1

Filozofia w starożytnej Grecji. Cz. 1

Pojęcie filozofii - umiłowania mądrości – powstało od greckich słów philein – lubić, kochać, sophis – mądrość. Twórcą terminu jest Pitagoras. Grecy uważali, że
filozofia przybliża człowieka do tego, co boskie, bowiem jest boską wiedzą.

Okres

Przedstawiciele i

szkoły

Najważniejsze poglądy

N
A
T
U
R
A
L

I

S

T
Y
C
Z
N
Y

F

I

L

O
O

F

I

Tales z Miletu

Jako pierwszy zadał fundamentalne pytania filozoficzne: „z czego jest wszystko?”, „co sprawia, że to, co istnieje, jest
takie, a nie inne?”, „dlaczego to istnieje, a nie ginie?”
Uznał, że odpowiedzią jest woda, gdyż wszystko jest z wody, dzięki wodzie powstaje i ginie, dzięki wodzie jest także
takie, a nie inne. Woda jest zatem początkiem rzeczy, jest trwałą podporą świata, jest „rzeczą boską”.

Anaksymander z Miletu

Uczeń Talesa. Zastanawiał się, czym jest rzecz, z której powstało wszystko. Nazwał ją greckim słowem arche (łac.
principium), co oznacza praprzyczynę, zasadę, która łączy rzecz, źródło, początek. Za arche filozof uznał bezkres. Świat
według niego powstał w taki sposób, iż oddzieliły się od siebie przeciwieństwa.

Heraklit z Efezu

Uważał, iż jedyną rzeczą, która jest w świecie niezmienna, jest to, że wszystko się wciąż zmienia. Słynne zdanie Pantha
rei głosi, że wszystko płynie, stale się zmieniając. Przyczyny zmian upatrywał w walce przeciwieństw. Za zasadę, która
najlepiej wyrazi ciągłe zmiany, ruch i walkę przeciwieństw, uznał ogień.

Ksenofanes

Krytykował antropologiczne spojrzenie na bogów. Uznawał istnienie boga, żyjącego poza kosmosem i poza ziemią, boga
ponad innymi. Doszedł do przekonania, że zasadą istnienia wszelkich rzeczy jest ziemia.

Pitagoras

Założył słynną szkołę, której celem była nauka dobrego przeżywania swojego życia, nie zaś głoszenie nauk
filozoficznych. Uważał, że do rozwoju i dobrego życia niezbędna jest wiedza, która daje ludzkiej duszy doskonałość.
Szkoła pitagorejska za arche uznała liczbę. Wg Pitagorejczyków liczba jest syntezą tego, co skończone i nieskończone,
doskonałe i niedoskonałe, ograniczone i nieograniczone. Liczba zawiera wszystko, co tworzy rzeczywistość. Ważna jest
także muzyka, która doprowadza duszę na wyższy poziom, oczyszcza ze złych wpływów.

Parmenides z Elei

Uważał, że istnieją trzy drogi szukania praprzyczyny:



droga prawdy absolutnej, droga logosu, rozumienia i rozumowej argumentacji. Zgodnie z tzw. zasadą

niesprzeczności, zakłada, iż byt jest i musi być koniecznie, a niebytu nie ma. Byt jest tym, co istnieje realnie.
Bowiem byt jest koniecznym warunkiem do wszelkiego poznania, gdyż jeśli coś jest, to możliwe jest jego
poznanie.



droga złudnych mniemań (czyli droga absolutnego fałszu), droga zmysłów na której to, co widzimy, uznajemy za

2

A

P

R
Z
Y
R

O

D
Y

prawdziwe.



droga mniemania możliwego do przyjęcia, a więc usprawiedliwia istnienie zjawisk, odnosząc je do bytu.

Parmenides był założycielem szkoły filozoficznej eleatów. Innymi filozofami tworzącymi w tej szkole byli Zenon z Elei
oraz Melissos z Samos.

Szkoła eklektyczna

Dokonano w niej syntezy poglądów Parmenidesa z teorią potwierdzającą ruch.
Przedstawiciele: Empodokles z Agrygentu oraz Anaksagoraz z Kladzomen.

Leucyp (atomiści)

Uczeń Demokryta z Abdery. Według założeń atomistów świat zbudowany jest z atomów. Są one zgodne z eleackim
pojęciem bytu . Atomy nie powstają i nie giną, nie różnią się także od siebie jakościowo. Są niepodzielne, są w wiecznym
ruchu, a ruch nie ma swej zewnętrznej przyczyny.

H
U
M
A
N
I
S
T
Y
C
Z
N
Y

Sofiści

Nazwa pochodzi od greckiego słowa sofos, oznaczającego „zręczny, mądry, chytry”. Sofista to człowiek, który osłabia
prawdę, umacnia fałsz, ponieważ ma w tym interes.
Nowością była metoda naukowa, polegająca na połączeniu wiedzy teoretycznej i doświadczenia życiowego, co miało
prowadzić do ogólnych wniosków. Sofiści kładli nacisk na praktyczne umiejętności, stad filozofia musiała być nauką
praktyczną. Posługiwali się pojęciem arete, czyli cnoty, rozumianej jako umiejętność dobrego przeżycia, usprawnienie
do czynienie dobra, zaś postępowanie cnotliwe dawało ludziom szczęście. Początkowo uważano, że cnota dostępna była
tylko dla nielicznych, cnotliwym należało się urodzić (np. w stanie arystokratycznym). Sofiści twierdzili jednak, że cnota
nie jest przynależna urodzeniu, ale można się jej nauczyć, bowiem życie cnotliwe jest dostępne dla każdego, kto tylko
pragnie z niego skorzystać. Sofiści za swoje nauki pobierali pieniądze, za co byli krytykowani.

Protagoras z Abdery

Najbardziej znany sofista, który stworzył pojęcie tzw. homo mensura – „człowiek jest miarą wszystkich rzeczy -
istniejących, że istnieją, a nieistniejących, że nie istnieją.”. Jego poglądy zbliżały się w stronę relatywizmu, gdyż uważał,
że o tym, czy coś jest dobre czy złe decyduje sam człowiek, natomiast wartości moralne nie są dane z góry.
Protagoras był agnostykiem, uważał, że nie uda się dowieść istnienia lub nieistnienia boga. Pytany, czy wierzy w bogów,
odpowiedział: „Sprawa jest trudna, a życie ludzkie krótkie.”
Wymyślił metodę dyskusji, która służyła nie zbliżaniu się do prawdy, lecz przekonywaniu do własnych poglądów.
Pojęcie cnoty łączył ze zdolnością do kierowania sprawami publicznymi.

Gorgiasz

Uważał, że nic nie istnieje, ponieważ gdyby nawet istniało, to byłoby nierozpoznawalne. A gdyby nawet było
rozpoznawalne, to byłoby niewyrażalne. Wg Gorgiasza rozum przydaje się tylko do rozważania konkretnych faktów, a
słowo, które nie łączy się z rzeczywistością, jest samo w sobie wartością.

Sokrates

Bardzo interesujący filozof, niezwykle tajemnicza i intrygująca postać. Mieszkał w Atenach w czasach sofistów (ok. IV
w.p.n.e.), których ostro krytykował. Słynął z siły i brzydoty. Podobno był gruby, miał wyłupiaste oczy i zadarty nos. Był
hoplitą (ciężkozbrojnym żołnierzem). Stworzył podwaliny filozofii greckiej. Za życia nie wydał żadnych pism, jego

3

poglądy przekazał w swoich pismach jego uczeń, Platon.
Sokrates uważał, że wartości moralne są zakorzenione w duszy człowieka. Głosił ideał życia cnotliwego (życia, w którym
człowiek dba o swoją duszę). Cnota udoskonala człowieka, czyni go lepszym, ponieważ pozwala duszy być dobrą.
Elementami życia cnotliwego są :panowanie nad sobą, wolność wewnętrzna (eukreteja), autonomia cnoty (autorkeja) i
szczęście jako cel i motyw dobrych uczynków (eudajmonia).
Sokrates zasłynął z tego, że próbował skłonić ludzi do myślenia. Udawał, że nic nie wie, zadawał mnóstwo pytań i w
trakcie rozmowy zmuszał swego rozmówcę, by dostrzegł słabości w swoim rozumowaniu. Zmuszał więc ludzi do
używania rozumu. Taki sposób podstępnego ukazywania słabości ludzkiego sposobu myślenia nazywany jest ironią
sokratyczną. Sokratesowi przypisuje się dwa hasła: Wiem, że nic nie wiem, Poznaj samego siebie.
W 399 r. oskarżony o „wprowadzanie nowych bogów”, „zwodzenie młodzieży na manowce” został skazany na karę
śmierci. Aby uniknąć publicznego pohańbienia, popełnił samobójstwo.