Ekonomia klasyczna - oparta na teorii uzytecznosci krancowej oraz uniwersalne prawo popytu i podazy; podzial dochodu na podstawie teorii krancowej produktywnosci czynnikow produkcji.
Instytucjonalisci - zauwazali odmiennosc gospodarki rynkowej od modeli opracowywanych przez neoklasykow.
Keynes - ekonomia agregatowa; wplywy Malthusa (popytowe podejscie) oraz Marshalla (analiza krotkookresowa).
Nowa ekonomia keynesowska - odchodzi od pionowej krzywej podazy. Jest ona dodatnio nachylona (gdy rosnie produkcja, rosna ceny).
Nowa ekonomia klasyczna - elastyczna w krotkim okresie. Wymiennosc między stopa inflacji i stopa bezrobocia.
Ekonomia podazowa - wpływ opodatkowania.
Teoria racjonalnych oczekiwan - asymetria informacji oraz opoznienie czasowe między nakladami i efektami. Oczekiwania racjonalne i adaptacyjne.
Merkantylizm - nagromadzenie pieniadza kruszczowego; powinno się wspierac przede wszystkim te produkcje, która może zostac wyeksportowana za granice; pierwsze uzasadnienie ingerencji panstwa. Brak analizy ksztaltowania cen oraz alokacji zasobow kapitalu i pracy.
Fizjokratyzm - tylko praca w rolnictwie zrodlem bogactwa kraju; nadwyzka która można wypracowac nazywana jest czystym produktem; reszta dzialalnosci to produkcja jalowa (wówczas przemysl był slabo rozwiniety i trudno bylo dostrzec profity, które przynosil)
Tablica ekonomiczna F. Quesnaya - brak koniecznosci ingerencji panstwa.
EKONOMIA KLASYCZNA - oparta na optymistycznej wizji gospodarki rynkowej zakladajacej najwyzsza efektywnosc ekonomiczna i dobrobyt.
A. Smith - miara bogactwa jest roczny strumien dobr i uslug wytwarzany w roznych dziedzinach dzialalnosci gospodarczej. Zrodlem bogactwa jest ludzka praca, a nie przyroda i ziemia.
Wazny jest podzial pracy, który wymaga akumulacji kapitalu.
Praca produkcyjna i nieprodukcyjna (swiadczaca uslugi). Ta druga prowadzi tylko do przejadania dochodu (wiaze się wylacznie z konsumpcja).
Trzy teorie wartosci opartej na pracy:
oparta na nakladach pracy (w spoleczenstwach prymitywnych); niepelna, bo istnieja rozne stawki placy
oparta na kosztach produkcji (roznorodnosc nakladow pracy mierzona czasem, jaki trzeba na te prace poswiecic)
oparta na dyspozycyjnosci pracy (wartosc uzytkowa i wartosc wymienna towaru - ile pracy mozemy nabyc za dany towar)
Teoria podzialu dochodu:
place zaleza od
koszt utrzymania robotnika i jego rodziny
pozycja przetargowa pracownikow
staly fundusz plac (nie jest mozliwe dlugotrwale utrzymywanie placy ponad poziom naturalny, ale może ona wzrastac na skutek wzrostu wydajnosci)
zysk
nalezna zaplata kapitalistom (procent + wynagrodzenie) - stopa zysku będzie malala
renta
hojnosc przyrody oraz monopolizacja ziemi
„Niewidzialna reka rynku” - ludzie w swoich decyzjach kieruja się egoizmem umozliwiajacym im osiagniecie jak najwiekszych zyskow. Te zyski mogą być takie, jeśli będzie produkowane to, na co jest zapotrzebowanie. To sprawia, ze na przestrzeni calej gospodarki wystepuja tendencje do wyrownywania się stopy zysku.
Smith zyl w epoce manufaktury. Był optymista, bo widzial rosnace zapotrzebowanie na prace.
David Ricardo - zainteresowany glownie prawami podzialu dochodow.
Teoria wartosci:
towary niereprodukowalne - o ich wartosci swiadczy ich rzadkosc
reprodukowalne - naklad pracy jest miernikiem wartosci
Cena naturalna - dlugookresowa cena towaru (mogą wystapic krotkotrwale odchylenia).
Kruszcowa teoria pieniadza - wartosc pieniadza jest regulowana przez koszt jego produkcji.
Absolutna miara wartosci towaru oparta na pracy (mierzonej w godzinach).
Renta rozniczkowa - nadwyzka która mogą wypracowac niektorzy wlasciciele ziemscy w związku z tym, ze ich ziemia polozona jest blizej rynkow zbytu lub jest bardziej urodzajna.
Place - oparte na kosztach utrzymania pracownika i jego rodziny.
Spizowe prawo plac - place mogą być tylko regulowane przez rynek. Nie ma sensu, aby istnialy zwiazki zawodowe i zasilki dla niepracujacych (lepsza sytuacja robotnikow doprowadzi do zwiekszenia ich liczebnosci, co w przyszlosci pogorszy ich sytuacje).
Zysk - wartosc rezydualna (w opozycji do placy - podwaliny pod Marksa). Zaplata za wczesniejsza prace.
Topnienie zyskow w dlugiej perspektywie może doprowadzic do zalamania gospodarczego w Anglii (stagnacja sekularna). Dlatego Ricardo postulowal import tanszego zboza z zagranicy.
Handel zagraniczny:
merkantylisci - korzysci tylko dla jednego kraju
Smith - bezwzgledna przewaga w kosztach produkcji
Ricardo - komparatywna przewaga; Mill dokonczyl, w jakich proporcjach ma przebiegac wymiana
J.S. Mill - „Zasady ekonomii politycznej” (1865r.)
Rozwinal teorie homo oeconomicus (czlowiek w swoich decyzjach kieruje się racjonalnym podejsciem w pomnazaniu swojego bogactwa)
Prawa ekonomiczne zaleza od warunkow. Nie ma uniwersalnych praw.
Wiedza pochodzi z introspekcji (zagladania wglab siebie) - ludzie maksymalizuja przyjemnosc i uzytecznosc.
Teoria wartosci - w krotkim okresie ceny okreslane są przez popyt i podaz, a w dlugim przez koszty produkcji.
Płace - trzeba zahamowac przyrost ludnosci, aby place realne mogly wzrosnac.
Zyski zaleza od kosztow sily roboczej, a nie od plac (jaka roznica???), tak jak chcial Ricardo (robotnicy wytwarzaja więcej dobr niż potrzebuja na swoje utrzymanie).
Sprzeciwia się progresywnemu opodatkowaniu dochodu (tak powinne być opodatkowane spadki).
Udoskonalil teorie kosztow komparatywnych o cla i podatki oraz ustalil, w jakich proporcjach ma przebiegac wymiana pomiedzy dwoma krajami.
T.R. Malthus - rola popytu w rozszerzaniu rynku zbytu i zwiekszaniu produkcji. Ludnosc skazana na nedze.
Prawo ludnosciowe - ludnosc wzrasta..., a srodki utrzymania... Istnieja naturalne czynniki utrzymujace liczbe ludnosci w ryzach (glod, zarazy, epidemie). Postulowal wstrzemiezliwosc i pozne pobieranie sie. Okazuje się, ze jego prawo sprawdza się w biednych krajach.
Prawo malejacych przychodow i renty (nadwyzka produktu ponad naklady poniesione na najmniej urodzajnych ziemiach).
Teoria efektywnego popytu - istnienie trzeciej klasy jako warunku realizacji calego wytworzonego produktu. Kapitalisci nie są nieraz w stanie wydac wszystkiego - prowadzi to do kryzysu.
J.B. Say
Teoria trzech czynnikow wytworczych - kazda praca jest produkcyjna, jeśli jest uzyteczna.
Teoria wartosci w oparciu o sume kosztow czynnikow produkcji. Uzytecznosc dobra (pomijana przez Ricardo, który skupial się na jego wartosci wymiennej).
Wprowadzil wynagrodzenie dla przedsiebiorcy, jako dla osoby kierujacej grupa ludzi. Przedsiebiorcy odgrywaja czynna role w ksztaltowaniu procesow produkcji.
Wzrostowi produkcji towarzyszy taki sam wzrost dochodow (zanegowal niezbednosc klasy trzeciej postulowanej przez Malthusa).
Prawo rownowagi rynkow - ogolna nadprodukcja i dlugotrwaly zastoj gospodarczy są niemozliwe, ponieważ wszelkie odchylenia od stanu rownowagi i pelnego wykorzystania mocy wytworczych w dluzszym okresie wykazuja tendencje do samolikwidacji. Oszczednosci automatycznie zamieniaja się w inwestycje. Jedynym ograniczeniem wzrostu jest tempo gromadzenia kapitalu.
SOCJALIZM
Socjalisci nawolywali do pokojowej zmiany ustroju. Wierzyli, ze spoleczenstwo zrozumie potrzebe reform, jeśli im się to dobrze udokumentuje.
Sismondi - rozwój sprzyja powiekszaniu dobrobytu, ale nie jest on rowno dzielony; popiera Smitha, krytykuje Saya i Ricarda; drobni rzemieslnicy przegrywaja z wielkim przemyslem, placa robotnikow jest nizsza na skutek maszynizacji.
Rola państwa - zatrudniac bezrobotnych (roboty publiczne), regulowac postep.
Teoria koniunktury (???). Konsumpcyjna teoria wartosci - niedostateczny popyt przyczyna kryzysow.
Jean Louis Blanc - warsztaty spoleczne „od kazdego według jego zdolnosci, kazdemu według jego potrzeb”
Claude Henri de Saint-Simon. Trzy epoki rozwojowe:
dziecinstwa (przewaga uczuc), politeizm
dojrzalosci (przewaga myslenia), chrystianizm
doroslosci (przewaga dzialania praktycznego), religia naukowa
Kazda z tych epok dzieli się na faze organiczna (rozwoju) i krytyczna (schylkowa, prowadzaca do wyksztalcenia się nowej epoki). Synteza kazdej epoki jest religia.
Charles F. Fourier - wspolnoty „falangi” dla ok. 2 tys. członków
Robert Owen - chcial zastapic konkurencje przez spoldzielczosc; wymyslil komuny, które szybko zbankrutowaly. Krotszy dzien roboczy, ceny po kosztach, zakladal muzea, walczyl z pijanstwem.
Czlowiek jest taki, jak jego otoczenie, wobec tego trzeba go umiescic w srodowisku altrusitycznym - wtedy będzie dobry.
Zysk kapitalu jest niesluszny, bo praca jest jedyna wartoscia. Wyzsza produktywnosc, gdyż kazdy czuje się odpowiedzialny za wynik.
Pierre J. Proudhon - likwidacja wladzy pieniadza; specjalne banki pozyczajace bez oprocentowania. Kapitalizm to kradziez. Anarchia pozytywna - zlikwidowac panstwo, ludzie beda się zrzeszac w spolecznosciach.
MARKSIZM
Karol Marks - filozofia materializmu historycznego; na jej podstawie wyciagnal wnioski, ze ludzkosc przechodzi przez piec faz ustrojowych:
wspolnota pierwotna i niewolnictwo
feudalizm
kapitalizm
socjalizm
komunizm
System ekonomiczny Marksa stanowi zręczne wykorzystanie koncepcji poprzedników:
Teorię wartości, zysku, płac i rent zaczerpną z teorii Ricarda
Prawo spadków stopy zysków, teoria pieniądza również pochodzą od klasyków
Teorię kryzysu, autoryzacji i koncentracji są przyjęte od Sismondiego
Koncepcja rozwoju gospodarczego, kolektywizacji i zarządzania rzeczami została wcześniej wyjaśniona przez Saint-simona i jego następców
Nawet koncepcja wartości dodatkowej pochodzi od Thompsona
Schematy reprodukcji stworzył pod wpływem Quesnay
Zalozenia teoretyczne:
teoria wartosci; wartosc wymienna, nie uzytkowa; Przyczyną i źródłem wartości musi być właściwość wspólna wszystkim towarom. Jedyną taką ogólną właściwością towarów jest fakt, że są one produktami pracy ludzkiej
neutralnosc pieniadza
placa - koszty utrzymania robotnika
malejacy przychod/zysk
konkurencja
racjonalnosc czlowieka
zmodyfikowana spizowa teoria plac
(odrzucil) prawo rynkow Saya i teorie ludnosciowa Malthusa
Zjawiska gospodarcze uwarunkowane historycznie - nie istnieja wieczne prawa.
Przejscie do kolejnej fazy odbywa się na ogol na drodze ewolucji. Jednak przejscie do socjalizmu wymaga rewolucji socjalnej (w lonie kapitalizmu nie rozwina się struktury sprzyjajace socjalizmowi).
Alienacja, idelizacja wspolnoty pierwotnej (jako systemu, w ktorym czlowiek zalezy jedynie od natury). Powrot do utraconej harmonii mozliwy jedynie przez pokonanie alienacji (historyczna koniecznosc proletariatu)
„Kapitał” - odczlowieczona praca
Komunizm - uspolecznienie wszystkich srodkow produkcji, likwidacja stosunkow towarowo-pienieznych, powszechne zastosowanie zasady J.L. Blanca.
Marks zaczerpnal z teorii socjalistycznych początku XIX w., jednak tamte byly utopijne, ponieważ nie postulowaly rewolucji.
Praca abstrakcyjna, jednorodna jako wielokrotnosc pracy prostej - mozliwosc sprowadzenie prac o roznym poziomie kwalifikacji do jednego mianownika.
Kapital rzeczowy (staly) nie uczestniczy w pomnazaniu wartosci. Dzieje się tak tylko w przypadku kapitalu zmiennego (który stanowi fundusz plac).
Wartosc dodatkowa - wytwarzana przez klase robotnicza, przywlaszczana przez inne klasy. Można ja rozpatrywac jako nieoplacona prace. Sprzeczne z teoriami Ricarda i Malthusa, którzy sadzili, ze robotnik nie jest w stanie wytworzyc wystarczajacej ilosci dobr, aby się wyzywic.
Stopa wyzysku to stosunek wartości dodatkowej do kapitału zmiennego.
Kapitalizm oparty na konkurencji zmusza przedsiębiorstwa do zwiększania produkcji i kapitału stałego. W walce konkurencyjnej upadają małe przedsiębiorstwa, a drobni producenci proletaryzują się. Tworzy się rezerwowa armia bezrobotnych, bo potrzeba coraz mniej pracownikow.
Trzeba bylo uzasadnic, ze zrodlem zysku jest jedynie wartosc dodatkowa wytworzona przez robotnikow (nie ma na niego wplywu np. kapital) - z pomoca przyszla teoria ceny produkcji (jako suma przecietnych kosztow wytwarzania i przecietnej stopy zysku).
Krytyka: albo wartosc, albo cena produkcji stanowi ekonomiczna podstawe ksztaltowania cen, a nigdy oba te czynniki naraz.
Spadkowa tendencja stopy zysku → obnizanie wydatkow inwestycyjnych → kryzysy.
Marks kwestionuje slusznosc praw rynkow Saya oraz homo oeconomicus (zwierzecy instynkt kapitalistow).
Koncentracja produkcji i centralizacja kapitalu prowadzaca do monopolu i rozwarstwienia klas.
MARGINALIZM
Odrzucenie teorii Marksa zaoowocowalo koniecznoscia stworzenia teorii, w której teoria wartosci nie będzie oparta na pracy. Inne podejscie zaproponowala szkola neoklasyczna - oparli oni swoje wnioski o teorie uzytecznosci krancowej. Nastepuje odejscie od teorii kosztow produkcji. Zjawisko przecietne nie istnieje w rzeczywistosci, stad duzy przelom.
Analiza marginalna, prekursorzy - Cournot, von Thuenen (krancowa produkcyjnosc kapitalu i pracy), Gossen (podstawy uzytecznosci krancowej).
Analiza przedsiebiorstwa - punkt Cournota (koszt krancowy rowny utargowi krancowemu).
Szkoła psychologiczna - zaleznosci przyczynowe, brak matematyki.
Karl Menger - indywidualizm metodologiczny. Świat zawsze funkcjonuje wg tych samych regul (Robinsonada). Spoleczenstwo per se nie ma bytu, aby się przekonac, jakie ono jest, musimy wpierw zbadac jego elementy skladowe. Ekonomia jako zbior jednostek. W opozycji do tego był Schmoller, który utrzymywal, ze swiat dziala roznie, a poznanie wartosci może przebiegac tylko na podstawie historycznych danych, zbierania faktow i obserwacji.
Trojkat Mergera (hierarchia zaspokajania potrzeb). Prawo nasycalnosci potrzeb - wyznacza kolejnosc ich zaspokajania. Prawo wyrownywania krancowej uzytecznosci (wynika z trojkata). Wczesniej takie analizy przeprowadzal Gossen (wymiena chleba i wody do uzyskania takich samych wartosci krancowych).
Szkola neoklasyczna - zaleznosci między 2, 3 zjawiskami (zasada ceteris paribus).
William Stanley Jevons - „Teoria ekonomii politycznej” (poczatki szkoly neoklasycznej). Sformulowano teorie rownowagi konsumenta na podstawie dokonan Gossena.
J.B. Clark - sprawiedliwy podzial dochodow i efektywna alokacja zasobow (teoretyczny dodatek do prawa rynkow Saya).
Gossen:
I prawo - uzytecznosc krancowa spada w miare wzrostu konsumpcji
II prawo - aby maksymalizowac uzytecznosc calkowita uzytecznosci krancowe z konsumpcji poszczegolnych dobr muszą być sobie rowne
A. Marshall - laczy podejscie popytowe i podazowe, nie wiadomo, które z nich ksztaltuje cene, tak jak nie sposob rozstrzygnac, które ostrze nozyczek tnie. W krotkim okresie place, zyski i renty są wyznaczane przez ceny (popyt dominuje w analizie krotkookresowej), a w dlugim okresie są wyznacznikiem cen.
Teoria rownowag czastkowych - wyodrebnial jeden dzial gospodarki i na nim prowadzil badania (ceteris paribus).
Rozwiniecie teorii krancowej uzytecznosci o koszty krancowe, produkcje krancowa oraz utarg krancowy.
Wprowadza watek czasu:
rynkowy - podaz stala
krotki - produkcja może się zwiekszac, ale nie można rozbudowac przedsiebiorstwa
dlugi - można rozbudowac przedsiebiorstwo
sekularny - istnieje postep techniczny i zmiana liczby ludnosci
Nie ma potrzeby zwiekszania plac dla robotnikow, bo jest ich tak dużo (oferuja prace w ilosciach hurtowych). Cykl ubostwa może być przerwany tylko przez edukacje i ksztalcenie.
Wprowadzil ceteris paribus, economics (ekonomika) oraz postulowal, ze dzialalnosc przedsiebiorstwa jest zasadna dopoty, dopoki jest ono w stanie pokryc koszty zmienne. Przedstawiciel „ekonomii wykresow”.
Szkoła matematyczna - badanie rownowagi ogolnej.
L.M. Walras - rownowaga ogolna. Stworzyl pierwszy model matematyczny wyznaczajacy stan rownowagi ogolnej. Warunkiem utrzymania rownowagi ogolnej jest wydatkowanie calego dochodu gospodarstw domowych na zakup dobr.
Ekonomia czysta (niewidzialna reka rynku; pojedyncze towary).
Wiele podmiotow w gospodarce (konsumenci, dostawcy, przedsiebiorcy). Podmioty dobrze poinformowane i racjonalne, neutralny pieniadz, statyczny stan rownowagi, doskonala konkurencja.
Nie bada wzrostu, lecz alokacje. Przykład pszenicy i ubran (rozne wykorzystanie ziemi i pracy).
Model mocno teoretyczny, najwiekszy plus - pokazuje zaleznosc wszystkich cen i wszystkich ilosci.
Podwalina modelu przeplywow miedzygaleziowych.
Vilfredo Pareto - rozwinal teorie Walrasa dodajac argumentacje na rzecz efektywnej alokacji zasobow. Alokacja optymalna - optimum Pareto.
Wprowadzil krzywa obojetnosci konsumenta.
J.R. Hicks - wprowadzil linie ograniczenia budzetowego.
Za najwazniejszy dorobek neoklasykow uwaza się analize marginalna. Wykorzystuje się ja w teorii przedsiebiorstwa zakladajac przy tym ciaglosc i wypuklosc krzywej kosztow (aby można ja bylo rozniczkowac).
SZKOŁA HISTORYCZNA
Niemiecka szkola historyczna - w Niemczech neoklasyczna teoria nie spotkala się z duzym uznaniem. Krytykowano w szczegolnosci zalozenie dotyczace samoregulujacych mechanizmow rynkowych. Poza tym wg przedstawicieli tej szkoly ekonomia nie musi mieć uniwersalnego charakteru, a sluzyc jedynie celom danego narodu. Szerzacy się w Niemczech nacjonalizm.
Starsza szkola historyczna - Friedrich List. Wolnosc gospodarcza korzystna jedynie dla panstw lepiej rozwinietych. Neoklasyczny model nie pasuje do niemieckiej specyfiki gospodarowania (liczne samodzielne ksiestwa, F. List tworca protekcyjnej polityki celnej).
Stadialny charakter rozwoju gospodarki:
stadium koczownicze i pasterskie
rolnicze
przemyslowe
Mlodsza szkola historyczna - Gustav von Schmoller. Nacisk na potrzebe integracji Niemiec. Zwolennicy metody indukcyjnej (empiria), a nie dedukcyjnej.
3 fazy rozwoju gospodarki (mlodosc, dojrzalosc i starosc - tak jak u czlowieka; w poszczegolnych fazach korzystamy z innych czynnikow produkcji)
Hildebrand - gospodarka naturalna, pieniezna i kredytowa.
INSTYTUCJONALIZM
Thorstein B. Veblen - zadaniem ekonomii nie jest formulowanie abstrakcyjnych, uniwersalnych modeli, lecz badanie zachowania się ludzi pod wplywem zmieniajacych się warunkow gospodarczych i kulturowych spoleczenstwa. Zadaje klam wielu teoriom wydedukowanym przez neoklasyków.
Zachowania ludzkie są scisle polaczone z instytucjami (instytucja - przyjety w grupie spolecznej sposob myslenia i wynikajace z niego normy postepowania) spolecznymi i nie są racjonalne (odrzucal również teorie homo oeconomicus).
Motorem rozwoju gospodarczego jest postep technologiczny oraz instynkt dobrej roboty.
Rewizjonizm (marksistowski odlam) - menedzerska rewolucja.
Główne dzieło: „Teoria klasy prozniaczej”, 1899r. Powinno się produkowac rzeczy potrzebne dla spoleczenstwa. Dysproporcja dochodow wymusi potrzebe demonstrowania bogactwa z ogromnym marnotrawstwem. Ostatecznie rzady przejma technokraci, którzy beda produkowac dobra sluzace czlowiekowi.
NEOINSTYTUCJONALIZM
J.K. Galbraith - w Ameryce dzialaja liczne monopole i oligopole oraz instytucje. Nie sposob zrozumiec gospodarki bez uwzglednienia wladzy. Istnieja siły przeciwdzialajace, czyli zwiazki zawodowe i rzad, dzieki czemu wystepuje wzgledna rownowaga. Zadaniem panstwa jest sprzyjanie wyksztalceniu się tych sil.
W gospodarce opanowanej przez monopole konsument nie ma prawa glosu, więc dochodzi do nieefektywnej alokacji kapitalu.
Technostruktura - firmami rzadza grupy specjalistow.
Odwrocenie pojec:
system socjalistyczny - gosp rynkowa (mali, slabi, liczni przedsiebiorcy)
system planowania (korporacji)
Trzy glowne przeslanki instytucjonalizmu:
niezadowolenie z abstrakcyjnego charakteru ekonomii neoklasycznej
silny akcent na potrzebe zintegrowania ekonomii z innymi naukami (koniecznosc podejscia interdyscyplinarnego)
rozszerzona kontrola spoleczna nad monopolami
Joseph A. Schumpeter
„Teoria rozwoju gospodarczego” - przedsiebiorca jako innowator.
„Teoria cyklu koniunkturalnego” - innowacje niszcza rownowage w gospodarce. Wygrywaja ci którzy potrafia się przystosowac.
„Kapitalizm, socjalizm, demokracja” - planowanie centralne zlagodzi kryzysy i ulatwi rozwiazanie problemow bezrobocia.
„Historia analizy ekonomicznej” - tylko część twierdzen ekonomicznych oparta jest na bezposrednich badaniach. Teoria ekonomii nie jest nastawiona tylko na rozwiazywanie praktycznych problemow gospodarowania.
Teoria doskonalej i niedoskonalej konkurencji - Piero Sraff. Zalozenia teorii neoklasycznej są bezuzyteczne dla wielu sytuacji rynkowych.
J.V. Robinson - konkurencja niedoskonala zwiazana z innymi reakcjami konsumentow na zmiany cen oraz stosunkowo malej liczby producentow. W takiej sytuacji cena nie jest najwazniejsza.
Na podstawie tego rozwinela teorie rynku nabywcy.
E.H. Chamberlin - konkurencja monopolistyczna.
KEYNESIZM
Ekonomia keynesowska - „Ogolna teoria zatrudnienia, procentu i pieniadza” (1936)
Totalna krytyka prawa rynkow Saya (mowiacego, ze kazda podaz wytworzy sobie popyt, ponieważ wynagrodzenia są w calosci wydawane). Keynes dowiodl, ze ludzkie oszczednosci nie zamieniaja się automatycznie w inwestycje.
Zmieniony punkt ciezkosci - analiza calej gospodarki (wartosci zagregowanych) w warunkach konkurencji monopolistycznej.
W analizie klasycznej nierownowaga na rynku pracy wynikala z chybionych inwestycji (czyli takich, które kreowaly popyt, a nie zwiekszaly podazy). Rozwiazaniem bylo wtedy zamykanie nierentownych firm i obcinanie plac. Dla keynesistow takie rozwiazanie jest nie do przyjecia, gdyż obniza ono popyt. Wg keynesistow należy zatem obniżać stopy procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę rozmaite działania interwencjonistyczne.
Dzialo się tak ze względu na wystepowanie efektu mnoznikowego, czyli najbardziej podejrzanego elementu teorii, ktyrytkowanego przez monetarystow.
Analiza od strony popytowej, który ksztaltuje się ponizej zdolnosci produkcyjnych.
Niska sklonnosc do konsumpcji
niska sklonnnosc do inwestowania
niedostateczne wydatki budzetu panstwa
W takiej sytuacji budzet nie musi być zrownowazony.
Bezrobocie wynikiem niedostatecznego popytu (nie jak sadzili klasycy zbyt wysokim kosztem krancowym pracy).
Krotkookresowa krzywa podazy jest pozioma → sztywnosc cen i plac.
Zwiekszac wydatki tak dlugo, dopoki nie doprowadzi to do wzrostu cen (który i tak jest niekiedy uzasadniony).
Keynes wprowadza zalozenie, ze rownowaga może być osiagnieta na kazdym poziomie (niekoniecznie tylko przy calkowitym wykorzystaniu czynnikow produkcji).
Synteza neoklasykow i keynesistow. Krzywa IS-LM (J.R. Hicks)
Rynek towarowy - IS (investment-savings) rownowaga popytu i podazy towarow
Rynek pieniezny - LM (liquidity-money) rownowaga popytu i podazy pieniadza
Zaleznosci pomiedzy Y a r.
Postkeynesisci (Kalecki) - dynamiczna analiza dotyczaca dlugiego okresu.
Bezrobocie może być zjawiskiem trwalym, ponieważ gospodarka nie jest w stanie stale utrzymywac się na sciezce wzrostu (teoria cyklu koniunkutralnego) - nierownomierne rosprzestrzenianie się postepu technicznego.
Kaldor - teoria zrownowazonego wzrostu. Zaleznosc między tempem wzrostu wydajnosci pracy i tempem wzrostu technicznego uzbrojenia pracy.
Neoklasycy i keynesisci - obie szkoly analizuja gospodarke w krotkim okresie (nieistotny jest wpływ inwestycji).
Bank centralny aktywnie oddzialuje na skladniki popytu globalnego |
Wplywa tylko na wielkosci nominalne |
Budzet może wykazywac deficyt |
Budzet zrownowazony |
Bezrobocie przymusowe |
Bezrobocie dobrowolne |
Rynek niedoskonaly |
Niewidzialna reka rynku |
|
|
Przyczyny wystepowania cykli koniunkutralnych:
rzeczowy; zastosowanie nowych metod produkcji
psychologiczny
pieniezny; zmiana podazy
inwestycyjny
konsumpcyjny; niedostateczny popyt
polityczny; jak i kiedy rzad wydaje pieniadze
szokowy; egzogeniczny
Pierwsze wahania cykliczne notowano w I pol. XIX w. Zostala wtedy stworzona baza do szybkiego zwiekszania produkcji. Skutkowalo to okresowymi trudnosciami zbytu.
Schumpeter - teoria innowacji.
Zmiany technologiczne nadaja rozpedu przedsiebiorstwom. Nastepuje zwiekszenie produkcji dobr, które nie może być utrzymywane w nieskończoność. Aktywnosc przedsiebiorstw ulega oslabieniu, ceny spadaja, rosnie ryzyko podejmwania nowych innowacji. Na rynku utrzymuja się najlepsi.
Aftalion - zasada przyspieszenia (akceleracji).
Zmiany w popycie dobr inwestycyjnych są większe niż zmiany w popycie dobr konsumpcyjnych. Tworzy się efekt byczego bicza dotyczacy również zapasow - np. wzrost zapotrzebowania o 10% doprowadzi do wzrostu zapasow o 15%.
Najwyzsze wahania u producentow (bo oni najbardziej oddaleni od klienta).
Czynniki psychologiczne - kumulowanie bledow, spekulacja, zbytni optymizm i pesymizm.
Pieniezna teoria cyklu. Banki przestaja pozyczac, kiedy zblizaja się do poziomu rezerw obowiazakowych. Pieniadz jest drogi, firmy i konsumenci oddaja kredyty i zwiekszaja pule pieniadza w bankach.
Teoria przeinwestowania (Hayek) - podstawowa funkcja stopy procentowej jest wyrownywanie oszczednosci z inwestycjami. Powstaje iluzja, ze pieniadz jest niemal doskonale elastyczny.
Teoria mnoznika i akceleratora - w fazie koniunktury wystepuje przyspieszony wzrost inwestycji w stosunku do wzrostu dochodow, a w fazie dekoniunktury na odwrot. Wahania utrzymane są w ryzach przez poziom pelnego zatrudnienia i wysokosc inwestycji autonomicznych.
Teoria niedostatecznej konsumpcji (Hobson) - wahania koniunkturalne wynikaja glownie z dysproporcji w zarobkach. Place opozniaja się w stosunku do wzrostu cen.
Polityczny cykl koniunkturalny (Kalecki) - zwiekszanie wydatkow tuz przed wyborami.
Realny cykl koniunkturalny (Kydland, Prescot) - wahania wywoluja zmiany technologiczne spowodowane szokami podazowymi. Poglebiane są wzrostem wydajnosci pracy w okresie prosperity i jej spadkiem w okresie recesji. Teoria nie cieszy się zbyt duzym powodzeniem, ponieważ powszechnie uwaza się, ze glownym czynnikiem destabilizacyjnym są wydatki inwestycyjne przedsiebiorcow.
Kalecki - Say może mieć racje tylko w przypadku robotnikow, nie w przypadku kapitalistow (którzy zarabiaja tyle, ile sami wydaja na inwestycje i wlasna konsumpcje). Cene ustalaja monopole, a stosunek ceny do kosztow zmiennych jest miara stopnia sily monopoli.
Harrod - proba dynamizacji teorii Keynesa.
G = s/k (wzrost gospodarczy jest ilorazem stopy oszczednosci i krancowego wspolczynnika kapitalowego).
Gorna granica wzrostu ustalana jest przez rezerwy sily roboczej.
E.D. Domar - popytowy i podazowy charakter inwestycji. Rownowaga dynamiczna będzie zachowana jestli przyrost inwestycji będzie rowny iloczynowi krancowej sklonnosci do oszczedzania i produktywnosci inwestycji.
Nawiazanie neoklasyczne - R. Solow.
Wzrost zrownowazony wystepuje, gdy zasob kapitalu K oraz zasob sily roboczej L rosna w tym samym tempie co dochod narodowy Y.
K/Y = s/n, gdzie
s - stopa oszczednosci
n - stopa wzrostu zasobu sily roboczej
T. Schultz - dorobek narodu zalezy glownie od umiejetnosci zgromadzonych przez ludzi.
P. Romer i G. Mankiw rozszerzaja model Solowa o ten aspekt.