Antybiotyk

Antybiotyki to związki chemiczne - naturalne, wytwarzane przez drobnoustroje, ale także syntetyczne, produkowane przez człowieka, które są stosowane w lecznictwie jako leki przeciwdziałające infekcjom wywoływanym przez drobnoustroje (najczęściej bakterie, ale także mykoplazmy i pierwotniaki). Bywają także używane profilaktycznie w zapobieganiu zakażeniom bakteryjnym w przypadku osłabienia odporności, np. neutropenii, a także w profilaktyce bakteryjnego zapalenia wsierdzia.

Pochodzenie słowa

Naukowcy wiedzieli już w XIX wieku, że niektóre organizmy przeciwdziałają rozwojowi bakterii. Nazywano to zjawisko antybiozą (z greki anti- przeciw, przeciwstawny i -bios życie).

XX wiek - wiek antybiotyków

Odkrycie pierwszego antybiotyku zostało dokonane w 1929 roku przez Alexandra Fleminga, który zauważył, że kultury bakterii nie chcą rosnąć na podłożu przypadkowo zanieczyszczonym przez pleśń Penicillium notatum.

Oprócz pleśni (grzyby niedoskonałe) zdolnością wytwarzania antybiotyków wyróżniają się promieniowce i bakterie.

Po odkryciu penicyliny wkrótce potem pojawiły się następne antybiotyki - naturalne, półsyntetyczne i syntetyczne. Wprowadzenie antybiotyków do lecznictwa stało się przełomem dając lekarzom oręż do walki z chorobami zakaźnymi, które do tej pory były przyczyną śmierci i chorób setek milionów osób.

Pod względem budowy chemicznej antybiotyki należą do różnych grup związków organicznych. Z tysięcy naturalnie występujących antybiotyków zaledwie kilkadziesiąt mogło być włączonych do leczenia ludzi i zwierząt ze względu na toksyczność lub niekorzystne działania niepożądane.

Najważniejsze antybiotyki, które zostały odkryte w XX wieku to:

• streptomycyna (w roku 1944)

• chloromycetyna (chloramfenikol)

• aureomycyna (w roku 1948)

• aktynomycyna

• erytromycyna

• neomycyna

• oksytetracyklina

Mechanizm działania

Ogólnie rzecz biorąc, działanie antybiotyków polega na powodowaniu śmierci komórki bakteryjnej (działanie bakteriobójcze) lub wpływaniu w taki sposób na jej metabolizm, który ograniczają możliwości jej mnożenia się (działanie bakteriostatyczne).

Antybiotyki zazwyczaj blokują pewne procesy metaboliczne bakterii. Głównym problemem jest specyficzność działania. Nie trudno jest zabić 100% bakterii - można to zrobić silnym promieniowaniem, wysoką temperaturą lub ekstremalnym pH środowiska. Niestety takie procesy zabiły by również niechybnie pacjenta. Antybiotyki powinny więc powodować jak najmniej szkód u pacjenta. Najmniej szkodliwe są te, które uniemożliwiają budowę ścian komórkowych bakterii (np. penicylina), których człowiek oczywiście nie posiada. Inne atakowane procesy to m.in. synteza białek (tetracyklina) i synteza kwasów nukleinowych. Są one w pewnym stopniu odmienne od odpowiednich procesów u ludzi, dlatego ich szkodliwość nie jest wysoka. Osobnym problemem jest szkodliwość dla naturalnej flory bakteryjnej człowieka.

Podział

Niektóre ważniejsze grupy antybiotyków to:

• antybiotyki beta-laktamowe

• antybiotyki penicylinowe np. penicylina benzylowa (Penicillininum Crystallisatum,Penicillininum procainicum), w tej grupie wyróżniamy:

• penicyliny naturalne (penicylina benzylowa)

• penicyliny półsyntetyczne (pozostałe antybiotyki z tej grupy)

• antybiotyki cefalosporynowe, potocznie cefalosporyny np. cefradyna (Sefril)

• antybiotyki monobaktamowe (monobaktamy) np. aztreonam

• antybiotyki karbapenemowe (karbapenemy) np. imipenem

• antybiotyki tetracyklinowe, potocznie tetracykliny np. doksycyklina (Doxycyclinum)

• antybiotyki fluorochinolowe, potocznie fluorochinolony np. cyprofloksacyna (Cipropol), pefloksacyna, norfloksacyna,

• antybiotyki aminoglikozydowe potocznie aminoglikozydy np. streptomycyna, gentamycyna, amikacyna,

• antybiotyki makrolidowe potocznie makrolidy np. erytromycyna, rovamycyna,

• linkosamidy (klindamycyna, linkomycyna)

• antybiotyki polipeptydowe (polimiksyny) np. kolistyna

• antybiotyki glikopeptydowe np. wankomycyna (vancomycin)

• antybiotyki streptograminowe np. chinopristina-dalfopristina

• antybiotyki ketolidowe

• antybiotyki oksazolidinonowe np. linezolid

• antybiotyki oligosacharydowe np. ewerninomycyna

Przyszłość

Nadzieje na świat bez chorób zakaźnych nie spełniły się. Po pierwsze, do dziś nierozwiązany jest problem chorób wirusowych, takich jak AIDS, gorączka krwotoczna wywoływana przez wirus Ebola czy nawet zwykła grypa (choć istnieją też leki antywirusowe, zobacz interferon), a po drugie coraz więcej szczepów bakterii, wytwarza mechanizmy obrony przed szkodliwym dla nich działaniem antybiotyków - powstają nowe szczepy oporne (oporność bakterii na działanie antybiotyków).

Odczyn Biernackiego (OB) Test ten i jego zastosowanie w diagnostyce medycznej zostały po raz pierwszy opracowane w 1897 przez polskiego lekarza Edmunda Biernackiego.

Wiktor Szokalski (1811-1890). Okulista. Urodził się w Warszawie. Mając 19 lat brał udział w powstaniu listopadowym, za walkę w którym otrzymał krzyż Vilrtuti Militari. Po powstaniu kształcił w Niemczech, skąd następnie wyjechał na praktykę do Paryża. W 1853 roku wrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie. Warszawski Instytut Oftalmiczny pod jego kierownictwem był jednym z najlepszych w Europie. Ponadto jako sekretarz Towarzystwa Lekarskiego założył kasę zapomogową dla lekarzy i ich rodzin. Był autorem około 200 rozpraw i artykułów naukowych, opracował podręczniki fizjologii i okulistyki oraz szereg monografii ("Wykład chorób przyrządu wzrokowego człowieka", "Początki i rozwój umysłowości w przyrodzie", "Pamiętniki"). Poza tym był jednym z pierwszych w Polsce rzecznikiem ochrony zdrowia i życia robotników, m.in. napisał pracę o ochronie zdrowia robotników, których praca naraża na liczne niebezpieczeństwa np. przy obsłudze maszyn.

Andreas Vesalius (1514-1564)

, flamandzki anatom, podważył większość twierdzeń Galena. W dziele De humani corporis fabrica..., opublikowanym po raz pierwszy w roku 1543, dowodził też błędności koncepcji Arystotelesa, dowodząc, że to mózg, a nie serce jest siedliskiem umysłu. Jego znacząca pozycja i autorytet, jakim ten uczony się cieszył w swoich czasach, pozwoliły zakorzenić się jego poglądom i tym samym utworzyły żyzny grunt pod rozwój badań nad mózgiem.

Albrecht von Haller (1708-1777)

, szwajcarski fizjolog, zmienił panujący w XVIII wieku sąd, że nerwy, które miały być rodzajem rurek, są wypełnione bliżej nieokreślonym płynem witalnym. Przywiodły go do takie sądu wyniki badań, w których wyróżniając dwa rodzaje nerwów, jak jego odległy poprzednik Herofilos: 1) odpowiedzialne za odczucia zmysłowe i 2) pobudzające mięśnie, dowiódł, iż wszystkie w ostateczności prowadzą do mózgu. Na podstawie tego doszedł do wniosku, iż w takim razie to właśnie w mózgu musi zachodzić tak percepcja zmysłowa, jak i inicjacja ruchów ciała.

HALLER Albrecht von (1708-77)

szwajcarski botanik, fizjolog, anatom; poeta; prof. uniw. w Getyndze; dał podstawy współczesnej fizjologii jako osobnej dziedziny wiedzy opartej na doświadczeniu; terminem "fizjologia" określił ogół czynności zdrowego organizmu; stworzył pojęcia pobudliwości i wrażliwości; poczynił wiele obserwacji z zakresu anatomii i embriologii; usystematyzował wiele danych dot. botaniki, anatomii i medycyny; autor podręcznika Primae lineae physiologiae, używanego jeszcze w XIX w.; zbiór poezji Die Alpen; powieści: Usong, Fabius und Cato.

Albrecht von Haller(1708-1777) był główną postacią w medycynie XVIII wieku. Był twórcą pojęcia „pobudliwość” i „wrażliwość”, przez co jest niekiedy uważany za prekursora neurologii. Był autorem 8tomów zawierających prace z dziedziny fizjologii i anatomii, zawierały naukowy opis wszystkich znanych organów ciała. Haller dowiódł, że konkretne włókna nerwowe i mięśnie mają określone funkcje, udowodnił, że funkcjonowanie wszystkich części ciała zależy od ich pobudzenia i sądził, że skurcze mięśni są wynikiem działania różnych sił mechanicznych i chemicznych. Na rok przed swoją śmiercią opublikował bibliografię medyczną zawierającą 52 000 tytułów

Ambroise Paré

(znany też jako Ambroży Pare) (1509 - 20 grudnia 1590), francuski chirurg długiej togi, uznawany za najwybitniejszego chirurga renesansu i jednego z ojców współczesnej chirurgii. Autor kilkudziesięciu prac naukowych pisanych po francusku.

W wieku 20 lat zaczął pracę jako chirurg polowy we francuzkiej armii. Dzięki zdobytym doświadczeniom opracował bardziej humanitarne metody postępowania z rannymi. Jego talent został szybko zauważony i został chirurgiem królewskim Henryka II a następnie Franciszka II, Karola IX i Henryka III. W 1537 w swoim dziele skrytykował szeroko wówczas stosowane przyżeganie rozgrzanym do czerwoności żelazem i zalewanie wrzącym olejem ran. Wynalazł pean do zaciskania naczyń co znacznie obniżyło śmiertelność podczas amputacji.

W dziedzinie chirurgii ogólnej opracował metody operowania przepuklin. Zajmował się również ortopedią, do której wprowadził leczenie za pomocą wyciągu. Innowacyjne metody wprowadził także w położnictwi

Francuski pionier chirurgii Ambroży Pare z XVI wieku, wykonał osobiście wiele amputacji kończyn, stosował także typowe protezy zamiast górnej czy dolnej kończyny, które według jego wzorów wykonywali z metalu najlepsi płatnerze. Skonstruował także nowy typ protez kończyn np. protezę pozwalającą trzymać pióro przy pisaniu. Stosował też u swoich pacjentów charakterystyczne drewniane szczudła.

Stetoskop (od gr. stēthos - pierś, wnętrze i skopein - oglądać), rzadziej nazywany także fonendoskopem, to lekarski przyrząd diagnostyczny służący do osłuchiwania chorego, głównie jego klatki piersiowej, serca i jamy brzusznej.

Pierwotnie była to słuchawka w postaci lejkowatej rurki z płaskim zakończeniem od strony usznej.

Koncepcję stetoskopu używanego obecnie wynalazł francuski lekarz Rene Laennec w 1816 roku. Dziś większość stetoskopów ma część z membraną i z lejkiem, między którymi można się przełączać. Dalej prowadzą przewody elastyczne biegnące do uszu badającego. Tego rodzaju stetoskop charakteryzuje się silnym wzmocnieniem sygnału akustycznego.

Virchow

[fỵrśo:] Rudolf, 1821-1902,

niem. anatom, patolog i antropolog; prof. uniw. w Würzburgu; czł. AU; współtwórca nowocz. patologii; twórca tzw. patologii komórkowej, upatrującej w komórkach zmian decydujących o procesie chorobowym; ustalił m.in. istotę białaczki; przeciwnik teorii ewolucji; nie uznawał odkryć L. Pasteura.

. Niem. patolog Rudolf Virchow (1821-1902) w latach czterdziestych XIX w. analizował przyczyny powstawania wylewów krwi w obrębie płuc i zastosował nazwę „infarctus” w odniesieniu do szczególnej postaci zawału, jakim jest zawał krwotoczny płuc. Nazwa wiąże się z makroskopowym wyglądem tej zmiany, robiącej wrażenie krwistego „farszu” lub „nadzienia” w ograniczonym obszarze tego narządu. Polski patolog Tadeusz Browicz (1847- 1928) przetłumaczył to pojęcie jako „nadzianka krwawa”, natomiast pol. słowo „zawał” lub „zawalisko” w znaczeniu medycznym występuje w „Słowniku terminologii lekarskiej polskiej” z 1881 r. W XIX w. „zawał” rozumiano jako: „wylew krwi w miąższu organu spowodowany zatkaniem tętnicy końcowej.

pod koniec życia Virchow, twórca teorii patologii komórkowej, utrzymującej, że komórka jest siedzibą choroby i nie uznającej organizmu w jego jednolitości, całości i indywidualności oraz jego nierozerwalności z otaczającym środowiskiem, został podda-ny krytyce przez wielu uczonych, a szereg jego poglądów uznano za błędne. Dzięki temu zdjęto klątwę rzuconą przez Virchowa na homeopatię i metoda ta zaczęła dynamicznie rozwijać się w Europie oraz w Stanach Zjednoczonych

Heinrich Hermann Robert Koch (11 grudnia 1843 - 27 maja 1910) - niemiecki lekarz i bakteriolog. Odkrywca m.in. bakterii wywołujących wąglika, cholerę i gruźlicę.

Autor "postulatów Kocha", pozwalających określić czy dany mikrooganizm rzeczywiście jest czynnikiem chorobotwórczym:

• organizm musi być znaleziony we wszystkich chorych osobnikach i nie występować naturalnie w zdrowych

• organizm powinien dać się wydzielić z chorych osobników i hodować w czystych kulturach w warunkach laboratoryjnych

• wyizolowany organizm powinien powodować pojawienie się choroby u zarażonych zwierząt

• powinna być możliwa ponowna izolalacja ze sztucznie zarażonych zwierząt.

Laureat nagrody Nobla w 1905 za badania nad gruźlicą.

1520-1541 - działalność Paracelsusa

Pierwsza połowa XVI wieku to okres działalności Theophrastusa Bombastusa von Hohenhaima, czyli lekarza powszechnie znanego jako Paracelsus. Paracelsus zjeździł wzdłuż i wszerz całą Europę, lecząc między innymi cara Rosji czy książęta Siedmiogrodu. Znany był wszędzie i miał opinię niemalże cudotwórcy. Wiedzę miał też ogromną - w każdym kraju, w którym był zawsze starał się czegoś nauczyć. Oprócz wiedzy zawartej w księgach posiadł również mądrości znachorów ludowych oraz wiedzę chirurgiczną... katów (a była ona wówczas niemała: kaci często musieli doprowadzać oskarżonych do stanu umożliwiającego stanięcie przed sądem, czyli ponastawiać zwichnięte stawy, unieruchomić połamane kości i opatrzyć rany. W tym czasie kaci byli poważną konkurencją dla "zawodowych" lekarzy).
Współcześni Paracelsusowi medycy przygotowywali różnego rodzaju mikstury, mazidła i różne wywary, do których trzeba było używać ziół z całej prawie Europy. Przygotowana przez nich recepta bywała zwykle dłuższa niż paragon z kasy supermarketu po zrobieniu świątecznych zakupów. Paracelsus wierzył natomiast, że istnieje jeden cudowny lek na wszystkie choroby. Wprawdzie nigdy nie udało mu się go znaleźć, ale i tak bardzo zmniejszył liczbę specyfików wchodzących w skład jednego lekarstwa. Paracelsus jest też twórcą słynnego powiedzenia "Świat to apteka, a Bóg jest największym aptekarzem". O jego wpływie na medycynę niech świadczy fakt, że w krajach niemieckich do tej pory, pomimo wprowadzenia ogromnej liczby leków syntetycznych, znaczącą dziedziną farmakologii jest fitoterapia - czyli leczenie ziołami i lekami uzyskanymi na bazie wyciągów roślinnych

VIII wiek naszej ery - Arabowie zakładają pierwsze publiczne apteki

W tym samym czasie Arabowie zakładali także pierwsze szpitale. Organizacyjnie niczym nie różniły się one od obecnych szpitali wysokiej klasy. Było tam bardzo czysto, istniały nawet specjalne kuchnie szpitalne. A przede wszystkim - nie były to średniowieczne umieralnie. Arabowie w miarę swoich umiejętności starali się pacjentów leczyć. Dość powiedzieć, że w jednym ze szpitali pracowało 24 lekarzy różnych specjalności! W przypadku poważniejszych schorzeń prowadzone były historie choroby

53 r. p.n.e. - 7 rok n.e. - Aulus Cornelius Celsus

Co prawda Celsus lekarzem nie był, niemniej jednak przyczynił się do rozwoju medycyny. Postawił sobie bowiem za cel zebranie całej wiedzy jaką dysponował ówczesny świat. Chcąc nie chcąc - kilka tomów musiał poświęcić medycynie. Zrobił to na tyle rzetelnie, że dzieło to było w kanonie ksiąg medycznych aż do XVIII wieku. Celsus w wolnych chwilach zajmował się także leczeniem własnej rodziny. W końcu znał przecież prawie całą ówczesną wiedzę medyczną...

1543 - podręcznik anatomii Andreasa Vesaliusa

W 1543 roku Andreas Vesalius wydał podręcznik anatomii "O budowie ciała ludzkiego". W owych czasach było to wydarzenie przełomowe. Vesalius obalił w swoim podręczniku wiele błędów, jakie zawierał ówcześnie obowiązujący podręcznik Galena. Było to możliwe, ponieważ pod koniec XV wieku na uniwersytetach zaczęto wykonywać sekcje zwłok ludzi. Było to wielkie wydarzenie dla uczelni. Pokaz taki odbywał się najczęściej raz do roku i gromadził oprócz studentów także najbardziej znaczących obywateli miasta. Dopiero po rozpowszechnieniu takich pokazów można było odkryć błędy Galena. Nic więc dziwnego, że po tej publikacji do Vesaliusa przylgnął przydomek Vesanus (czyli szaleniec). Współcześni określili go mianem szaleńca i całkowitego beztalencia, "bezbożnie wyklinającego i napadajacego na swoich nauczycieli".

---