18. Wina w prawie karnym: teorie winy
Wina - w doktrynie prawa karnego wyróżnia się trzy teorie winy.
Teorie winy
a) Teoria psychologiczna winy - ujmuję winę jako stosunek psychiczny sprawcy do realizacji czynu zabronionego; istotne jest dla tej teorii czy sprawca chciał popełnić przestępstwo oraz czy godził się na nie, dzięki czemu (naganny stosunek psychiczny) można przypisać mu winę;
b) Teoria normatywna winy - wprowadza pojęcie zarzucalności i koncentruje się na możliwości postawienia sprawcy pewnego zarzutu; jeżeli sprawca narusza obowiązujące przepisy (kryteria zarzucalności określone są w kodeksie karnym) to można przypisać mu winę;
c) Teoria kompleksowa - bierze pod uwagę zarówno stosunek psychiczny jak i element zarzucalności naruszenia przepisów karnych; teoria ta jest przyjęta za obowiązującą przez aktualną doktrynę prawa karnego;
Rodzaje winy
Rodzaje win:
umyślna
w zamiarze bezpośrednim
w zamiarze ewentualnym
nieumyślna
lekkomyślność
niedbalstwo
Zasadniczo wyróżniamy dwie formy winy: 1. winę umyślną przesłanką psychologiczną winy umyślnej jest zamiar popełnienia czynu zabronionego, który może występować w 2 formach: · zamiaru bezpośredniego, który polega na tym, że sprawca chce popełnić czyn zabroniony · zamiaru ewentualnego (wynikowego), który polega na tym, że sprawca w prawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną możliwość jego popełnienia i godzi się na to. 2. wina nieumyślna jeżeli chodzi o nieumyślne formy winy to w języku prawniczym określa się je jako · lekkomyślność, która polega na świadomym naruszeniu obowiązku ostrożności. Zarzut w tym przypadku dotyka sprawcę dlatego, że jego przypuszczenia, iż unikanie czynu zabronionego były bezpodstawne ponieważ świadomie naruszył obowiązek ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. · Niedbalstwo które różni się od lekkomyślności brakiem świadomości sprawcy, że narusza zasady ostrożności których zobowiązany był przestrzegać. Zarzut spotyka sprawcę dlatego, że gdyby tych zasad przestrzegał to mógłby przewidzieć możliwość popełnienia czynu zabronionego. Obowiązek zachowania wymaganej ostrożności ma charakter obiektywny, a możliwość przewidywania oceniana być musi indywidualnie biorąc pod uwagę poziom wiedzy, inteligencję i cechy charakteru sprawcy. Zgodnie z art. 8 kk zbrodnię można popełnić tylko z winy umyślnej, a występek także z winy nieumyślnej jeśli ustawa wyraźnie tak stanowi.
Obecnie obowiązujący Kodeks karny posługuje się pojęciem winy normatywnej. Winą w prawie karnym jest ocena zachowania sprawcy, a przedmiotem oceny stan psychiczny. Jest to zatem zarzut kierowany do sprawcy przestępstwa, że zachował się w określony sposób (popełnił przestępstwo), choć mógł zachować się inaczej (nie popełniać go - np. nie zabijać innego człowieka, tylko dlatego, że chciał od niego pieniędzy).
Okoliczności wyłączające winę
Stan wyższej konieczności - art. 26 paragraf 2
Nierozpoznawalność bezprawności czynu - art. 30
Usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność lub winę - art. 29
Nieletniość sprawcy - art. 10
Niepoczytalność sprawcy - art. 31 paragraf 1.
Dodatkowo należy zaznaczyć iż wina zachodzi wtedy, gdy sprawca ukończył 13 lat, popełnia czyn w stanie poczytalności umyślnie bądź lekkomyślnie lub w wyniku niedbalstwa i nie zachodzą dodatkowe okoliczności wyłączające winę. Zawinienie to może być rozpatrywane tylko i wyłącznie w stosunku do czynu człowieka, który będąc kryminalnie bezprawnym godzi w jakieś dobro prawne.
Warto wiedzieć, że w wielu wypadkach oskarżyciel musi udowodnić przed sądem winę zabarwioną celem (dolus coloratus). Przykładem niech będą art.art.278§1, 281, 282, 286, 289§1 Kodeksu Karnego. Cel postępowania sprawcy jest w takich sytuacjach elementem podstawowym rozpatrywanym przez sąd. Ma to kapitalne znaczenie dla kwalifikacji czynu, a w konsekwencji na wymiar kary.
Powszechnie występujące "wypadki drogowe" kwalifikowane są z art.177§1 Kodeksu Karnego. Występuje w tej kwalifikacji ciekawa postać winy, zwana hybrydalną. Każdy kierowca ( oczywiście nie tylko ) powinien zdawać sobie sprawę, że pomiędzy tak zwanym "nieszczęśliwym wypadkiem drogowym" ze skutkiem śmiertelnym, a zabójstwem nie ma zbyt wielkiej różnicy. Wszystko rozstrzyga się właśnie w rodzaju winy .Jest chyba dla każdego oczywistym, że pojazd samochodowy jest z jednej strony środkiem transportu, a z drugiej może być narzędziem zbrodni
19. Podział przestępstw
Podział przestępstw
Ze względu na stopień społecznej szkodliwości
Według kryterium wysokości ustawowego zagrożenia karą przestępstwa dzieli się na zbrodnie i występki. Zbrodnią jest przestępstwo zagrożone pod groźbą kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Występkiem jest przestępstwo zagrożone karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Pozostałe czyny zabronione stanowią wykroczenia, które nie są przestępstwami i są uregulowane przede wszystkim w Kodeksie wykroczeń.
Ze względu na sposób działania
Według kryterium sposobu zachowania się sprawcy: przestępstwa z działania (łac. delicta commissiva), przestępstwa z zaniechania (łac. delicta ommissiva) oraz przestępstwa z działania i zaniechania.
Ze względu na skutek
Wg kryterium obejmowania przez znamiona czynu zabronionego jego skutku: przestępstwa materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe). Skutek jest znamieniem ustawowym (np. przy zabójstwie skutkiem jest śmierć człowieka). Przykładem przestępstwa bezskutekowego (nie ma konieczności wystąpienia prawnie relewantnego skutku) jest składanie fałszywych zeznań.
Ze względu na stosunek do dobra prawem chronionego
Dzielimy na przestępstwa naruszenia dobra prawnego chronionego i przestępstwo narażenia na niebezpieczeństwo dobra prawem chronionego. W tym kontekście niebezpieczeństwem jest pewien obiektywny, dynamiczny układ, z którego dalszym rozwojem wiąże się znaczne prawdopodobieństwo nastąpienia ujemnego skutku w postaci zagrożenia dobra prawnego.
Przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo dzieli się na przestępstwa abstrakcyjnego i konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo. Według K. Buchały i A. Zolla nie można ich popełnić w formie stadialnej usiłowania, ponieważ usiłowanie pokrywa się z narażeniem na niebezpieczeństwo.
Ze względu na stronę podmiotową
Dzielimy na przestępstwa umyślne, nieumyślne i umyślno-nieumyślne.
Ze względu na podmiot przestępstwa
Według kryterium cech posiadanych przez sprawcę: przestępstwa powszechne (ogólnosprawcze; łac. delicta communia) i przestępstwa indywidualne (łac. delicta propria). Przestępstwa indywidualne właściwe to przestępstwa, w których cecha indywidualna sprawcy przesądza o bycie przestępstwa. Przestępstwa indywidualne niewłaściwe to przestępstwa, w których istnienie cechy indywidualnej sprawcy nie przesądza o bycie przestępstwa, a jedynie wpływa na zaistnienie typu podstawowego lub kwalifikowanego.
Część doktryny wyróżnia przestępstwa indywidualne co do czynu, zwanymi też przestępstwami własnoręcznymi; podmiotem takiego przestępstwa może być każda karnie odpowiedzialna osoba, ale jedynie pozostająca w określonej sytuacji faktycznej. Przykładem przestępstwa indywidualnego co do czynu jest przestępstwo samouwolnienia się.
Ze względu na rodzaj dóbr chronionych
Wg kryterium rodzaju dóbr chronionych przez prawo karne rozróżnia się zbrodnie przeciwko ludzkości, przestępstwa polityczne (skierowane przeciwko podstawom ustroju państwa, z pobudek politycznych) oraz przestępstwa pospolite (wszystkie pozostałe). W grupie przestępstw pospolitych natomiast wyróżnia się m.in. przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, przestępstwa przeciwko wolności, przeciw obyczajowości, mieniu, wymiarowi sprawiedliwości, dokumentom, przestępstwa skarbowe itd.
Ze względu na sposób ścigania
Dzielimy na ścigane z urzędu (publiczno-skargowe), na wniosek oraz z oskarżenia prywatnego (prywatno-skargowe).
20. Postacie popełnienia przestępstwa: pojęcie , rodzaje
patrz pytanie 25
21. Sprawstwo, sprawstwo kierownicze, sprawstwo przez polecenie
Sprawstwo pojedyncze (jednosprawstwo)
Kodeksowe określenie "kto wykonuje czyn zabroniony sam" oznacza wypełnienie przez zachowanie konkretnej osoby wszystkich znamion czynu zabronionego. Musi mieć miejsce:
zgodność z ustawowym opisem czynu zabronionego z części szczególnej (nawiązanie do elementów teorii formalno-obiektywnej),
sprawstwo to jedność elementów subiektywnych i obiektywnych (nawiązanie do teorii formalno-obiektywnej i subiekltywnej),
o sprawstwie decyduje istotność wkładu konkretnej osoby w popełnienie przestępstwa (nawiązanie do teorii materialno-obiektywnej),
samodzielność w zakresie podejmowania decyzji o popełnieniu czynu zabronionego i samodzielność realizacji tej decyzji.
Sprawstwo kierownicze
Cechy charakterystyczne:
kierowanie wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę,
poszerzenie odpowiedzialności za sprawstwo,
konieczność współdziałania dwóch osób, precyzyjne określenie ról prowadzące do wypełnienia znamion,
przedmiot czynności kierującego to zachowanie bezpośredniego wykonawcy stanowiące realizację typu czynu zabronionego.
Płaszczyzny kierowania wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę:
subiektywna - wola wykonania czyny zabronionego poprzez zachowanie innej osoby oraz świadomość kierującego panowania nad przebiegiem akcji przestępczej,
obiektywna - wypełnienie przez kierującego znamienia czynnościowego oraz panowanie nad zachowaniem osoby kierowanej i realizacją przez nią znamion czynu zabronionego.
Kierowanie jest to sterowanie zachowaniem innej osoby - podjęcie decyzji o:
rozpoczęciu akcji przestępczej,
zmianie sposobu jej realizacji,
przerwaniu podjętej akcji.
Jeżeli istnieje możliwość odpowiedzialnościi za sprawstwo kierownicze przestępstwa indywidualnego, gdy kierujący posiada cechy wymagane przez ustawę, a bezpośredni wykonawca cech tych nie posiada, do sprawcy kierowniczego stosuje się zasadę indywidualizacji.
Sprawstwo polecające
Polega na wykorzystaniu uzależnienia innej osoby od siebie i polecenia jej wykonania czynu zabronionego.
Cechy charakterystyczne - w wypadku sprawcy polecającego:
brak władztwa nad realizacją znamion czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę,
stosunek zależności,
świadomość, że osoba, której wydaje polecenie, czuje się zobowiązana do posłuszeństwa.
Cechy charakterystyczne - w wypadku sprawcy wykonującego:
działanie pod wpływem przymusu psychicznego,
konieczność zrozumienia polecenia wykonania czynu zabronionego jako woli wyrażanej przez sprawcę polecającego.
Jeżeli sprawca wykonujący tylko usiłował popełnić czyn zabroniony, sprawca polecający odpowiada za usiłowanie. Jeżeli czynu nie usiłowano dokonać, sprawca polecający odpowiada za usiłowanie.
22. Współsprawstwo
Współsprawstwo
Dla przyjęcia współsprawstwa konieczne jest wykonanie czynu zabronionego wspólnie (element strony przedmiotowej) i w porozumieniu z inną osobą (element strony podmiotowej).
Co do porozumienia z inną osobą, to:
musi być zawarte przed wykonaniem lub w trakcie wykonywania czynu,
musi łączyć się z zaistnieniem świadomości wspólnego wykonywania czynu.
Porozumienie obejmuje:
przy przestępstwach umyślnych - zamiar wspólnego popełnienia czynu zabronionego,
przy przestępstwach nieumyślnych - dokonanie czynu naruszającego reguły ostrożności.
Porozumienie nie oznacza wspólnego zamiaru sprawców. Współsprawca nie będzie odpowiadał ze ekscesy drugiej osoby nieobjęte porozumieniem.
"Współsprawstwo" w formie zaniechania:
przy przestępstwach formalnych z zaniechania to wspólne niewykonanie obowiązku ciążącego na kolektywie;
przy przestępstwach z działaniach to nieprzeszkodzenie popełnieniu czynu zabronionego przez inną osobę, ale pod warunkiem, gdy po stronie nieprzeszkadzającego zachodził animus auctoris i zaniechanie było wynikiem porozumienia i istotnym wkładem w dokonanie.
Instytucja "współsprawstwa" przewiduje:
poszerzenie zakresu odpowiedzialności karnej,
przypisanie każdemu ze współsprawców całości przestępstwa popełnionego wspólnie przez co najmniej 2 osoby,
świadomość i wolę realizacji treści porozumienia.
Jeżeli jeden ze współsprawców osiągnął etap usiłowania, to pozostali również ponoszą odpowiedzialność za usiłowanie. Analogicznie przedstawia się sytuacja przy przygotowaniu.
23. Podżeganie
Podżeganie
Od strony podmiotowej: podżegacz chce aby inna osoba popełniła przestępstwo
Od strony przedmiotowej: nakłania ją do tego
24. Pomocnictwo
Pomocnictwo
Pomocnictwo wiąże się z zamiarem, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego. Pomocnik swoim zachowaniem ułatwia popełnienie tego czynu. Nie ma odpowiedzialności za nieudolne ułatwienie dokonania czynu. Pomocnictwem może być np. dostarczenie narzędzi lub środka przewozu, udzielenie rady lub informacji.
Nie jest możliwe nieumyślne pomocnictwo. Możliwa jest odpowiedzialność pomocnika za umyślną pomoc do nieumyślnego przestępstwa.
Pomocnictwo jest zrealizowane w momencie realizacji wszystkich znamion tej konkretnej formy zjawiskowej. Jest zawsze bezskutkowe.
Gdy sprawca usiłuje dokonać czynu zabronionego, pomocnik odpowiadać będzie jak za usiłowanie.
25. Stadia przestępstwa: pojęcie , rodzaje
Formy popełnienia przestępstwa
Iter delicti
Pochód przestępstwa - łac. Iter delicti
zamiar -> przygotowanie -> usiłowanie -> dokonanie
Formy stadialne
przygotowanie -> usiłowanie -> dokonanie
Zamiar nie wchodzi w zakres form stadialnych z uwagi na jedną z naczelnych zasad prawa karnego - za myśli się nie karze (łac. cogitationis poenam nemo patitur).
Formy zjawiskowe
Wyróżnia się cztery formy sprawstwa: pojedyncze (jednosprawstwo), współsprawstwo, kierownicze oraz polecające.
26. Przygotowanie
Przygotowanie
Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu:
wchodzi w porozumienie z inną osobą
uzyskuje lub przysposabia środki
zbiera informacje (wywiad przestępczy)
sporządza plan działania
Przez tak ustawowo określone przygotowanie należy rozumieć tylko określone działania celowe. Niemożliwe jest więc przygotowywanie przez zaniechanie, a wina zachodzi w formie umyślnej w zamiarze bezpośrednim kierunkowym.
Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Dotyczy to kilkunastu najcięższych przestępstw, np. wszczynanie wojny napastniczej, ludobójstwo, zamach terrorystyczny, fałszerstwo pieniędzy i papierów wartościowych. Głównym powodem dla którego ustawodawca penalizuje tą formę stadialną na zasadzie wyjątku jest fakt, że na przygotowanie składają się zazwyczaj czynności wykonywane na co dzień, jak i to, że wiele czynów zabronionych jest dokonywanych przy użyciu przedmiotów codziennego użytku.
Przygotowanie jest objęte klauzulą niekaralności - nie podlega karze, kto dobrowolnie odstąpił od przygotowania, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich przyszłości; w razie wejścia w porozumienie z inną osobą należy podjąć istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu. Nie podlega karze także osoba, która dobrowolnie odstąpiła od dokonania lub zapobiegła skutkowi stanowiącego znamię czynu zabronionego (czyli na etapie usiłowania).
27. Usiłowanie
Usiłowanie
Usiłowanie jest zawsze karalne na gruncie kodeksu karnego. Odpowiedzialność karna za usiłowanie wymaga wystąpienia jednego elementu podmiotowego (zamiaru popełnienia przestępstwa) oraz dwóch przedmiotowcyh (zachowania które zmierza bezpośrednio do dokonania; braku dokonania).
Usiłowanie nie występuje m.in. przy przestępstwach jednochwilowych. Kwestią sporną jest to, czy można usiłować przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo. Według Andrzeja Zolla nie można usiłować ani przestępstwa konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo, ani przestępstwa abstrakcyjnbego narażenia na niebezpieczeństwo.
W polskim kodeksie karnym wyróżnia się dwie postacie usiłowania: usiłowanie udolne i usiłowanie nieudolne.
Znamiona usiłowania udolnego:
zamiar popełnienia czynu zabronionego (zamiar bezpośredni lub zamiar ewentualny);
brak popełnienia czynu zabronionego - brak dokonania ma miejsce, gdy sprawca nie ukończył czynności prowadzącej bezpośrednio do dokonania (usiłowanie nieukończone, niezupełne) albo mimo ukończenia tej czynności nie nastąpił zamierzony skutek (usiłowanie ukończone, zupełne).
Usiłowanie nieudolne nie stanowi obiektywnego zagrożenia dla dobra prawnego. Karalne jest tylko w dwóch wypadkach, gdy ma miejsce:
użycie środka nienadającego się do popełnienia zamierzonego czynu,
braku przedmiotu nadającego się do popełnienia nim zamierzonego czynu zabronionego.
Przyjmuje się bezkarność usiłowania bezwzględnie nieuodlnego.
28. Ogólna charakterystyka wyłączająca odpowiedzialność karną
WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ typy przestępstw nie traktowane jako przestępstwa: - obrona konieczna -stan wyższej konieczności (poświęcenie jakiegoś dobra) -działanie w zakresie uprawnień i obowiązków gdy istnieje podstawa do oszukiwania kogoś -zgoda pokrzywdzonego -czynności techniczne np. lekarze -karcenie nieletnich dopuszczalne w celach wychowawczych -ryzyko sportowe dyscyplina, sport mieści się w regulaminie - ryzyko nowatorstwa działania zmierzające do eksperymentu och ekonomicznych naukowym metodycznym - ostateczna potrzeba rozkaz -zwyczaj WYŁĄCZENIE WINY -niepoczytalność wiąże się z chorobą psychiczną -Ograniczona poczytalność nadzwyczajne złagodzenia - wprawienie się w stan odurzenia -stan nietrzeźwości powyżej %0 we krwi -błąd co do aktu rozbieżności między faktami -przestępstwo urojone prostytucja -Rozkaz przełożonego Błąd co do kontraktu ZNIKOMA szkodliwość Czynu stopień naruszeni reguł ostrożność (rozpowszechnianie pornografii kradzież węgla) niska szkodliwość czynu