Świda „Georga Gurvitcha koncepcja socjologii moralności”

Socjologia Gurvitcha - wyrasta z inspiracji antypozytywistycznej - zwłaszcza fenomenologii. Najpierw chce poznać zjawisko tak jak jawi się ono w bezpośrednim oglądzie. Poznający podmiot posiadający szeroką wiedzę o zjawisku ma za zadanie wniknąć w badany przedmiot tak aby poznać całą jego specyfikę., a zarazem uniknąć wszelkiej jednostronności oglądu, która mogłaby grozić jeśli by z góry kierował się jednostronnym punktem widzenia;

Definicja faktu moralnego: istnieje w przedświadomym, intuicyjnym doświadczeniu społecznym i zadaniem socjologa jest nadać mu formę werbalną umożliwiającą naukową refleksję.

Wielorakość odmian życia moralnego, które koegzystuje w tych samych ramach społecznych; U podłoża wszelkich określeń faktów moralnych tkwią pewne założenia filozoficzno-aksjologiczne według których istnieje „moralność prawdziwa”. Dąży do jednorodnego określenia zjawisk, które w doświadczeniu społecznym jawią się jako fakty moralne; Odkryć istotę jednorodności doświadczenia moralnego ludzi; Aby zaistniało doświadczenie moralne muszą być spełnione trzy warunki:

- podjęcie wysiłku, który w opinii społecznej godny jest bezinteresownej aprobaty

- pojawienie się przeszkód na drodze pełnej jego ekspresji

- podjęcie walki przeciw tym przeszkodom

Doświadczenie moralne to nie tylko walka z przeszkodami, ale także walka pomiędzy różnymi rodzajami i formami moralności

Osiem rodzajów moralności

- moralność tradycyjna - oparta na wpływie zwyczaju i tradycji (rezultat szacunku dla tradycji)

- moralność finalistyczna - wynik przeświadczenia, iż pewne dobra są dobrami autotelicznymi i mogą stanowić cele dążeń ludzkich; Wysiłek ludzki powinien być ukierunkowany na osiągnięcie tych dóbr.

- moralność cnoty - inspirowana gloryfikacją pewnych cech charakteru; Wysiłek zmierza do kształtowania charakteru indywidualnego oraz życia społecznego tak aby można było mu przypisać te walory;

- moralność „osądów po fakcie” - wysiłek zmierza ku temu aby realizować postępowania zasługujące na aprobatę społeczną unikając tego co zasługuje na dezaprobatę;

Czynnikiem wyzwalającym ten wysiłek jest opinia otoczenia - wysiłek musi być też skierowany na przewidywanie tego co pomyśli otoczenie;

- moralność imperatywna i normatywna - wysiłek jest skierowany na realizację obowiązków - obowiązek ma wyraźnie treść określoną i jest traktowany jako wartość ponadczasowa, bytowa; inspirowana jest nie tyle admiracją dobra co potępieniem zła, funkcjonuje niezależnie o doraźnych osób społecznych;

- moralność symbolicznych obrazów - ideałów; oparta na wzniosłych przykładach; Budzą ponętę dla postaw moralnych. Są to znaki substytuty

- moralność demiurgiczna - twórcza, czynna; wysiłek jest tu twórczą dynamiką jednostek i grup ludzkich ku kształtowaniu treści i sytuacji dotychczas nieznanych;

- moralność aspiracji - wysiłek jest inspirowany przez szczególny blask wartości kierunkowych - wyprawy krzyżowe, wojny religijne;

Moralność finalistyczna, aspiracji i twórcza - inspirowana jest przez wartości kierunkowe, które skłaniają jednostki do przetwarzania teraźniejszości w imię zmian nie zrealizowanej przyszłości; Pozostałych pięć rodzajów moralności - ma charakter bardziej statyczny; Nacisk na osobistą doskonałość grupy;

Formy moralności: ten sam rodzaj moralności może przejawić się w różnych formach, każdą formę moralności określa parą opozycyjnych pojęć:

1. mistycyzm-racjonalizm; mistyczna forma moralności - gdy czynnik inspirujący doświadczenie moralne jest traktowany jako wartość otoczeni czcią rzeczy nadprzyrodzonej - traktują wysiłek i gotowość do walki jako sacrum - wartość odświętną; (tu często moralność obrazów symbolicznych); racjonalizm - odmienne traktowanie można traktować jako racjonalne (tu moralności finalistyczna i cnoty

2. intuicja - refleksja; refleksja wówczas gdy czynowi moralnemu towarzyszy namysł i świadomość wyboru (moralność osądów po fakcie, finalistyczna i imperatywna); Gdy czyny są podejmowane w porywie - intuicja (moralność tradycji, aspiracji, twórczości);

3. rygoryzm - skłonności naturalne; rygorystyczna - akcentuje się rozbieżność między imperatywem moralnymi a naturalnymi skłonności człowieka - przezwyciężanie siebie. (moralność tradycyjna, osądów po fakcie, moralność imperatywna, cnoty) Skłonności naturalnych zakłada aprobatę tendencji tkwiących w naturze - pełna ekspresja (moralność symbolicznych obrazów idealnych i moralność aspiracji, twórcza).

4. rozszerzenie - zawężenie; forma rozszerzająca - ujmuje się ja jako ogólną ideę realizującą się w wielu dziedzinach kultury; symbolach zbiorowych, obyczajach, sztuce itp. zawężająca - jako zjawiska moralne traktuje się tylko te, które odpowiadają przyjętym kryteriom moralnym w ścisłym tego słowa znaczeniu (moralność imperatywna);

5. ścisłe przestrzeganie - osłabienie życia moralnego; ścisłe przestrzeganie (moralność tradycyjna, obrazów symbolicznych, aspiracji, twórczości); osłabienie (moralność imperatywna, cnoty, osądów po fakcie, finalistyczna)

6. indywidualizm - kolektywizm; aktach działania zespołowych (tradycyjna, osądów po fakcie, obrazów symbolicznych) i indywidualnie (normatywna, cnoty); (łączą: aspiracji i twórcza)

Rodzaje moralności są kategoriami opisu faktycznego życia moralnego w społeczeństwie, są to kategorie opisu przeżywanych przeświadczeń moralnych Treścią tych przeświadczeń jest uznanie określonej wartości na wartość godną podjęcia wysiłku i walki z przeszkodami;

Formy moralności pozwalają natomiast na opis kształtu doświadczenia moralnego - charakteru walki;

Zadania socjologii moralności

Próbując określić rodzaje i formy moralności występujące w rzeczywistości społecznej dąży do stworzenia bogatego systemu kategorii pojęciowych aby móc scharakteryzować stan moralności różnych grup, klas i warstw;

Moralność przenika życie każdej grupy jako jeden z jej elementów konstytutywnych, jako sektor rzeczywistości społecznej; Między układami społecznymi a moralnością nie zachodzi zależność przyczyno-skutkowa; lecz związek funkcjonalny;

Klasa chłopska faworyzuje moralność tradycyjną; burżuazja - finalistyczną; średnia - imperatywną; proletariatu - aspiracji; chłopi i proletariat skłaniają się ku formom opartych na wierze w skłonności naturalne; burżuazja i klasa średnia - rygoryzm;

Jednak dla niego celem socjologii moralności nie jest jedynie wskazaniem powiązań miedzy różnymi typami ugrupowań społecznych a rodzajami i formami moralności;

Jej celem jest przede wszystkim wykrycie jakie systemy moralności funkcjonują w ramach określonych grup;

System moralności - rodzaje moralności występujące w konkretnych ugrupowaniach, wyrażony formą jaki każdy z rodzajów przybiera; hierarchie rodzajów moralności;

Wszystkie typy struktur społecznej mają tendencję do faworyzowania nie jednego typu ale wielu lub hierarchii rodzajów i form; Jeśli można ustalić, któremu typowi struktury społecznej globalnej lub częściowej odpowiada odmienny system życia moralnego to korelacja funkcjonalna między systemami będzie dowiedziona;

Innym zadaniem jest wykrycie jaką funkcję i rangę pełni moralność w danej grupie społecznej;

Przedmiotem badań mogą stać się teoretyczne systemy i doktryny moralne;

Także analizy generalizujące:

- badanie źródeł różnych rodzajów i form moralności

- ustalenie determinizmów przemian życia moralnego

- analiza wpływu życia moralnego na inne aspekty fenomenu społecznego;

Typologia historycznych społeczeństw globalnych

Typy społeczeństw globalnych

- teokracje charyzmatyczne (władca jest jednocześnie najwyższym kapłanem)

- społeczeństwa patriarchalne (podstawą wszelkiej organizacji jest rodzina)

- miasta antyczne stające się cesarstwem

- społeczeństwa feudalne

- społeczeństwa absolutyzmu oświeconego

- społeczeństwa demokratyczno-liberalne

- społeczeństwa kierowane kapitalizmu zorganizowanego

- faszystowskie społeczeństwa techno-biurokratyczne

- socjalistyczne społeczeństwa scentralizowane

Systemy moralności w niektórych społeczeństwach globalnych

1/ społeczeństwa globalne miast antycznych stających się cesarstwem;

Moralność Grecji i Rzymu to moralność racjonalna, indywidualistyczna, refleksyjna, pokładająca ufność w skłonnościach naturalnych; w Grecji - rozszerzająca, w Rzymie - zawężająca; Konsekwentnie negowanie moralności tradycyjnej (przezwyciężenie dotychczasowe tendencje do stagnacji wyrażające się w rutynie i religii), twórczej (mit Prometeusza); Dominująca jest finalistyczna i cnoty;

W Rzymie - rozwija się moralność imperatywna (uzasadnieniem władzy małej grupy - obowiązek); Moralność osądów - zajmuje wysoką pozycję gdy istnieją jeszcze miasta -państwa i później gdy funkcjonują ugrupowania tradycyjne; natomiast w okresie pełnego cesarstwa traci na znaczeniu;

Rodzajem moralności, która funkcjonuje ciągle jest moralność symbolicznych obrazów idealnych;

Hierarchia przedstawia się następująco:

- moralność cnoty z finalistyczną

- imperatywna

- moralność symbolicznych obrazów idealnych i osądów po fakcie

- moralność aspiracji

2/ społeczeństwa feudalne;

System moralny przedstawia się następująco:

- moralność tradycyjna i moralność obrazów symbolicznych (forma refleksyjna, kolektywistyczna i rygorystyczna)

- moralność osądów po fakcie (intuicyjna)

- moralność aspiracji (mistyczna, intuicyjna, zawężająca, kolektywna)

- moralność cnoty (racjonalna, mało rygorystyczna, kolektywna lub indywidualna)

- moralność imperatywna

- moralność finalistyczna (racjonalna, refleksyjna, indywidualna, osłabiona)

System moralny społeczeństwa feudalnego stanowi opozycję systemu antycznego;

3/ społeczeństwa kapitalizmu wolnokonkurencyjnego

Ginące: tradycyjna, osądów po fakcie, cnoty;

Hierarchia:

- moralność symbolicznych obrazów idealnych i finalistyczna (racjonalna, refleksyjna, rozszerzająca)

- moralność imperatywna (racjonalna, refleksyjna, indywidualna) i aspiracji (forma kolektywna, mistyczna, intuicyjna)

- moralność twórcza

4/ społeczeństwa kolektywistyczne, decentralistyczne i pluralistyczne

Hierarchia:

- moralność twórcza (racjonalna, intuicyjna, kolektywna, indywidualna)

- moralność aspiracji

- moralność cnoty

- moralność imperatywna traci swój rygorystyczny charakter

- moralność osądów po fakcie

W takim społeczeństwie jednak podstawową formą regulacji jest prawo, a nie moralność - uznanie dla prawa pociągałoby tendencję do faworyzowania moralności cnoty i moralności imperatywnej (ograniczając moralność aspiracji i twórczej)

---