Proces innowacyjny

Innowacje rozumiane są jako rezultat i jako proces. Rozróżnienie to ma istotne konsekwencje merytoryczne. W pierwszym znaczeniu innowacja traktowana jest jako wynik zastosowania postępu wiedzy i wynalazku. W drugim, zjawiska innowacyjne obejmują nie tylko końcowy rezultat realizacji określonego zadania technicznego, lecz także działania poprzedzające jego powstanie. Realizacja przedsięwzięcia innowacyjnego pociąga za sobą wiele działań, które można ułożyć w pewien logiczny i uporządkowany ciąg zdarzeń, prowadzący do zasadniczego celu innowacji technologicznej, czyli zastosowania pewnej nowej idei w gospodarce. Ten chronologiczny ciąg zdarzeń nazywamy procesem innowacyjnym.

O procesie innowacyjnym mówimy w przypadku generowania idei innowacyjnej niezależnie od tego, czego dotyczy lub na jakim obszarze działalności innowacyjnej powstaje, potem następuje tworzenie, projektowanie i pierwsza realizacja. W tak rozumianym procesie podstawowym zdarzeniem staje się wdrożenie nowego produktu czy rozwiązania.

P. McGowan procesem innowacyjnym nazywa działalność twórczą, w której kładzie się większy nacisk na wdrożenie pomysłu. Według autora jest to nieustanny proces, rozpoczynający cię od dostrzeżenia okazji, a kończący się z chwilą podjęcia decyzji o wdrożeniu tego pomysłu i przystąpieniu do realizacji.

Opierając się na powszechnie prezentowanym w literaturze uproszczonym schemacie obrazującym klasyczny model innowacji można wyodrębnić kilka faz następujących po sobie w porządku chronologicznym. Jest to model liniowy, w którym występują jednokierunkowe łańcuchy powiązań między sferą nauki a przemysłem, natomiast źródłem idei innowacyjnej jest działalność naukowo - badawcza. Klasyczny model liniowy obejmuje następujące fazy:

1. badania podstawowe,

2. badania stosowane,

3. prace rozwojowe,

4. pierwsze zastosowanie,

5. dyfuzja.

Badania podstawowe to takie, które koncentrują się na poznaniu bardzo ogólnych, podstawowych zależności i prawidłowości zachodzących w sferze badanych zjawisk. Badania te nie kierują się bezpośrednią użytecznością praktyczną, a są procesem poszerzania ludzkiej wiedzy. Mogą być one ukierunkowane (tematyka określona przez pewne instytucje np. finansujące badania) i nieukierunkowane (wynikające z zainteresowań własnych badaczy).

Obszar badawczy kurczy się znacznie w przypadku badań stosowanych. Koncentrują się one na poznaniu pewnych zależności i prawidłowości, które zostaną wykorzystane do osiągnięcia pewnych, założonych celów, np. rozwiązania konkretnych problemów. Badania te często wykorzystują rezultaty badań podstawowych, a ich wynikiem jest powstanie wynalazku.

Kontynuacją badań stosowanych są prace rozwojowe, polegające na wprowadzeniu wyników badań w fazę technicznych prób i analiz. Koncentrują się na przystosowaniu wynalazków do praktycznego zastosowania w gospodarce. W wyniku tych prac powstają opracowania techniczne, dokumentacja konstrukcyjna, prototypy oraz przeprowadzane są działania próbne.

Pierwsze zastosowanie zwane też pracami wdrożeniowymi polega na zastosowaniu wyników badań i prac rozwojowych w gospodarce. Jest to pierwsze uruchomienie produkcji nowego wyrobu lub pierwsze zastosowanie nowego rozwiązania w przemyśle.

Proces dyfuzji związany jest z rozprzestrzenianiem zastosowanej innowacji na inne podmioty gospodarcze. Faza ta powoduje najczęściej zmniejszenie zysku z wprowadzonej innowacji w przedsiębiorstwie, które zrobiło to jako pierwsze.

Zaprezentowane fazy mają charakter umowny, w praktyce nie zawsze też udaje się wyodrębnić poszczególne etapy procesu innowacji. W historii znajduje się wiele przykładów wynalazków, które powstały bez gruntownej podbudowy teoretycznej. Wskazuje się, iż termodynamika więcej zawdzięcza maszynie parowej niż maszyna parowa nauce.

W. Janasz i K. Kozioł określają klasyczny model jako najogólniejsze podejście do procesu innowacji i nazywają je podejściem z punktu widzenia gospodarki. Oprócz niego wyróżniają jeszcze dwa podejścia: z punktu widzenia pojedynczej innowacji oraz przedsiębiorstwa.

Proces innowacyjny z punktu widzenia pojedynczej innowacji można podzielić na następujące etapy:

1. powstanie pomysłu zmiany,

2. podjecie decyzji o realizacji zmiany,

3. realizacja innowacji.

Koncepcje procesu innowacyjnego z punktu widzenia przedsiębiorstwa promował między innymi R.W. Gryfin. Dzielił on ten proces na sześć następujących etapów:

1. rozwój - polega na ocenie, modyfikacji i doskonaleniu pomysłu przed przekształceniem go w produkt gotowy;

2. zastosowanie rozwiniętej idei w produkcji - produkt po wyjściu z laboratorium zostaje przekształcony w dobra i usługi;

3. uruchomienie - wprowadzenie na rynek nowych produktów;

4. wzrost - następuje wtedy, gdy nowy produkt znajdzie nabywców i odznacz się zwiększonym popytem na produkt;

5. dojrzałość - produkt firmy pionierskiej ma ugruntowaną pozycję, a naśladowcy również posiadają dany produkt w swojej ofercie

6. schyłek - popyt na produkt zmniejsza się, występuje potrzeba wprowadzenia na rynek nowego produktu innowacyjnego.

W rzeczywistej sytuacji gospodarczej proces innowacyjny rzadko przebiega zgodnie z klasycznym, linowym modelem i charakteryzuje go „interakcyjność i multidyscyplinarność, wyrażające się wielosekwencjnością procesów, funkcjonalną odrębnością, ale zarazem równoczesnym sprzężeniem i współzależnością faz”. Dlatego już pod koniec lat siedemdziesiątych proste modele liniowe zastąpione zostały bardziej skomplikowanymi modelami nieliniowymi. Przykładem modelu interakcyjnego procesu innowacyjnego jest model „związków w łańcuchu” S.J. Klinea`a i N. Rosenberga (rys. 1.1).

Rysunek 1.1

Interaktywny proces innowacyjny - model „związków w łańcuchu”

Źródło: W. Janasz, K. Janasz, A. Świadek, J. Wiśniewski, Strategie innowacyjne przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001, s. 200, cyt. za: B. Rogoda, Przedsiębiorczość i innowacje, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005, s. 28.

Podejście to przedstawia proces innowacyjny w przedsiębiorstwie. Na podstawie potrzeb rynku firma opracowuje innowacyjny produkt posiadający znamiona wynalazku, projektuje i testuje prototyp, wprowadza go do produkcji i sprzedaje. W poszczególnych fazach tego cyklu mogą występować różne problemy, które firma próbuje rozwiązać wykorzystując własny potencjał naukowo - techniczny (przejście z punktu 1 do punktu 2). Jeżeli w punkcie P nie uda się rozwiązać problemu przy wykorzystaniu własnej wiedzy firma zwraca się do sfery nauki, co symbolizuje powiązanie 3. Jeżeli naukowcom uda się rozwiązać problem rozwiązanie zostaje przekazane do przedsiębiorstwa zlecającego badania (powiązanie 4). Powiązanie to posiada cechy niepewności i ryzyka ponieważ sferze nauki nie zawsze udaje się rozwiązać problemy gospodarcze. W modelu tym pomiędzy etapami realizowanymi w przedsiębiorstwie zachodzą sprzężenia zwrotne wynikające ze współpracy różnych komórek w czasie procesu innowacyjnego. Natomiast transfer wiedzy zachodzi nie tylko ze sfery naukowej do gospodarczej ale też odwrotnie. Wiele wynalazków absorbowanych przez ośrodki naukowe powstaje w przedsiębiorstwach.

Proces innowacyjny jest niezwykle skomplikowany. Wynika to z faktu, że innowacje łączą ze sobą, często jednocześnie cztery sfery: naukę, technikę, produkcję i rynek. Nowoczesny proces innowacyjny odznacza się następującymi cechami, które odróżniają go od regularnej produkcji przemysłowej:

1. innowacja jest procesem interakcyjnym,

2. w większości przypadków źródłem innowacji obok prac B+R są także nabyte specyficzne doświadczenie i wiedza, kontakty z użytkownikami, dostawcami, konkurencją itd.,

3. procesy innowacyjne są zlokalizowane, odbywają się w konkretnej przestrzeni, co wiąże się z występowaniem wysokiej jakości zagospodarowania i innych czynników lokalizacyjnych wynikających z procesów aglomeracji i urbanizacji,

4. innowacja jest procesem integracji celów, zadań i funkcji obejmujących wszystkie dziedziny funkcjonalne firmy, co oznacza, że wymaga wysokich umiejętności w dziedzinie zarządzania przedsiębiorstwem,

5. innowacja jest procesem uczenia się wykorzystującym wewnętrzne i zewnętrzne źródła,

6. posiada relatywnie długi i trudny do określenia cykl rozwojowy innowacji,

7. innowacje związane są z kosztami oraz ryzykiem.

Autor:

Artur Wojciechowski

WMARR S.A. w Olsztynie

E. Stawasz, Rodzaje innowacji w: Innowacje i transfer technologii - Słownik pojęć, K.B. Matusiak (red.),PARP, Warszawa 2005, s. 37.

W. Janasz, K. Janasz, A. Świadek, J. Wiśniewski, Strategie innowacyjne przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001, s. 194-197.

P. McGowan, Innowacje i przedsiębiorczość wewnętrzna w: Praktyka kierowania, D.M. Stewart (red.), PWE, Warszawa 1994, s. 281-283.

W. Janasz, K. Janasz, A. Świadek, J. Wiśniewski, Strategie innowacyjne przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001, s. 195.

B. Rogoda, Przedsiębiorczość i innowacje, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005, s. 24.

W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 34.

A. Francik, A. Pocztowski, Procesy innowacyjne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1991, s. 12, cyt. za: W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 36.

R.W. Gryffin, Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 659 - 661, cyt. za: W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 37.

W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 37.

B. Rogoda, Przedsiębiorczość i innowacje, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005, s. 27.

K E. Stawasz, Rodzaje innowacji w: Innowacje i transfer technologii - Słownik pojęć, K.B. Matusiak (red.),PARP, Warszawa 2005, s. 39.

---