciemieniowego prawej półkuli jest zakłócenie procesu uwalniania uwagi.
Pacjenci z chorobą Alzheimera przejawiają podobne trudności w zwracaniu się ku bodźcom jak osoby po udarach.
Trudność w uwalnianiu uwagi od bodźców zakłócających wydłuża czas wykonywania zadań, np. przeszukiwanie wzrokowe.
6. Zaburzenia percepcyjne (agnozje) – rodzaje; podłoże mózgowe. Rodzaje zaburzeń spostrzegania wzrokowego.
Spostrzeganie wzrokowe polega, na tworzeniu reprezentacji obiektu na podstawie danych wzrokowych oraz informacji zawartych w pamięci. Obejmuje: szukanie informacji, wyodrębnianie ich istotnych cech, porównywanie ich ze sobą, stawianie hipotez.
Istnieją dwa poziomy przetwarzanie informacji:
sensoryczny (odbiór bodźców wzrokowych przez kom. receptoryczne)
percepcyjno-asocjacyjny (kategoryzowanie danych wzrokowych oraz nadawanie im znaczenia)
Procesy przetwarzania informacji przebiegają w dwóch kierunkach:
dół-góra (odbiór informacji zmysłowych oraz ich właściwości przez receptory: kolor, ruch, głębia, proces analizy oraz syntezy cech, co umożliwia rozpoznanie (zgodność między inf. wzrokową a posiadaną wiedzą))
góra-dół (przetwarzanie bodźców wzrokowych i inne procesy psychiczne (pamięć, język)
Procesy przebiegają równocześnie i nie wykluczają się wzajemnie.
Istnieją trzy poziomy przetwarzania informacji:
receptoryczny (zmiana energii bodźca świetlnego na impulsy bioelektryczne, przekazywane drogami nerwowymi)
pośredni (tworzy piętra pośrednie między częścią receptoryczną a korową, impulsy dochodzą do OUN inf. z prawej półkuli do lewej i na odwrót)
korowy (impulsy trafiają do pierwszorzędnej kory wzrokowej, obejmującej najdalej ku tyłowi wysunięte części płatów potylicznych)
Zaburzenia spostrzegania wzrokowego są następstwem uszkodzenia UON!
Przebieg dróg wzrokowych:
- nerw wzrokowy
- skrzyżowanie wzrokowe
- ciała kolankowate
- promienistość wzrokowa
Gdy uszkodzona zostaje jedna z tych rzeczy w obszarze lewej strony, mamy problemy z widzeniem prawej i na odwrót.
AGNOZJA ( gr. nieświadomość, nieznajomość ) to stan zaburzonej zdolności rozpoznania znanych elementów otoczenia, przy braku zaburzenia części odbiorczej na skutek uszkodzenia płatów ciemieniowych w mózgu.
RODZAJE AGNOZJI:
1. AGNOZJA WZROKOWA – Zakłócenie rozpoznawania bodźców wzrokowych przy zachowanej zdolności do ich odbioru na poziomie sensorycznym. Osoba z agnozją wzrokową widzi, ale nie postrzega- odbierane bodźce nie mają znaczenia. Agnozji wzrokowej często towarzyszy jednoimienna hemianopsja.
Rodzaje agnozji wzrokowych:
agnozja przedmiotów – niezdolność do rozpoznawania obiektów. Pacjent nie potrafi nazwać widzianego przedmiotu, ale także nie podaje jego funkcjonalnej charakterystyki.
- apercepcyjna ( zakłócenia procesu spostrzegania na wczesnych etapach tworzenia reprezentacji umysłowych, na których przeprowadzana jest analiza i synteza cech przedmiotów. Osoba z taką formą agnozji potrafi określić barwę, ruch i kierunek, ułożenie linii, intensywność światła. Nie jest jednak w stanie różnicować kształtów ( nie odróżnia krzyżyka od kółka), narysować prezentowanych przedmiotów lub wskazać obiektu, którego nazwa została podana drogą słuchową. ) Wynika to z rozległego obustronnego uszkodzenia tylnych okolic mózgu( kory skroniowo-ciemieniowo-potylicznej)
- asocjacyjna – ( zakłócenia wyższych poziomów przetwarzania informacji wzrokowych, dotyczy ostatniego etapu procesu spostrzegania. Zaburzone jest rozpoznawanie przedmiotów znanych z doświadczenia, np. spostrzeżenie wiolonczeli nie zakończy się jej rozpoznaniem, jeżeli nie zostanie ona skojarzona z nazwą, funkcją i brzmieniem. Zachowana zostaje zdolność do rysowania lub kopiowania przedmiotów, których pacjent nie rozpoznaje. Pacjenci mogą pomylić ze względu na podobieństwo ołówek ze świeczką, albo łabędzia z żyrafą ze względu na długą szyję. Wynika to z obustronnego przyśrodkowego uszkodzenia obszarów potyliczno-skroniowych mózgu, w tym pęczek podłużny dolny łączący płat potyliczny i skroniowy. NIE MYLIĆ Z:
* anomia – zdolność opisywania prawidłowego użycia danego przedmiotu
* apraksja – umiejętność określania, czy dana rzecz używana jest w sposób zgodny z
przeznaczeniem
prozopagnozja – niezdolność do rozpoznawania wcześniej znajomych pacjentowi twarzy. Pacjenci mają trudności z rozpoznawaniem twarzy sławnych i ogólnie znanych osób, członków swojej najbliższej rodziny, a czasami także siebie. Są w stanie prawidłowo opisać twarz, rozpoznać emocje, ekspresje, ocenić wiek i płeć, natomiast nie potrafią określić, kim jest dana osoba. Do identyfikacji osób wykorzystują brzmienie głosu, charakterystyczną cechę ubioru, sposób gestykulacji i poruszania się. Czasem pomocna jest fryzura, kolor włosów, wąsy, broda. ( opowieść o profesorze co wykładał na akademii muzycznej, a nie rozpoznawał uczniów, ludzi na portretach u siebie w domu, a później pomylił żonę z kapeluszem ) Pacjent z prozopagnozją może mieć również problemy z rozpoznawaniem znanych wcześniej obiektów. Wynika to z uszkodzeń prawej półkuli w obszarze tylno-przyśrodkowym, niektórzy pacjenci mieli obustronne uszkodzenia okolic skroniowo-potylicznych w brzusznej części kory mózgowej
aleksja – utrata zdolności czytania przy niezakłóconej umiejętności pisania. Chorzy nie odczytują napisanych przez siebie słów, nie potrafią przepisać tekstu napisanego drukowanymi literami. Mogą rozpoznawać pojedyncze litery, lecz nie potrafią odczytać słowa. Wynika to z zespołu rozdzielenia prawej kory wzrokowej i zakrętu kątowego lewej okolicy ciemieniowej wskutek uszkodzenia ciała modzelowatego, może wystąpić to także po obustronnym uszkodzeniu obszarów potylicznych.
agnozja symulatywna – brak zdolności do jednoczesnego rozpoznawania więcej niż jednego obiektu, niezależnie od jego wielkości. Zachowana jest możliwość identyfikowania i rozpoznawania pojedynczych przedmiotów czy też poszczególnych części złożonego obrazu np. na rysunku pokoju pacjent dostrzega tylko stół. Chorzy nie potrafią np. postawić krzyżyka w kółku ,bo widzą albo kółko albo koniec ołówka. Wynikiem jest uszkodzenie okolic ciemieniowych mózgu.
agnozja kolorów – zaburzenia rozpoznawania barw. Pacjent nie potrafi prawidłowo nazwać kolorów oraz ma trudności ze wskazaniem barw wymienionych przez badającego. Zachowane jest natomiast różnicowanie kolorów. Prawidłowo przebiegają również procesy pamięciowe, pacjenci podają nazwy kolorów charakterystyczne dla określonych przedmiotów np. jakiego koloru jest wiśnia? Agnozja ta jest skutkiem dyskoneksji wzrokowo-werbalnej. Wynik uszkodzenia ciała modzelowatego i przyśrodkowej lub brzuszno-bocznej części obszarów potylicznych lewej półkuli. NIE MYLIĆ Z:
*anomia barw – pacjent nie pamięta nazw kolorów, ale prawidłowo dopasowuje kolory do obiektów
*achromatopsja – chorzy opisują świat w odcieniach szarości, wszystkie rzeczy są wyblakłe i brudne
agnozja wzrokowo-przestrzenna – zaburzenia w ocenie relacji przestrzennych. Trudności w zakresie lokalizowania obiektów w przestrzeni, ustalania relacji przestrzennych między przedmiotami, spostrzegania głębi. Pacjenci mają problemy z oceną odległości, wysokości, szerokości i długości, np. trudno odróżnić pudełko zapałek od bloku mieszkalnego lub np. trudność w rozpoznaniu schodów, gdy ż chory widzi jedynie kilka linii prostych. Nie są w stanie określić wskazówek zegara, nie potrafią odczytać mapy, mylą kierunki. Wynikiem jest uszkodzenie prawej okolicy ciemieniowo potylicznej lub obustronnych uszkodzeniach obszarów potylicznych mózgu.
agnozja otoczenia(topograficzna) – niemożność rozpoznawania otoczenia. Utrata poczucia znajomości własnego domu, najbliższego środowiska. Zachowana jest prawidłowa percepcja, tzn. pacjenci potrafią opisać wszystkie elementy otoczenia, w którym się znajdują, wskazują kierunki świata na mapie. W życiu wykorzystają np. nazwy ulic i numery domów, znaki drogowe.
*** ZESPÓŁ BALINTA - istotne obniżenie zakresu spostrzegania wzrokowego. Obustronne uszkodzenie przednich części kory potylicznej. Ograniczenie pola wzrokowego. Pacjent spostrzegał jeden obiekt, Balint tłumaczył to zaburzeniami w zakresie uwagi. Jakby mówiąc o jednym przedmiocie „zapomniał” o drugim.
2. AGNOZJA SŁUCHOWA
agnozja dźwięków mowy przejawia się w zaburzeniach rozumienia. Występuje zazwyczaj po uszkodzeniach drugorzędowych okolic słuchowych w lewej półkuli. Pacjent słyszy dźwięki, ale ich nie różnicuje i w związku z tym są one dla niego pozbawione znaczenia, brzmią jak język obcy. Pacjenci prawidłowo odbierają zabarwienie emocjonalne wypowiedzi.
Agnozja dźwięków otoczenia dotyczy trudności w rozpoznawaniu odgłosów pochodzących z otoczenia, np. pukanie do drzwi, gwizd czajnika. Wiąże się z uszkodzeniami prawego lub lewego płata skroniowego bądź obustronne uszkodzenia podkorowe.
Amuzja dotyczy niezdolności do prawidłowej oceny różnych cech dźwięków muzycznych. Wynika z uszkodzeń okolic słuchowych prawej półkuli. Problem z różnicowaniem wysokości tonów, tempa.
3. AGNOZJA CZUCIOWA
Amorfognozja zaburzenia związane z rozpoznawaniem wielkości i kształtów przedmiotów
Ahylognozja zaburzenia związane z trudnościami w różnicowaniu gęstości, ciężaru, powierzchni, czy właściwości termicznych
Drugi podział:
Zaburzenia na poziomie percepcyjnym – zaburzenia dotykowe typu korowego to trudności w różnicowaniu stymulacji dotykowej pod względem siły miejsca i liczby działających jednocześnie bodźców. Odpowiada za to prawa okolica ciemieniowa.
Zaburzenia na poziomie semantycznym = astereognozja – niemożność rozpoznania przedmiotu za pomocą dotyku, pomimo że ten sam obiekt przedstawiony na obrazu może zostać poprawnie nazwany
7. Nieafatyczne zaburzenia mowy
Pragnozja („nieafatyczne” zaburzenia mowy) nie znalazła dotychczas ujęcia w międzynarodowych klasyfikacjach chorób (DSM IV i ICD 10), natomiast w logopedii stanowi osobną jednostkę patologii mowy i obejmuje nabyte na skutek ogniskowych uszkodzeń podległej (zwykle prawej) półkuli mózgu zaburzenia zachowań językowych i komunikacyjnych. Podległa półkula mózgu odpowiada za pewne elementarne zdolności językowe, ale przede wszystkim jest związana analizą pragmatycznych aspektów wypowiedzi.
Wbrew dawnym poglądom, obecnym do dziś praktyce postępowania klinicznego, stwierdzić należy, że obydwie półkule są zaangażowane w przetwarzanie informacji językowych, każda w specyficzny dla siebie sposób. Dowodzą tego współczesne badania nad asymetrią funkcjonalną mózgu. Takie stwierdzenie doprowadza do zmiany procedur postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w przypadku osób z uszkodzeniami lub dysfunkcjami struktur mózgowych i wskazuje na konieczność ujmowania pragnozji w typologiach i klasyfikacjach zaburzeń mowy. Jakie są deficyty w zakresie języka i komunikacji? Pragnozję rozpoznaje się wówczas, gdy u chorego występuje organiczne uszkodzenie mózgu w obrębie podległej (zwykle prawej) półkuli mózgu, któremu towarzyszą rozmaite zaburzenia czynności poznawczych, w tym zaburzenia zachowań językowych i komunikacyjnych.
Ocena logopedyczna powinna być przeprowadzona w czasie, kiedy badany ma zachowaną świadomość, jest zorientowany auto- i allopsychicznie, a jego stan kliniczny jest stabilny.
Zaburzenia zachowań komunikacyjnych w przypadku pragnozji mogą być wynikiem następujących mechanizmów:
1. Zaburzeń strategii przetwarzania informacji w związku z zakłóceniami procesu syntetyzowania danych językowych i kontekstowych;
2. Zaburzeń funkcji emocjonalnych i przestrzenno-wzrokowych;
3. Zaburzeń relacji pomiędzy kompetencją językową a procesami poznawczymi i emocjonalnymi.
Skutkiem działania wymienionych patomechanizmów są zaburzenia w opracowaniu poznawczych walorów tekstu. Zachowania językowe chorego – mającego trudności w wykorzystaniu osobistych doświadczeń, wiedzy o świecie oraz systemu skojarzeń – są zakłócone przede wszystkim pod względem semantycznym i pragmatycznym. ( J. Panasiuk )
Nieafatyczne zaburzenia mowy w następstwie uszkodzeń prawej półkuli:
1. Deficyty:
-rozumienie i stosowanie znaczeń poszczególnych słów;
-odbioru i tworzenia dyskursy;
-adekwatność porozumiewania się w stosunku do kontekstu prozodii;
-lingwistycznej i emocjonalnej wypowiedzi.
2. Półkula prawa: niewielkie znaczenie w reprezentacji systemów fonetycznego syntaktycznego.
3.Potomechanizm zaburzeń: deficyt językowy, zaburzenia wielu różnych czynności poznawczych (np. analizy przestrzennej, holistycznego przetwarzania informacji; trudności w przekazywaniu treści emocjonalnych)
4. Nie ustalono ścisłej, jednoznacznej relacji między uszkodzeniami określonych struktur prawej półkuli, a zaburzeniami językowymi.
5. Testy do badania afazji, nie nadają się wykrywania zaburzeń porozumiewania się u osób z uszkodzeniem prawej półkuli.
6. Ekspresja i odbiór efektywno- prozodycznych elementów wypowiedzi.
8.Skutki uszkodzenia płatów czołowych - warianty zespołu czołowego. Zaburzenia regulacji i kontroli zachowania; koncepcje wyjaśniające rolę płatów czołowych
WARIANTY ZESPOŁU CZOŁOWEGO:
1. Zespół grzbietowo boczny:
- zaburzenia napędu, zanik inicjatywy, obniżenie nastroju, zanik zainteresowania, utrata uczuć społecznych, mało spontanicznych wypowiedzi,
- reakcje stereotypowe (charakter odruchowy)
- perseweracje (powtarzanie pewnych czynności)
- zaburzone planowanie i kontrola przebiegu działań
- utrata regulacyjnej funkcji mowy (wie o co chodzi, ale robi inaczej)
2. Zespół przypodstawny:
-pobudzenie, łatwość przechodzenia od euforii do rozdrażnienia, wybuchowość, niewybredne dowcipy, odhamowanie popędów niższych, zanik taktu, przyzwoitości
-ekspresja słowna,- wzmożona, konfabulacje (zmyślenia)
-brak kontroli działań
3. Zespół przyśrodkowy:
-stany snopodobne, zaburzenia świadomości, halucynacje, splątanie
-brak motywacji do działania
-brak lęku przed karą
-często podwyższona tolerancja na ból
Zaburzenia regulacji i kontroli zachowania:- następstwa uszkodzeń okolicy czołowej u ludzi :
-zaburzenia ogólnomózgowe: ogólnie zaburzenia świadomości-
-zaburzenia uwagi
-zab. Pamięci świeżej
-orientacji w czasie i otoczeniu
-uszkodzenie okolicy ruchowej: bezwład lub niedowład spastyczny grup mięśni znajdujących się po przeciwnej stronie ciała
-uszkodzenie okolicy przedruchowej- dezautomatyzacja ruchów- ruchy niezgrabne, powolne
-uszkodzenie okolicy przedczołowej- brak widocznych objawów neurlogicznych
KONCEPCJE:
Donald Hebb i Wilder Penfield- 1940 r.
-obustronne usunięcie okolicy czołowej- wyraźna poprawa w funkcjonowaniu społecznym i intelektualnym, minusy: brak inicjatywy, nieumiejętność przewidywania skutków
-negacja znaczenia okolicy czołowej dla sprawnego przebiegu czynności poznawczych
- jest to swego rodzaju kanon neuropsychologiczny
-1945 r.- kolejny artykuł w którym Hebb wyjaśnia, że nie negował znaczenia okolicy czołowej, chciał tylko zwrócić uwagę na to, że wiele deficytów przypisywanych tej okolicy nie wystąpiło u pacjenta
1935 r. Egas Moris i Pedro Lima-
-lobotomia- odcięcie połączeń między płatami czołowymi, a wzgórzem
-leukotomia- na mniejszym obszarze
-rozpowszechnione po 1940 r,
- skutki: pacjenci wykazywali brak inicjatywy, dbałości o wygląd, zniechęcenie, mimowolne oddawanie moczu, znaczne zmiany osobowości, duża śmiertelność, zespół pooperacyjny padaczka, dysocjacja pomiędzy werbalizacją, a działaniem
A. Łuria- główną cechą zespołu czołowego jest brak umiejętności kontrolowanie swego działania
-zaproponował by okolicę czołową nazwać blokiem planowania i kontroli
9. ASYMETRIA FUNKCJONALNA PÓŁKUL MÓZGOWYCH
Źródła wiedzy:
Uszkodzenia osób z uszkodzeniem jednpółkulowym
Technika Wady
Hemisferektomia (usunięcie jednej półkuli mózgu)
Komisurotomia (przecięcie spoidła wiekiego - rozdzielenie półkul)
Agenezja ciała modzelowatego
Dominacja: niektóre wyższe funkcje, zwłaszcza mowa, mają odmienną reprezentację w obu półkulach i ulegają zaburzeniu niemal wyłącznie w następstwie uszkodzeń jednej z nich (u 90% praworęcznych i u 70% lewo- i oburęcznych).
Przewaga funkcjonalna: udział z każdej półkul nie jest absolutny.
Komplementarna specjalizacja obu półkul.
Przejawy asymetrii
Prawa półkula
Paraliż lewej strony ciała
Deficyty w percepcji przestrzennej
Styl zachowania – szybki, impulsywny
Deficyty pamięci – wykonaniowe
Lewa :
Paraliż prawej strony ciała
Deficyty mowy, języka
Styl zachowania powolny, ostrożny
Deficyty pamęci – werbalne
Mimika jest bardziej wyrażana po stronie lewej twarzy, co sugeruje większy stopień aktywacji półkuli prawej
U osób praworęcznych obserwuje się większą aktywację półkuli prawej w sytuacji odpowiadania na pytania o treści emocjonalnej
W przypadku histerii objawy są częstsze po lewej stronie ciała
Pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli demonstrują objawy emocjonalnej obojętności
Przy uszkodzeniach prawej półkuli występują trudności w ekspresji i rozpoznawaniu emocjonalnej intonacji wypowiedzi (z zachowaniem rozumienia treści językowych) oraz trudności w różnicowaniu mimiki, gestykulacji i treści emocjonalnych zawartych w tekstach językowych lub obrazkach.