SSAKI

1. Budowa ssaków

1. ogólna

• kończyny ustawione pionowo pod tułowiem (usprawnia to lokomocję i pozwala na udźwignięcie większego ciężaru), u wodnych płetwy, u latających skrzydła; zakończone rogowymi pazurami, kopytami lub paznokciami

• stopochodne

• palcochodne

• ciało pokryte okrywą włosową (sierść, futro), które pozwalają na utrzymywanie ciepła (ssaki regulują izolację cieplną strosząc sierść, bodźcem może być też stres), niektóre silnie przekształcone (np. kolce jeża, rogi nosorożca); na ogonie szczura łuski gadzie

• często występuje linienie (u gatunków ze strefy umiarkowanej jesienią sierść wymieniana jest na gęstszą i dłuższą, a wiosną odwrotnie)

• wokół oczu występują rzęsy, a na pysku wąsy dotykowe (wibrysy)

• występuje mięsisty i wilgotny nos

• niekiedy występują także rogi i poroże

• występują gruczoły potowe, mlekowe, zapachowe i łojowe

2. układy

• szkieletowy

• szkielet silnie skostniały

• występuje dźwigacz i obrotnik, czaszka połączona z pierwszym kręgiem za pomocą dwóch kłykci potylicznych, dźwigacz połączony z obrotnikiem (dzięki tym cechom głowa jest ruchoma)

• kręgosłup podzielony na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy, ogonowy

• w odcinku piersiowym żebra łączą się z mostkiem tworząc klatkę piersiową

• kręgi kręgosłupa to tzw. kręgi płaskie, które ograniczają jego ruchomość

• między kręgami występują chrzęstne dyski międzykręgowe

• rozrost kości zębowej tworzącej żuchwę spowodował wepchnięcie kości stawowej i kwadratowej do ucha środkowego jako kosteczki słuchowe

• mięśnie żuchwy umożliwiają jej ruchy na boki (ma to duże znaczenia, gdyż w pysku pokarm zostaje rozdrobniony i przeżuty)

• pokarmowy

• występują zęby heterodontyczne:

• przednie

• siekacze

• kły

• policzkowe

• przedtrzonowe

• trzonowe

• występują tylko dwa pokolenia uzębienia: mleczne i stałe

• rodzaj uzębienia jest cechą gatunkową

• zęby narażone na ścieranie mogą stale przyrastać od dołu

• mięsiste policzki i wargi, które zapobiegają wypadnięciu pokarmu z pyska

• u przeżuwaczy występuje żołądek wielokomorowy:

• żwacz

• czepiec

• księgi

• trawieniec

• pysk → przełyk → żołądek → jelito cienkie → jelito grube → odbyt

• oddechowy

• narządem oddechowym płuca

• płuca zbudowane z pęcherzyków płucnych

• w wdechach i wydechach biorą udział mięśnie międzyżebrowe i przepona

• występuje podniebienie oddzielające jamę nosową od gębowej (pozwala na oddychanie nawet gdy pysk żuje pokarm)

• nozdrza wewnętrzne → gardziel → krtań → tchawica → oskrzela → płuca

• krążenia

• zamknięty układ krążenia

• dwa obiegi krwi

• czterodziałowe serce: dwie komory i dwa przedsionki

• krew nie miesza się (w układzie tętniczym ssaków obecny jest tylko lewy łuk aorty co zapewnia oddzielenie krwi żylnej i tętniczej)

• erytrocyty nie mają jądra komórkowego (dla ograniczenia własnego metabolizmu)

• brak zatoki żylnej

• nerwowy

• duży mózg (mogą go posiadać dzięki stałocieplności)

• budowa

• kresomózgowie

• bardzo dobrze rozwinięte

• pokryte pofałdowaną korą mózgu

• śródmózgowie

• słabo rozwinięte z powodu zaniknięcia funkcji analizy wzrokowej (przejęło ją kresomózgowie)

• móżdżek

• dobrze rozwinięty z powodu skomplikowanych ruchów

• pokryty pofałdowaną korą móżdżku

• 12 par nerwów czaszkowych

• słabo rozwinięty wzrok (większość ma tylko pręciki; drapieżne i naczelne widzą trójwymiarowo przez skierowane ku przodowi oczy, dzięki czemu pola widzenia nakładają się na siebie, więc mózg może porównywać oba obrazy i oceniać odległość od danego przedmiotu)

• oczy z powiekami (powieka górna, dolna i migotka)

• akomodacja przez zmianę krzywizny soczewki

• doskonale rozwinięty słuch

• posiadają trzy kostki słuchowe

• posiadają ucho zewnętrzne (małżowina uszna)

• doskonale rozwinięty węch (cząsteczki zapachowe odbierane przez receptory w jamie nosowej, do których dochodzą połączenia nerwowe z opuszki węchowej oraz przez narząd nosowo-lemieszowy)

• doskonale rozwinięty dotyk (dzięki wąsom czuciowym ssak może poruszać się w ciemnych norach)

• dobrze rozwinięty smak (cząsteczki smakowe odbierane przez receptory w kubkach smakowych na języku)

• wydalniczy

• składa się z nerek ostatecznych, moczowodów, pęcherza moczowego i kloaki (u stekowców) lub cewki moczowej (u łożyskowców)

• główną funkcją wydalanie mocznika

2. Rozmnażanie

• zapłodnienie wewnętrzne (u samców występuje prącie)

• występuje żyworodność (łożyskowce) lub jajorodność (stekowce)

• jaja ssaków mają skorupkę jak gady

• nasienie jest wydzieliną jąder i prostaty

• u stekowców i torbaczy macica jest parzysta

• komórki rozrodcze wytwarzane w porze godowej (ruja)

• opieka nad potomstwem (kolczatki przechowują jajo w torbie, a torbacze swoje młode, karmienie mlekiem)

• drapieżne i gryzonie rodzą się ślepe i wymagają dłuższej opieki rodziców

• występuje dymorfizm płciowy (samce są większe, mają okazalsze poroża lub wydatniejsze kły)

• większość ssaków to łożyskowce (w łonie matki występuje łożysko i pępowina)

• przedłużenie ciąży i rozwoju płodowego oraz karmienie młodych spowodowały, że ssaki osiągnęły sukces rozrodczy

3. Znaczenie ssaków

• zwierzęta gospodarskie (mięso, mleko, wełna)

• zwierzęta domowe

• zwierzęta laboratoryjne

• zwalczają szkodniki upraw (ssaki owadożerne np. kret) i gryzonie (drapieżniki np. kot)

• szkodniki upraw (np. myszy)

• nosiciele chorób zakaźnych i pasożytów

puste, nierozgałęzione wytwory skóry właściwej osadzone na możdżeniach (wyrostki kości czołowych) lub wytwory naskórka będące przekształconymi włosami

kostne, rozgałęzione wytwory naskórka osadzone na możdżeniach, zrzucane co roku

wydzielają pot, który, gdy paruje, ochładza ciało

przekształcone gruczoły potowe, które produkują mleko

przekształcone gruczoły potowe, które wydzielają feromony, czyli substancje służące do porozumiewania się (np. znakowanie terytorium, wyrażanie chęci do kopulacji, rozpoznawanie poszczególnych osobników)

wydzielają wydzielinę natłuszczającą włosy

prawie zawsze ma siedem kręgów

trzony kręgów pozbawione są powierzchni stawowych

zróżnicowane

mają pojedynczy korzeń

mają dwa lub trzy korzenie

wyżynają się u nieco podrośniętych młodych (wcześniej odżywiają się mlekiem)

wyżynają się, gdy szczęka osiągnie ostateczne dorosłe wymiary (przybywa zębów, bo szczęka jest dłuższa)

w nim odbywa się fermentacja bakterii beztlenowych, a symbiotyczne orzęski rozkładają błonnik; ze żwacza pokarm wraca małymi porcjami w procesie odłykania do jamy gębowej, gdzie ulega dokładnemu przeżuciu, po czym ponownie jest połykany i wraca do żwacza

w nim odbywa się segregacja pokarmu - słabo rozdrobniony trafia do żwacza, a potem do jamy gębowej, dobrze rozdrobniony trafia do ksiąg

w nich odbywa się odciśnięcie pokarmu - stałe składniki treści pokarmowej trafiają między listki ksiąg, gdzie są rozcierane, płynne i roztarte składniki treści pokarmowej trafiają do trawieńca

inaczej żołądek właściwy; w nim odbywa się trawienie pokarmu, panuje środowisko kwaśne

następuje w nim wchłanianie pokarmu przez kosmki jelitowe

następuje w nim wchłanianie wody z niestrawionego pokarmu; na granicy jelita cienkiego i grubego występuje jelito ślepe (silnie rozbudowane u roślinożernych, u człowieka zredukowane do wyrostka robaczkowego)

znajdują się na końcach oskrzelików, zbudowane z nabłonka płaskiego, zwiększają powierzchnię wymiany gazowej

składa się z istoty szarej (ciała neuronów) i istoty białej (dendryty i neuryty)

inaczej stereoskopowo

często ruchoma, pozwala na lokalizację źródła dźwięku

tzw. zwierzęta makrosmatyczne (część ssaków ma węch słabo wykształcony, tzw. zwierzęta mikrosmatyczne np. człowiek lub wcale nie posiada nabłonka węchowego, tzw. zwierzęta anosmatyczne np. walenie zębowe)

odbiera jedynie swoiste dla danego gatunku feromony

zbudowana z warstwy rdzeniowej (tworzą ją kanaliki nerkowe) i korowej (tworzą ją torebki Bowmana)

zastąpiła kloakę przez żyworodność ssaków (w wypadku żyworodności drogi rodne nie mogą pełni jednocześnie funkcji dróg moczowych i pokarmowych)

znajdują się w mosznie (niekiedy schodzą do moszny tylko w okresie godowym), która zapewnią niższą, dobrą dla plemników temperaturę

łączy zarodek z łożyskiem, biegną w nim naczynia krwionośne

1

1

---