Genetyka - nauka o dziedziczeniu i zmienności.

Dziedziczenie - przekazywanie cech potomstwu.

Rozmnażanie płciowe - proces podczas którego łączą się komórki rozrodcze ( gamety).

Mitoza - to podział jądra komórkowego (kariokineza), w wyniku którego dochodzi również do podziału cytoplazmy (cytokineza) i powstają komórki potomne o jądrach zawierających taką samą liczbę chromosomów jak jądro komórki macierzystej. Zachodzi w komórkach somatycznych

( budujących ciało) i prowadzi do ich namnażania. Z jednej komórki powstają po jednym podziale 2 komórki potomne.

Mejoza - Dwa następujące po sobie podziały jądra komórkowego, podczas których dochodzi do redukcji- zmniejszenia liczby chromosomów o połowę. Zachodzi w komórkach macierzystych zarodników i gamet i prowadzi do powstania zarodników, plemników i komórek jajowych. Z jednej komórki macierzystej o 2n liczbie chromosomów, w wyniku podziałów otrzymujemy 4 komórki potomne 1n liczbie chromosomów

Autosomy - chromosomy somatyczne, wszystkie chromosomy oprócz płciowych.

Allosomy - heterochromosomy - chromosomy płci

(2n) - pokolenie diploidalne, powstałe po zapłodnieniu i mające podwójną liczbę chromosomów w

komórkach lub komórka zawierająca po dwie kopie każdego autosomu i dwa chromosomy płci.

(1n) - pokolenie haploidalne powstałe w wyniku mejozy i mające pojedynczą liczbę chromosomów w

komórkach lub komórka zawierająca po 1 kopii autosomu i 1 chromosom płci.

Zygota - komórka diploidalna powstająca w wyniku połączenia się gamety męskiej i żeńskiej.

Zmienność - różnice w budowie, fizjologii i zachowaniu się poszczególnych osobników, zmienność uwarunkowana genetycznie umożliwia funkcjonowanie doboru naturalnego, zmiany ewolucyjne i powstawanie nowych gatunków.

Zmienność dziedziczna ( mutacyjna i rekombinacyjna) powstaje na skutek: - losowego łączenia się gamet - crossing-over - losowego rozchodzenia się chromosomów podczas mejozy

Zmienność niedziedziczna (modyfikacyjna, fluktuacyjna) - powstaje pod wpływem warunków środowiska.nie jest dziedziczna, zmianie ulega fenotyp , genotyp nie zmienia się

Crossing - over - wymiana odcinków chromatyd między chromosomami homologicznymi podczas profazy mejozy . Jest źródłem zmienności organizmów

Gen - jednostka dziedziczności, odcinek DNA odpowiedzialny za tworzenie określonego białka. Ma swoje miejsce na chromosomie.

Allel ( allelomorf)- różne postacie tego samego genu zajmujące dane miejsce w chromosomie

Allel A - dominujący, uwarunkowana przezeń cecha uzewnętrznia się w fenotypie.

Allel a - recesywny, ustępujący, maskowany - nie przejawia się zewnętrznie w postaci cechy.

AA - homozygota dominująca . Zygota zawierająca 2 dominujące allele tego samego genu w odpowiadających sobie miejscach na chromosomach homologicznych - pochodzących od obojga rodziców.

Aa - heterozygota . Zygota zawierająca dwa różne allele tego samego genu w

odpowiadających sobie miejscach na chromosomach homologicznych

aa - homozygota recesywna. Zygota zawierająca dwa ustępujące allele tego samego genu.

Rozszczepienie cech - zjawisko występowania w potomstwie tych samych rodziców osobników różniących się. Wyróżnia się rozszczepienie genotypowe i fenotypowe

Genotyp - zbiór wszystkich genów danego osobnika Odpowiedzialny za wykształcenie fenotypu.

Fenotyp - zespół cech organizmu, takich jak wygląd, zachowanie się, fizjologia itp. Powstający na skutek współdziałania genotypu i środowiska. -( Cechy zewnętrzne)

Analiza genetyczna- Krzyżowanie wybranych osobników i obserwacja rozkładu badanych cech w potomstwie

Krzyżowanie - połączenie gamet pochodzących od różnych osobników.. Podstawowa metoda analizy genetycznej

Krzyżowanie testowe - Krzyżowanie badanego osobnika o nieznanym genotypie z osobnikiem homozygotycznym recesywnym

Krzyżowanie wsteczne - krzyżowanie mieszańca pierwszego pokolenia z jedna z form rodzicielskich

Plejotropia - zjawisko wpływania jednego genu na więcej niż jedna cechę

Genom - całość kwasu nukleinowego zawierającego informację genetyczną.- w praktyce zespół chromosomów charakterystyczny dla gamety danego organizmu diploidalnego

Kariotyp - zbiór wszystkich chromosomów , uporządkowany w pary, obejmujący ich liczbę i charakterystyczny wygląd.

Chromosom - oddzielna jednostka genomu, zawierająca wiele genów, zbudowana w włókien chromatyny, w skład której wchodzą tzw. nukleosomy.

W trakcie podziału komórki widoczny jest jako 2 chromatydy połączone centromerem.

Nukleosom - podstawowa jednostka strukturalna chromosomu, zbudowana z białka -histonu

stanowiącego rdzeń i odcinka DNA o długości około 140 par nukleotydów nawiniętego nań.

Podwójna nić DNA - Nukleosom - spiralne włókna nukleosomowe - chromatyna - chromosom

Chromosomy homologiczne - chromosomy o takim samym wyglądzie , o zestawie genów określających te same cechy, tworzące pary podczas mejozy, pochodzące każdy od obojga rodziców.

Nukleotyd - składnik kwasów nukleinowych DNA i RNA , cząsteczka zbudowana z reszty kwasu fosforowego, pięciowęglowego cukru : rybozy lub deoksyrybozy oraz zasady azotowej. Są 4 rodzaje nukleotydów bo są 4 rodzaje zasad azotowych

Zasady azotowe w DNA - Adenina(A) ,(T)Tymina, , Guanina(G) , (C) Cytozyna

W RNA zamiast Tyminy jest Uracyl(U)

Komplementarność zasad azotowych - Nukleotydy DNA leżące w obu niciach naprzeciw siebie

łączą się poprzez zasady azotowe wiązaniami wodorowymi

w połączenie ściśle określone

Adenina zawsze z tyminą (A=T) Guanina z cytozyną (G=C) . Reguła ta działa w obie strony.

Kod genetyczny - sposób w jaki informacja genetyczna wyznaczona przez kolejność ułożenia nukleotydów jest realizowana kolejności aminokwasów w białku.

Jest trójkowy - tzn. trzy kolejne nukleotydy - triplet (tzw. kodon) oznaczają i kodują jeden aminokwas. W łańcuchu białkowym występuje 20 różnych aminokwasów. Jeden aminokwas może być kodowany przez kilka różnych kodonów

Jest uniwersalny - tzn. `sposób kodowania informacji u wszystkich organizmów jest taki sam , te same trójki nukleotydów kodują te same aminokwasy u roślin , bakterii i zwierząt.

Kwasy nukleinowe - cząsteczki zbudowane z nukleotydów połączonych w długie nici polinukleotydowe,

DNA - kwas deoksyrybonukleinowy - zbudowany z dwóch nici polinukleotydowych skręconych w podwójną spiralę(helix), nośnik informacji genetycznej. W skład jego nukleotydów wchodzi: reszta kwasu fosforowego, deoksyryboza i zasady azotowe : A,T, C, G.

RNA - Kwas rybonukleinowy - zbudowany z jednej nici i znacznie mniejszy niż DNA. W skład jego nukleotydów wchodzi: reszta kwasu fosforowego, cukier ryboza, i zasady azotowe: A ,G, C i U - ( Uracyl). Cząsteczki RNA pośredniczą w przekazywaniu informacji genetycznej do miejsc wytwarzania białek w komórkach - (rybosomy)

Replikacja - Proces kopiowania , podwojenia DNA, w jądrze komórkowym zachodzi przed podziałem komórki. Rozpoczyna się od rozplecenia i rozerwania podwójnej nici DNA. Dzięki enzymowi polimerazie DNA zachodzi dobudowywanie drugiej komplementarnej nici

Transkrypcja - Proces syntezy (powstawania ) mRNA na matrycy DNA przy udziale polimerazy RNA. Konieczne bo DNA nie może opuszczać jądra komórki.

Translacja - synteza białka na matrycy mRNA. Zachodzi w rybosomach komórki. Jest tłumaczeniem informacji genetycznej z języka kwasów nukleinowych na język aminokwasów.

Replikacja transkrypcja translacja

DNA mRNA białko

Mutacje - nagłe, skokowe trwała trwałe zmiany w DNA w wyniku których pojawia się organizm zwany mutantem. Mogą dotyczyć sekwencji (kolejności) nukleotydowej jednego genu, struktury chromosomu, lub zmiany liczby chromosomów. Mają charakter losowy i są najczęściej niekorzystne dla organizmu.

Mutacje powstają samorzutnie lub są wywoływane przez czynniki mutagenne- Promieniowanie UV, X, substancje smoliste dymu papierosowego, sole metali ciężkich, alkohole.

Inżynieria genetyczna - całokształt technik manipulowania genami, których celem jest wprowadzenie do komórki obcego genu, w taki sposób, aby zachował się podobnie do naturalnych genów komórki (np. ulegał replikacji). Są to manipulacje prowadzone na DNA poza żywym organizmem, prowadzące do powstawania nowych kombinacji genów- zmienia się zapis DNA

Rośliny transgeniczne - zmienione genetycznie rośliny, zawierające w swoim DNA geny innych organizmów, zwykle ułatwiające uprawy lub lepsze przechowywanie zbiorów czy zwiększające zbiory . prowadzone są badania nad wytworzeniem roślin zmodyfikowanych genetycznie, których produkty spożywane przez człowieka przynosiłyby korzyści_ banany ze szczepionką przeciw żółtaczce czy pomidory zawierające białko obniżające poziom cholesterolu we krwi

Zwierzęta transgeniczne - zmienione genetycznie zwierzęta , dostarczające większej ilości mięsa, lub zmienione genetycznie tak by stać się źródłem organów dla przeszczepów ( badania nad świnią )

Klon - grupa identycznych genetycznie komórek lub organizmów

Słowniczek pojęć z zakresu genetyki.

---