MOTYW WIEŻY BABAL

Jest to schemat komunikacji językowej według R. Jacobsona. Jeśli ten układ zostanie zachwiany, porozumienie miedzy dwoma osobami będzie utrudnione lub niemożliwe. Od wieków mamy problemy z "dogadaniem się". Nie ustrzegła się przed rozmową na ten temat także literatura. Częstokroć bohaterowie literac­cy budują między sobą a drugim człowiekiem lub światem mur, który uniemoż­liwia kontakt i komunikację. Kto wie, może wszystko zaczęło się od wieży Babel -

symbolu pomieszania języków?

Wieża w mitologii jest atrybutem Danae, córki króla Argos, który ją za­mknął w spiżowej wieży , bo wyrocznia w Delfach przepowiedziała mu, że zgi­nie z ręki wnuka. Znajdziemy tu również wieżę rozbrzmiewającą muzyką, a zbudowaną przez mitycznego króla Nisosa. W niej przechowywał swą harfę Apollo. W "Eneidzie" Wergiliusza - wieżę stalową, która znajdowała się u wej­ścia do Tartaru, gdzie Radamant gnozyjski sądzi zbrodniarzy, a Tyzyfone ich chłoszcze.

W Biblii odnajdziemy wieżę Babel, która miała dosięgnąć swym wierz­chołkiem samego nieba. Była rozpaczliwą, podjętą wbrew woli Boga, próbą nawiązania - zerwanej wskutek grzechu pierworodnego - łączności między niebem a ziemią. Wieża Babel stała się symbolem ludzkiej pychy.

Według W. Kopalińskiego wieża Babel jest symbolem zamieszania, pomie­szania języków, samozniszczenia, hybris, niespełnionego marzenia. Nas intere­suje oczywiście kara, jaką otrzymali ludzie za stawianie tej budowli pomiesza­nie języków, czyli utrudniona komunikacja i brak porozumienia.

Zobaczmy, jak radzą sobie z tą kwestią bohaterowie wybranych dzieł lite­rackich.

"ANTYGONA" Sofoklesa

Spór między Antygoną a Kreonem jest konfliktem dwóch racji. Córa rodu Labdakidów w imię prawa sprzeciwu, powołując się na "prawo boskie", wbrew zakazowi Kreona, grzebie swego brata Polinejkesa. Władza - tu uosabiana w postępowaniu Kreona - ma także swoje racje - "prawo ludzkie". Za bunt i sprzeniewierzenie się zakazowi władcy - skazuje Antygonę na śmierć.

Kreon nie może odstąpić od swej decyzji. Antygona jest jego krewną i przyszłą żoną Hajmona i to nie ułatwia decyzji, wręcz przeciwnie. Musi być surowy, gdyż boi się posądzenia o stronniczość.

Chce, jako nowy władca, pokazać swą siłę i nieugiętość, a tym samym auto­rytet władzy mogącej utrzymać porządek w państwie. Dobro kraju jest dla niego ważniejsze od układów rodzinnych.

Natomiast Antygona, a za nią lud, uważa, że władza winna służyć ludziom, a nie ,jednemu". Uczucia indywidualne nie mogą stać się niczym wobec więk­szości. Nie można dekretem nakazać miłości do jednego, a nienawiści do dru­giego brata.

Może gdyby Antygona nie była tak dumna w rozmowie z Kreonem, zmie­niłby zakaz na pozwolenie pochówku, choć gdzieś poza miastem! To już tylko gdybanie. Jedno jest pewne - stają naprzeciwko siebie dwie osobowości, silne i ambitne jednostki, a każda mówi, ale nie słucha drugiej. Każda chce ukazać swą wyższość i nieomylność. W tym dialogu, pełnym hybris, nie ma miejsca na porozumienie. Konflikt idealizmu z pragmatyzmem przynosi tylko zniszczenie. Antygona umiera, a Kreon traci rodzinę i pozostaje sam.

brak porozumienia wynikiem dumy i lekceważenia się rozmówców; tu konflikt tragiczny " wartości niezdolnych do współistnienia " (J. Kleiner) - dotykający trzech płaszczyzn: dwoistości prawa (boskiego i ludzkiego),

jednostki a państwa, prawdy rozumu i prawdy uczucia; ukazany w tragedii Sofoklesa problem porozumienia jest wciąż żywy, gdyż konflikty w relacji król- poddani, władca - społeczeństwo, rodzi­ce - dziecko, szef - pracownicy nikogo nie dziwią, co najwyżej są przy­czyną utraty paru kilogramów.

„ODPRA W A POSŁÓW GRECKICH" Jana Kochanowskiego

Dramat jest reinterpretacją mitu o wojnie trojańskiej, a dokładnie - próby pokojowego rozwiązania konfliktu grecko-trojańskiego, który wybuchł po po­rwaniu Heleny.

Nas interesują obrady rady królewskiej, na której posłowie, po wcześniej­szej przemowie przekupionego Iketaona, postanawiają zatrzymać Helenę w Troi. Los miasta został przesądzony.

Na uwagę zasługują dwie postacie: Antenor - patriota, niedający się oma­mić darami, mentor i uczciwy polityk oraz Aleksander (Parys) - królewicz trojańskiej lekkomyślny, porywczy, myślący tylko o sobie, a nie o konsekwencji swego postępowania.

To dramat racji, którego podstawą jest znów konflikt tragiczny. Co jest ważniejsze - szczęście osobiste Czy dobro kraju, narodu? Znając losy Troi, wy­bierzemy odpowiedź łatwo. Wydarzenia w mieście miały być przestrogą dla Polski, w której przepowiednie Kasandry odnaleźć można było w utworach pu­blicystycznych. Ogień trawiący Troję tu przybrał obraz innej katastrofy - toną­cego okrętu. Niestety, nikt nie słuchał, jedynie garstka światłych ludzi, która nie zdołała uratować swego państwa przed rozbiorami. Historia Troi stała się dzie­jami Polski do 1918r. Brakuje w tragedii fatum, jego rolę przejmuje głupota i nieudolność przywódców państwa polskiego.

tu konflikt między interesem jednostki a dobrem ogółu, jednak relacje odwrotne niż w dramacie antycznym, np. "Antygonie "; brak porozumienia wynikiem sprzecznych racji władcy i poddanych, osobistych przekonań a poświęcenia szczęścia dla dobra narodu; ten sam konflikt ukazuje "Powrót posła" J. U. Niemcewicza. Dwa obo­zy: konserwatywny i reformatorski; rodzina Podkomorzego i Gadul­skich - to znany już brak porozumienia w kwestii - dobro osobiste czy dobro państwa?

Dziady cz. III. Adam Mickiewicz

W WIELKIEJ IMPROWIZACJI mamy do czynienia z "niekomunikowal­nością" Konrada. Już w pierwszych wersach słyszymy o trudnościach poety przy wypowiadaniu ,ja wewnętrznego" za pomocą słów: "Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie; Myśl z duszy leci bystro, nim się w słowach złamie, A słowa myśl pochłoną i tak drżą nad myślą, Jak ziemia nad połkniętą, niewidzialną rzeką."

Uczucia i myśli Konrada "łamią się w słowach", gdyż są "kruche", nie mają znaczenia w pustosłowiu, potoku kolejnych znaków. Jedynie "pieśń - tworzenie" ma sens, bo jest poparta czynem, działaniem: "Gdzie człowiek, co z mej pieśni całą myśl wysłucha, Obejmie okiem wszystkie promienie jej ducha?"

Takiego człowieka nie szukał, wolał od razu zapukać szczebelek wyżej, do samego Boga. I to pragnienie dialogu przeradza się w bluźnierczy monolog, wyraz wewnętrznej pychy poety.

tu konflikt między pragnieniem uszczęśliwiania innych i odpowiedzial­nością za naród a wyrokami Absolutu; refleksja poety nad ułomnością znaków słowa a życiem wewnętrznym (cierpieniem) artysty.

"KORDIAN" Juliusza Słowackiego

Kordian jest bohaterem samotnym, którego otaczający ludzie nie są w sta­nie zrozumieć. Żyje w swoim świecie - "monologów". Najchętniej rozmawia sam ze sobą, poszukując we wnętrzu swojego, ja" odpowiedzi na dręczące go pytania.

Miłość do Laury była pomyłką - tylko "banalną konwersacją". Podróż po Europie także nie uszczęśliwia Kordiana, przynosi izolację, zamknięcie w sobie. Bohater tworzy wokół siebie mur, który ma go ochronić przed złem świata. Wchodząc w "kryształową kulę", zrywa możliwość komunikacji ze światem i otaczającymi go ludźmi. Wyraźnie o tym mówi w monologu na Mont Blanc: "Jam jest posąg człowieka na posągu świata".

Marzy jak Konrad o "rządzie dusz" z tą różnicą, że nie Bóg, ale ludzie mają mu dobrowolnie go przekazać. Kordian chce przewodzić innym, ale nie potrafi przekonać spiskowców do swych idei. "Lud obojętny i głupi" nie poprze zamie­rzeń Kordiana. Działanie w samotności i niepewności od tego momentu będzie losem naszego bohatera, inni "niech idą spać".

Spisek koronacyjny będzie jego wypełnieniem "myśli wielkiej".

Nie pomagają słowa Prezesa, przypominającego mitycznego Dedala, który hamując postanowienie Nieznajomego, nie zdaje sobie

sprawy, że "lotu" myśli Ikara w czarnym płaszczu nie da się złamać.

Kordiana zatrzyma jego własna niezgoda na likwidowanie zła - złem. Mdlejąc przed drzwiami sypialni cara, potwierdza swą niemoc dokonania czynu niezgodnego z prastarym przekonaniem Polaków do walki uczciwej i honorowej.

brak zrozumienia Kordiana z drugim człowiekiem wynikiem głębokiej wrażliwości i " ucieczki" bohatera w swój świat;

tu konflikt między pragnieniem czynu a niemożliwością jego spełnienia.

"LALKA" Bolesława Prusa

Wokół Stanisława Wokulskiego wyrasta mur, który stawiają inni, nie głów­ny bohater powieści. To historia człowieka zdeformowanego odbiciem w świa­domości ludzi go otaczających. Oprócz Rzeckiego, nikt go nie rozumiał, a raczej nie chciał zrozumieć. Był obcy wśród swoich, a także wśród arystokracji, z którą spotykał się ze względu na Izabelę Łęcką. Budował " WIEŻĘ BABEL" z ide­ałów, marzeń, nie bojąc się ryzyka. Za chęć wspinania się wyżej w hierarchii społecznej przegrywa. Nie nadaje się do życia wśród aferzystów, drobnych ciu­łaczy, myślących o pokątnych interesach. Nie potrafi znaleźć dla siebie miejsca w świecie pełnym przesądów i zakłamania. Jego "czerwone ręce" nie pasują do białych obrusów arystokratycznych stołów.

tu konflikt pokoleń: idealistów, romantyków wobec pokolenia współ­czesnego- dorobkiewiczów o wątpliwej reputacji;brak porozumienia między innymi (szczególnie arystokracją) a Wokul­skim wynikiem plotek i podejrzeń co do posiadanego majątku Stacha

"LUDZIE BEZDOMNI" St. Żeromskiego

Tomasz Judym to bezkompromisowy idealista żyjący w ciągłym konflikcie z bezdusznością i małostkowością świata. Nie chce być lekarzem bogaczy, ma dług wobec najuboższych i to im chce pomagać. W swej działalności nie znaj­duje sojuszników. Jego referat wygłoszony na spotkaniu warszawskich lekarzy, w którym prezentuje swe poglądy, niweczy szansę kariery w tym mieście. Żąda od swych kolegów, by poświęcili siły, jak on, dla ratowania nędzarzy i ubogich przedstawicieli proletariatu. Zarzucając starszym kolegom odejście od etyki i zapatrzenie się tylko w dostatnie życie - przegrywa.

Lekarze zebrani u doktora Czernisz a są oburzeni wystąpieniem młodego Tomasza, który zostaje odtrącony przez grupę lekarską.

W Cisach traktowany jest także z pobłażliwą pogardą. Dopóki nie ingero­wał w sprawy dotyczące zarządzania szpitalikiem, był tolerowany. Gdy pojawił się poważny problem, Judym nie mógł stać bezczynnie.

Oczywiście został wy­rzucony z pracy. W Warszawie, Cisach czy w Zagłębiu, do którego udał się leczyć górników, nie znalazł możliwości komunikacji ze starszymi kolegami po fachu. Jedynie Joanna Podborska - także idealistka - rozumie i popiera Toma­sza. Wydaje się, że są dla siebie stworzeni! Nadzieje na ich wspólne życie zo­stały rozwiane w finałowej scenie powieści. Judym odrzuca jedyną możliwość bycia zrozumianym i wspieranym w swych działaniach na rzecz najuboższych. Chce być sam. Rodzina, jak twierdzi, rozpraszałaby go i odciągała od misji spo­łecznika próbującego naprawić świat.

tu konflikt stary jak świat, a zamknięty w słowach: " mieć czy być ";

brak porozumienia Judyma wynikiem sporu młodego lekarza ze syba­rytyzmem starszych kolegów przysięgających pełnić posłannictwo Hi­pokratesa; ważny jest także problem wyboru drogi życiowej (działania w samotno­ści lub z bliską osobą) doprowadzający w konsekwencji do konfliktu wartości- dylematu w ~borze między uczuciem a obowiązkiem.

---