Hermes (gr. Ἑρμῆς) jest w mitologii greckiej jednym z 12 bogów olimpijskich. Bóg kupców, wędrowców, wynalazców, złodziei i podróżujących. Posłaniec boży. Syn Zeusa i Tytanki Mai jest bratem Dionizosa, Hefajstosa, Ateny, Afrodyty, Apolla, Artemidy i innych. Urodził się w górach Kyllene w Arkadii, gdzie były główne ośrodki jego kultu. Hymn homerowy do Hermesa opowiada, że jako niemowlę ukradł Apollinowi stado krów, sprytnie myląc ślady. Następnie podarował bratu lirę z jelit cielęcych i skorupy żółwia, czym złagodził gniew Apollina. W zamian otrzymał jako oznakę władzy laskę herolda, zwaną kaduceuszem (kerykejonem), oplecioną dwoma wężami,(które zaprzyjazniły się kiedy Hermes rzucił między nie kerykejonem) uśmierzającą spory i kłótnie.
Hestia (gr. Ἑστία - "ognisko domowe") - w mitologii greckiej córka Kronosa i Rei, siostra Zeusa, Demeter i Hery oraz Posejdona i Hadesa. Ślubowała dziewictwo, jak Atena i Artemida. Opiekunka ogniska domowego, podróżnych, nowożeńców i sierot. Każde nowo narodzone dziecko, piątego dnia po urodzeniu, obnoszono dookoła ogniska oddając je Hestii w opiekę. Matka panny młodej rozpalała pierwszy raz ogień w nowym domu płomieniem pochodzącym z jej świątyni. Gość przychodząc do domu, gdzie nie jest mile widziany, musiał złapać się krawędzi ogniska. Odtąd gospodarze nie mogli mu nic zrobić.
Kult Hestii miał rodowód praindoeuropejski. Jest to przypuszczalnie jedno z najstarszych bóstw europejskich. Odpowiednikiem Hestii w mitologii rzymskiej jest Westa. Hestia także według wielu źródeł należała do bogów olimpijskich. Była ona najłagodniejszym z bogów i nigdy nie brała udziału w ich sporach. Nigdy nie schodziła także na Ziemię (cały czas pozostawała na Olimpie). Była najstarsza z córek i to ją trzecią połknął Kronos. Według niektórych źródeł oddała swoje miejsce na Olimpie Dionizosowi, ponieważ chciała opiekować się świętym ogniem.
Posejdon (gr. Ποσειδῶν Poseidōn, łac. Neptunus) - w mitologii greckiej bóg mórz, trzęsień ziemi, żeglarzy, rybaków.
Syn Kronosa i Rei, starszy brat Zeusa, Hadesa, Hery, Demeter i Hestii, mąż Amfitryty. Przedstawiany z trójzębem, (który był jego atrybutem) na rydwanie ciągniętym przez hippokampy, w towarzystwie trytonów, ichtiocentaurów.
Jest jednym z 12 bogów olimpijskich. Poświęcone mu zwierzęta to delfin i byk, a jego świętym drzewem jest sosna.
Zeus (także Dzeus, stgr. Ζεύς Zeús, nowogr. Δίας Días, łac. Iupiter, Iuppiter, Iovis) - w mitologii greckiej najwyższy z bogów. Syn Kronosa i Rei. Grecki bóg Nieba i Ziemi. Bóg pogody; władca błyskawic. Uosobienie najwyższej zasady rządzącej Wszechświatem. Władca wszystkich bogów i ludzi. Strzegł prawa i porządku na świecie, bezlitośnie karząc przestępców, a zwłaszcza morderców, krzywoprzysięzców i zdrajców. Jego atrybutami były złote pioruny, orzeł i tarcza zwana egidą. Wychowała go nimfa (lub koza) Amalteja.
Bóstwa solarne w mitologii greckiej
Apollo
Eos (także Świt, Jutrzenka[1], gr. Ἠώς Ēṓs `jutrzenka', łac. Aurora `jutrzenka', `zorza') - w mitologii greckiej tytanida, bogini i uosobienie zorzy porannej, brzasku i świtu[2][3].
Należała do drugiego pokolenia tytanów[4]. Była bóstwem związanym z kultem jutrzenki. Według wierzeń starożytnych Greków każdego świtu przemierzała niebo na lekkim rydwanie, zaprzężonym w parę białych lub różowych koni - Lamposa (Świecącego, Jasnego) i Faetona (Promiennego, Błyszczącego)[5][6][7]. Swą wędrówkę rozpoczynała (wynurzała się z fal Okeanosa) na Wschodzie i kończyła (zanurzała się w falach Okeanosa) na Zachodzie, po drugiej stronie widnokręgu[8]. Otwierała „wrota dnia” (bramę nieba) przed wozem Heliosa[9][10]. Rozpraszała mroki nocy, zwiastowała światło dnia ludziom i bogom[11][12][13]. Jej nadejście zapowiadał Fosforos (Gwiazda Poranna) - „jaśniejący syn Jutrzenki
Helios (także Słońce, Helius, gr. Ἥλιος Hḗlios `Słońce', łac. Sol, Helius `Słońce') - w mitologii greckiej tytan, bóg i uosobienie Słońca.
Należał do drugiego pokolenia tytanów[1]. Był bóstwem związanym z kultem Słońca. Według wierzeń starożytnych Greków przemierzał dzienne niebo na złotym rydwanie, zaprzężonym w cztery białe konie - Ajtona, Eoosa, Flegona i Pyroeisa[2][3][4][5]. Swą wędrówkę rozpoczynał (wynurzał się z fal Okeanosa) na Wschodzie i kończył (zanurzał się w falach Okeanosa) po drugiej stronie widnokręgu, na Zachodzie, gdzie kąpał swoje konie w Okeanosie[5]. Drogę powrotną (wiodła pod Okeanosem) pokonywał na wielkiej czaszy[2][5][6]. Jego nadejście zwiastowała Eos
Hemera (także Hemere, Dzień, gr. Ἡμέρα Hēméra, łac. Hemera, Dies `dzień') - w mitologii greckiej bogini i uosobienie dnia (lub jasnego dnia, lub światła dziennego)[1][2][3].
Należała do bogów pierwotnych (Protogenoi). Uchodziła za córkę Erebu i Nyks oraz za siostrę Eteru, Charona i Nemezis[1][2][4][5][6]. Była utożsamiana z grecką Eos i rzymską Aurorą[2][3].
Bóstwa sprawiedliwości w mitologii greckiej
Adrastea (Nieodwracalna, Nieunikniona, Nieuchronna) - w mitologii greckiej córka Ananke, bogini sprawiedliwości i opiekunka gór. Zamiennie spotyka się też pisownię: Adrastia, Adrasteja, Adrestea, Adastreia. Jej kult wywodzi się z Azji Mniejszej, w szczególności z Frygii. Jego początków należy szukać w kulcie bogini Nemezis[1] albo Kybele[2] już w czasach archaicznej Grecji. Zbieżność postaci jest tak duża, że w wielu wypadkach są one nie do rozróżnienia[3]. Zdobyła też sobie dużą popularność w Tracji.
Astrea (gr. astraja, astraea) panna; córka Zeusa i Temidy, bądź też Eos i Astreusa. Bogini Sprawiedliwości, podobnie jak i jej matka Temida łączona z łacińską Justitią - boginią i alegorią sprawiedliwości.
Z końcem Złotego Wieku porzuciła niebo i zamieszkała na Ziemi. Ostatnia z bogiń nieśmiertelnych, żyjąca pośród ludzi w upodlonym Wieku Żelaza, zrażona ich zbrodniami powróciła na firmament i pozostała wśród gwiazd stając się gwiazdozbiorem Panny, a jej szale do ważenia uczynków stworzyły gwiazdozbiór Wagi.
Nemezis (postanowienie) - w mitologii greckiej bogini zemsty, sprawiedliwości i przeznaczenia. Nazywana kobietą bez winy i wstydu. Zsyłała na ludzi szczęście lub niepowodzenie, ścigała przestępców i decydowała o losie w zależności od zasług. Córka Nocy (Nyks), uważana za uosobienie gniewu bogów. Ośrodkiem jej kultu było Ramnus w Attyce. Stała na straży równowagi świata wraz z Eryniami. Przedstawiana była jako kobieta trzymająca w jednej ręce gałąź jabłoni, w drugiej koło, na głowie miała koronę zwieńczoną jeleniami, a z jej pasa zwisał bicz. Atrybutem Nemezis jest koło, a poświęconym jej zwierzęciem - Gryf.
Temida (gr. Θέμις Thémis, łac. Themis) - w mitologii greckiej bogini i uosobienie sprawiedliwości, prawa i wiecznego porządku.
Uchodziła za córkę Uranosa i Gai oraz za drugą żonę Zeusa. Ze związku z nim narodziły się trzy Hory i trzy Mojry (według popularniejszej teorii Mojry istniały wraz z Chaosem i po nim), a także dziewica Astraja (uosobienie sprawiedliwości) oraz nimfa rzeki Erydanu (Eridanos). Niektórzy przypisują, że owocem tego związku miały być Hesperydy.
„Tytani w mitologii greckiej”
Asteria (gr. Ἀστερία Astería, łac. Asteria) - w mitologii greckiej tytanida.
Należała do drugiego pokolenia tytanów[1]. Uchodziła za córkę tytana Kojosa[2][3] i tytanidy Fojbe[2][3] oraz siostrę Leto[3][4]. Z tytanem Persesem[3][4], który był jej mężem, miała córkę - boginię Hekate[3][4].
Astrajos (także Astraeus, gr. Ἀστραῖος Astraios `Gwiezdny', łac. Astraeus) - w mitologii greckiej tytan, bóg światła gwiezdnego i astrologii.
Należał do drugiego pokolenia tytanów[1]. Był bóstwem związanym z kultem ciał niebieskich. Uchodził za syna tytana Kriosa i Eurybii oraz za brata Pallasa, a także za pierwszego męża tytanidy Eos[2][3].
Ze swoją żoną miał liczne potomstwo, m.in. Gwiazdy (bóstwa uosabiające gwiazdy)[uwaga 1][4], Fosforosa (Hesperosa; bóstwo uosabiające planetę Wenus)[uwaga 2][5], Boreasza, Zefira, Notosa, Eurosa, przypuszczalnie także Apeliotesa, Kajkiasa, Lipsa i Skirona (bóstwa uosabiające wiatry)[3][6][7][8].
Atlas (gr. Ἄτλας Atlas, łac. Atlas) - w mitologii greckiej tytan.
Uchodził za syna tytana Japeta i okeanidy Azji oraz brata Prometeusza, Epimeteusza i Menojtiosa. Skazany przez Zeusa za udział w tytanomachii na dźwiganie sklepienia niebieskiego na barkach gdzieś na dalekim zachodzie. Ojciec wielu córek zwanych Atlantydami (Plejady, Hiady, Hesperydy) i, według Homera, nimfy Kalipso. Według innej wersji uchodził za pierwszego astronoma.
Eos
Epimeteusz (gr. wstecz myślący) - w mitologii greckiej, syn Japeta oraz brat Atlasa, Prometeusza, i Menojtiosa, ojciec Pyrry. Mimo ostrzeżeń Prometeusza poślubił Pandorę, która była zesłaną przez bogów pierwszą kobietą. Za jej namową otworzył jej puszkę i tym sprowadził na ludzkość wszelkie nieszczęścia.
Fojbe (także Febe, gr. Φοίβη Phoíbē, łac. Phoebe, „Jaśniejąca”) - w mitologii greckiej tytanida, bogini proroctw i intelektu.
Helios
Hyperion (gr. Ὑπερίων, łac. Hyperion) - w mitologii greckiej tytan obserwacji i niebios, syn Gai - Ziemi i Uranosa - Nieba. Ze swą siostrą Teją spłodził Heliosa (Słońce), Selene (Księżyc) i Eos (Świt). Symbolizował jeden z czterech filarów podtrzymujących wszechświat - wschodni.
Japet (także Japetos, Japetus, Iapetos, Iapetus, gr. Ἰαπετός Iapetós, łac. Iapetus, Japetus) - w mitologii greckiej tytan uosabiający śmiertelność.
Kojos (gr. Κοῖος Koios, łac. Coeus) - w mitologii greckiej tytan uosabiający rozum i oś.
Należał do pierwszego pokolenia tytanów[1][2][3]. Uchodził za syna Uranosa[4][5] i Gai[4][5]. Był bratem tytanów - Hyperiona, Japeta, Kriosa, Kronosa, Okeanosa i tytanid - Fojbe, Mnemosyne, Rei, Tei, Temidy, Tetydy oraz cyklopów - Argesa, Brontesa, Steropesa i hekatonchejrów - Ajgajona, Gygesa, Kottosa. Ze swoją siostrą Fojbe[4][5] miał dwie córki - Asterię[4][5] i Leto[4][5].
Krios - w mitologii greckiej tytan, mąż Eurybii, ojciec Pallasa, Astrajosa i Persesa, dziad Nike, Bii, Zelosa i Kratosa.
Kronos - w mitologii greckiej tytan.
Uchodził za syna Uranosa i Gai. Czasem mylony z Chronosem. W obronie swych sióstr i braci pozbawił ojca władzy nad światem. Jego żoną była jedna z tytanid Reja. Z ich związku urodziło się sześcioro dzieci (Demeter, Hestia, Hera, Hades, Posejdon i Zeus), ale ponieważ przepowiedziano mu, że jedno z dzieci pozbawi go władzy połykał je zaraz po urodzeniu. Rei udało się uratować najmłodszego, Zeusa, podając Kronosowi kamień owinięty w pieluszki. Zeus został ukryty w grocie na Krecie. Rea zwołała nimfy, aby grały i dźwięczały dzwoneczkami by zagłuszyć płacz dziecka. Zeus gdy dorósł zmierzył się z ojcem - środek wymiotny spowodował, że Kronos zwrócił połknięte wcześniej swoje dzieci. Zeus wraz ze swym rodzeństwem postanowili ukarać ojca - w wyniku wojny tytanów Kronos został pokonany i strącony do Tartaru. Po umocnieniu władzy na Ziemi Zeus uwolnił ojca i oddał mu we władanie Pola Elizejskie.
Leto (także Latona, gr. Λητώ Lētṓ, łac. Latona, Lato) - w mitologii greckiej tytanida.
Należała do drugiego pokolenia tytanów[1]. Uchodziła za córkę tytana Kojosa i tytanidy Fojbe oraz za siostrę Asterii[2][3].
Z bogiem Zeusem, który był jej kochankiem, miała bliźnięta: Apollina i Artemidę[3]. Dzieci urodziła na wyspie Delos (późniejszym ośrodku kultu obydwu bóstw), bowiem tutaj znalazła schronienie przed wężem Pytonem, którego zesłała na nią zazdrosna Hera[4][5][6].
Menojtios (także Menoetius, gr. Μενοίτιος Menoítios, łac. Menoetius) - w mitologii greckiej tytan.
Należał do drugiego pokolenia tytanów[1]. Uchodził za syna tytana Japeta i Okeanidy Klimene (lub Okeanidy Azji) oraz za brata Atlasa, Epimeteusza i Prometeusza[2].
Mnemozyne
Okeanos (gr. Ὠκεανός Ōkeanós, łac. Oceanus) - w mitologii greckiej tytan, bóg i uosobienie morza zewnętrznego.
Uchodził za najstarszego syna Uranosa i Gai. Był mężem i bratem tytanidy Tetydy, z którą spłodził ok. 3000 córek Okeanid, 3000 synów - rzek oraz Metydę (Metis) - boginię mądrości.
Pallas - w mitologii greckiej tytan, syn Kriosa i Eurybii, mąż bogini rzeki Styks, ojciec Nike, Zelosa, Kratosa i Bii.
Perses - w mitologii greckiej syn tytana, Kriosa i jego żony, Eurybii. Ze swoją małżonką, tytanidą Asterią, miał tylko jedną córkę - Hekate.
Inny Perses był także bratem Ajetesa i synem Heliosa, zdradził swojego brata, aby samemu (na krótko) wstąpić na tron. Spiskował razem z Medeą.
Prometeusz (gr. Προμηθεύς Promētheus, łac. Prometheus `Myślący w przód') - w mitologii greckiej tytan.
Uchodził za syna tytana Japeta i okeanidy Klimene (lub okeanidy Azji). Był bratem Atlasa, Epimeteusza i Menojtiosa, a także ojcem Deukaliona.
Reja (także Rea, gr. Ῥεία Rheía, Ῥέα Rhéa, łac. Rhea) - w mitologii greckiej tytanida, bogini płodności.
Uchodziła za córkę Uranosa (Nieba) i Gai (Ziemi). W najwcześniejszej tradycji była silnie kojarzona z Gają i Kybele, Wielką Matką, w klasycznej mitologii stała się rodzicielką wielu bogów i bogiń. Była siostrą i żoną Kronosa, matką Demeter, Hadesa, Hery, Hestii, Posejdona i Zeusa. Jej rzymską odpowiedniczką była Ops.
Selene
Teja (gr. Θεία Theía) - w mitologii greckiej tytanida wzroku (thea) i jaśniejącego nieba (aithre); córka Uranosa i Gai. Stała się również tą, która została obdarzona złotem, srebrem i klejnotami z ich jasnością i nieodłączną wartością. Ze związku ze swoim bratem i mężem Hyperionem wydała na świat syna Heliosa (Słońce) oraz córki Selene (Księżyc) i Eos (świt). Podobnie jak jej siostry była prorokującą boginią.
Temida
Tetyda (także Tetys, gr. Τηθύς Tēthýs, łac. Tethys) - w mitologii greckiej tytanida, bogini i uosobienie „żeńskiej” siły rozrodczej morza[1][2].
Należała do pierwszego pokolenia tytanów[3][4]. Uchodziła za córkę Uranosa[1][5] i Gai[1][5]. Była siostrą tytanów - Hyperiona, Japeta, Kojosa, Kriosa, Kronosa, Okeanosa i tytanid - Fojbe, Mnemosyne, Rei, Tei, Temidy oraz cyklopów - Argesa, Brontesa, Steropesa i hekatonchejrów - Ajgajona, Gygesa, Kottosa. Ze swoim bratem i mężem Okeanosem[1][5] miała synów - bogów i uosobienia rzek[2], tzw. potamoi[6] (ok. 3000) oraz córki - nimfy okeanidy[2][7] (ok. 3000).
Wychowywała Herę, którą oddała jej pod opiekę Reja podczas walki Zeusa przeciw Kronosowi. Mieszkała na dalekim Zachodzie - w miejscu, gdzie Helios kończył swój bieg.
Bóstwa uraniczne w mitologii greckiej
Astrajos (tytan)
Eter (także Ajter, gr. Aἰθήρ Aithḗr, łac. Aether, Ether) - w mitologii greckiej bóg jasnego światła, uosobienie wyższych rejonów niebieskich[1][2].
Był górnym powietrzem, w przeciwstawieniu do niższego, aer, które zamieszkiwali bogowie z Zeusem na czele.
Fosforos (także Fosforus, Eosforos, Eosforus, Heosforos, Heosforus, Lucyfer, Gwiazda Poranna[1], Gwiazda Zaranna[1], Jutrzenka[2], gr. Φωσφόρος Phōsphóros `niosący światło', Ἐωσφόρος Eōsphóros `niosący świt', łac. Luciferus, Lucifer `światłonośny', `przynoszący światło', `gwiazda poranna') - w mitologii greckiej bóg i uosobienie Gwiazdy Porannej (planety Wenus).
Według wierzeń starożytnych Greków był bóstwem związanym z kultem ciał niebieskich (astrolatrią). Uosabiał planetę Wenus, gdy była widoczna nad horyzontem przed wschodem Słońca[3][4][5]. Pojawiał się na niebie przed Eos - zwiastował jej nadejście[6][7][8].
Hesperos (także Hesper, Hesperus, Gwiazda Wieczorna[1], gr. Ἓσπερος Esperos, łac. Vesper, Vesperus `wieczorny') - w mitologii greckiej bóg i uosobienie Gwiazdy Wieczornej (planety Wenus).
Był bóstwem związanym z kultem ciał niebieskich (astrolatrią). Uosabiał planetę Wenus, gdy była widoczna nad horyzontem po zachodzie Słońca[2][3][4].
Iris (także Iryda, Irys, Taumantyda, gr. Ἶρις Iris `tęcza', łac. Iris, Arcus `tęcza') - w mitologii greckiej bogini i uosobienie tęczy, posłanka bogów.
Według wierzeń starożytnych Greków pełniła funkcję posłanki bogów olimpijskich (szczególnie Zeusa i Hery), bowiem potrafiła rozpinać łuk siedmiobarwny (tęczę), który łączył Niebo z Ziemią, tj. bogów z ludźmi (symbolizował różnego rodzaju więzi między bogami a ludźmi)[1][2][3][4][5]. W odróżnieniu od boga Hermesa, który był również niebiańskim posłańcem, nigdy nie wykonywała poleceń bogów, jedynie je oznajmiała[1].
|
Nefele (Chmura, gr. Νεφέλη Nephélē, łac. Nebula, Nubes `obłok', `mgła', `chmura') - w mitologii greckiej królowa Orchomenosu w Beocji.
Przypuszczalnie uchodziła za córkę tytana Okeanosa i tytanidy Tetydy oraz za jedną z nimf (bogiń) chmur[1][2]. Była pierwszą żoną króla Atamasa[1][2][3]. Ze swoim mężem miała syna Fryksosa i córkę Helle[1][2][3].
Atamas porzucił ją i poślubił Ino[3]. Według innej wersji Atamas ożenił się z Ino po śmierci Nefele[4]. Ino nienawidziła Fryksosa i Helle i uknuła intrygę, aby ich zgładzić[1][2][3]. Udało im się zbiec na zesłanym przez Nefele baranie o złotym runie[1][2][3]. Helle spadła do morza i utonęła (Hellespont), ale Fryksos dotarł do Kolchidy[1][2][3].
Nyks (także Noc, gr. Νύξ Nýx, łac. Nox `noc') - w mitologii greckiej bogini i uosobienie nocy (ciemności nocnej)[1][2].
Należała do bogów pierwotnych (Protogenoi). Uchodziła za córkę Chaosu[3][4][5]. Z Erebem, który był jej bratem, miała córki: Hemerę i Nemezis oraz synów: Eter i Charona, natomiast z Tartarem (niektóre źródła podają, iż para boskich braci nie miała ojca) - Tanatosa (Śmierć) i Hypnosa (Sen)[4][5][6][7]. Bez udziału pierwiastka męskiego zrodziła szereg bóstw, uosobień, abstrakcji, demonów: Apate (Zdrada, Oszukaństwo), Filotes (Czułość, Przyjaźń), Geras (Starość), Momos (Szyderstwo, Sarkazm), Morosa (Los, Zgon), kery, Eris (Niezgoda), Mojry[1][4][8]. Niekiedy uważano ją za matkę Erynii i Hesperyd[1][3].
Uranos (także Niebo, gr. Οὐρανός Ouranós, łac. Uranus, Caelus `niebo') - w mitologii greckiej bóg i uosobienie nieba.
Jedno z najstarszych bóstw. Bez udziału innej istoty poczęła go i urodziła Gaja (Ziemia), która stała się jego małżonką
Zeus