I. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE CYWILNYM

PRAWO CYWILNE

a) w znaczeniu PRZEDMIOTOWYM- to dział prawa, który reguluje stosunki majątkowe i niemajątkowe pomiędzy osobami fizycznymi, prawnymi i jednostkami organizacyjnymi nie posiadającymi osobowości prawnej ( acz posiadającymi zdolność prawną ) oparte na zasadzie równorzędności i autonomii stron.

b) w znaczeniu PODMIOTOWYM- pewne uprawnienia lub zespół uprawnień, wynikających z określonego stosunku cywilnoprawnego, a przysługujących podmiotowi prawa na podstawie prawa cywilnego w znaczeniu przedmiotowym.

Prawo cywilne ( liczba pojedyncza ) w znaczeniu przedmiotowym reguluje cywilne prawa podmiotowe ( liczba mnoga ) w znaczeniu podmiotowym.

Nazwa pochodzi ze starożytnego Rzymu i jest wzorowana na łacińskim określeniu ius civile. Zachowała się ona po dziś dzień w wielu językach- w rosyjskim- grażdanskoje prawo, francuskim- droit civil, niemieckim- burgerliches Recht. Civis- obywatel, zatem ius civile to prawo obowiązujące obywateli danego państwa. Rzymskie ius civile było ius proprium Romanorum. Prawu cywilnemu przeciwstawiano ius gentium, które było również prawem rzymskim, ale nie ograniczonym w swym zasięgu do obywateli rzymskich, lecz obowiązującym wszystkich mieszkańców imperium rzymskiego. Nieobeznani w prawie błędnie przeciwstawiają prawo cywilne prawu wojskowemu czy kościelnemu. Z powyższego wynika natomiast, iż prawo cywilne reguluje stosunki pomiędzy obywatelami ( civis ).

Prawo cywilne jest jądrem prawo prywatnego, a jego centralną instytucją jest własność. Podział prawa na publiczne i prywatne wywodzi się już od Ulpiana- prawem publicznym było to, co dotyczyło korzyści państwa, a prawem prywatnym to, co dotyczyło interesu obywateli, jednostek. Podział ten zamilkł w socjalizmie, bo było tylko prawo publiczne. W prawie francuskim prawników dzieli się na publicist i privacist, w Polsce podział ten nie jest tak silny.

Prawo cywilne możemy próbować wyodrębnić na podstawie różnych kryteriów:

a) ze względu na treść regulowanych stosunków

Prawo cywilne reguluje zarówno

- STOSUNKI MAJĄTKOWE- stosunku własnościowe w najszerszym tego słowa znaczeniu, i to nie tylko stosunki powstające na tle przynależności rzeczy i innych dóbr do danego podmiotu, czyli dotyczące korzystania z tych dóbr, lecz również stosunki polegające na wymianie dóbr i usług.

- STOSUNKI NIEMAJĄTKOWE - stosunki, których przedmiotem są dobra nie mające jako takie bezpośredniej wartości ekonomicznej, co jednak nie wyłącza, że stosunki te mogą być niekiedy powiązane ze stosunkami majątkowymi ( ochrona czci i dóbr osobistych, obowiązki małżonków, prawo autorskie, prawo ojcostwa dzieła- zabrania plagiatu, cytowania dzieła ).

b) ze względu na podmiot regulowanych stosunków

- osoby fizyczne,

- osoby prawne

- jednostki organizacyjne nie posiadające zdolności prawnej, ale posiadające osobowość prawną

- w socjalizmie wyróżniano szczególne podmioty zwane JEDNOSTKAMI GOSPODARKI USPOŁECZNIONEJ ( jgu )- osoby prawne zaliczane do sektora publicznego- banki, przedsiębiorstwa publiczne, Koło Gospodyń Wiejskich. Stosunki między nimi podlegały kodeksowi cywilnemu.

Tak więc również to kryterium nie pozwala wyodrębnić wyraźnie prawa cywilnego.

c) ze względu na metodę regulacji. Wyróżniamy:

- STOSUNKI W PIONIE- oparte o zasadę nadrzędności i podrzędności,

- STOSUNKI W POZIOMIE- oparte na zasadzie równorzędności stron.

Stosunek cywilnoprawny jest zawsze ( z założenia ) stosunkiem w poziomie, opartym na zasadach równorzędności i autonomii stron.

- ZASADA RÓWNORZĘDNOŚCI:

Np. Prokuratura Okręgowa w Łodzi zawiera z Panem X umowę o dzieło ( np. wstawienie zbitej szyby )- powstaje stosunek cywilnoprawny, w tym stosunki obie strony formalnie stoją na równych pozycjach. Natomiast, jeśli ta sama Prokuratura ściga tego samego Pana X za przestępstwo, Prokuratura funkcjonuje jako organ państwa i stosunek staje się stosunkiem w pionie i nie podlega już prawu cywilnemu.

- ZASADA AUTONOMII:

Żadna ze stron stosunku cywilnoprawnego nie może w sposób dowolny jednostronnie narzucić drugiej swej woli ( wyjątek- zob. prawa podmiotowe kształtujące ).

Spory między podmiotami prawa cywilnego rozstrzygają niezawisłe sądy powszechne, występujące w roli arbitra. Konsekwencją równorzędnej pozycji stron jest to, że w wypadku niewywiązania się z umowy występuję SANKCJA ODSZKODOWANIA.

- ZASADA WOLNOŚCI ( SWOBODY ) UMÓW- wiążę się ona z zasadą równorzędności. Wyjątki:

- UMOWA ADHEZYJNA ( UMOWA PRZEZ PRZYSTĄPIENIE )- gdy jedna strona narzuca jednostronnie treść umów o charakterze masowym, natomiast swoboda drugiej strony ogranicza się do podjęcia decyzji, czy zawrzeć umowę czy nie. Dotyczy to zwłaszcza umów takich jak: przewóz kolejowy, dostarczenie wody, energii elektrycznej. Nie można negocjować ceny biletu PKP. Mamy jednak możliwość podjęcia decyzji, czy jechać pociągiem czy samochodem. Podobnie z elektrownią- można nie zawrzeć umowy.

Tworząc prawo cywilne ustawodawca wkłada sporu wysiłku aby wyrównać stosunki gospodarcze.

Stąd PRAWO KONSUMENCKIE- chroni obywateli przed nadużyciami prawa ( zob. Art. 385¹ ).

Zakres prawa cywilnego:

Co do których dziedzin powstaje pytanie, czy są częścią prawa cywilnego.

Dotyczy to:

a) PRAWA PRACY- wyrosło na podstawie stosunku najmu pracy, zaczęło się wyodrębniać w poł. XIX w., musi spełniać funkcje gwarancyjne. Domeną są NORMY SEMI- IMPERATWNE- wyznaczają pewien standard, który musi być przestrzegany ( np. płaca minimalna, minimalna długość urlopu ).

01.01.1974 uchwalono KODEKS PRACY, obowiązuje do dziś, z poważnymi zmianami. Jednak art. 300 kp, mówiący, iż w przepisach nie unormowanych kp stosuje się przepisy kc, zachował aktualność.

b) PRAWA RODZINNEGO- reguluje zasadniczo stosunki majątkowe, bo w socjalizmie rodzina miała opierać się na stosunkach niemajątkowych w przeciwieństwie do rodziny burżuazyjnej opartej na stosunkach majątkowych. Stąd wyodrębniono KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY. Natomiast prawo rodzinne jest prawem cywilnym.

c) POSTĘPOWANIE CYWILNE- odrębne od prawa cywilnego- jest to procedura. Prawo dzieli się często na:

- prawo materialne ( prawo cywilne )- definicja patrz wyż.

- prawo formalne ( postępowanie cywilne )- ogól przepisów normujących właściwość sądów i innych organów powołanych do rozpoznawania spraw cywilnych oraz regulujących postępowanie przed tymi sądami i organami w tych sprawach. Reguluje je KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO. Służy ono realizacji cywilnych prawa podmiotowych wynikających ze stosunków cywilnoprawnych.

d) PRAWO HANDLOWE- jest prawem cywilnym między kupcami ( przedsiębiorcami ), profesjonalistami, którzy zajmują się działalnością handlową, jeżeli zawierają umowy regulowane w kodeksie cywilnym. Reguluje je KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. Kiedyś był to kodeks handlowy. Reguluje on przede wszystkim sytuację podmiotów.

e) PRAWO GOSPODARCZE ( Wirtschaftsrecht ) powstało w XIX w. w Niemczech, obejmowało dziedziny prawa użyteczne w działalności gospodarczej, części prawa podatkowego, administracyjnego, wodnego, rolnego. W okresie socjalizmu mianem prawa gospodarczego określano prawo obowiązujące pomiędzy jgu. Nie było katedr prawa handlowego- zamiast tego katedry obrotu uspołecznionego. W CSRS był nawet odrębny kodeks gospodarczy. W PRL zachowano zasadę jedności, ale kodeks cywilny upoważniał Radę Ministrów do stosowania przepisów obowiązujących tylko dla obrotu uspołecznionego.

Systematyka prawa cywilnego

1) CZĘŚĆ OGÓLNA- są to normy, które- przynajmniej w zasadzie- regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego. Takie "wyjęcie przed nawias" zasad wspólnych ma tę dogodność, że zwalnia od potrzeby ich powtarzania przy regulowaniu poszczególnych instytucji cywilnoprawnych.

2) PRAWO RZECZOWE- normuje społeczne formy korzystania z dóbr majątkowych, które w obrocie traktowane są jako dobra samoistne.

a) przedmiotem KORZYSTANIA są RZECZY w ścisłym tego słowa znaczeniu ( definicja rzeczy- patrz niż. )

b) forma korzystania ukształtowana jest w postaci praw podmiotowych bezwzględnych.

3) ZOBOWIĄZANIA- normy te regulują stosunki prawne, z których powstają WIERZYTELNOŚCI, czyli prawa jednego podmiotu ( WIERZYCIELA ) do żądania od drugiego podmiotu ( DŁUŻNIKA ) ŚWIADCZENIA, to jest pewnego zachowania się pozytywnego ( DZIAŁANIA ) lub negatywnego ( ZANIECHANIA ), mają one charakter praw podmiotowych względnych/

a) część ogólna- zawiera przepisy dotyczące wszystkich stosunków zobowiązaniowych bez względu na źródło ich powstania,

b) część szczegółowa- unormowane są poszczególne źródła zobowiązań.

4) PRAWO SPADKOWE- reguluje zasady przepływu praw i obowiązków, które ciążyły na osobie zmarłej.

5) PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE ( w osobnym kodeksie- kro ). W jego ramach wyodrębnia się:

a) stosunki prawne wynikające z małżeństwa, regulujące zawarcie małżeństwa, prawa i obowiązki małżonków ( niemajątkowe i majątkowe ) oraz ustanie i unieważnienie małżeństwa,

b) stosunki prawne wynikające z pokrewieństwa i powinowactwa oraz przysposobienia.

c) stosunki prawne wynikające z opieki nad małoletnim, nie jest to w zasadzie stosunek rodzinnoprawny w ścisłym tego znaczeniu, ale ponieważ opieka nad małoletnim jest surogatem władzy rodzicielskiej, przeto powszechnie zalicza się ją do prawa rodzinnego.

Jest także szereg części omawianych odrębnie:

6) PRAWA NA DOBRACH NIEMATERIALNYCH- prawa do niematerialnego produktu twórczej działalności umysłu ludzkiego ( np. utwór naukowy, literacki, artystyczny, ustalony w jakiejkolwiek postaci, wynalazek, wzór użytkowy ).

DOBRO NIEMATERIALNE- wytwór umysłu ludzkiego, niejako w oderwaniu od przedmiotu materialnego, od rzeczy, w której ten utwór został ucieleśniony.

a) PRAWO AUTORSKIE,

b) PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ ( WYNALZCZCE ),

7) PRAWO WEKSLOWE I CZEKOWE ( PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH ),

8) PRAWO SPÓŁDZIELCZE

9) PRAWO UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH

Historia źródeł polskiego prawa cywilnego

Na skutek rozbiorów Polski x XVIII w. przerwany został w sposób nagły rozwój polskiego prawa cywilnego. Poszczególne obszary Polski pozostawały pod rządami różnych systemów prawnych. Z tego punktu widzenia możemy wyodrębnić następujące cztery zasadnicze obszary prawne

1) ZIEMIE CENTRALNE- W 1808 Napoleon wprowadził jako ustawę obowiązującą swój KODEKS NAPOLEONA. Jego zaletą jest elastyczność sformułowań, co pozwoliło na to, że zasadnicze przepisy obowiązują do dziś. Zawiera on GENERALNE KLAUZULE ODPOWIEDZIALNOŚCI.

Np. Art. 415 jest kopią art. 1382 Kodeksu Napoleona. Art. 1384 tegoż Kodeksu wprowadza odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez rzecz pod pieczą, co stanowi dziś podstawę odpowiedzialności przy wypadkach komunikacyjnych. Francuzi nie mają jednak wyodrębnionej części ogólnej. Kodeks miał 2281 artykułów. Składają się na nie: tytuł wstępny i 3 księgi ( o osobach, majątkach, o zdobywaniu własności ). Kodeks ten nie mógł być jednak zaakceptowany w całości. Z jednej strony był zbyt postępowy, z drugiej można było niektóre materie uregulować lepiej. Dlatego Kodeks ten uległ dość istotnym zmianom:

- w 1818 Sejm Królestwa Polskiego uchwalił "Prawo o ustaleniu własności dóbr nieruchomych, o przywilejach i hipotekach", w 1825- "Ustawa o przywilejach i hipotekach" autorstwa Jan Wyczechowskiego- ulepszała instytucję ksiąg wieczystych ( do tej pory we Francji nie funkcjonuje ona dobrze ).

- zmieniono też instytucję małżeństwa- było świeckie, co na ziemiach polskich było nie do pomyślenia. W 1825 Sejm uchwalił Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego, który zastępował niektóre przepisy Kodeksu Napoleona. Powrócono do małżeństwa wyznaniowego. Zachowano jednak właściwość sądów powszechnych do spraw rozwiązywania małżeństwo. Dopiero w 1836 wszystkie sprawy małżeńskie została poddane jurysdykcji kościołów.

- "Ustawa o polepszeniu sytuacji dzieci nieślubnych"- stare kodeksu inaczej traktowały dzieci ślubne i nieślubne ( ciągle zresztą nie zrównano pozycji dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich ).

2) ZABÓR PRUSKI- Landrecht Pruski. W 1900 Burgerliches Gesetzbuch ( BGB )- obok francuskiej jest to druga kodyfikacja modelowa. Wszystkie ustawodawstwa cywilne da się ująć w dwóch grupach:

a) opierające się na kodeksie francuskim ( Belgia ),

b) opierające się na kodeksie niemieckim ( Japonia, Brazylia ).

BGB jest dziełem profesorów prawa, wytworem pogłębionej analizy prawa cywilnego. Przyjęta systematyka zawiera część ogólną. Napisany jest precyzyjnym, hermetycznym, profesorskim językiem. Przeciętny Niemiec nie byłby w stanie go zrozumieć. Jest w nim wiele przepisów kazuistycznych- np. przy naruszeniu jakich dóbr można domagać się odszkodowania.

3) ZABÓR AUSTRIACKI- trwały prace nad kodyfikacją. W 1787- Kodeks Zachodniogalicyjski- Galicja stała się poligonem doświadczalnym, w 1811- uchwalono, w 1812- wszedł w życia ABGB- kodeks cywilny austriacki ( Das Allgemaine Burgerliche Gesetzbuch ).

4) SPISZ I ORAWA obowiązywało prawo węgierskie

5) ZIEMIE WSCHODNIE- obowiązywał III Statut Litewskie, następnie zastąpiony przez ustawodawstwo carskiej Rosji, zebrane w Zwodzie Praw ( Zwod Zachanow ).

Gdy I Rzeczpospolita została podzielona pomiędzy mocarstwa ościenne w żadnym z państw europejskich prawo cywilne nie było skodyfikowane. Ze względu na obowiązywanie różnych systemów prawnych należy wyodrębnić cztery zasadnicze obszary prawne:

UNIFIKACJA- ujednolicenie prawa na terenie całej Polski- stała się pierwszym doniosłym zadaniem państwa polskiego. Powołano Komisję Kodyfikacyjną, która uchwaliła następujące ustawy:

- 1924- Ustawa o prawie wekslowym i czekowym ( 1936- PRAWO WEKSLOWE I CZEKOWE ),

- 1926- PRAWO AUTORSKIE, PRAWO O ZWALCZANIU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI, PRAWO MIĘDZYDZIELNICOWE, PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE,

- 1928- PRAWO O OCRONIE WYNALZKÓW, WZORÓW I ZNAKÓW TOWAROWYCH, PRAWO O SPÓŁKACH AKCYJNYCH

- 1933- KODEKS ZOBOWIĄZAŃ, PRAWO O SPÓŁKACH Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ. Kodeks zobowiązań regulował prawo zobowiązań. Ojcem kodeksu był prof. Roman Launchan de Berrie. Napisał podręcznik i komentarz do kodeksu. Była to znakomita ustawa o wysokim poziomie teoretycznym. Wydzielenia zobowiązań było pomysłem Szwajcarów.

- 1934- KODEKS HANDLOWY

W latach 1945- 1946 dokończono proces unifikacji prawa cywilnego na ziemiach polskich:

- 1945- PRAWO OSOBOWE I MAŁŻEŃSKIE

- 1946- PRAWO RODZINNE, OPIEKUŃCZE, MAŁŻEŃSKIE MAJĄTKOWE, SPADKOWE, RZECZOWE, O KSIĘGACH WIECZYSTYCH, PRZEPISY OGÓLNE PRAWA CYWILNEGO,

- 01.01.1947- Przepisy Zastąpiły Dawne Ustawodawstwa

- 1950- zarządzono reformę i kodyfikację prawa cywilnego, uchwalono Kodeks Rodzinny ( wspólny z Czechosłowacją- ideą było aby wszystkie kraje socjalistyczne miały takie samo prawo ).

- 1952- PRZEPISY OGÓLNE PRAWA CYWILNEGO

Usiłowano stworzyć nowe kodeksy, ale projekt został gwałtownie skrytykowany. Dopiero pod koniec lat 50. powołano Komisję Kodyfikacyjną. Weszli tam najwybitniejsi profesorowie prawa cywilnego, którzy zdobyli swe tytuły pod rządami prawa niesocjalistycznego, wyszkoleni na prawie francuskim, austriackim ( prof. Czachórski, prof. Wasilkowski, prof. Szpunar, prof. Szer ). Im powierzono pracę nad kc. W 1960 ogłoszono projekt, który składał się z pięciu ksiąg.

- 25.02.1964- KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY Z PRZEPISAMI WPROWADZAJĄCYMI,

- 24.04.1964- KODEKS CYWILNY I PRZEPISY WPROWADZAJĄCE

W podobnym czasie uchwalono też kodeks postępowania cywilnego.

PRZEPISY WPROWADZAJĄCE ( numerowane cyframi rzymskimi ) regulują sposób wejścia w życie nowych przepisów ( INTERTEMPORLNE ).

Wszystkie te ustawy mają moc od 01.01.1965. Dzięki tradycjom, które udało się przenieść do kc, nie trzeba było uchwalać nowego kodeksu po zmianie formy rządu, natomiast konieczne były nowelizacje:

1) nowelizacja z 1990- powrót do gospodarki rynkowej

a) usunięto te instytucje prawne, które ściśle były związane z formacją ustrojową określaną mianem realnego socjalizmu:

- przywrócono jednolite pojęcie własności ( skreślono artykuły normujące formy własności 126- 139 )

- zrównano wszystkie podmioty prawa cywilnego. Zlikwidowano jgu, korzystające z licznych przywilejów ( nie można było egzekwować prawa zatrzymania, brak świadczeń wzajemnych, brak przedawnienia roszczenia windykacyjnego ).

b) zmodyfikowana niektóre instytucje prawne i wprowadzono takie instytucje, które zostały odrzucone w warunkach ustroju socjalistycznego i związanej z nimi gospodarki planowej

- przedawnienie

- zasada swobody umów

- klauzulę REBUS SIC STANTIBUS i ZASADĘ WALORYZACJI.

Wywołane to było szalejącą inflacją, więc zasada PACTA SUNT SERVANDA nie miała sensu. Nie było żadnych środków prawnych, które pozwoliłyby uniknąć takiej sytuacji ( odsetki- 12% ). Klauzula REBUS SIC STANTIBUS daje możliwość zrewidowania umowy ze względu na zmianę stosunków dlatego, że wypełnienie go w przewidzianej formie grozi dla jednej ze stron niepowetowaną szkodą.

WALORYZACJA- umożliwia stronom wprowadzenie KLAUZUL WALORYZACYJNYCH ( płaci się x, co stanowi równowartość y ). W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, można zażądać waloryzacji świadczeń.

- dołączono do księgi III tytuł XXXVII- "Przekaz i papiery wartościowe"

b) nowelizacja z 23.08.1996

- wprowadzono odpowiedzialność gmin ( samorządu terytorialnego ) za szkodę wyrządzoną przez ich funkcjonariuszy,

- zmieniono przepisy dotyczące rękojmi i gwarancji ( na prokonsumenckie ),

- rozszerzono środki majątkowe ochrony dóbr osobistych,

c) nowelizacja z 02.08.2000

- ochrona konsumenta w stosunkach z profesjonalistą ( KLAUZULE NIEDOZWOLONE- Art. 385^3. - jeśli znajdzie się w umowie, druga strona może domagać się ich wykreślenia.

- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny,

d) nowelizacja z 14.02.2003

- unormowana status prawny niepełnych ( ułomnych ) osób prawnych

- przeniesiono dotychczasowe przepisy kodeksu handlowego do kc ( przedsiębiorcy i ich przedstawiciele ), a sam kh utracił moc,

- zmodyfikowano przepisy o ofercie, umowie przedwstępnej, formie czynności prawnej

-wprowadzono podpis elektroniczny,

- zdefiniowano pojęcia: konsument, przedsiębiorca, przedsiębiorstwo

e) nowelizacja z 2004

- nowe przepisy o odpowiedzialności władzy publicznej za szkody wyrządzone działaniem niezgodnym z prawem tej władzy ( art. 77 ust. 1 Konstytucji ). W sprawie tej interweniował Trybunał Konstytucyjny i uchylił moc obowiązującą Art. 418. ( ale pamiętać należy, że odszkodowania są płacone z naszych podatków ).

Nowelizacjom podlegał także kro

a) nowelizacja 1975,

b) nowelizacja 1995

- przysposobienie zagraniczne.

c) nowelizacja 1998

- wady oświadczeń woli przy zawieraniu małżeństwa,

d) nowelizacja 1999

- separacja

e) nowelizacja 2004

- sądowe ustalenie ojcostwa ( wynik wyroku TK, gdyż w przypadku dziecka pozamałżeńskiego sądowego ustalenia ojcostwa mogła dochodzić tylko matka i dziecko, teraz także ojciec dziecka )

- zmiany w prawie małżeńskim majątkowym,

Źródła ( w szerokim znaczeniu ) prawa cywilnego:

I STANOWIONE:

1) Kodek cywilny z 23.04.1964, dzieli się na cztery księgi, te na tytuły, działy, rozdziały, artykuły, paragrafy

a) Księga I. Część ogólna ( Art. 1- 125 )

b) Księga II. Własność i inne prawa rzeczowe ( Art. 126- 352 )

c) Księga III. Zobowiązania ( Art. 353- 921¹⁶ )

d) Księga IV. Spadki ( Art. 922- 1088 ).

2) Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1964

a) Tytuł I. Małżeństwo ( Art. 1-61⁶ )

b) Tytuł II. Pokrewieństwo ( Art. 62- 144 )

c) Tytuł III. Opieka i kuratela ( Art. 145- 184 )

3) Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 04.02.1994

4) Ustawa o księgach wieczystych i hipotece z 06.07.1982

USTAWA O KSIĘGACH WIECZYSTYCH I HIPOTECE ( PRAWO HIPOTECZNE )- uregulowanie tej materii w osobnej ustawie jest wynikiem ideologicznych zapatrywań- gdy stanowiono kc wydawało się, że w PRL przeprowadzi się nacjonalizację ziemi, a hipoteka nie miałaby wtedy sensu. Dopiero po zmianie konstytucji i akceptacji własności prywatnej ustawodawca zdecydował się uregulować sprawę hipoteki.

5) Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z 06.12.1996

6) Ustawa o własności lokali z 24.06.1994

7) Ustawa o gospodarce nieruchomościami z 21.08.1997

8) Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 15.12.2000

PRAWO SPÓŁDZIELCZE- reguluje trzy wymienione prawa spółdzielcze,

9) Prawo o aktach stanu cywilnego z 29.09.1986

10) Prawo prywatne międzynarodowe z 12.11.1965

11) Kodeks postępowania cywilnego z 17.11.1964

II. NIESTANOWIONE:

1) PRAWO ZWYCZAJOWE- reguła stałego postępowania w jakiejś sprawie, nie ustanowiona przez kompetentne organy państwa, lecz ustalona w praktyce obrotu prawnego, która została uznana i zastosowana przez organy stosujące prawo.

2) ZWYCZAJ- powszechnie stosowana w danym czasie, miejscu i środowisku praktyka określonego postępowania.

3) ORZECZNICTWO SĄDOWE

- Sądu Najwyższego

- Trybunału Konstytucyjnego,

- Naczelnego Sądu Administracyjnego

III. ODESŁANIA DO NORM I OCEN POZAPRAWNYCH

1) ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

2) DOBRE OBYCZAJE

3) WZGLĘDY SŁUSZNOŚCI

4) DOBRA WIARA

Konflikty norm prawa cywilnego:

Mogą mieć charakter:

1) PRZESTRZENNY - gdy stosunek cywilnoprawny może być rozpatrywany z punktu widzenia różnych państw. Np. Polka wychodzi za mąż za obywatela innego państwa.

Reguluje to PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE- zespół norm kolizyjnych ( w Polsce- ustawa z 12.11.1965- PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE ). Zawiera normy kolizyjne II stopnia, które mówią sędziemu, którego państwa prawo jest właściwe do zastosowania w danej sytuacji.

W prawie francuskim zawarcie małżeństwa nie ma wpływu na nazwisko. W prawie niemieckim małżonkowie wybierają. Co zrobić, gdy Niemka wychodzi za mąż za Francuza? Dlatego niezmiernie trudno jest ujednolicić w Europie prawo rodzinne i spadkowe- łatwiej prawo zobowiązań.

2) CZASOWY- gdy ustawa tego nie reguluje- przepisy intertemporalne:

Jaką ustawę- dawną czy nową- stosować do oceny skutków prawnych, związanych ze stosunkiem prawnym powstałym pod rządami ustawy dawnej, realizujących się pod rządami:

a) ustawy dawnej

Zasada: Art. 3- ustawa nie mocy wstecznej ( LEX RETRO NON AGIT )

Wyjątek: wynika z jej:

- brzemienia,

- celu

Jest to sprzeczne ze stanowiskiem TK, który uznał, że retroakcja ustawy może wynikać tylko z jej brzmienia.

Zasada lex retro non agit- ustawa działa tylko na przyszłość, nie obejmuje więc swoją mocą obowiązującą okresu poprzedzającego jej wejście w życie. O mocy wstecznej ustawy możemy mówić tylko wtedy, gdy w drodze swoistej fikcji przyjmie się jak gdyby ustawa obowiązywała już przed wejściem w życie, w szczególności w chwili, w której nastąpiło dane zdarzenie prawne. Moc wsteczna ustawy nie wchodzi w grę, gdy do stosunku prawnego powstałego przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, ustawa ta ma być stosowana na przyszłość, tj. od dnia wejścia w życie.

Przykład: Załóżmy, że wg dawnej ustawy górna granica odsetek umownych byłą ograniczona do 10%, a nowa ustawa wprowadza obniżenie tej stopy do 6% oraz że pożyczka pieniężna była udzielona w rok przed wejściem w życie nowej ustawy na okres 2 lat, przy czym odsetki płatne były corocznie z góry. Jeżeli ustawa nowa ma moc wsteczną, to odsetki zapłacone za rok przed wejściem w życie nowej ustawy podlegałyby zwrotowo w kwocie przewyższającej stopę 6%, natomiast nie pozostaje w żadnym związku z zasadą retroakcji fakt, że za drugi rok trwania stosunku pożyczki, a więc za rok po wejściu w życie nowej ustawy odsetki będą się należeć tylko w wysokości 6%.

b) ustawy nowej:

Np. zawarto najem w 2000 r., a w 2002 weszła nowa ustawa i co wtedy? Istnieją dwa poglądy:

- ZASADA DALSZEGO DZIAŁANIA USTAWY DAWNEJ- mimo wejścia w życie ustawy nowej należy do skutków stosować ustawę nową

Gwarantuje bezpieczeństwo obrotu i pewność co do treści stosunku prawnego. Np. zawarto umowę pożyczki. W chwili X odsetki wynosiły 5%, co było niezwykle korzystne. Gdyby można było skorzystać z podwyższenia odsetek ( bo zmieniła się ustawowa regulacja ), to rachunek ekonomiczny straciłby sens.

- ZASADA BEZPOŚREDNIEGO DZIAŁANIA USTAWY NOWEJ- od chwili wejścia w życie ustawy nowej należy do tych skutków stosować ustawę nową.

Nowe prawo może zaskoczyć strony i spowodować perturbacje w ich funkcjonowaniu prawnym i ekonomiczny, skoro jednak ustawodawca wprowadza nowe przepisy, to dlatego, iż potrzebują tego stosunki społeczno- gospodarcze. Prawo odzwierciedla przecież pewien poziom rozwoju stosunków społeczno- gospodarczych ( przypomina to marksowską teorię bazy ( stosunków ) i nadbudowy ( prawa ).

Zasada: Art. XXVI pwkc- zasada dalszego działania ustawy dawnej ( dotyczy przede wszystkim zobowiązań ).

Wyjątki- przepisy szczególne stanowią inaczej.

- Art. XXXVIII pwkc- treść praw rzeczowych- zasada bezpośredniego działania ustawy nowej. Tutaj przepis prawny reguluje treść stosunku prawnego, tj. wynikające z niego prawa i obowiązki samodzielnie w oderwaniu od stanu faktycznego, który wywołał powstanie tego stosunku prawnego,

Przykład: Przed wejściem w życie kc A zawarł z B umowę o przeniesienie własności rzeczy. Ważność tej umowy należy także pod rządem kc ocenić wg prawa wówczas obowiązującego, to samo dotyczy treści uprawnień nabywcy B jako właściciela, jeżeli chodzi o zakres do dnia wejścia w życie kc ( lex retro non agit ).

Skutek umowy o przeniesienie własności, a więc prawo własności B będzie trwało nadal pod rządem kc, ale treść tego prawa będzie od chwili wejścia kc podlegać przepisom tego kodeksu. Jeżeli teraz B przeniesie własność na osobę C, do to tej umowy stosować się będzie kc.

II. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

STOSUNEK PRAWNY to taki stosunek między ludźmi lub jednostkami organizacyjnymi, uznanymi przez normę prawną za podmioty prawa, w którym podmioty te mają wynikające z dyspozycji normy prawnej uprawnienia i obowiązki, realizacja zaś tych uprawnień i obowiązków zagwarantowana jest przymusem państwowym.

- każdy stosunek prawny jest stosunkiem społecznym- nie istnieją stosunki prawne między osobą a rzeczą.

- same strony nie są zdarzeniami prawnymi, ale wpływają na to, aby powstały skutki prawne.

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY to stosunek, który jest określany przez dyspozycję norm prawa cywilnego, oparty na zasadzie równorzędności stron.

ZDARZENIE PRAWNE to fakt, z którym norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego.

Np. zawarcie zaręczyn było do dnia wejścia w życie kro z 1950 zdarzeniem prawnym, rodzącym powstanie stosunku prawnego, obecnie przestało być, gdyż prawo rodzinne nie łączy z zaręczynami żadnego skutku prawnego. Inny przykład: wady oświadczeń woli przy zawarciu małżeństwa.

ZDARZENIE CYWILNOPRAWNE to fakt, z którym prawo cywilne łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego.

W skład stanu faktycznego, od którego norma prawna uzależnia powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego, mogą wchodzić elementy, które nie są zdarzeniami prawnymi:

- dobra/zła wiara,

- błąd,

- wina,

- wiedza.

Klasyfikacja zdarzeń cywilnoprawnych ( bazuje na podręczniku niemieckim (

Uzależniając wystąpienie zdarzenia od ludzkiej woli dzielimy je na::

I) FAKTY- zdarzenia niezależne od woli ludzkiej- np.: śmierć, pożar, narodziny dziecka, upływ czasu, wejście w życie nowych przepisów

II) DZIAŁANIA sensu largo- zachowanie człowieka, które jest wynikiem jego woli.

1) działania ludzkie sensu stricto,

2) zaniechania

W zależności od tego czy dana osoba chciała wywołać skutki prawne:

1) CZYNNOŚCI ZMIERZAJĄCE DO WYWOŁANIA SKUTKÓW PRAWNYCH

a) OŚWIADCZENIA WOLI jako konieczny, ale nie zawsze jedyny składnik stanu faktycznego zwanego czynnością prawną.

b) ORZECZENIA SĄDOWE I ARBITRAŻOWE

- konstytutywne- wywołują powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku prawnego ( np. orzeczenie rozwodu ), działają EX NUNC ( NA PRZYSZŁOŚĆ )

- deklaratoryjne ( deklaratywne )- jedynie stwierdzają pewien istniejący stan faktyczny (np. stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie ), przyczyną powstania skutków prawnych nie jest orzeczenie, ale upływ czasu- działa EX TUNC ( NA PRZESZŁOŚĆ ),- nie są zdarzeniami cywilnoprawnymi,

c) AKTY ADMINISTRACYJNE- tylko te, które wywołują powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku prawnego ( np. wywłaszczenie, uwłaszczenie )

2) CZYNY- takie działania, z którymi norma prawna łączy oznaczony skutek prawny niezależnie od tego, czy wola osoby działającej skierowana była na wywołanie tego skutku.

a) BEZPRAWNE- czyny zakazane przez normę prawną, z którymi ustawa wiąże w zasadzie pewne niekorzystne dla działającego skutki prawne. Mogą polegać na:

- niewykonaniu obowiązku wynikającego z istniejącego już między stronami zobowiązania ( rodzi odpowiedzialność EX CONTRACTU- art. 471 ),

- czyny niedozwolone ( DELIKTY )- następuje bez związku z takim stosunkiem ( np. uszkodzenie ciała ), rodzi odpowiedzialność EX DELICTU- art. 415

BEZPRAWIE w prawie cywilnym to zupełnie co innego niż w prawie karnym! Jeśli nie ma przepisu zabraniającego czegoś, to nie ma kary. W prawie cywilnym nie ma katalogu czynów bezprawnych. Jako bezprawie prawo cywilne traktuje wszystko to, co wyrządza szkodę, gdy przekraczane są zasady współżycia społecznego, naruszone prawa podmiotowe. Nie ma więc ujęcia jak w prawie karnym, nie musi być przepisu- NIE MA FORMALNEJ BEZPRAWNOŚCI.

b) ZGODNE Z PRAWEM- wszystkie inne czyny, a więc działania, które ani nie podpadają pod podjęcie czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych ani nie są czynami bezprawnymi.

- PRZEJAWY WOLI podobne do oświadczeń woli, a różniące się od nich tym, że skutek prawny następuje niezależnie od woli działającego ( np. wezwanie dłużnika do zapłaty powoduje wymagalność wierzytelności ),

- PRZEJAWY UCZUĆ- np. przebaczenie,

- ZAWIADOMIENIA o pewnych zdarzeniach ( np. zawiadomienie sprzedawcy przez kupującego o wadach fizycznych rzeczy )

- CZYNNOŚCI CZYSTO FAKTYCZNE ( REALNE )- gdy czynności zmierzającego do osiągnięcia pewnego skutku pozaprawnego, z którymi ustawa łączy następstwa prawne- np. znalezienie rzeczy, stworzenie dzieła literackiego.

- OŚWIADCZENIA WIEDZY- np. piszemy, iż wiemy o długu, chcąc aby wierzyciel nam go umorzył- w rzeczywistości wywołujemy skutek przeciwny, gdyż oświadczenie wiedzy o takim długu przerywa bieg przedawnienia,

Struktura stosunku cywilnoprawnego

1) PODMIOT- są nimi

- OSOBY FIZYCZNE,

- OSOBY PRAWNE,

- JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE POSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ, KTÓRYM USTAWA PRZYZNAJE ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ

ZDOLNOŚĆ PRAWNA to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Tylko ten, kto ma zdolność prawną, może być podmiotem stosunku prawnego.

Z brzmienia Art. 33¹ wynika, że zdolność prawna to co innego niż osobowość prawna, ale wydaje się że podkreślanie różnicy nie ma większego znaczenia praktycznego.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH- zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa lub zaciągać zobowiązania.

ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁAŃ ( prawu polskiemu nie jest to pojęcie znane )- zdolność do tego, aby przez własne działanie nabywać prawa lub zaciągać zobowiązania ( przy czym własnym działaniem jest zarówno czynność prawna jak i inny czyn zgodny z prawem lub bezprawnym

STRONA- może ją stanowić jedna osoba lub więcej osób. Skoro bowiem z każdego stosunku cywilnoprawnego wynikają uprawnienia i skorelowane z nimi obowiązki, to wyodrębnić można stronę uprawnioną i stronę zobowiązaną.

- stosunek prosty- jedna ze stron jest uprawniona, druga zobowiązana- np. darowizna książki,

- stosunek złożony- obie strony są jednocześnie uprawnione i zobowiązane- np. użyczenie książki, sprzedaż książki.

Przykład: Współwłaściciele A, B i C zawierają umowę najmu konkretnego lokalu z lokatorami D, E i F. W powstałym w wyniku tej umowy stosunku najmu występują dwie strony- wynajmujący i najemca, przy czym każdą ze stron stanowią 3 podmioty.

Niektórzy ( jak K. Opałek ) rozbijają stosunki złożone na dwa stosunki proste- np. sprzedaż- sprzedawca jako zobowiązany i kupujący jako uprawniony oraz sprzedawca jako uprawniony i kupujący jako zobowiązany ).

W każdym stosunku prawnym występują co najmniej dwa podmioty, ale może być ich więcej, a w niektórych wypadkach ich liczba może być nieograniczona ( prawa podmiotowe bezwzględne ). Jeśli w jednym i tym samym stosunku prawnym o charakterze majątkowym, występują po jednej stronie dwa lub więcej podmiotów może doprowadzić do powstania jednej z następujących typowych postaci stosunku prawnego:

a( stosunki prawa rzeczowego- WSPÓŁWŁASNOŚĆ

- W CZĘŚCIACH UŁAMKOWYCH ( COMMUNIO PRO PARTE INDIVISA ), każdy z podmiotów ma pewien udział w prawie, wyrażony w postaci ułamka.

- ŁĄCZNA ( WSPÓLNOŚĆ DO NIEPODZIELNEJ RĘKI )- gdy pewne prawo służy kilko osobom łącznie, w ten sposób, że żaden ze współuprawnionych nie ma określonego udziału w tym prawie ( np. majątek spółki, wspólnota ustawowa między małżonkami ).

b) stosunki prawa zobowiązań

- SOLIDARNOŚĆ

- CZYNNA- po stronie wierzycieli ( uprawnionej )- występuje rzadko- kliku wierzycieli ma wierzytelność do jednego dłużnika i każdy z nich może żądać zapłaty całego długu, ale zaspokojenie jednego umarza dług względem wszystkich wierzycieli

- BIERNA- po stronie dłużników ( zobowiązanej )- ( art. 366 )- kilku dłużników odpowiada względem wierzyciela za cały dług, ale zaspokojenie wierzyciela przez jednego z nich zwalnia wszystkich pozostałych

- gdy kilka osób odpowiada za wspólnie wyrządzoną szkodę ( Art. 441. )

- poręczenie ( Art. 881.- poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny, wierzyciel może skierować egzekucję do dłużnika i poręczyciela )

- Jeśli wynikające ze stosunku prawnego uprawnienia lub obowiązki są podzielne, wówczas dzielą się one na tyle niezależnych od siebie części, ile jest podmiotów.

Przykład: Jeśli A pożyczył B i C 3000 zł, to tak jakby każdemu z nich pożyczył 1500 zł. Jeśli jednak A pożyczył B i C samochód ( przedmiot świadczenia jest niepodzielny ), to jest odpowiedzialność solidarna.

Prawo polskie nie reguluje w sposób generalny wspólności praw i obowiązków. Na pograniczu prawa rzeczowego i zobowiązań powstają problemy, co do których nie ma jednolitego stanowiska. Np. trzech współwłaścicieli kamienicy, a lokatorzy nie płacą czynszu- nie wiadomo, czy każdy może żądać 1/3 czynszu, czy też jeden wierzyciel działa na rzecz wszystkich.

2) PRZEDMIOT- zachowanie się ludzi dozwolone, nakazane czy zakazane, stosownie do wynikających ze stosunku prawnego uprawnień czy obowiązków, jak również niekiedy nadto obiekty istniejące poza człowiekiem, jak rzeczy, dobra niematerialne.

Jednym z kryteriów wyodrębniających tak podstawowy dział prawa cywilnego jak prawo rzeczowe jest właśnie to, iż reguluje ono grupę stosunków społecznych dotyczących rzeczy i tylko rzeczy. Wyodrębnienie prawa autorskiego czy prawa własności przemysłowej opiera się na tym, że przedmiotem uregulowanych w nich stosunków prawnych są dobra niematerialne takie, jak utwory literacki, naukowe czy artystyczne albo wynalazki.

3) TREŚĆ- składają się na nią prawa i obowiązki stron. Jedna ze stron jest zobowiązana do określonego zachowania, a drugiej przysługuje roszczenie aby ta pierwsza zachowała się w określony w ustawie lub umowie sposób. Jeśli A ma wobec B obowiązek, to B ma uprawnienie wobec A. Jeśli A ma wobec A obowiązek wydania książki, to B ma roszczenie wobec A o wydanie tej książki.

Nie ma sensu dyskutować, co jest pierwotne. Np. w common law nie mówi się o uprawnieniach- jest obowiązek, a po drugiej stronie prawo wystąpienia do sądu ( rzymskie actio ). A np. system prawa niemieckiego skonstruowany jest na uprawnieniach.

III. OSOBY FIZYCZNE

Zdolność prawna osoby fizycznej:

Zasada: Art. 8 §1- każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną

- dziecko musi urodzić się żywe, bez znaczenia natomiast jest to, czy jest ono zdolne do życia,

Art. 9- domniemanie, iż dziecko przyszło na świat żywe

Chwila urodzenia- odłączenie od ciała matki.

Wyjątek- zdolność prawna dziecka poczętego nie narodzonego ( NASCITURUSA ).

- Art. 927 §2.- dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą jeśli urodzi się żywe.

- Art. 972- przepisy stosuje się do zapisu- można dokonać zapisu na rzecz dziecka poczętego nie narodzonego,

- Art. 75. kro- można uznać dziecko poczęte nie narodzone za zgodą matki

- Art. 142 kro- forma alimentów dla dziecko poczętego nie narodzonego,

- Art. 182 kro- curator ventris- dla dziecka poczętego nie narodzonego można ustanowić kuratora, jeśli jest to konieczne.

Orzecznictwo:

- dziecko, które w chwili śmierci ojca było już poczęte, może po urodzeniu dochodzić roszczeń z art. 446§ od osoby odpowiedzialnej za śmierć ojca ( SN- 1952, 1971 ). Dodatkowo orzeczenie z 1971 mówi o tym, iż przy ubezpieczeniu dziecko poczęte, nie narodzone, może być prane pod uwagę, jeśli w chwili zajścia upadku ubezpieczeniowego było już poczęte.

-a także odszkodowania za szkodę, jakiej doznało na skutek czynu skierowanego w okresie ciąży przeciwko matce, a uszkadzającego płód lub powodującego zmiany w normalnym jego rozwoju ( SN- 1966 )- wyrządzony ciężarnej czyn niedozwolony, który spowodował wady płodu jest traktowany jako czyn przeciwko dziecku, jeśli urodzi się ono żywe i przysługuje temu dziecku roszczeniu o odszkodowanie.

Istotna jest kwestia ustalenia związku przyczynowo- skutkowego. Poważną rolę odgrywa biegły lekarz, musi stwierdzić, czy te czynniki miały negatywny wpływ na rozwój płodu. Gorzej, jeśli opinia brzmi "nie można tego wykluczyć".

- orzeczenie NSA: dziecko poczęte może być obdarowane, jeśli darowizna ma na celu zabezpieczenie przyszłych jego interesów ( w sprawie chodziło o podatek- ojciec dziecka nie był osobą bliską matce, a to oznaczało wyższy podatek, tak więc matka twierdziła, że nie dla niej, ale dla dziecka, które dla ojca jest osobą najbliższą ).

Doktryna:

a) prof. Jerzy Ignatowicz: upoważnia to do obrony tezy, że prawo polskie przyjmuje rzymską zasadę NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR- nasciturus traktowany jest jako narodzony, kiedy jest to dla niego korzystne,

b) prof. Radwański, prof. Grzybowski- we wszystkich przepisach nie chodzi o zdolność prawną nasciturusa- przepisy traktują o przyszłych prawach dziecka,

c) dziecko poczęte nienarodzone ma zdolność prawną ograniczoną i warunkową.

- Prof. Szpunar i prof. Wolter twierdzili, że nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem, że urodzi się żywe.

- Prof. Walaszek uważał, że dziecko poczęte nie narodzone ma zdolność prawną pod warunkiem rozwiązującym ( że urodzi się martwe ).

Ustawodawstwo:

16.03.1993 weszła w życie ustawa antyaborcyjna ( Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży ). Wprowadzono do Art. 8 dopisano §2: "Zdolność prawną ma również dziecko poczęte, jednakże prawa i zobowiązania nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe". Mogło to jednak spowodować, że dziecko urodzi się dłużnikiem. Zamiast poprawić sytuację nasciturusa pogorszono ją. Dodano też Art. 446¹ - "z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem". Zmiany te nie obowiązywały długo, natychmiast przegłosowano ustawę o zmianie ustawy. Skreślono art. 8 §2. W art. 446¹ dopisano "dziecko nie może dochodzić tych roszczeń w stosunku do matki". Wprowadzono bowiem dopuszczalność aborcji- a co jeśli matka chciała przeprowadzić aborcję, a lekarz ją źle przeprowadził i spowodował uszkodzenie płodu?. 18.12.1997 w sprawie orzekł TK, uznał to sformułowanie za sprzeczne i zdanie to zostało skreślone.

Nadal więc sytuacja prawna nasciturusa nie jest wyjaśniona. Niewyobrażalne jest jednak, aby SN pozbawił zdolności prawnej nasciturusa, gdy chodzi o jego korzyść.

Problematyka poczęcia i urodzenia się dziecka jaka źródła odpowiedzialności cywilnej dotyczy następujących sytuacji:

a) PRENATAL INJURIES ( SZKODY PRENATALNE )- odpowiedzialność cywilna powstaje za szkodę wyrządzoną dziecku już poczętemu, ale jeszcze nie narodzonemu ( Art. 446¹ ).

b) PRECONCEPTION INJURIES- odpowiedzialność cywilna obejmuje

- zdarzenia mające miejsce przed poczęciem się dziecka i

- powodujące następnie uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia i

- zawinione.

CONCIPIENDUS- dziecko nie narodzone, nie poczęte.

Przykład: matka dziecka urodziła dziecko upośledzone. Będąc w drugiej ciąży domagała się badań prenatalnych- wymusiła je i wtedy potwierdzono, iż płód jest uszkodzony i jest ten sam rodzaj wady wrodzonej jak u dziecka pierwszego, ale na aborcję było już za późno. Jest to coś innego niż stan, o którym mówi art. 446^1. Tam chodzi o poczęte zdrowe dziecko- czyjeś działanie powoduje jego upośledzenie po poczęciu, a tutaj mowa jest o dziecko upośledzonym od momentu poczęcia ). Powstaje więc alternatywa:

- usunięcie ciąży,

- urodzenia upośledzonego dziecka.

Nie miejsce tu rozwodzić się, co jest lepsze, bo tym zajmuje się filozofia. W każdym razie rodzice dziecka upośledzonego ponoszą szkodę w postaci większych wydatków. Matka musi w całości poświęcić się dziecku, co przekreśla jej karierę zawodową. Wysokość szkody= koszty utrzymania dziecka chorego- hipotetyczne koszty utrzymania dziecka zdrowego. Odszkodowanie wiąże się jednak z trudnym zagadnieniem, czy dziecko chciałoby istnieć? Jeśli prawo polskie przewiduje możliwość usunięcia ciąży, to zakład opieki zdrowotnej powinien ponieść odpowiedzialność, jeśli nie skierowano kobiety na badania prenatalne w odpowiednim czasie.

Jeśli rodzice czynili starania, żeby nie mieć dziecka, kobieta poddała się zabiegowi sterylizacji, brała środki antykoncepcyjne, a mimo to poczęło się dziecko, to w orzecznictwie zachodnim przyjmuje się, iż za szkodę ( urodzenie się dziecka! ) odpowiada lekarz lub farmaceuta. Współżycie płciowe rodziców traktuje się jako przyczynę szkody.

Na określenie roszczeń rodziców stosuje się następującą terminologię:

a) WRONGFUL BIRTH- roszczenia rodziców upośledzonego dziecka skierowane przeciw lekarzowi, - który w zawiniony sposób nie rozpoznał uszkodzenia dziecka w czasie ciąży ( lub jeszcze przed poczęciem )

- uniemożliwił tym samym przerwanie ciąży ( ewentualnie "doprowadził" do poczęcia ).

Stawiany mu zarzut polega na tym, iż odebrał on powodom ( rodzicom ) prawo do zadecydowania o tym, czy chcą obciążyć się defektywnym dzieckiem,

b) WRONGFUL CONCEPTION- roszczenia rodziców w sytuacji,

- oboje ( lub jedno z nich ) podjęci starania ( najczęściej ze względów ekonomicznych ) mające na celu uniknięcie poczęcia dziecka ( ewentualnie jego urodzenia się)

- ze względu na niewłaściwe postępowanie lekarza do poczęcia ( lub odpowiednio urodzenia ) dochodzi.

W efekcie rodzi się dziecko zdrowe ( ewentualna defektywność nie jest elementem konstrukcyjnym roszczenia! ), ale niechciane.

Koniec zdolności prawnej:

Zasada: Zdolność prawna osoby fizycznej ustaje z jej ŚMIERCIĄ.

Art. 922- z chwilą śmierci prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów Księgi IV.

Śmierć- ustanie funkcji mózgu.

Udokumentowaniem faktu śmierci jset:

1) AKTU ZGONU sporządzanego przez kierownika usc na podstawie ( art. 51 i n. pasc ).:

a) karty zgonu- stwierdzającej zgon i jego przyczynę,

b) po osobistym naocznym stwierdzeniu zgonu przez kierownika,

c) na podstawie pisemnego zgłoszenia właściwego organu państwowego, jeżeli okoliczności zgonu były przedmiotem dochodzenia tego organu.

2) SĄDOWE STWIERDZENIE ZGONU- jeśli mimo braku aktu zgonu

- śmierć danej osoby jest niewątpliwa ( nie musi być absolutnie pewna ) i

- brak jest aktu zgonu.

Ma charakter deklaratoryjny. Postępowanie o stwierdzenie zgonu regulowane jest w kpc. W postanowieniu o stwierdzenie zgonu sąd oznacza chwilę śmierci, a jeżeli nie jest to możliwe przyjmuje się chwilę najbardziej prawdopodobną ( Art. 538 kpc ). Przykład: Stwierdzenie zgonu następuje w takich przypadkach, jak:

- wspinają się dwaj alpiniści i jeden z nich odpada ze ściany lub zostaje porwany przez lawinę- nie sposób odszukać zwłok,

- wypadek w kopalni, odszukano zwłoki dwóch górników, a trzeciego nie,

- dziewczyna, która utopiła się podczas sztormu na oczach wszystkich,

Wyjątek: z chwilą UZNANIA ZA ZMARŁEGO

I. fakt zaginięcia osoby, która ma być uznana za zmarłą ( tzn. nie wiadomo, czy żyje czy zmarł ) i

II. upływ czasu od chwili tego zaginięcia

1) wypadki normalne, w których zaginięciu osoby nie towarzyszyły szczególne okoliczności, przemawiające za zwiększonym prawdopodobieństwem śmierci ( Art. 29 )

a) zasada ( 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości osoba jeszcze żyła,

- wyjątek:- 5 lat, jeśli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby lat 70,

- wyjątek: uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23.

2) wypadki kwalifikowane ( , w których zaginięcie nastąpiło wśród okoliczności uzasadniających

wyższy stopień prawdopodobieństwa śmierci zaginionego ( Art. 30 )

a) w warunkach pokojowych,

- jeżeli zaginięcie nastąpiło w czasie podróży morskiej lub powietrznej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym zdarzeniem szczególnym- 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne znaczenie ( §1 ).

- jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu 6- miesięcznego zaczyna się z chwilą upływu roku od dnia, w którym statek miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeśli portu przeznaczenia nie było, to po upływie 2 lat od dnia, w którym była o nim ostatnia wiadomość ( §2 ).

- jeżeli zaginięcie nastąpiło w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nieprzewidzianym w paragrafach poprzedzających- 1 rok od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo wg okoliczności powinno było ustać ( §3 ).

Jeżeli koniec terminu w wypadkach normalnych lub kwalifikowanych w warunkach pokojowych przypada na okres wojny lub działań wojennych- uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed upływem roku od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone ( w stosunku do wojny 1939- 1945- od dnia 09.05.1945 ), chyba, że wg okoliczności nie mogły one mieć wpływu na wiadomość o zaginięciu ( art. XXXI pwkc ).

b) w warunkach wojennych ( regulują to przepisy wprowadzające kc- jeszcze niedawno wydawało się, że nie ma sensu poruszać tego zagadnienia, ale wobec wojny w Iraku, przepisy te mogą znaleźć zastosowanie ).

- zaginiony brał udział w działaniach wojennych ( np. na froncie lub w partyzantce )- art. XXVIII pwkc,

- zaginiony przebywał na obszarze objętym działaniami wojennymi, a istnieje prawdopodobieństwo, że zaginięcie pozostaje w związku z niebezpieczeństwem dla życia wywołanym tymi działaniami ( np. zaginięcie w czasie nalotu )- art. XXVIII pwkc

- zaginiony w czasie wojny lub działań wojennych został pozbawiony wolności przez władze obcego państwa i osadzony w miejscu, gdzie jego życiu groziło szczególne niebezpieczeństwo ( np. osadzenie w obozie koncentracyjnym )- art. XXIX pwkc,

W tych przypadkach- 1 rok od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone. Dla osób, które zaginęły w związku z wojną 1939- 1945 początek tego terminu liczy się od dnia 09.05.1945 ( art. XXXII pwkc )

- zaginiony został w czasie wojny lub działań wojennych wywieziony przymusowo poza granice państwa ( np. wywiezienie na roboty przymusowe )- art. XXX pwkc

W tym przypadku- 3 lata od końca roku kalendarzowego, w którym zaginiony wg istniejących wiadomości jeszcze żył, a w każdym razie 2 lata od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone ( dla wojny 1939- 1945 również okres ten liczy się od dnia 09.05.1945 ).

Postępowanie o uznanie za zmarłego:

Uznanie za zmarłego tworzy nowy stan faktyczny, postanowienie ma charakter konstytutywny.

Dopiero rok przed upływem terminu niezbędnego do uznania za zmarłego można wystąpić do sądu z wnioskiem o przeprowadzenie postępowania. Wniosek może zgłosić każdy zainteresowany. Sąd musi dać ogłoszenie w piśmie poczytnym na terenie państwa. Wyznacza termin- od 3 do 6 miesięcy, w którym wzywany ma się zgłosić do sądu. Dopiero po upływie terminu wyznaczonego przez kc następuje uznanie za zmarłego w formie postanowienia. Ma ona charakter konstytutywny. Zgodnie z Art. 31. domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która wg wszelkich okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych- pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe. Jeżeli ustalono tylko dzień śmierci, to za chwilę domniemanej śmierci uznaje się koniec tego dnia ( Art. 31 §3 ).

Np. ostatnia wiadomość o Kowalskim była w listopadzie 1982. Termin zaczyna więc biec 01.01.1983. 10 lat mija 31.12.1992. Postanowienie o uznaniu za zmarłego zapada 05.01.1993. Pierwszym dniem terminu jest 01.01.1983, a nie 01.01.1993 ( jest to częsty błąd ). Wymyślono to po to, aby bardziej realne stały się daty śmierci podczas wojny.

Skutki:

a) ustanie małżeństwa ( domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu tego małżonka za zmarłego zostało oznaczona jako chwila jego śmierci ( art. 55 §1 kro )

b) otwarcie spadku,

c) wygasają prawa niemajątkowe.

Co się dzieje, jeśli osoba uznana za zmarłego żyje? Czym można zmienić datę domniemanej śmierci? Zmiana raz ustalonej daty śmierci jest możliwa tylko wtedy, gdy sąd stwierdził jednoznacznie zgon ( np. są zwłoki ).

Art. 542 kpc- w razie przeprowadzenia postępowania, sąd uchyla postanowienie, jeśli jednoznacznie stwierdzi zgon.

Art. 543 kpc- jeśli osoba uznana za zmarłą zjawi się w sądzie i stwierdzi tożsamość, to sąd uchyla postanowienie.

Taka osoba:

a) odzyskuje prawa osobiste,

b) roszczenie o wydanie spadku,

c) małżeństwo- reguluje to Art. 55 §2 kro

- jeśli drugi małżonek nie zawarł drugiego małżeństwa- to pierwsze jest ważne,

- jeśli drugi małżonek zawarł drugie małżeństwo, to

Zasada: nowy związek małżeński nie może być unieważniony.

Wyjątek: drugi związek jest nieważny jako bigamiczny, jeżeli w chwili zawarcia związku małżeńskiego obaj małżonkowie wiedzieli, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy życiu ( zła wiara ).

Art. 32.- domniemanie równoczesności śmierci- gdy kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.

Jest to domniemani iuris tantum, które może być obalone dowodem przeciwnym.

Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych:

Zdolność ta ma charakter niewątpliwy- takie czynniki jak stan psychiczny, choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy czy inne zakłócenia czynności psychicznych nie mają wpływu- okoliczności traktuje się jako nieprawidłowości w funkcjonowaniu mechanizmu woli jako wady oświadczeń woli ( choroba i leczenie się w poradni zdrowia psychicznego nie uzasadniają braku zdolności do czynności procesowych ( a więc także braku zdolności do czynności prawnych- SN, 1999 ).

Osoba fizyczna może:

I) NIE MIEĆ ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH ( Art. 12 )

- osoby, które nie ukończyły lat 13:

- osoby ubezwłasnowolnione całkowicie

Zasada: czynność prawna, dokonana przez osobę niezdolną do czynności prawnych jest nieważna ( Art. 14 §1 ),

Wyjątek: Art. 14 §2- czynność jest ważna, jeśli:

- należy do umów należących do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego,

- umowa ta nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych,

- umowa została wykonana ( wtedy staje się ważna ).

II) MIEĆ OGRANICZONĄ ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH ( Art. 15 )

- małoletni, którzy ukończyli lat 13,

- osoby ubezwłasnowolnione częściowo,

- osoby, dla których sąd ustanowił doradcę tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie

Zasada: osoba taka dokonuje czynności prawnych sama, ale do ich ważności potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego.

Mając na uwadze tą zasadę i szereg wyjątków- zależnie od rodzaju czynności prawnych ograniczony w zdolności do czynności:

1) może sam dokonywać czynności prawnej, ale do jej ważności potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego,

a) czynności rozporządzające lub zobowiązujące ( Art. 17 ):

- jeśli jest to czynność jednostronna, to jest ona nieważna ( Art. 19 ),

- jeśli jest to umowa- negotium claudicans ( Art. 18 ). Potwierdzenia może dokonać

- przedstawiciel ustawowy ( druga strona może wyznaczyć mu termin do potwierdzenia umowy, staje się wolna po jego bezskutecznym upływie ),

- osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych

2) traktowany jest jak osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych,

a) czynności, które nie są ani rozporządzające ani zobowiązujące ( a contrario z Art. 17 ),

b) umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego ( Art. 20 ).

c) nawiązanie stosunku pracy z osobą, która ukończyła 15 lat, na określonych zasadach ( np. młodzieniec przygotowujący się do zawodu ),

d) Zasada: rozporządzanie swoim zarobkiem,

Wyjątek: chyba, że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej ( Art. 21 )

e) Zasada: czynności prawne dotyczące przedmiotów:

- oddanych do swobodnego użytku przez przedstawiciela ustawowego,

- o charakterze majątkowym

Wyjątek: czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza wg ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.

e) może posiadać własny rachunek bankowy.

3) traktowany jest jak osoba niezdolna do czynności prawnych

III) MIEĆ PEŁNĄ ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH ( Art. 11 )

- osoby pełnoletnie, jeśli nie są ubezwłasnowolnione lub nie ustanowiono dla nich doradcy tymczasowego,

PEŁNOLETNIOŚĆ-

Zasada: Art. 10 §1- pełnoletnim jest ten, kto ukończył lat 18

Wyjątek: Art. 10 §2- kobieta nabywa pełnoletniość przez zawarcie małżeństwa ( zob. Art. 10§1 kro

Osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych może dokonywać wszelkich czynności prawnych w granicach swej zdolności prawnej.

Ubezwłasnowolnienie:

UBEZWŁASNOWOLNIENIE to pozbawienie bądź ograniczenie zdolności do czynności prawnych w drodze orzeczenia sądowego.

1) CAŁKOWITE ( Art. 13. §1. )-

a) osoba musi mieć ukończone 13 lat,

b)

- CHOROBA PSYCHICZNA- można na nią zapaść, można się z niej wyleczyć,

- NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY- człowiek rodzi się z nim i umiera, jeśli został pozbawiony zdolności do czynności prawnych, to pozostanie z tym najprawdopodobniej do końca,

- INNEGO RODZAJU ZABURZENIA PSYCHICZNE, W SZCEGÓLNOŚCI PIJAŃSTWO LUB NARKOMANIA- same przez się nie są podstawą ubezwłasnowolnienia, przesłanką są zaburzenia psychiczne ( zobacz w ustawie "antyalkoholowej" ).,

c) brak zdolności do kierowania swym postępowaniem- miara zaburzeń psychicznych. Osoba nie zdaje sobie sprawy ze skutków swych działań.

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna ( Art. 13. §2. )

2) CZĘŚCIOWE- art. 16. §1:

a) osoby pełnoletnia,

b) analogicznie jak przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym,

c) stan osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzanie spraw ( nie sądowych, tylko spraw o ogóle ).

Orzecznictwo sformułowało wraz z doktryną jeszcze czwartą przesłankę:

d) ubezwłasnowolnienie ma służyć dobru osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a nie interesom innych osób.

- np. rodzina nie może ograniczyć zdolności do działania jakiejś starszej ciotki, która rozdaje pieniądze,

- pieniactwo- dana osoba przysparza pracy całemu sądowi czy urzędowi, paraliżując pracę urzędu- znany w Polsce pieniacz Jacek B.- każdy sędzia w TK czy SN miał już z nim do czynienia, założył nawet Stowarzyszenie Pracowników Wyższych Uczelni- nie można go ubezwłasnowolnić.

Dla ubezwłasnowolnionego częściowo ustanawia się kuratora ( art. 16 §2 ).

Procedura ubezwłasnowolnienia:

Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądu okręgowego, który rozpoznaje ją w składzie 3 sędziów zawodowych. W sprawie uczestniczy prokurator ( Art. 544. kpc ). Art. 545. kpc określa krąg podmiotów, które mogą wszcząć postępowanie:

- małżonek,

- krewni w linii prostej,

- przedstawiciel ustawowy

- można też złożyć do sądu wniosek o własne ubezwłasnowolnienie. Dla osoby, która złośliwie złożyła wniosek o czyjeś ubezwłasnowolnienie przewidziano grzywnę.

Sąd musi skorzystać z pomocy biegłych. Art. 553. kpc- osoba, która ma być ubezwłasnowolniona musi być zbadana przez jednego lub więcej lekarzy psychiatrów. Następnie sąd może, jeśli uzna to za niezbędne, skierować osobę na obserwację w zakładzie leczniczym na okres do 6 tygodni.

- jeśli opinia biegłych jest negatywna ( nic nie stwierdzą ), to sąd jest nią związany, nie można wówczas ubezwłasnowolnić,

- jeśli opinia biegłych jest pozytywna, to sąd nie jest związany, nie ma obowiązku orzec ubezwłasnowolnienia, nawet jeśli biegli stwierdzą chorobę. Wynika to z czwartej przesłanka wyprowadzona przez SN ). Nie jest możliwe zaoczne ubezwłasnowolnienie, sąd ma obowiązek osoby wysłuchać, w miarę możliwości przy obecności biegłych. Sąd musi wskazać, z jakiego powodu orzeka, powołuje także opiekuna albo kuratora.

DORADCA TYMCZASOWY- może go powołać sąd na czas postępowania o ubezwłasnowolnieni, jeśli uzna, że jest on potrzebny dla ochrony praw osobistych lub mienia osoby, co do której toczy się postępowanie ). Skutek- osoba ta ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo. Traci to moc, jeśli:

- zapadła decyzja o ubezwłasnowolnieniu,

- oddalono wniosek

Można uchylić postanowienie o orzeczeniu ubezwłasnowolnienia, zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite lub odwrotnie. Wtedy jednak z kręgu wnioskodawców wyłączony jest sam zainteresowany. Sąd może natomiast wszczęć postępowanie z urzędu, może to zrobić także prokurator. Kiedy zapada postanowienie o ubezwłasnowolnieniu, można je zaskarżyć i może zrobić to osoba, co do której toczy się postępowanie ( postanowienie nie jest jeszcze prawomocne, więc póki co ma on pełną zdolność do czynności prawnych ).

Pojęcie konsumenta:

KONSUMENT- Art. 22¹:

- osoba fizyczna,

- dokonująca czynności prawnej

- czynność ta jest niezwiązana bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodowa,

IV. OSOBY PRAWME

Pierwsze organizacje, którym można byłoby przypisać status osoby prawnej, powstały w prawie rzymskim ( municypia ). Zaczęto je określać jako odrębny podmiot praw i obowiązków. Konstrukcję tę przeniesiono na różnego rodzaju związku osób, uznając je za tzw. universitas. W średniowieczu były to gildie kupieckie. Rozwój osób prawnych wiąże się jednak dopiero z rozwojem kapitalizmu- rozwój spółek, a celem było rozdzielenie odpowiedzialności związanej z prowadzeniem biznesu a odpowiedzialnością swym majątkiem. Chodziło o to, aby część majątku można było wydzielić na działalność gospodarczą, a reszta majątku nie mogłaby być poddana egzekucji.

W XVIII i XIX w. w okresie burzliwego rozwoju osób prawnych rozwinęły się dwa ich typy:

1) FUNDACJE ( ZAKŁADY ),

2) KORPORACJE

a( korporacje są zbiorowością osób fizycznych, powiązanych z osobą prawną przez członkostwo i realizujących wspólny cel, podczas gdy zakłady zaspokajają potrzeby osób fizycznych nie będących ich członkami ( DESTYNATARIUSZY ).

b) skład członków korporacji da się określić liczbowo, podczas gdy krąg osób korzystających z zakładu nie jest oznaczony,

c) substratem korporacji są ludzie, substratem zakładu- majątek,

d) o celach i działalności korporacji decydują członkowie, cel zaś i kierunek działalności zakładu jest z góry określony przez wolę założyciela, który też wyznacza sposób powoływania organów osoby prawnej.

Teorie wyjaśniające istotę instytucji osoby prawnej:

1) NEGUJĄCE REALNY BYT OSOBY PRAWNEJ

a) TEORIA FIKCJI Savigny'ego- wychodzi ona z podyktowanego naturalizmem założenia, że realnym podmiotem prawa może być tylko człowiek. Osoby prawne zatem jako twór sztuczny są dopuszczone do obrotu na mocy fikcji. Państwowa koncesja jest konieczna dla powstania osoby prawnej ( tylko państwo może zezwolić na istnienie fikcyjnych podmiotów ),

b) TEORIA MAJĄTKU CELOWEGO ( Brinz )- osoba prawna jest bezpodmiotowym majątkiem związanym z pewnym celem, majątek ten zostaje personifikowany. Teoria ta odrywała zarówno majątek jak i cel od żywych ludzi i tworzyła podwójną fikcję..

c) TEORIA INTERESU ( Ihering )- ma to związek z pojmowaniem przez niego prawa podmiotowego- interesy mogą mieć tylko osoby fizyczne, rzeczywistymi podmiotami są członkowie ( korporacje ) albo desynatariusze ( fundacje ). Sama osoba prawna to czysty środek techniki prawniczej

d) TEORIA KOLEKTYWNEJ WŁASNOŚCI ( Planiol )- osoba prawna to szczególna postać własności, której podmiotem jest kolektyw, a gdy chodzi o własność państwa- całe społeczeństwo.

e) TEORIA MAJĄTKU URZĘDOWEGO- również wychodzi z założenia, że podmiotem praw może być tylko człowiek, tak więc rzeczywistym podmiotem są zarządcy- są właścicielami tylko formalnie, materialnie stanowi on majątek urzędoy.

f) TEORIE POZYTYWNE NORMATYWNE ( Kelsen, Jelinek, Rumelin, Wolf )- osoba prawna to po prostu fikcja służąca tworzeniu punktu oparcia dla praw i obowiązków. Podobnie jak osoba fizyczna jako podmiot to tylko punkt zaczepienia.

2) UZNAJĄCE REALNY BYT OSOBY PRAWNEJ

a) TEORIA ORGANICZNA ( Gierke )- osoby prawne realnie istnieją tak samo jak osoby fizyczne, wskazał organy osoby prawnej, porównał dyrektora do głowy ( antropomorfizacja )- osoba prawna posiada organy.

b) INNE TEORIE REALISTYCZNE ( Michoud, Saleilles, F. Zoll )- uznają osobę prawną za realny twór społeczny.

Osoba prawna nie jest osobą w sensie etycznym- nie ma własnej woli, należy rozumieć zdolność prawną jako zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Jest to więc byt odrębny od osób fizycznych. Jej sfera prawna musi być oddzielona od sfery praw i obowiązków osób fizycznych, które ją tworzą.

OSOBY PRAWNE- Art. 33 to:

I) SKARB PAŃSTWA ( FISKUS )- samo państwo w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych. Państwo działa w dwóch sferach:

a) IMPERIUM ( władczej- nie jest równorzędne z innymi podmiotami )

b) DOMINIUM ( równorzędne z innymi podmiotami ). Tam państwo jest właścicielem określonego majątku- musi tu wchodzić w stosunki cywilnoprawne. Np. Sąd Okręgowy w Łodzie kupuje biurka- zawiera zwykłą umowę o dzieło. Nie ma odrębnej ustawy, która normowałaby od strony obrotu prawnego funkcjonowanie Skarbu Państwa. W okresie XX- lecia istniała Prokuratoria Generalna- jej przedstawiciele zajmowali się obsługą prawną Skarbu Państwa.

Art. 67. kpc- pozywając Skarb Państwa trzeba wskazać jednocześnie jednostkę organizacyjną z działalnością której wiążę się dochodzone roszczenie. Ta jednostka to STACIO FISCI ( jednostka Skarbu ). Jeśli np. sąd nie zapłaci nam za biurka pozywać będziemy Skarb Państwa- Sąd Okręgowy w Łodzi. Problem zaczyna się, gdy chodzi o ministerstwa ( Ustawa o działach administracji rządowej )- osoby odpowiedzialne za działalność. Ustawa o działalności Ministra Skarbu Państwa- jeśli nie ustalimy, do którego ministra, to domniemywa się, że podmiotem reprezentującym powinien być Minister Skarbu Państwa. Nie ma to znaczenia w kwestii wyrażania jednostek finansów publicznych- każda może wystąpić w roli Skarbu Państwa. Pewne funkcje Skarbu Państwa są wykonywane przez jednostki, które mają osobowość prawną odrębną od Skarbu Państwa. Mówimy wtedy o państwowych osobach prawnych. Dziś sfera ta zmniejsza się- np. Narodowy Fundusz Zdrowia.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych ( Art. 40 ):

Zasada: Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych i vice versa.

Wyjątek:

a) przepis szczególny stanowi inaczej

b) §2- odpowiedzialność solidarna Skarbu Państwa i państwowej osoby prawnej:

- w razie nieodpłatnego przejęcia składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa,

- na podstawie obowiązujących ustaw,

- zobowiązania powstały w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej,

- do wysokości tego składnika ustalonej wg stanu z chwili przejęcia w wg cen z chwili zapłaty.

II) JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE, KTÓRYM PRZEPISY SZCZEGÓLNE PRZYZNAJĄ OSOBOWOŚĆ PRAWNĄ.

2) PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE

- państwowe uczelnie,

- PAN,

- przedsiębiorstwa państwowe ( PKO BP, NBP ),

- PKP, PLL LOT,

- fundusze ( krytykowane- jest to wyprowadzanie pieniędzy spod kontroli państwowej ),

- agencje ( mienia wojskowego, rolnej, rozwoju ).

Jeśli taka osoba prawna zostanie zlikwidowana, to majątek wraca do Skarbu Państwa.

3) SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE. Ustawa z 1949 zniosła samorząd terytorialny- do czasu ustawy o samorządzie gminnym z 1990 nie było innych niż państwowe.

Art. 165. K- jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną.

Ustawa z 08.03.1990- każda gmina ma osobowość prawną. Potem powstały powiaty i samorządy wojewódzkie. Mają osobowość prawną.

Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje możliwość tworzenia związków gmin- mają one także osobowość prawną.

Ustawy samorządowe przewidują bardzo precyzyjnie organizację samorządowych osób prawnych. Ciągle jednak pojawia się problem, co stanie się, jeśli cofnie się decyzję samorządu, na podstawie której dokonano czynności prawnych- czy są one ważne.

Reprezentacja:

a) łączna- dwa podmioty- jeśli z czynności prawnej mają wynikać zobowiązania finansowe, potrzebna jest kontrasygnata "skarbnika",

Można też tworzyć osoby prawne na podstawie majątku samorządowego- jednostka samorządu jest fundatorem. Wówczas są to:

a) komunalne osoby prawne ( gminne ),

b) powiatowe osoby prawne,

c) wojewódzkie osoby prawne.

W razie likwidacji majątek przejmuje jednostka samorządu terytorialnego, jest on odpowiedzialny.

Odpowiedzialność jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych- jak odpowiedzialność Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych ( Art. 40 §3 ).

4) INSTYTUCJE KULTURALNE

- teatry,

- muzea

- inne instytucje kulturalne

5) KOŚCIOŁY- Ustawa z 17.05.1988 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania przewiduje rejestr kościołów i związków wyznaniowych- prawo wpisu do rejestru kościołów i związków wyznaniowych- złożenie do właściwego ministra deklaracji o założeniu i wpis do rejestru. Jeśli nie zachodzą okoliczności negatywne- 3 miesiące i wpis do rejestru, kościół albo inny związek wyznaniowy uzyskuje osobowość prawną. Reguluje to rozporządzenie w sprawie kościołów i innych związków wyznaniowych. W ustawach o stosunkach do kościołów przewiduje się też, jakie są osoby prawne kościoła.

Np. w Kościele Katolickim:

- Konferencja Episkopatu Polski,

- metropolie,

- archidiecezje,

- diecezje,

- administratury apostolskie,

- parafie,

- kościoły rektoralne ( rektoraty ),

- Caritas Polska,

- Caritas diecezji,

- papieskie dzieła misyjne

6) SPÓŁKI HANDLOWE- art. 1 §2. ksh:

- z ograniczoną odpowiedzialnością,

- akcyjna,

Są to spółki kapitałowe, mają osobowość prawną. Uzyskują ją z chwilą wpisu do rejestru.

Pozostałe:

- jawna,

- partnerska,

- komandytowa,

- komandytowo- akcyjna

To spółki osobowe.

Jest też spółka cywilna, uregulowana w kc- nie jest spółką handlową- w ogóle nie można mówić o jej osobowości, nie jest też nawet ułomną osobą prawną, inaczej niż z punktu widzenia prawa podatkowego- jest traktowana jako odrębny podmiot.

7) SPÓŁDZIELNIE ( Prawo spółdzielcze- Art. 1. SPÓŁDZIELNIA jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą ).

8) FUNDACJE

9) STOWARZYSZENIA ( Prawo o stowarzyszeniach- STOWARZYSZENIE jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem w celach niezarobkowych, podlegającym rejestracji we właściwym sądzie, a osobowość prawną uzyskuje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zarejestrowaniu ).

10) PARTIE POLITYCZNE ( Ustawa o partiach politycznych- PARTIA POLITYCZNA to organizacja społeczna występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności przez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy.

Partię zgłasza się do ewidencji prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Sąd dokonuje wpisu niezwłocznie, jeśli statut jest zgodny z przepisami prawa. W razie wątpliwości Sąd wszczyna postępowanie i występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów działania partii z Konstytucją. Była taka sprawa związana z Samoobroną ale zakwestionowany statut nie wszedł w życie.

11) ZWIĄZKI ZAWODOWE ( Ustawa o związkach zawodowych- ZWIĄZEK ZAWODOWY to dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i ochrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych ).

Powstanie osoby prawnej:

Zasada: Art. 37 §1- jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru

Wyjątek: wynika z przepisów szczególnych.

Ze względu na wpływ państwa na powstanie osoby prawnej, odróżnia się trzy systemy:

a) SYSTEM AKTÓW ORGANU WŁADZY PAŃSTWOWEJ- osoba prawna powstaje z inicjatywy organu państwa. Może być nim:

- akt normatywny ( ustawa- np. państwowoe uczelnie ).

- akt erekcyjny ( do powstania przedsiębiorstw państwowych )

W akcie tym określa się majątek ( państwo występuje w roli fundatora ).

Rejestracja ma charakter konstytutywny.

b) SYSTEM KONCESYJNY- jednostka organizacyjna powstaje z inicjatywy założycieli, którymi zależnie od typu osoby prawnej mogą być osoby fizyczne lub prawne, ale ponadto potrzebne jest jeszcze zezwolenie właściwego organu państwa ( KONCESJA ), jeśli założyciele spełnią odpowiednie warunki. Rejestracja ma charakter konstytutywny.

c) SYSTEM NORMATYWNY- przepisy prawa określają warunki tworzenia osoby prawnej- osoby fizyczne zainteresowane stworzeniem danej osoby prawnej starają się spełnić te warunki, występują o rejestrację. Kontrola dokonuje się w momencie rejestracji osoby prawnej, rejestracja ma charakter deklaratoryjny.

Te trzy sposoby wyróżniamy ze względu na wpływ władzy państwowej na tworzenie osoby prawnej:

- w systemie aktów- państwo w całości,

- w systemie koncesyjnym- inicjatywa osób fizycznych, państwo decyduje,

- w systemie normatywnym- inicjatywa osób fizycznych, państwo kontroluje.

Art. 37 §2- rodzaje rejestrów oraz ich organizację regulują odrębne przepisy. Ustawa z 1997 o KRS ujednoliciła kwestię rejestrowania osób prawnych. Rejestr prowadzą sądy rejonowe. Są to:

a) rejestr przedsiębiorców,

b) rejestr stowarzyszeń,

c) rejestr opieki zdrowotnej.

Wcześniej było to bardzo rozproszone.

Zdolność prawna osób prawnych:

Wszystkie osoby prawne mają zdolność prawną- mogą być podmiotami praw i obowiązków. Art. 36. ( skreślony ) przewidywał specjalną zdolność osób prawnych- osoba prawna nie mogła nabywać praw i zaciągać zobowiązań poza wymienionym zakresem. SN stwierdził np., że PGR nie może zawierać umów dotyczących pocztówek, bo nie ma zdolności prawnej w tym zakresie.

Zdolność prawna osób prawnych- mniejsza niż osób fizycznych, bo osoby prawne nie mają cech psychofizycznych człowieka, osoba prawna nie może zawrzeć małżeństwa czy uznać dziecka, dziedziczyć.

Precyzyjną regulację zdolności prawnej osób prawnych zawiera art. 53 kc szwajcarskiego- osoby prawne mogą być podmiotami wszelkiego rodzaju praw i obowiązków, które nie mają jako przesłanek naturalnych właściwości człowieka, jak płeć, wiek czy pokrewieństwo.

Zdolność do czynności prawnych osób prawnych:

Osoby prawne mają pełną zdolność do czynności prawnych, nie ma takich sytuacji jak w przypadku osób fizycznych- zawsze jest jeden rodzaj zdolności.

Art. 38- osoba prawna działa:

- przez swoje organy i

- w sposób przewidziany w ustawie i

- w opartym na niej statucie.

TEORIA ORGANÓW- organ składa się z osób fizycznych, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej tworzą i urzeczywistniają jej wolę. Należy odróżnić dwie sytuacje:

a) gdy działanie osoby fizycznej ( osób fizycznych ) wchodzących w skład organu uważane jest za działanie osoby prawnej ( gdy osoby fizyczne występują- SN, 1972:

- w konkretnej sprawie,

- w sposób wyraźny lub dorozumiany jako organ,

- działają w granicach kompetencji danego organu wynikającej z przepisów o ustroju osoby prawnej.

Np. prezes zarządu spółki działa jako spółka, a nie w imieniu spółki ( wg kz- PRZEDSTAWICIELSTWO ORGANICZNE ).

SN- KONCEPCJA ZARAŻENIA- jeżeli chociaż jedna osoba w organie osoby prawnej działała w złeg wierze, wystarczy to, aby wszystkie uznać za działające w złej wierze.

b) gdy osoba fizyczne jest przedstawicielem i działa w imieniu osoby prawnej ( osobnego podmiotu )

Art. 39- Gdy ktoś zawrze umowę jako organ osoby prawnej w jej imieniu:

- nie będąc jej organem lub

- przekraczając zakres umocowania organu lub

- osoba prawna w imieniu której zawarto umowę nie istnieje

Zobowiązany jest do:

- zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy,

- naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania

Czyli identycznie jak przy falsus procurator, tyle, że umowy takiej nie można konwalidować, gdyż to nie osoba prawna decyduje o kompetencje, ale obowiązujące normy. A potwierdzenie nie może zmienić przepisu ustawy.

Art. 41- siedziba osoby prawnej:

Zasada: miejscowość, w której siedzibę ma jej organ zarządzający.

Wyjątek: wynika:

- z ustawy,

- z opartego na niej statutu.

Art. 42- jeśli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator powinien postarać się:

- niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej,

- w razie potrzeby o jej likwidację.

Art. 416- zdolność deliktowa osób prawnych.

Ochrona dóbr osobistych osób prawnych

Art. 43.- przepisy o ochronie dóbr osobistych stosuje się odpowiednio do osób prawnych:

- nazwa,

- dobra sława ( ktoś napisze, że w UŁ niczego nie uczą ),

- tajemnica korespondencji,

- ochrona siedziby.

Ustanie osoby prawnej:

a) akt powołanego do tego organu państwa

b) okoliczności obiektywne, które z mocy samej ustawy powodują rozwiązanie osoby prawnej,

c) decyzją samych organów osoby prawnej,

d) reorganizacja, może polegać na:

- POŁĄCZENIU dwóch osób prawnych:

- INKORPORACJI ( jedna osoba prawna przejmuje drugą ),

- UNII ( dwie osoby prawne przestają istnieć, na ich miejsce powstaje nowa osoba prawna ),

- PODZIALE jednej osoby prawnej na kilka nowych.

Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE POSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ, KTÓRYM USTAWA PRZYZNAJE ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ ( kiedyś- UŁOMNE OSOBY PRAWNE ).

Zasada- Art. 33- stosuje się do nich odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

Odpowiedzialność- subsydiarna członków, gdy jednostka staje się niewypłacalna.

Np:

Art. 8. ksh: "spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać własność, pozywać, być pozywana, zaciągać zobowiązania". Czego np. nie może spółka komandytowa, a może osoba prawna? Jednym z nielicznych przykładów jest możliwość emitowania obligacji. W zasadzie zdolność prawna tych jednostek jest równa zdolności prawnej osób prawnych.

W identycznej sytuacji są spółki kapitałowe w organizacji ( Art. 11. ksh )- od momentu uchwalenia statutu do wpisu de rejestru. Ich sytuacja jest identyczna jak spółek osobowych.

WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA- na podstawie ustawy o własności lokali- jeśli w danym budynku został wyodrębniony lokal, to właściciele poszczególnych lokali tworzą wspólnotę mieszkaniową. Nie jest to osoba prawna, jej zdolność prawna jest węższa niż spółek handlowych ( nie może nabyć własności ). O ile spółki podlegają obowiązkowi rejestracji i muszą mieć kapitał, który musi być ujawniony, to wspólnota mieszkaniowa z definicja nie ma własnego kapitału- ma za zadanie redystrybutować środki, które mają być dostarczone zakładowi np. wodno- kanalizacyjnemu.

Pojęcie przedsiębiorcy

Zastąpiło pojęcie kupca z kh- Art. 43¹

PRZEDSIĘBIORCA-

- osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej,

- prowadząca działalność gospodarczą lub zawodową

- we własnym imieniu.

V. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH OSÓB FIZYCZNYCH

Dobra osobiste- definicja

DOBRA OSOBISTE ( wg prof. Szpunara ) pewne wartości

- niemajątkowe

- ściśle związane z człowiekiem,

- powszechnie uznane w społeczeństwie.

Inne definicje:

a) Prof. Radawński- pewne wartości, obejmujące psychiczną i fizyczną integralność człowieka.

b) Prof. Grzybowski- indywidualne wartości świata uczuć i przeżyć psychicznych człowieka.

Istniej spór w doktrynie:

a) jedno prawo podmiotowe- jedno dobro osobiste w postaci osobowości ( F. Zoll starszy ), które jest wyrażone w różnych jego przejawach.

b) jedno prawo podmiotowe- wiele dóbr osobistych ( prof. Kopf z Poznania- nikt nie ma prawa nas zniesławić czy pobić, ale obowiązuje zasada numerus classus praw bezwzględnych ( erga omnes- a takimi są prawa podmiotowe )- a katalog dóbr osobistych jest otwarty- tak więc jest jedno prawo podmiotowe, które chroni wszystkie dobra osobiste. Jest to pogląd odosobniony

c) wiele praw podmiotowych- wiele dóbr osobistych, Musimy zgodnie z Art. 23., który mówi o większej ilości dóbr osobistych przyjąć, że jest wiele dóbr osobistych, a każdemu dobru osobistemu odpowiada prawo podmiotowe. Możemy przyjąć, że na straży każdego dobra stoi chroniące go PRAWO PODMIOTOWE OSOBISTE.

Są to prawa:

- niemajątkowe,

- bezwzględne, których przedmiotem których są dobra niematerialne.

- niezbywalne ( choć wydaje się że kto występuje w reklamie zbywa się prawa do wizerunku ).

- niedziedziczne

Historia ochrony dóbr osobistych.

W prawie rzymskim- sankcją za naruszenie było zadośćuczynienie ( actio iniuriam estimatoria ).

Później pojawiło się powództwo rekontatoryjne- osoba, która zniesławiła drugą osobę, miała odwołać to, co powiedziała.

W Landrechcie- Kopfschmerzengeld- "pieniądze za cierpienie", choć nie ma uszczerbku majątkowego.

W prawie francuskim- ( A. Szpunar: "Ochrona dóbr osobistych" )- w ogóle nie przeprowadzono granicy między szkodą majątkową i niemajątkową- nigdy nie powstał problem czy należy zadośćuczynić za szkodę moralną. Początkowo ochrona opierała się na art. 1082 ( nasz Art. 415. ). Sięgano też do wolności konstytucyjnych i naruszania praw proklamowanych w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Obecnie- Art. 9 francuskiego kc stanowi, że "każdy ma prawo do poszanowania jego życia prywatnego". Bardzo szeroko traktuje się szkodę moralną i wymierza się wysokie odszkodowanie.

W prawie niemieckim- zadośćuczynienie mieści się tylko w przypadkach ustawowych. Art. 847. niemieckiego kc wylicza przypadki- szkoda na zdrowiu, kwalifikowana uwiedzenie kobiety, pozbawienie wolności. Jednak orzecznictwo dokonało tu rewolucji - na podstawie Art. 1. niemieckiej konstytucji niemiecki sąd konstytucyjny zakwestionował orzeczenie Trybunału Praw Człowieka ze Strasburga- jest to precedens. TPC kiedyś miał parę spraw rocznie, w tej chwili jest przeładowany sprawami jak sąd krajowy, co powoduje niski poziom stosowania prawa. Sądy niemieckie rozszerzyły zakres ochrony dóbr osobistych. Słynny jest wyrok, gdzie stan faktyczny był następujący- zdjęcie znanego przedsiębiorcy jadącego na koniu wykorzystano w reklamie środków na potencję. Naruszono więc dobro osobiste ( art. 1 niemieckiej konstytucji chroni godność ludzką ).

Przesłanki ochrony dóbr osobistych: ( Art. 24 §1 ):

1) DOBRO POZOSTAJĄCE POD OCHRONĄ PRAWA:

a) wymienione przez kc- Art. 23 ( nie jest to katalog zamknięty ):

- zdrowie,

- wolność,

- cześć,

- swoboda sumienia,

- nazwisko lub pseudonim,

- wizerunek,

- tajemnica korespondencji,

- nietykalność mieszkania,

- twórczość naukową, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska,

b) "odkrywane" przez orzecznictwo:

- kult pamięci zmarłego ( SN- 1965, 1968 )

- np. pani Kowalska miała męża, który został stracony za współpracę z okupantem hitlerowskim. Potem wyszła za mąż po raz drugi i pochowała go obok drugiego męża. Aczkolwiek pierwszeństwo przy pochówku przysługuje najbliższym ( a więc małżonce ), jednak rodzina męża wystąpiła o przeniesienia zwłok do innego grobu, aby móc czcić kult pamięci zmarłego.

-pani Kowalska żyła z mężem w fatalnych stosunkach i po jego śmierci na złość teściom pochowała go kilkaset kilometrów od domu. Teściowie poczuli się urażeni i wystąpili o przeniesienie zwłok do grobu, który sami przygotowali.

- mir domowy ( prawo do spokojnego korzystania z mieszkania )- SN 1967

- sfera prywatności jako taka

Była natomiast sprawa, w której powodowie domagali się ochrony korzystania ze środowiska naturalnego- byli to mieszkańcy małego miasteczka, w której środowisko zatruła fabryka. SN nie uznał prawa do nieskażonego środowiska jako dobra osobistego, ale dzisiaj orzeczenie mogłoby być inne.

Inna sprawa- kobieta domagał się nie wydania paszportu ojcu jej dziecka, gdyż chciała żeby uznał ojcostwo zanim odjedzie za granicę. Mąż wystąpił z powództwem, sąd oddalił uznając, że życie intymne nie jest dobrem osobistym. Dziś orzeczenie byłoby inne- bo jeśli sfera prywatności została uznana przez orzecznictwo za dobro osobiste, to tym bardziej sfera intymna.

Należy pamiętać, iż:

- jeśli powołujemy się na naruszenie któregoś z dóbr osobistych wymienionych w Art. 23., to nie musimy przekonywać sądu, że są to dobra osobiste

- jeśli powołujemy się na naruszenie któregoś z dóbr osobistych, które nie jest wymienione w Art. 23., to sąd ma swobodę rozstrzygnięcia. Zawarty w Art. 23. katalog dóbr osobistych nie jest wyczerpujący ( wskazuje na to jednoznacznie sformułowanie "w szczególności" ). Jakie więc dobra są chronione poza tymi wyliczonymi i kto o tym decyduje? Kształtuje to orzecznictwo. Rozszerzanie dóbr w oparciu o Art. 30 Konstytucji ( przyrodzona i niezbywalna godność ), a przepisy należy interpretować w duchu Konstytucji. Np. wpłynęła sprawa Jacka B., którego skarga wpłynęła na podstawie Art. 30 K. ( przyrodzona i niezbywalna godność )- odpowiednik At. 1 Konstytucji niemieckiej.

c) inne przepisy- zgodnie z Art. 24 §3 przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim i wynalzczym:

- rozporządzanie portretem bez zgody osoby portretowanej, jeśli nie otrzymała zapłaty za portretowanie,

- rozporządzanie listami bez zgody osoby, do której listy są skierowane,

- prawa autorskie ( naruszenie polega na przywłaszczeniu sobie autorstwa, nazwiska lub pseudonimu twórcy, na pomijaniu nazwiska przy wydawaniu lub odtworzeniu utworu ),

- prawo do wynalazku lub uzyskania patentu i świadectwa autorskiego ( naruszenie polega na zgłoszeniu przez osobę nieuprawnioną ),

- prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku/wzoru użytkowego,

- prawo do wyłącznego używania znaku towarowego

2) ZAGROŻENIE LUB NARUSZENIE TEGO DOBRA

Pojawił się problem, czy chodzi o

a) naruszenie w sensie obiektywnym czy subiektywnym- czy wystarcza to, że powód czuje, że naruszone zostało jego dobro osobiste ( subiektywnie )

b) naruszenie w sensie obiektywnym, co wydaje się właściwsze.

Przykład: Powódka została zaproszona do poddania się badaniom mózgu- odmówiła, a biegły powiedział, że odmowa jej jest sprzeczna ze zdrowym rozsądkiem. Powódka poczuła się dotknięta- iż naruszono jej cześć i wystąpiła o ochronę dóbr osobistych. SN stwierdził, że w rozumieniu obiektywnym nie mamy do czynienia z naruszeniem czci i uznał, że naruszenie nie nastąpiło ( jest to różnica między subiektywnym a obiektywnym aspektem ).

Np. powódka, które nie chciała umieszczenia zdjęcia córki na grobie, ponieważ nie była w stanie na nie patrzeć, gdyż powodowało to u niej żal nie do zniesienia wystąpiła o ochronę dóbr osobistych i usunięcie zdjęcia. SN stwierdził, że nie jest to naruszenie dóbr osobistych.

Naruszenie czci takiego dobra osobistego jak cześć człowieka może nastąpić w każdy sposób:

- ustnie,

- w publikacji,

- w liście,

- w piśmie procesowym ( SN- 1970 ),

- w reportażu telewizyjnym ( SN- SN- 1968 )

Naruszenie zdrowia człowieka lub nietykalności osobistej

- zamach na osobę człowieka,

- dokonanie zabiegu lekarskiego bez jego zgody ( wyj.- zob. niżej ).

GODNOŚĆ OSOBISTA- dobre wyobrażenie o nas samych ( można naruszyć w cztery oczy )

DOBRE IMIĘ- nasz wizerunek w społeczeństwie, przy naruszeniu musi być pewien krąg adresatów, informacja, oświadczenie.

Wzajemne naruszenie dóbr osobistych nie znosi się- jeśli dwie panie nawzajem siebie obrażają, to obie mają prawo do ochrony dóbr osobistych.

3) BEZPRAWNOŚĆ ZAGROŻENIA LUB NARUSZENIA

Nie na uprawnionym spoczywa ciężar dowodu bezprawności działania, lecz ten, kto przedsięwziął działanie zagrażając dobru osobistemu, musi wykazać, kto przedsięwziął działanie zagrażające dobru osobistemu.

Okoliczności uchylające domniemanie bezprawności:

a) zgoda pokrzywdzonego

- albo w ogóle nie możemy mówić o naruszeniu dobra osobistego ( np. ktoś zaprasza znajomych na imprezę- nie ma naruszenia nietykalności mieszkania ),

- albo też dobro osobiste zostało naruszone, ale nie ma bezprawności ( np. zabieg lekarski za oświeconą zgodą pacjenta. Zgoda oświecona to taka wyrażona w sposób świadomy, gdy pacjent jest poinformowany o wszelkich konsekwencjach. Podział ten proponuje prof. Grzybowski.

- w przypadku zawodów sportowych ( np. ktoś staje do walki w ringu bokserskim- o ile walka odbywa się zgodnie z zasadami ).

b) działanie w ramach porządku prawnego- pozwany powołuje się na konkretny przepis, który pozwalał mu na dane zachowanie

- Art. 343. §1.- obrona konieczna,

- Art. 343. §2.- dozwolona samopomoc

- ustawy regulujące funkcjonowanie policji, służb granicznych- kiedy można zatrzymać zgodnie z prawem?

- ustawa o zawodzie lekarza- ofiara wypadku musi być natychmiast poddana operacji- lekarz ma obowiązek dokonać tego nawet bez wcześniejszej zgody ( bo jej wyrażenie jest niemożliwe )

- Art. 81. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych- zezwolenia nie wymaga publikacja zdjęcia osoby powszechnie znanej, jeśli jest to związane z pełnioną przez nie funkcją.

- zezwolenia nie wymaga też publikacja zdjęcia, na którym znajdują się osoby prywatne, jeżeli jest to zdjęcie przedstawiające zgromadzenie, pochód czy uczestnictwo w innej masowej imprezie.

c) wykonywanie własnego prawa podmiotowego

d) działanie w celu ochrony interesu publicznego zasługującego na ochronę ( np. dozwolona krytyka )

- jeśli poddaje się krytyce zachowanie, sposób bycia, a nie atakuje się osoby ( czyli krytyka ad rem, a nie ad personam ), to generalnie krytyka jest dozwolona. SN stwierdził, iż za bezprawne w myśl Art. 24 §1. nie może być uznane opublikowanie materiału, jeśli był sprzeczny z rzeczywistością, ale publikujący wypełnił obowiązku przewidziane w ustawie i zachował szczególną staranność przy zbieraniu materiału. Jeśli więc dziennikarz dołożył najwyższej staranności, to choćby materiał zawierał treści nieprawdziwe i naruszał dobro osobiste, to nie można mu zarzucić bezprawności ( Aleksander Kwaśniewski przeciwko "Życiu" ).

Czy dowód prawdziwości uchyla bezprawność? Zasadniczo tak, ale nawet podanie faktów prawdziwych może być bezprawne. Jeśli ktoś kandyduje na wysokie stanowiska, to musi się liczyć z tym, że społeczeństwo chce wiedzieć o jego życiu prywatnym- tak więc publikacje taki nie będą bezprawne. Inaczej w przypadku osoby prywatnej.

Np. krytyka, iż ktoś "jest zadufanym w sobie dyletantem" prof. Waldorfa dotycząca znanego muzyka- SN napisał, że nie jest to naruszenie dóbr osobistych.

Roszczenia w przypadku naruszenia dóbr osobistych: ( Art. 24 §1 i 2 ):

I) ŚRODKI NIEMAJĄTKOWE OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH

1) ZANIECHANIE DZIAŁANIA ZAGRAŻAJĄCEGO, gdy:

- nastąpiło zagrożenie dobra

- istnieje obawa naruszenia tego dobra ( SN- 1970 ).

2) DOPEŁNIENIE CZYNNOŚCI POTRZEBNYCH DO USUNIĘCIA SKUTKÓW NARUSZENIA:

- gdy nastąpiło naruszenie dobra

Czynności te muszą być dokonane:

- przez osobę, która naruszenia się dopuściła,

- w szczególności przez złożenie oświadczenia woli odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie

W prawie prasowym z 26.01.1984- na wniosek osoby fizycznej redaktor naczelny zobowiązany jest bezpłatnie opublikować sprostowanie, jeśli istnieje zagrożenie dóbr osobistych. Forma sprostowania powinna mieć taką samą formę, jak naruszenie- np. jeśli obwiniono nas na łamach "Dziennika Łódzkiego", to sprostowanie powinno też się tam znaleźć.

Orzecznictwo:

3) POWÓDZTWO O USTALENIE ( Art. 189. kpc )- wypracowało to orzecznictwo przy akceptacji doktryny- wyrok taki czyni zadość interesom tego, czyje dobro osobiste zostało naruszone.

II) ŚRODKI MAJĄTKOWE OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH

Zależą od tego, jaka SZKODA ( uszczerbek w dobrach prawnie chronionych poszkodowanego ) nastąpiła:

1) MAJĄTKOWA ( da się wycenić w pieniądzu )- NAPRAWIENIE SZKODY NA ZASADACH OGÓLNYCH ( Art. 24 §2 ).

Zasady ogólne- art. 415 i n. Muszą zajść zwykłe przesłanki odpowiedzialności cywilnej

Np. naruszenie zdrowia- ktoś pobije drugiego człowieka i ten pobity nie może przez to pracować- powstaje więc szkodą majątkowa- tyle, ile dostałby za pracę w czasie, w jakim został z niej wyłączony. Jest więc związek przyczynowo- skutkowy. Trudniej jest jednak udowodnić następujący związek: adwokat czy lekarz stwierdza, że wskutek nieprawdziwej publikacji prasowej stracił klientelę.

2) NIEMAJĄTKOWA ( KRZYWDA )- uszczerbek w dobrach prawnie chronionych, który polega na negatywnych przeżyciach psychicznych ( ból, cierpienie ), wynikająca z naruszenia dóbr osobistych. Przysługuje wówczas ( na zasadach przewidzianych w kodeksie ):

a) w wypadkach szczególnych Art. 445 i Art. 446 §3 )

- ZADOŚĆUCZYNIENIE PIENIĘŻNE za: ( Art. 445 i Art. 446 §3 ):

- uszkodzenie ciała,

- wywołanie ciężkiego rozstroju zdrowia,

- pozbawienie wolności,

- skłonienie za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu

- znaczne pogorszenie sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego

Wg prof. Petrykowskiej Art. 445 i 446 §3 chroni dobra najcenniejsze i powinien być traktowany jako lex specialis w stosunku do art. 448 jako generalnej podstawy odpowiedzialności. Do naruszenia dobro osobistego nie jest konieczna wina naruszyciela.

b) w wypadkach pozostałych- Art. 448

- ZADOŚĆUCZYNIENIE PIENIĘŻNE lub

- ZAPŁATA ODPOWIEDNIEJ SUMY NA WSKAZANY CEL SPOŁECZNY

Art. 448 jest generalną podstawą odpowiedzialności. Musi być wina naruszyciela!.

Art. ten został zaatakowany przez Jacka B. jako naruszający prawo do sądu, bo przyznanie zadośćuczynienia jest fakultatywne.

Sprawa zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę ma ciekawe podłoże historyczne:

a) Art. 165. i 166. kz- dopuszczano zadośćuczynienie za cierpienie i krzywdę moralną w następujących wypadkach:

- uszkodzenie ciała,

- rozstrój zdrowia,

- pozbawienie wolności,

- naruszenie czci,

- kwalifikowane uwiedzenie ( kobiety, małoletniego lub chorego psychicznie mężczyzny ),

- śmierć osoby najbliższej wskutek czynu niedozwolonego.

b) Doktryna socjalistyczna przyjmowała, że nie da się w przeciwieństwie do społeczeństw kapitalistycznych przeliczyć takiej szkody na pieniądze.

Jednak Art. 445. ( w poprzednim brzmieniu )- zadośćuczynienie w wypadku:

- rozstroju zdrowia,

- pozbawienia wolności,

- uszkodzenia ciała,

- kwalifikowane uwiedzenie kobiety

Wykluczono naruszeni czci. Dzięki prof. Szpunarowi pojawiła się jednak sankcja majątkowa za naruszenie czci- było to konieczne, bo przeprosiny nie wystarczą. Efektem tego był Art. 448. ( w pierwotnej wersji nawiązka na rzecz PCK- uratowano "honor" obrażonych, a osiągnięto cel, jakim było działanie prewencyjne.

VI. PRAWO PODMIOTOWE

Teorie usiłujące wyjaśnić istotę prawa podmiotowego:

Uczeni spierają się, czy prawo podmiotowe było już znane w starożytnym Rzymie. Był tam podział na ius i lex ( prawo podmiotowe i prawo pisane ). Jednak Rzymianie tego tak nie traktowali. Centralnym pojęciem było actio ( roszczenie )- Rzymianie nie koncentrowali się na tym, jakie prawo? tylko czy przysługuje im ochrona procesowa ( actio ). Nadal takie ujęcie jest charakterystyczne dla common law.

Zaczęło pojęcie prawa podmiotowego pojawiać się u glosatorów. Poszukiwano materialnej podstawy dla powództwa.

Niemiecki prof. Jan Schap stwierdził, że poszukiwanie katalogu praw podmiotowych jest bezcelowe- są one wymienione w Dekalogu

- nie kradnij- prawa majątkowe,

- nie cudzołóż- prawa związane z rodziną,

- nie zabijaj- prawo do życia, zdrowia,

- nie mów fałszywego świadectwo- godność ludzka.

1) KIERUNEK NATURALISTYCZNY- , wiąże się z rozwojem koncepcji praw naturalnych. Istnieją pewne przyrodzone prawa podmiotowe, stanowiące prius w stosunku do prawa w znaczeniu przedmiotowym i których ochrona jest najważniejszym zadaniem norm prawnych ( Locke, Rousseau ). Źródłem praw może być Bóg. Państwo ma obowiązek poszanowania tych praw. Prawo podmiotowe ma charakter pierwotny, przedpaństwowy, a prawo przedmiotowe pełni funkcję służebną.

Teoria ta znalazła normatywny wyraz w aktach prawnych z okresu rewolucji francuskiej, a zwłaszcza Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. W tej deklaracji- prawa niezbywalne, niezaprzeczalne, których nie można człowieka pozbawić, zadaniem każdej organizacji jest ochrona tych praw. Są to:

- wolność,

- własność,

- prawo oporu.

Takie sformułowanie pojawiło się w ABGB- §16: Każdy człowiek ma prawa wrodzone, które już rozumem poznać można i dlatego należy uważać go za osobę.

2) TEORIA WOLI- Windscheida ( prawnik niemiecki, kierunek wywodzi się od szkoły historycznej Savigney'ego )- prawo podmiotowe to moc woli, użyczona przez porządek prawny jednostce, skierowana na własne zachowania jak i zachowania innych osób- kryło się za tym przeciwstawienie dwóch typów praw podmiotowych:

- właściciel może zrobić wszystko ze swoją rzeczą,

- wierzyciel może wyegzekwować swoje świadczenie ( swoboda decyzji uprawnionego ).

Przypisuje się mu złamanie rzymskiego pojęcia-

- czym innym jest skarga ( Klage )

- czym innym prawo stanowiące podstawę skargi ( Anspruch ).

Dało to podstawę do rozróżnienia prawa cywilnego materialnego i formalnego.

Koncepcji tej stawiano zarzut, że trudno mówić o mocy woli, skoro prawa podmiotowe przysługują podmiotom, które swojej woli nie są w stanie wyrazić. Odpowiedź jest taka, że porządek prawny przewiduje, żeby takie osoby miały swego przedstawiciela, który wykonuje wolę reprezentowanego.

3) TEORIA INTERESU ( Ihering )- prawo podmiotowe to prawnie chroniony interes. Podważył myśl o swobodnej woli jako centralnym punkcie Istotą jest cel- obiektywnie istniejące interesy osób wymagają ochrony. Interes rozumiany jest szeroko:

- interes materialny ( moc kształtowania własnych zachowań ),

- interes formalny ( można realizować na drodze sądowej swoje interesy ).

Zarzuty bycia uprawnionym leżą nie zawsze w interesie uprawnionego ( np. dziedziczenie spadku z długami ). Pewne interesy są chronione przez prawo, mimo iż nie przysługują prawa podmiotowe ( np. obowiązkowe szczepienia ochronne )- nie znaczy to- aby poszczególny obywatel miał prawo podmiotowe względem innego polegające na możności żądania, by ten poddał się szczepieniu.

Zarzut stawiany tej teorii to utożsamianie prawa podmiotowego z celem prawa. Z tego zastrzeżenia powstały koncepcje kompromisowe- np. w Niemczech Enecceus, Nipendei, Lehman. Połączona koncepcję Windscheida i Iheringa- prawo podmiotowe to moc woli przyznana uprawnionemu w celu realizacji jego interesów.

4) POZYTYWIZM I NORMATYWIZM- prawo podmiotowe wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym, jest czymś wtórnym.

a) Leon Duguit- teoria socjologiczna- zastąpił pojęcia prawa podmiotowego funkcją społeczną- każdy ma określoną sytuację w społeczeństwie, prawa i obowiązki, co determinuje naszą pozycję, prawa podmiotowe nie są nam dane.

b) Hans Kelsen- pojęcie podmiotu jest oderwane od zjawisk społecznych, a twierdzenie, że człowiek ma prawa i obowiązki, oznacza tylko tyle, że postępowanie tego człowieka jest treścią normy prawnej, podmiot, przede wszystkim człowiek, jest tylko punktem powiązania dla kompleksu norm prawnych. Prawo podmiotowe to norma prawna w stosunku do tej osoby, od której decyzji uzależniona jest realizacji zawartej w tej normie woli państwa w zakresie skutków przewidzianych na wypadek naruszenia prawa.

W okresie rozwoju nazizmu miało to poważne konsekwencje. Karl Lorenz w 1935 opublikował artykuł: "osoba prawna i prawa podmiotowe"- zakwestionował istnienie pojęcia prawa podmiotowych, zastępując je pozycją prawną. W okresie nazizmu odrzucono pojęcia prawa podmiotowego, to samo w państwach komunistycznych ( np. u nas K. Opałek ).

5) NEONATURALIZM- prawo podmiotowe to atut, jakim dysponuje jednostka w stosunku do państwa

Odwrót od pozytywizmu zaczął się w nauce niemieckiej. K. Radbruch- mówił o grzechu nadmiernego pozytywizmu ( prawo podmiotowe wynika z woli ustawodawcy ). Koncepcja ta jest dobra, dopóki władza znajduje się w ręku odpowiednich ludzi.

Cahing- zakwestionował pozytywizm prawniczy, cytując ustawę z 1934, w której był tylko jeden artykuł- gdzie ustawodawca postanawiał, że wydarzenia pewnej nocy, gdzie dokonano masakry Żydów, były wynikiem stanu wyższej konieczności państwowej. Pojawiło się pytanie co to jest ustawa i czy ustawodawcy wszystko wolno?

W wyniku rozwoju naturalizmu i praw człowieka nastąpił proces UPOZYTWNIENIA PRAW PODMIOTOWYCH. Wprowadzano je do konstytucji.

a) prawo francuskie- są cztery decyzje francuskiej Rady Konstytucyjnej, w których uznała ona Deklarację Praw Człowieka i Obywatela za źródło prawa powszechnie obowiązującego we Francji. Art. 1 przyznaje jej prawa niezbywalne: wolność, własność i prawo oporu. Stało się to nieco przypadkowo, bo chodziło o kontrolę prewencyjną, a powołanie Deklaracji było jedyną drogą do zakwestionowania.

b) prawo niemieckie- prawa fundamentalne ( Grundrechte ) to coś więcej niż prawa podmiotowe, których przestrzegania może domagać się jednostka. Tworzą one system wartości, który pomocny jest także ustawodawcy. Wynika z tego system skargi indywidualnej- gdy przepis ustawy narusza nasze prawa podmiotowe ). Pojawił się problem współistnienia konstytucji i ustaw zwykłych. Żadna konstytucja nie ustala wysokości odsetek.

c) prawo polskie- normy konstytucyjne są zbyt abstrakcyjne aby stosować je w zwykłych stosunkach cywilnoprawnych ( mimo Art. 8. ust. 2. K mówiącego, iż przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio ). Np. SN odmówił Jackowi B. ochrony godności na podstawie Art. 34 ust. 1. K jasno mówiąc, iż przepis jest zbyt abstrakcyjny. Zasadniczym celem jest ograniczenie ustawodawcy w stanowieniu prawa, które naruszałoby prawa podmiotowe.

Doktryna polska:

W latach 50- tych zakwestionowano pojęcie prawa podmiotowego i jego przydatność naukową. Analiza prawa podmiotowego miała być analizą uprawnień ( K. Opałek ). Wynikające zawsze ze stosunków cywilnoprawnych- na nich powinna się skupić uwaga. Pojawiło się jednak pojęcie praw podmiotowych.

1) opierające się na teorii woli

a) Prof. A. Wolter- prawo podmiotowe to funkcjonalna wiązka uprawnień, także wynikająca ze stosunku cywilnoprawnego i zagwarantowana i przyznana przez porządek prawny sfera możności postępowania w określony sposób.

b) Prof. Grzybowski- też przyjmował, iż prawo podmiotowe to przyznana przez normę prawną sfera możliwości postępowania.

Te koncepcje były pozytywistyczne- ta sfera możliwości jest wyznaczona przez ustawodawcę. Akcentowano przymus państwowy, prawo podmiotowe wynika ze stosunku cywilnoprawnego.

2) opierające się na teorii interesu

a) Prof. Szpunar- opowiadał się za teorią interesu ( rozprawa habilitacyjna z 1947 "Nadużycie prawa podmiotowego" ). Podtrzymał te przekonania w monografii o ochronie dóbr osobistych. Jako jedyny unikał rozdrabniania prawa podmiotowego na uprawnienia. Rację ma Szpunar, gdy twierdzi, że ochrona praw podmiotowych to decyzja podejmowana w oderwaniu od uprawnień- celem jest nie tyle swoboda postępowania, ale ograniczenie sfery interesu- żebyśmy nie wchodzili w sferę uprawnień innych podmiotów.

b) Prof. Radwański- umiarkowany pozytywizm- współcześnie nie można już brać nurtu pozytywistycznego. Razi jednak przesunięcie rozważań w sferę korzystnej sytuacji podmiotu- jak ja się mogę zachować z tytułu, że np. jestem właścicielem kostiumu?

Normatywne postacie prawa podmiotowego:

Podział ten stosujemy także do uprawnień, które w pewnych sytuacjach mogą być tak dominujące, że uprawnienie jest prawem podmiotowym. Kryterium: określenie sfery możności postępowania:

1) PRAWA BEZPOŚREDNIE ( WŁADCZE )- prawnie dopuszczalne zachowania uprawnionego w oderwaniu od odpowiadających temu prawu obowiązku innych podmiotów- jak uprawniony może się zachować abstrahując od powinności innych podmiotów ( Najczęściej postać ta występuje przy prawach podmiotowych bezwzględnych- np. uprawnienia właściciela ).

Prawa władcze- bo chodzi o władzę podmiotu nad przedmiotem, możność uprawnionego bezpośredniego oddziaływania na przedmiot tych praw, bezpośredniego, bez pośrednictwa innej osobie.

Interes podmiotu polega na tym, żeby posiadać i korzystać. Dany podmiot ma wyłączność w eksploatacji i korzystaniu z danego dobra. Wszystkie inne podmioty mają obligację generalną- negatywny obowiązek- nie mogą naruszyć tego prawa- jest to obowiązek negatywnego zachowania. Ten obowiązek jest jednak konstrukcją sztuczną.

Prawami o których mowa są przede wszystkim prawa rzeczowe. Takie prawo przysługuje też twórcą dzieł, różnego rodzaju projektów technicznych ( np. ustawa o własności przemysłowej- zajmuje się tym prof. Promińska ). Uprawniony ma monopol, wyłączność na korzystanie z dobra. Może go używać i korzystać z wyłączeniem innych osób.

2) ROSZCZENIA to możliwość żądania od konkretnej osoby konkretnego zachowania się w danej chwili lub w przyszłości ( wynika z Art. 120 §1- Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne- wynika, że roszczenie istnieje już przed jego wymagalnością )- ukształtowane na wzór drugiej części definicji Windscheida w Art. 353.- jako do cudzego zachowania się. Ustawodawca określa co wolno uprawnionemu a jednocześnie wskazuje obowiązek zobowiązanego. W prawach zobowiązaniowych istotą jest roszczenie- możemy domagać się od drugiej osoby określonego zachowania się. Trudno sobie wyobrazić istnienie roszczenia poza stosunkiem cywilnoprawnym. Może ono wynikać:

- z ustawy ( odpowiedzialność deliktowa )

- z umowy ( odpowiedzialność kontraktowa )

- w postaci roszczenia występują wszystkie prawa podmiotowe względne. Z jednego prawa podmiotowego może wynikać kilka roszczeń.

- roszczenie może stanowić także "emanację" prawa podmiotowego bezwzględnego- np. właściciel został przez inną osobę pozbawiony posiadania rzeczy, przysługuje mu roszczenie o jej wydanie.

Trzeba odróżnić

a) roszczenie materialne

b) ROSZCENIE PROCESOWE ( wg prof. Broniewicza ) jest to twierdzenie, które powód przedstawia w pozwie i które sąd ma zweryfikować w toku postępowania- ma się określone prawa, które podmiotowi nie przysługują.

Roszczenie procesowe może, ale nie musi pokrywać się z roszczeniem prawnomaterialnym, brak np. tego ostatniego roszczenia, gdy roszczeniem procesowym jest żądanie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego lub orzeczenie rozwodu.

3) KSZTAŁTUJĄCE ( wśród nich ZARZUTY )- polegają na tym, iż podmiot przez oświadczenie woli może ukształtować stosunek cywilnoprawny, rozstrzygnąć nie tylko o własnej sytuacji prawnej ale także o sytuacji prawnej innego podmiotu. Wykonanie prawa kształtującego może doprowadzić do

a) USTANOWIENIA- np. Art. 66. ( przed zmianą z 2003 )- od oświadczenia adresata oferty zależy, czy umowa zostanie zawarta

b) ZMIANY- możliwość wyboru świadczenia w zobowiązaniach przemiennych- jeśli określono kilka możliwych świadczeń do dłużnika należy jego wybór,

c) WYGAŚNIĘCIA stosunku cywilnoprawnego.- potrącenie ( Art. 498. )- gdy dwie osoby są jednocześnie dłużnikami i każda ze stron składa oświadczenie "potrącam". Wierzytelności potrącają się do wysokości wierzytelności niższej.

Prof. Szafnicka napisała monografię "Potrącenie w prawie cywilnym". Sądzi, że mamy do czynienie z uprawnieniem, które powstaje w ramach stosunku cywilnoprawnego. Jest to zawsze uprawnienie w ramach stosunku cywilnoprawnego, a nie prawo podmiotowe.

Prawa podmiotowe kształtujące nie rodzą roszczeń. Prawu kształtującemu nie odpowiada obowiązek drugiej strony ( wg Radwańskiego ). Druga strona musi uznać konsekwencji wykonania uprawnienia kształtującego- np. uznać potrącenie.

Są ograniczone terminem- uprawniony ma zawsze pewien termin na wykonanie prawa podmiotowego kształtującego ( np. przy ofercie, jeśli oferent nie ustali terminu, to oferta jest ważna tak długi, dopóki jej nie wycofa ).

Istnieją sytuacje, gdy dany podmiot nie może sam własnym działaniem ukształtować stosunku prawnego, ale może zrobić to sąd:

a) małżonek nie może sam oświadczenia woli o zawarciu małżeństwa, ale może wystąpić do sądu o unieważnienie małżeństwa.

b) skarga pauliańska- wystąpienie do sądu o spełnienie świadczenia powołując się na własne prawo.

ZARZUTY- sytuacje, gdy uprawniony może odmówić spełnienia świadczenia powołując się na własne prawa.

a) przedawnienia,

b) niespełnienia świadczenia wzajemnego-

c) procesowy- pozwany nie kwestionuje żądań powoda, podnosi jednak pewne okoliczności, które powodują, że nie musi uczynić zadość żądaniom. Radwański traktuje potrącenie jako zarzut.

Klasyfikacja praw podmiotowych:

I) ze względu na stopień ich ochrony:

1) PRAWA BEZWZGLĘDNE ( Absolute rechte )- prawa skuteczne przeciwko wszystkim ( ERGA OMNES ), wg tradycyjnych określeń korelatem tych praw są obowiązki nieograniczonej liczby osób do biernego zachowania się, tj. do zaniechania działań naruszających prawo podmiotowe ( w prawie własności przemysłowej- prawa zakazane ). Prototypem jest własność, na wszystkich poza uprawnionym ciąży negatywne obowiązek nie naruszania.. Jeśli wszyscy mają obowiązek poszanowania, to każdy jest potencjalnym naruszycielem tych praw. Jeśli ktoś naruszy prawa, to przeciwko niemu kieruje się roszczenie, przy czym zasadą jest, że jest to roszczenie o zaniechanie aby przywrócić monopol uprawnionego. Każde naruszenie rodzi reakcję w postaci roszczenia.

- prawa osobiste,

- prawa rzeczowe,

- niektóre prawa na dobrach niematerialnych,

- prawo do spadku,

- niektóre prawa rodzinne

Lista praw podmiotowych bezwzględnych jest zamknięta- numerus clausus- może je tworzyć tylko ustawodawca, aczkolwiek pojawia się problem praw podmiotowych osobistych ( zob. wyż ).

2) PRAWA WZGLĘDNE ( Relative rechte )- prawa skuteczne tylko między stronami ( INTER PARTES )- tylko przeciwko określonym osobom/osobie. Prototypem jest wierzytelność wynikająca ze zobowiązania. Obowiązek ciąży tylko na drugiej stronie czy kilku podmiotach, ale oznaczonych- tylko od nich uprawniony może domagać się spełnienia określonego zachowania. Tylko druga strona może naruszyć prawo. Prawa te wyczerpują się w roszczeniach. Wierzytelność to jedno lub kilka roszczeń. Jest to konsekwencją:

- wierzytelności,

- niektóre prawa rodzinne

Lista praw podmiotowych względnych jest otwarta.

ROZSZERZONA SKUTECZNOŚĆ PRAW WZGLĘDNYCH- przełamanie względnego charakteru zobowiązań. Są takie sytuacje, gdy uprawniony domaga się pewnych zachowań od osób trzecich- zakres ochrony wierzytelności spoza Art. 353. Przykłady:

a) ustawa o księgach wieczystych i hipotece- księgi wieczyste służą ujawnieniu praw rzeczowych ( a nie wierzytelności ). Księga składa się z czterech działów ( nieruchomość, prawa związane, prawa ciążące- np. służebność, hipoteka ).

- Art. 16. u.k.w.h.- w drodze wyjątku w dziale III księgi wieczystej ujawnić można prawa osobiste i roszczenia związane z nieruchomością.

- Art. 17. u.k.w.h.- jeśli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej, będzie skuteczne przeciwko każdemu kolejnemu właścicielowi nieruchomości. Każdy następny właściciel będzie musiał nasze prawo uznać.

b) SKRAGA PAULIAŃSKA ( Art. 527. )- OCHRONA PRZED NIEWYPŁACALNOŚCIĄ

Każdy z wierzycieli może żądać za bezskuteczną w stosunku do niego czynności dłużnika, jeśli spełnia ona cztery przesłanki:

- czynność dokonana została z pokrzywdzeniem wierzycieli, tzn. wskutek tej czynności i:

- dłużnik stał się niewypłacalny albo,

- dłużnik stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności

- dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli i,

- osoba trzecia uzyskała wskutek tej czynności korzyść majątkową i,

- osoba trzecia o wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, iż dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli. Domniemywa się wiedzę u:

- osoby będącej w bliskim stosunku z dłużnikiem

- przedsiębiorcy pozostającego z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych

A pożyczył B 100 tys. bez zabezpieczenia, ponieważ B miał bardzo korzystną sytuację majątkową. B przekazał jednak żonie i synom domy i samochody, sam zostając bez grosza. Zbliża się termin płatności i dłużnik jest niewypłacalny, nie ma z czego prowadzić egzekucji ( nie można jej prowadzić z gotówki!- nawet jeśli dłużnik ją posiada ). W tej sytuacji Art. 527.- wierzyciel występuje z powództwem bezpośrednio do osób, które uzyskały korzyść majątkową od dłużnika ( czyli żona i synowie B ). Domaga się aby ta czynność została uznana za bezskuteczną w stosunku do niego. Jeśli sąd uwzględni powództwo, to A może prowadzić egzekucję z samochodu i domów, tak jakby była to egzekucja z majątku dłużnika B. Sam wyrok nie podważa ważności czynności prawnej, tylko jej skuteczność w stosunku do wierzyciela.

c) Art. 59- OCHRONA PRZED NIEMOŻLIWOŚCIĄ SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA.

Osoba może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli

- jest to umowa i:

- wykonanie tej umowy czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu tej osoby i:,

- strony tej umowy o roszczeniu wiedziały lub:

- umowa była nieodpłatna

d) Art. 690.- roszczenie ochrony najemcy lokalu- do ochrony praw najemcy do używania lokalu stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

e) jeśli ktokolwiek z winy swej narusza więź zobowiązaniową ( np. niszczy przedmiot świadczenia ) możliwa jest ochrona wierzyciela przez roszczenie przeciw osobie trzeciej ( roszczenie odszkodowawcze przez zobowiązanie deliktowe ).

Niektórzy postulują kres omawianego podziału ( np. we Francji- tzw. własność wierzytelności ). Te przełamania nie wydają się jednak upoważniać do takiego twierdzenia. Istotą praw bezwzględnych jest monopol, przy prawach względnych zobowiązaną jest tylko druga strona- należy rozszerzyć zakres ochrony, trzeba znaleźć przepis szczegółowy ( ochrona punktowa a nie generalna ).

II) ze względu na typ stosunków prawnych, z których wynikają prawa podmiotowe:

1) PRAWA PODMIOTOWE MAJĄTKOWE- są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym podmiotu

- rzeczowe

- obligacyjne,

- spadkowe,

- majątkowe na dobrach niematerialnych,

Tutaj pojawia się problem:

- ZASADA MONIZMU- prawa na dobrach niematerialnych są prawem jednolitym, zawierającym zarówno uprawnienia niemajątkowe jak i majątkowe,

- ZASADA DUALIZMU- w prawach na dobrych niematerialnych należy wyodrębnić prawa majątkowe i niemajątkowe.

- rodzinne o charakterze majątkowym ( np. prawo do świadczeń alimentacyjnych )

2) PRAWA PODMIOTOWE NIEMAJĄTKOWE- nie są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym podmiotu uprawnionego.

- osobiste- przysługują osobie fizycznej lub prawnej w celu ochrony jej dóbr osobistych,

- rodzinne o charakterze niemajątkowym- wynikające ze stosunków rodzinnych, małżeństwa lub pokrewieństwa albo ze stosunków ukształtowanych na wzór stosunków rodzinnych ( opieki lub kurateli ), o ile mają charakter niemajątkowy.

- niemajątkowe na dobrach niematerialnych,

Mogą być:

- bezwzględne- ( prawa osobiste ),

- względne ( prawa ze stosunku małżeństwa ),

- łączone- władza rodzicielska jest prawem względnym w stosunku do dziecka podległego tej władzy, a zarazem prawem bezwzględnym w stosunku do osób trzecich, które mają obowiązek nienaruszania tej władzy

1) PRAWA PODMIOTOWE ZBYWALNE- gdy możliwe jest przeniesienie tego prawa na inną osobę.

2) PRAWA PODMIOTOWE NIEZBYWALNE- jeśli powiązanie podmiotu stosunku prawnego z wynikającymi z tego stosunku prawami i obowiązkami może być tak ścisłe, iż nie możliwe jest przeniesienie prawa na inną osobę ( prawa niemajątkowe, użytkowanie, służebności osobiste, prawo odkupu i pierwokupu ).

Zasada: O tym, czy dane prawo jest zbywalne czy nie, decyduje przepis ustawy

Wyjątek:

- strony mogą wyjątkowo nadać prawu zbywalnemu charakter prawa niezbywalnego ( wierzytelność z wyjątkami z art. 514 )

To, że dane prawo jest niezbywalne, nie oznacza, iż nie może ono przejść na spadkobierców.

1) PRAWA PODMIOTOWE SAMOISTNE- mogą istnieć samodzielnie, nie jest wymagane istnienie żadnego innego prawo.

2) PRAWA PODMIOTOWE NIESAMOISTNE ( AKCESORYJNE- nie mogą powstać samodzielnie- zastaw, hipoteka )

1) PRAWA PODMIOTOWE ZWIĄZANE- podmiotem jednego prawa może być tylko osoba, która jest zarazem podmiotem innego prawa ( np. uprawnionym ze służebności gruntowej jest każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej, prawo własności budynku i lokalu przysługujące użytkownikowi wieczystemu )

2) PRAWA PODMIOTOWE NIEZWIĄZANE

Nabycie prawa podmiotowego:

1) NABYCIE POCHODNE- przesłanką jego jest istnienie u innej osoby tego samego lub innego prawa, innymi słowy, jeżeli w skład stanu faktycznego, od którego realizacji zależy nabycie prawa przez dany podmiot, wchodzi jako jeden z elementów to, że innemu podmiotowi przysługuje to samo albo inne prawo.

a) TRANSLATYWNE- dane prawo w całości przechodzi z jednego podmiotu na drugi ( przeniesienie prawa własności ),

b) KONSTYTUTYWNE- dany podmiot nabywa prawo nowe, dotychczas nie istniejące, ale stanowiące pod względem treści jakby wycinek prawa już istniejącego u poprzednika ( przy ustanowienie służebności ).

a) SUKCESJA POD TYTUŁEM OGÓLNYM ( UNIWERSALNA )- nabywca wskutek jednego stanu faktycznego wstępuje w ogól praw stanowiących majątek lud odrębny majątek poprzednika, przy czym nabyciu towarzyszy z reguły wstąpienie przez nabywcę także w długi, które ten majątek obciążają.

b) SUKCESJA POD TYTUŁEM SZCEGÓLNYM ( SYNGULARNA )- gdy przedmiotem sukcesji jest jedno lub więcej konkretnych praw.

Zasada: sukcesja syngularna.

Wyjątek: sukcesja uniwersalna w przypadkach w ustawie określonych ( dziedziczenie, nabycia spadku na skutek umowy, połączenie się osób prawnych ).

Zasada: Istotną konsekwencją nabycia pochodnego jest fakt, iż nabywca nie może uzyskać więcej praw, niż miał poprzednik ( NEMO PLUS IURIS AD ALUM TRANSFERRE POTEST QUAM IPSE HABET ).

Wyjątek:

a) art. 83 §2- nabycie prawa przez osobę trzecią w drodze czynności prawnej odpłatnej dokonanej na podstawie czynności prawnej pozornej, a więc nieważnej,

b) nabycie własności rzeczy ruchomej, użytkowania do takiej rzeczy i zastawu od osoby nieupoważnionej do rozporządzania tą rzeczą ( art. 169, 245, 309 )

c) nabycie własności nieruchomości lub innego prawa zgodnie z treścią księgi wieczystej, jeżeli istnieje niezgodność między treścią tej księgi a rzeczywistym stanem prawnym ( rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych ),

d) nabycie prawa należącego do spadku na skutek rozporządzania dokonanego przez osobę, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, lecz spadkobiercą nie jest

e) nabycie weksla lub czeka,

We wszystkich tych wypadkach nabywca musi być w dobrej wierze, aby nabycie było skuteczne.

2) PIERWOTNE- tego rodzaju zależność nie istnieje.

a) w ogóle nie ma uprawnionego ( rzecz jest niczyja ),

- zawłaszczenie

b) jest poprzedni uprawniony, ale nabywca prawa postępuje wbrew jego woli.

- nabycie własności przez zasiedzenie

- nabycie z ustawy ( np. nacjonalizacja ).

Jaki charakter ma nabycie przez gminy własności komunalnej?. Przyjmuje się, że są następcą prawnym Skarbu Państwa ( na podstawie Przepisów wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym ).

ZMIANA PRAWA PODMIOTOWEGO- następuje wtedy, gdy zmieniają się pewne elementy jego treści przy utrzymaniu identyczności samego prawa ( np. prawo zostaje wzmocnione przy uzyskaniu lepszego pierwszeństwa albo osłabione wskutek odroczenia terminu wymagalności świadczenia albo zmianie ulega miejsce wykonania świadczenia ).

UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO- może być następstwem:

a) wygaśnięcia tego prawa,

b) przejścia go na inną osobę.

Wykonywanie prawa podmiotowego:

WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO- podejmowanie działań mieszczących się w sferze możności postępowania określonej tym prawem.

a) stałe ( prawo własności ),

b) jednorazowe ( przyjęcie świadczenia pieniężnego od dłużnika ).

a) przez czynności faktyczne ( przechodzenie na cudzy grunt- służebność ),

b) przez czynności prawne ( wynajęcie rzeczy przez właściciela )- w tym wypadku potrzebna jest zdolność do czynności prawnych, jeżeli uprawniony jej nie ma, reprezentuje go przedstawiciel ustawowy.

a) osobiście,

b) przez inne osoby, które niekoniecznie muszą być przedstawicielami uprawnionego.

Nadużycie prawa podmiotowego ( Misbrauch ):

Czy dokonanie czynności, która formalnie mieści się w granicach danego prawa podmiotowego ( a więc jest wykonywaniem tego prawa ), lecz wykracza poza jego cel, jest jeszcze wykonaniem czy też nadużyciem.

a) QUIS SUO IURE UTITUR NEMINEM LEDIT ( w prawie rzymskim )- Kto wykonuje własne prawo nikomu nie szkodzi. Przyjmowały tak Kodeks Napoleona i ABGB ( §1305- Kto używa swego prawa w granicach prawnych, nie odpowiada za szkody, wynikające stąd dla innych ).

b) TEORIA ZEWNĘTRZNA- nadużywa prawa ten, kto działa w granicach swego prawa, a jedynie z uwagi na to, że pobudki jego działania były niedozwolone, nadużycie prawa staje się czynem niedozwolonym pociągającym za sobą obowiązek naprawienia szkody.

- uprawniony działa ZŁOŚLIWIE ( by szykanować )- TEORIA SZYKANY.

Słynnym przykładem jest tu wystawienie przez właściciela na swoim dachu bez żadnej potrzeby wysokiego komina jedynie w tym celu, aby uniemożliwić dostęp światła do mieszkania sąsiada. W tej sprawie orzekał sąd we Francji w Colmar. Sąd orzekł, iż wprawdzie własność jest prawem absolutnym ( art. 547 Kodeksu Napoleona ), ale ze względu na pobudkę działania właściciel może być zobowiązany do naprawienia szkody jaką sąsiad poniósł.

- uprawniony działa niezgodnie z celem prawa ( KRYTERIUM OBIEKTYWNE NADUŻYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO

Rok 1915, sprawa również we Francji. Inżynier sterowców ( budowniczy balonów ) wypuszczał je- eksperymenty prowadził na własnej nieruchomości, ale balony zlatywały na nieruchomość sąsiada. Sąsiad wybudował więc drewnianą konstrukcję najeżoną ostrymi widłami, o którą balony się rozdzierały. Sąd uznał, że nastąpiło nadużycie prawa podmiotowego, sięgnął nie do pobudek działacza, ale przeznaczenia prawa własności ( tę koncepcję rozbudował francuski uczony Jessermand ). Przeniesiono ciężar z okoliczności subiektywnych na przeznaczenie ( cel prawa ).

Obie koncepcje przyznały, że nadużycie prawa jest wykonywaniem prawa, nie jest działaniem bezprawnym. Nie można więc żądać zaniechania wykonywania prawa. Sądy obciążały konsekwencjami finansowymi, ale nie mogły zakazać działania, bo było to wykonywaniem prawa

c) TEORIA WEWNĘTRZNA ( Planiol, Szpunar- rozprawa habilitacyjna "Nadużycie prawa podmiotowego"- 1947 )- nadużycie prawa zachodzi wówczas, gdy uprawniony, wykonując swoje prawa, działa sprzecznie z zasadami dobrej wiary lub używa prawa niezgodnie z jego celem, ze względu na który prawo mu służy. Nadużycie prawa jest działaniem bezprawnym, mającym tylko pozory wykonywania prawa.

W związku z tym, że nadużycie jest bezprawne:

- można domagać się zaniechania,

- powstaje odpowiedzialność odszkodowawcza.

Teorię tę przyjęto w kc niemieckim:

- § 226. niemieckiego kc- wykonywanie prawa jest niedopuszczalne, kiedy jako jedyny cel możemy wskazać wyrządzenie szkody innej osobie,

- § 242.- wykonywanie zobowiązań zgodnie z zasadami dobrej wiary- stało się to podstawą do teorii nadużycia prawa. Ten, kto nadużywa, nie korzysta z prawnej ochrony.

Granice wykonywania prawa:

I) PRZEPISY- uprawnienia wynikające z definicji- np. z definicji prawa własności ( granica formalnoprawna ),

II) KLAUZULE GENERALNE- odsyłają- w zakresie interpretacji przepisów- do rodzajowo określonych norm i ocen pozaprawnych, z reguły mających aksjologiczne uzasadnienie moralne.

1) DOBRA WIARA

2) ZASADY SŁUSZNOŚCI

3) PRZEZNACZENIE PRAWA

4) CEL PRAWA

5) UCZCIWOŚĆ KUPIECKA

6) ZASADY WSPÓŁZYCIA SPOŁECZNEGO

Ustawodawstwo polskie:

1) KZ- Art. 135- teoria wewnętrzna- Kto rozmyślnie lub przez niedbalstwo wyrządził drugiemu szkodę, wykonywając swe prawo, obowiązany jest do jej naprawienia, jeżeli wykroczył poza granice zakreślone przez dobrą wiarę lub przez cel, ze względu na który prawo mu służyło.

2) popc ( 1950 )- Art. 3- nie można czynić ze swego prawa użytku, który naruszałby zasady współżycia społecznego w państwie ludowym.

3) W kc z 1964- Dwa kryteria oceny:

- zasady współżycia społecznego,

- społeczno- gospodarcze przeznaczenie prawa

Nadużycie nie jest wymysłem prawa socjalistycznego! Tylko w common law odrzucono tę koncepcję. W systemach kontynentalnych przyjmuje się rzymską zasadę:

SUMMUM IUS SUMMA INIURIA- najwyższe prawo najwyższym bezprawiem.

Sądy tymczasem stosowały przepisy o nadużycia prawa do wszelkiego rodzaju praw podmiotowych:

- oddalanie powództw windykacyjnych wytaczanych przez właścicieli nieruchomości rolnych w związku z nieformalnym obrotem nieruchomościami ( żądanie zwrotu stanowiło wg sądów nadużycie prawa własności ),

- sąd odmówił wydania krowy od PGR,

- sąd odmówił eksmisji j.g.u. ( sprzeczne z moralnością socjalistyczną )

TECHNIKA KLAUZUL GENERALNYCH- analiza orzecznictwa wskazała, że zbyt szerokie i liberalne stosowanie przepisów o nadużyciu prawa prowadzi niekiedy do przechodzenia do porządku dziennego nad obowiązującymi przepisami, do traktowania przepisów o nadużyciu prawa jako normy nadrzędnej w stosunku do innych norm.

Inny przykład: . w nazistowskich Niemczech obowiązywał tak znakomity kodeks jak BGB, a sądy odmawiały stosowania przepisu twierdząc, że stosowanie przepisu wykracza poza dobre obyczaje czy dobrą wiarę.

4) Te tendencje zostały przełamane po wejściu w życie kc- odpadł argument w postaci niedostosowania doktryny do stosunków społecznych. Podkreślano, że stosowanie art. 5 należy ograniczyć. Ocena w sprawie nadużycia prawa podmiotowego musi być oparta na dokładnym zbadaniu stanu faktycznego. Nie można stosować żadnych stereotypów. Art. 5 ma zastosowanie także do oceny działań osób prawnych.

Zgodnie z art. 5- nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze:

1) SPOŁECZNO- GOSPODARCZYM PRZEZNACZENIEM TEGO PRAWA lub:

2 ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO.

W okresie socjalizmu zastąpiły wszystkie poprzednio występujące klauzule. Obowiązek ich przestrzegania zawarty był w Art. 72. Konstytucji PRL. Jest to bez wątpienia pojęcie ocenne. Wprowadza się je, aby uelastycznić stosowanie prawa. Odpowiadają one zasadom moralnym, odnoszącym się do stosunków międzyludzkich ( z punktu widzenia dobra i zła ). Mogą to też być pewne reguły obyczajowe ( np. orkiestra na pogrzebie zamiast grać marsz pogrzebowy gra oberka ). W latach 90. powstał problem: czy wyeliminować zasady współżycia społecznego i powrócić do wcześniej stosowanych?- np. prof. Stępski z UJ. Treść tej klauzuli zmieniło jednak orzecznictwo. Pojęcie to jest powoli zastępowane przez pojęcie względów słuszności ( Art. 417.- odszkodowanie od władzy publicznej ).

Ze względu na funkcję, którą w ramach odwołujących się do zasad współżycia społecznego przepisów, przepisy te mają spełniać:

a) przepisy, w których naruszenie zasad współżycia społecznego spotyka się z dezaprobatą ze strony ustawodawcy, w tym sensie, że wiąże on ujemne skutki prawne z tym zachowaniem się:

- art. 5 ( zob. wyż. ),

- art. 58 §2 ( nieważność czynności prawnej- patrz. niż )

- art. 93 ( fikcja ziszczenia się warunku,

- art. 754 ( prowadzący cudze sprawy bez zlecenia ),

- art. 1008 ( uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego uznane jest za potencjalną przyczynę wydziedziczenia ),

- art. 56 §2 kro ( wyłączenie dopuszczalności rozwodu, jeśli byłby on sprzeczny z zasadami współżycia społecznego

b) przepisy, w którym powstanie, zmiana lub ustanie konkretnych praw czy obowiązków uzależnione są od oceny danego stosunku prawnego z punktu widzenia zasad współżycia społecznego.

- art. 411 pkt 2- wyłączający roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia, jeżeli spełnione świadczenie odpowiadało zasadom współżycia społecznego,

- Art. 417^2.- władza publiczna ( zastąpiono względami słuszności ) odpowiada za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy, nawet jeśli było zgodne z prawem, ale powstała szkoda na osobie. Poszkodowany może domagać się odszkodowania, jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego,

- art. 419, 428 i 431 §2- wypadki, w których odpowiedzialność za szkodę oparta zostaje na wymaganiach zasad współżycia społecznego.

- z kro- Art. 144. §2.- alimenty między powinowatymi, jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego,

c) przepisy, które korzystają z zasad współżycia społecznego jako kryterium służącego bezpośrednio lub pośrednio ( poprzez wykładnię oświadczenia woli ) do bliższego sprecyzowania treści stosunku prawnego.

- Art. 56 ( skutki czynności prawnej )

- Art. 65 ( wykładnia oświadczenia woli ),

- Art. 140 ( granice prawa własności )

- Art. 354- obowiązek obu stron stosunku zobowiązaniowego wykonania zobowiązania bądź współdziałania przy jego wykonaniu m. in. w sposób odpowiadający zasadom współżycia społecznego.

Takie działanie lub zaniechanie:

- nie jest uważane za wykonywanie prawa,

- nie korzysta z ochrony.

Przykład: Wynajmujący ( A ) lokal mieszkalny wypowiada najem ( a więc wykonuje swoje prawo podmiotowe kształtujące ) w taki np. sposób, że wypowiedzenie zostaje dokonane i termin wypowiedzenia upływa w okresie, w którym znalezienie innego lokum przez najemcę B i opuszczenie zajmowanego dotychczas mieszkania byłoby szczególnie uciążliwe dla B i mogłoby narazić na szwank jego interesy zasługujące, także w świetle zasad współżycia społecznego, na ochronę. Np. B jest obłożnie chory, czy też jest to student, który wynajmuje lokal w czasie sesji egzaminacyjnej i przygotowuje się do egzaminów. W tego rodzaju sytuacjach zachowanie wynajmującego, formalnie mieszczące się w granicach jego uprawnienia do wypowiedzenia najmu, mogłoby zostać uznane na podstawie art. 5 za nadużycie prawa- zachowanie nie będące już wykonywaniem prawa, a więc za nie podlegające ochronie prawa.

Kiedy nie można się powoływać na Art. 5

a) gdy stan faktyczny jest wyczerpująco uregulowany w konkretnym przepisie prawnym ( SN- 1964 )- np. przedawnienie, kara umowna, potrącenie.

b) ZASADA CZYSTYCH RĄK- nie może się powoływać na nadużycie ten, kto sam ich nadużywa ( SN- 1958 )

c) gdy nadrzędny interes społeczny wymaga ścisłej i bez żadnych ograniczeń realizacji przepisów ustawy ( np. w sprawach o prawa stanu )- SN 1957-

Np. ujawnienie biologicznego ojca- jest to tak ważne, że powoływanie się na zasady współżycia społecznego jest niedopuszczalne. Jeśli mąż wyraził zgodę na sztuczne zapłodnienie żony nasieniem innego mężczyzny, to nie może domagać się zaprzeczenia ojcostwa. Stosowanie art. 5 nie może doprowadzić do utraty prawa podmiotowego.

Zasada: Art. 5 nie może być samodzielną podstawą nabycia czy utarty prawa podmiotowego, a jego celem jest jedynie ograniczenie jego wykonywania, aby nie zostały naruszone: społeczno- gospodarcze przeznaczenie tego prawa i zasady współżycia społecznego.

VII. CZYNNOŚCI PRAWNE

CZYNNOŚCI PRAWNE

CZYNNOŚĆ PRAWNA- stan faktyczny, w skład którego wchodzi przynajmniej jedno oświadczenie woli i który powoduje powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku cywilnoprawnego, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki ( art. 58 ):

- wyrażone w tym oświadczeniu woli,

- wynikające z ustawy,

- wynikające z zasad współżycia społecznego,

- wynikających z ustalonych zwyczajów.

OŚWIADCZENIE WOLI

OŚWIADCZENIE WOLI- jest to element konstytutywny czynności prawnej

a) Wolter ( "Instytucje", prawo niemieckie ): przejaw woli ludzkiej, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Nie jest to wypowiedź informacyjna. Liczy się psychologiczne nastawienie podmiotu woli.

b) Są też teorie socjologizujące, kwestionujące istnienie woli- tu liczy się to, co oświadczone ( np. Radwański )- jest to wypowiedź lub zachowanie, które wg reguł znaczeniowych przyjętych w społeczeństwie wywołuje skutki prawne, czynności konwencjonalne.

Podział oświadczeń woli:

a) oświadczenia woli sensu stricto- celem ich jest zakomunikowanie woli innej osobie

b) czynności woli- służą wprost do realizacji woli w kierunku wywołania skutku prawnego

a) skierowane do oznaczonej osoby ( takie, które mają być złożone innej osobie )

- oferta, jej przyjęcie, wypowiedzenie,

b) takie, które nie mają określonego adresata

- testament

Oświadczenie woli nie jest jednolite, jest wynikiem procesu.

1) AKT WOLI- WOLA WEWNĘTRZNA ( psychologiczna )

a) POBUDKA- wyobrażenia ( "trzeba by dokonać konkretnej czynności prawnej"- myśl )

b) MOTYWACJA- rozważanie za i przeciw,

c) DECYZJA,

2) WOLA ZEWNĘTRZNA

d) PRZEJAW WOLI- WYRAŻENIE DECYZJI NA ZEWNĄTRZ.

W zasadzie akt woli i jego uzewnętrznienie tworzą nierozerwalną całość, zwaną oświadczeniem woli, które z punktu widzenia stanowi realizację woli osoby, oświadczenie to składającej.

Wykładnia oświadczeń woli-

Może się jednak zdarzyć, że pomiędzy aktem woli i jego przejawem istnieje niezgodność. Powstaje pytanie, co w takim wypadku ma znaczenie decydujące?

a) wg teorii woli- rozstrzyga akt woli.

b) wg teoria oświadczenia- rozstrzyga przejaw woli

c) wg kompromisowej teorii zaufania przejaw woli decyduje wtedy, gdy wymaga tego bezpieczeństwo obrotu, przede wszystkim ochrona zaufania adresata oświadczenia woli, który nie zna nieujawnionego na zewnątrz rzeczywistego aktu woli, tam natomiast , gdzie powyższe względy nie odgrywają roli ( np. przy testamencie ), rozstrzyga akt woli,

d) Carl Lorenz- koncepcja doniosłości aktu prawnego- trzeba odejść od tradycyjnego podziału na wolę wewnętrzną i zewnętrzną, wszystkie poprzedzające oświadczenie etapy ująć w całość w postaci oświadczenia woli w momencie kiedy oświadczenie jest składane, odrywa się ono od autora, zaczyna żyć swoim własnym życiem. Tylko wyjątkowych przypadkach, gdy ustawa przewiduje inaczej, autor może kwestionować ważność powołując się na pewne okoliczności dotyczące podejmowania oświadczeń woli. Sytuacje gdy ustawa przewiduje wzruszenie oświadczeń woli, to WADY OŚWIADCZEŃ WOLI.

Np. porównano oświadczenie woli do aktu normatywnego. Faza wewnętrzna to etapy procesu legislacyjnego, następna faza- publikacyjna- potem nie interesuje już nas, jak została ona uchwalona. Gdy akt jest opublikowana, już obowiązuje.

Zasada: : należy oświadczenie woli tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności ( Art 65§1 ):

- zasady współżycia społecznego,

- ustalone zwyczaje

Kryteria te pozwalają na wyprowadzenie następujących wytycznych:

a) przy oświadczeniach woli bez adresata element akt woli będzie wysuwał się na plan pierwszy, skoro nie zostają przez to narażone na szwank zasługujące na ochronę interesy innych osób ( np. testament ) ( SN- 1949 ),

b) przy oświadczeniach woli skierowanych do oznaczonego adresata, należy mieć na uwadze sytuację adresata i uwzględniać przede wszystkim taki sens oświadczenia, jaki był lub powinien być dostępny adresatowi ( SN- 1960 )

c) przy umowach ( Art. 65 §2 )

- CEL UMOWY ( a nie dosłowne brzmienie ).( a więc przeważający jest akt woli )- najszerzej pojęty cel społeczno- gospodarczy konkretnej umowy, czyli cel zindywidualizowany ( np. inny jest cel sprzedaży roweru jako środka komunikacji a inny gdy nabywca jest sportowcem wyczynowym biorącym udział w zawodach kolarskich ). Cel umowy nie pokrywa się z kauzą, bo kauza jest zawsze jest jednakowa dla danego typu umowy!

- ZGODNY ZAMIAR STRON- wszystkie inne okoliczności, co do których strony w jakichś sposób uzgodniły swe stanowiska ( SN- 1950 ).

Składanie oświadczeń woli:

Art. 60- Zasada: Wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowania się tę osoby, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. Musi ono spełniać trzy warunku.

a) SWOBODNE- tzn. nie będące następstwem przymusu fizycznego ( np. w czasie głosowania na walnym zgromadzeniu członek danej organizacji zostaje siłą zmuszony do podniesienia ręki- nie jest to oświadczenie woli tej osoby ).

b) NA SERIO- z rzeczywistym zamiarem wywołania skutków prawnych, winno być oczywiste dla wszystkich, nie składa więc oświadczenia woli wykładowca dając przykład w czasie wykładu albo aktor na scenie.

c) ZROZUMIAŁE ( przynajmniej w normalnej interpretacji można ustalić rzeczywistą wolę autora oświadczenia woli ),

- wyraźne- mową, pisemnie, znakami ,

- dorozumiane ( PER FACTU CONCLUDENTIA )- wszelkie inne zachowania mające być w danych okolicznościach rozumiane jako oświadczenia woli,

Wyrok SN z 1977- zakład gastronomiczny odpowiada za szkodę, gdy z charakteru zakładu wynika, że ludzie w szatni pozostawiają odzienia ( Szpunar w aprobującej glosie- dorozumiane oświadczenie woli. Tabliczka o nie odpowiadaniu przez szatnię za szkodę nie zwalnia zakładu z odpowiedzialności! ).

Należy odróżnić dwie sytuacje:

a) milczenie- czy może być uznane za oświadczenie woli?

Zasada: Nie

Wyjątek: UBI LOQUI POTUIT ET DEBUIT- w wypadkach gdy dana osoba powinna była i mogła mówić, można w milczeniu dopatrzeć się oświadczenia woli.

b) sytuacje, gdy ustawodawca łączy skutki prawne z brakiem jakiegokolwiek oświadczenia, traktują to bierne zachowanie się jak oświadczenie woli ( np. niezłożenie przez spadkobiercę żadnego oświadczenia w terminie wyznaczonym do przyjęcia lub odrzucenia spadku uważa się za przyjęcie spadku wprost ).

Powstaje problem, z jaką chwilą należy uznać oświadczenie woli za złożone ( dotyczy to tylko oświadczeń skierowanych do oznaczonej osoby ). Możliwe są teoretycznie cztery rozwiązania:

- decyduje chwila przejawu woli ( np. napisanie listu )- TEORIA OŚWIADCZENIA

- decyduje moment wysłania oświadczenia woli ( wysłanie listu )- TEORIA WYSŁANIA,

- decyduje chwila doręczenia oświadczenia adresatowi ( doręczenie listu przez listonosza )- TEORIA DORĘCZENIA

- decyduje chwila zapoznania się przez adresata z jego treścią ( przeczytanie listu )- TEORIA ZAPOZNANIA SIĘ

Zasada: Art. 61- prawo polskie stoi na stanowisku TEORII DORĘCZNIA. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią ( §1 ),

Wyjątek: jeśli jest złożone w postaci elektronicznej, to złożone jest innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią ( § 2 ).

Odwołanie oświadczenia woli:

Zasada: odwołanie dojdzie jednocześnie z oświadczeniem lub wcześniej ( Art. 61 §1 ).

Co się dzieje, jeśli składający oświadczenie woli zmarł lub utracił zdolność do czynności prawnych?- Art. 62:

Zasada: nie ma to wpływu na moc oświadczenia woli,

Wyjątek- wynika z:

- ustawy,

- treści oświadczenia,

- okoliczności.

Zdarzają się takie sytuacje, iż strona zobowiązana do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści, uchyla się od wykonania tego obowiązku, wówczas:

Art. 64- prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

PODZIAŁ CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

1. Kryterium: czy do dokonania danej czynności prawnej wystarcza oświadczenie woli jednej tylko strony, czy też potrzeba oświadczeń woli dwu lub więcej stron.

a) JEDNOSTRONNE- oświadczenie woli jednej strony

- testament,

- przyrzeczenie publiczne,

- przekaz .

Nie są natomiast takimi czynnościami darowizna czy zwolnienie z długu!

b) DWUSTRONNE ( UMOWY )- zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron ( np. umowa spółki cywilnej ), potrzebny jest konsens ( zgodność zamiarów stron ). Wszystkie strony muszą złożyć zgodne oświadczenia woli. Pamiętać należy, że chodzi o oświadczenia woli stron, a nie osób!

c) WIELOSTRONNE ( UCHWAŁY (- nie wymaga się konsensu, na ogół przepisy przewidują określoną większość- nie ma wymogu jednolitej zgody.

2. Kryterium: kiedy czynność wywołuje skutki prawne?

a) NA WYPADEK ŚMIERCI ( MORTIS CAUSA )- skuteczność ich jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, przy czym osoba, która ma odnieść korzyść z tej czynności, musi istnieć w chwili tej śmierci-

- jedyną taką czynnością w prawie polskim jest testament, nie ma darowizny na wypadek śmierci

b) MIĘDZY ŻYJĄCYMI.( INTER VIVOS )- wszystkie inne

3. Kryterium: co jest potrzebne do ważności umowy?

a) KONSENSUALNE- czynność prawna jest dokonana, gdy strona ( przy czynnościach prawnych jednostronnych ) albo strony ( przy umowach ) złożą oświadczenie woli.

Większość to czynności konsensualne. Samo porozumienie oznacza, że umowa jest zawarta ( strony dochodzą do porozumienia solo consensu ).

b) REALNE- w skład stanu faktycznego czynności prawnej wchodzą jeszcze inne elementy poza oświadczeniem woli.

- przechowanie ( Art. 835 )- przez umowę przechowania, przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie niepogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie. Oznacza to, że stosunek przechowania powstaje nie z chwilą zgodnych oświadczeń woli składającego i przechowawcy, lecz dopiero wtedy, gdy rzecz zostanie oddana przechowawcy na przechowanie.

- zastaw ręczny ( pignus )- nie powstanie dopóki nie zostanie wydana rzecz będąca przedmiotem zastawu, przechowanie.

- zadatek ( art. 384 )

- nabycie spłaconej wierzytelności ( art. 518 §1 ),

- użyczenie ( art. 710 ),

- skład ( art. 853 §1 ),

c) Istnieje trzecia grupa czynności- nie wymagają wydania rzeczy, ale nie dochodzą do skutku solo consensu- wydanie rzeczy często zastąpione jest wpisem do rejestru publicznego

- hipoteka- nie można jej ustanowić bez ujawnienia wierzyciela w księdze wieczystej ). Kiedyś była hipoteka tajna ( przysługiwała Skarbowi Państwa ).

- Jest też Rejestr Zastawów- zastaw ten to nie pignus. Jest to zastaw na ruchomościach, których dłużnik pozbyć się nie może, bo nie zarobiłby na spłatę długów- ustanowienie zastawu następuje przez wpis do Rejestru Zastawów, który działa w systemie informatycznym.

4. Kryterium: efekt, jaki wywołuje czynność w majątku osoby składającej oświadczenie

Majątek osoby- aktywa + pasywa. To co mamy to aktywa, to co jesteśmy winni, to pasywa

a) ROZPORZĄDZAJĄCE ( O SKUTKU RZECZOWYM/ROZPORZĄDZENIA )- celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego. Zmajątku rozporządzającego wychodzi aktyw albo wartość aktywu się zmniejsza ( przeniesienie własności, obciążenie nieruchomości prawem na rzecz osoby trzeciej ).

- zbycie prawa majątkowego

- przeniesienie własności rzeczy- art. 155,

- przelew wierzytelności- art. 510,

- zbycie spadku- art. 1052

- obciążenie prawa majątkowego,

- ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego- art. 245,

- zniesienie prawa majątkowego

- zrzeczenie się własności rzeczy ruchomej- art. 179,

- porzucenie rzeczy ruchomej- art. 180,

- zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego- art. 246,

- zwolnienie z długu- art. 508

b) ZOBOWIĄZUJĄCE ( O SKUTKU OBLIGACYJNYM )- powiększa pasywa osoby dokonującej czynności, polega ona na tym, że osoba ta zobowiązuje się względem innej osoby do świadczenia.

- umowa przedwstępna,

- umowa najmu

- umowa przeniesienia

W przyszłości czynność zobowiązująca może ( ale nie musi ) doprowadzić do rozporządzenia. Takie czynności mają bardzo duże znaczenie gospodarcze.

- umowa sprzedaży ( Art. 535.- przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę ).

- umowa zamiany ( Art. 603.- przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy )

- darowizna- zobowiązuje do bezpłatnego świadczenia.

Jeśli chodzi o przeciwstawienie czynności rozporządzających i zobowiązujących:

a) doktryna niemiecka- ostro przeciwstawia czynności prawne rozporządzające i zobowiązujące- konstrukcja UMÓW RZECZOWYCH. Np. umowne przejście własności z majątku zbywcy do majątku nabywcy odbywa się z reguły w drodze dwóch czynności prawnych:

- najpierw umowa zobowiązująca ( np. sprzedaż, zamiana ),

- potem następuje druga czynność prawna, której celem jest wykonanie tego zobowiązania- przeniesienie własności rzeczy.

Z czynności zobowiązującej wynika tylko skutek zobowiązujący, aby powstało rozporządzenie konieczna jest druga czynność prawna ( zobowiązać się można tysiąc razy, a rozporządzić tylko raz )

b) doktryna francuska ( podobnie angielska )- tego rodzaju czynności, jak sprzedaż, zamiana czy darowizna od razu ( przynajmniej w zasadzie ), powodują skutek rzeczowy, tzn. przejście prawa własności ze zbywcy na nabywcę. Czynność zobowiązująca do przeniesienia własności powoduje więc dwa skutki prawne:

- zobowiązujący

- rozporządzający

c) w prawie polskim:

-Zasada: Art. 155 §1- czynność zobowiązująca pociąga za sobą również skutek rozporządzający( czynność o podwójnym skutku ), ale ustawodawca czyni ustępstwa na rzecz rozdarcia skutku zobowiązującego i rozporządzającego. Potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. Można traktować to jako warunek rozporządzenia. Strony bądź ustawa mogą przewidzieć rozbicie skutków.

Wyjątki:

- Art. 157 §2- jeśli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Np. kupujemy mieszkanie pod warunkiem, że dostaniemy kredyt- z mocy ustawy tylko skutek zobowiązujący- nie ma rozporządzenia. Strony muszą zawrzeć drugą umowę, w której przeniosą własność nieruchomości. Nie może być przeniesienia własności nieruchomości na podstawie umowy warunkowej!

- przeniesienie wierzytelności ( Art. 410. ).

- umowa sprzedaży z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej- własność przechodzi w momencie zapłacenia ceny ( tylko ruchomości ). Z umowy powstają tylko zobowiązania, a jeśli zapłacono cenę, to nie potrzebna jest już dodatkowa umowa. Rozwiązanie to przyjęło prawo niemieckie. Francuzi nie mogli przez długi czas ominąć swego Art. 1083., aby wyjaśnić tę konstrukcję.

5. Kryterium: efekt, jaki czynność prawna wywołuje w majątku kontrahenta ( a nie własnym!- jak poprzednio ).

a) PRZYSPARZAJĄCE ( PRZYSPORZENIA )- zamierzonym przez dokonującego tej czynności skutkiem jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, korzyść ta może polegać czy to zwiększeniu pasywów ( przez nabycie prawa własności ) czy też na zmniejszeniu pasywów ( zwolnienie z długu ).

Chodzi tu o korzyść w rozumieniu prawnym, a nie gospodarczym ( np. ten, kto sprzedał "za pół ceny" gospodarczo rzecz biorąc stracił, gdyż saldo czynności prawnej wypada dla niego ujemnie, jednakże z punktu widzenia prawa nastąpiło na jego rzecz przysporzenie w postaci nabycia prawa własności pewnej sumy pieniędzy przy równoczesnej utracie innego aktywu, jakim było prawo własności sprzedanej rzeczy.

b) INNE

CZYNNOŚCI UPOWAŻNIAJĄCE- daje się tylko możliwość działania, wykonania pewnej czynności ( pełnomocnictwo, przekaz- podwójne upoważnienie, przekazujący, odbiorca przekazu ). Nie ma przysporzenia po stronie adresata, tylko upoważnienie!

Jeśli teraz zestawi się podział czynności prawnych na rozporządzenia i zobowiązania, z czynnością przysparzającą, to łatwo stwierdzić, że zmienił się kąt patrzenia. Przy rozporządzeniu i zobowiązaniu były brane pod uwagę skutki, jakie czynność prawna wywołuje w majątku dokonującego czynności prawnej, przy przysporzeniu chodzi o skutki, które czynność ma wywołać w majątku drugiej osoby.

6. Kryterium: po ilu stronach nastąpiło przysporzenie

a) ODPŁATNE- strona, która dokonała przysporzenia, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia ( czyli przysporzenie nastąpiło po obu stronach ).

Czynnością odpłatną jest również sprzedaż za symboliczną opłatą. Interesuje nas konstrukcja prawna, a nie efekt materialny, bo tym zajmuje się prawo podatkowe ).

b) NIEODPŁATNE- przysporzenie nastąpiło po jednej stronie, ekwiwalentu brak.

Podział ten możemy rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:

a) formalnego- za punkt wyjścia bierzemy treść prawną stosunku prawnego wynikającego z danej czynności prawnej, przy takim założeniu:

- pewne typy czynności prawnych są zawsze odpłatne

- sprzedaż ( jeśli nie ma ekwiwalentu, to nie ma umowy sprzedaży ),

- najem,

- umowa o dzieło

- pewne typy czynności prawnych są zawsze nieodpłatne,

- darowizna,

- użyczenie,

- pewne typy czynności prawnych są zależnie od woli stron odpłatne albo nieodpłatne

- pożyczka oprocentowana lub nieoprocentowana,

- zlecenie czy przechowanie za wynagrodzeniem lub bez wynagrodzenia

b) merytorycznego- za punkt wyjścia bierzemy stosunki gospodarcze- za czynność nieodpłatną możemy uznać sprzedaż za symboliczną złotówkę, a za odpłatną- darowiznę obciążoną poleceniem.

UMOWA WZAJEMNA ( Art. 487. §2.- świadczenie jednej ze stron ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej ( świadczenie jednej strony stanowi kauzę- patrz niż. świadczenia strony drugiej ).

Dokonanie czynności nieodpłatnej wymaga specjalnej formy. Np. oświadczenie darczyńcy powinno mieć formę aktu notarialnego. Jeżeli świadczenie już jednak nastąpiło, to umowa mimo to jest ważna ( konwalidacja ). Akt służy zmuszeniu podmiotu do refleksji- aby pochopnie nie podejmować decyzji o przysporzeniu na rzecz drugiej osoby!

Łagodzenie odpowiedzialności darczyńcy za wady rzeczy ( Art. 891 )- odpowiada tylko w przypadku winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa. Normalnie- odpowiedzialność za niedochowanie należytej staranności. Sprzedawca odpowiada obiektywnie. Jeśli np. kupimy buty, to jeśli mają dziurę, to odpowiedzialność ponosi sprzedawca, a jeśli dostaniemy je jako przedmiot darowizny od cioci, to odpowiada tylko wtedy, jeśli sama tą dziurę zrobiła lub powstała ona w wyniku jej rażącego niedbalstwa.

Jeśli jest konkurencja między osobą, która uzyskała korzyść nieodpłatnie, a osobą, która uzyskała korzyść odpłatnie, to ustawodawca chroni tą, która zapłaciła ( np. skarga Pauliańska ).

7. Podział dotyczy tylko czynności przysparzających

"Tylko idioci i dzieci dokonują przysporzeń bez podstawy prawnej".

KAUZA to podstawa prawna przysporzenia, element, który powtarza się stereotypowo przy wszystkich czynnościach prawnych danego rodzaju. Za każdym przysporzeniem stoi jakaś kauza. Np. podstawą prawną przysporzenia w umowie sprzedaży po stronie sprzedawcy jest uzyskanie wierzytelności do kupującego o zapłatę ceny, po stronie kupującego- uzyskanie wierzytelności do sprzedawcy o przeniesienie sprzedanego prawa.

Rodzaje kauza:

a) SOLVENDI- celem jest tu zwolnienie się od obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli ZMNIEJSZENIE JEJ PASYWÓW ( np. zapłata długu ),

b) OBLIGENDI VEL ACQUIERENDI- celem przysporzenia jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenie, czyli ZWIĘKSZENIE JEJ AKTYWÓW ( sprzedaż, najem ),

c) DONANDI- dokonuje się danej czynności prawnej wyłącznie po to, aby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby bez żadnego ekwiwalentu ( darowizna ).

d) CAVENDI- celem przysporzenia jest zabezpieczenia wierzytelności, np. ktoś z nas stara się o kredyt i prosi o poręczenie ( przysporzenie dla banku! ).

e) W CELU USTALENIA

Ze względu na związek czynności prawnej z ważnością kauza czynności prawne dzielimy na:

a) KAZUALNE ( PRZYCZYNOWE,)- jeśli ważność przysporzenia ZALEŻY OD PRAWIDŁOWOŚCI KAUZY

Kazualność może być:

- MATERIALNĄ ( zależność przysporzenia od kauza ) lub

- FORMALNA ( ujawnienie treści kauza w treści prawnej )

b) ABSTRAKCYJNE ( ODERWANE )- jeśli ważność przysporzenia NIE ZALEŻY OD PRAWIDŁOWOŚCI KAUZY

Przykład: Nawiązując do podziału czynności prawnych na rozporządzające i zobowiązujące załóżmy, że A jako sprzedawca zawiera z B jako kupującym umowę sprzedaży rzeczy ruchomej indywidualnie oznaczonej, przy czym zgodnie z wolą stron sprzedaż ma mieć tylko skutki czynności prawnej zobowiązującej, tzn. przeniesienie prawa własności rzeczy sprzedanej ma nastąpić później w drodze samoistnej czynności prawnej rozporządzającej, w drodze umowy o przeniesienie własności ( umowa zobowiązująca ze skutkiem rozporządzającym ). W umowie sprzedaży A dokonuje na rzecz B przysporzenia w postaci nabycia przez B wierzytelności do A o przeniesienie prawa własności rzeczy sprzedanej. Przysporzenie to nastąpiło acquirendi causa, skoro A kierował się zamiarem nabycia wierzytelności o zapłatę ceny kupna.

Umowa sprzedaży jest czynnością kauzalną. Jeśli z jakiegokolwiek powodu nie było prawidłowego porozumienia co do kauza, umowa sprzedaży jest nieważna ( np. A miał na myśli sprzedaż, podczas gdy B mniemał, że chodzi o darowiznę ).

W wyniku zobowiązania wynikające z umowy sprzedaży A zawiera z B umowę o przeniesienie własności rzeczy sprzedanej ( czyli ta rozporządzająca ). Po stronie A w te drugiej umowie podstawą prawną przysporzenia jest kauza solvendi, skoro A dlatego przenosi własność na B, aby zwolnić się ze zobowiązania.

- jeżeli umowa o przeniesienie własności jest czynnością kauzalną, to jej ważność zależy od prawidłowości kauza, czyli o tego, czy rzeczywiście istnieje zobowiązanie, które ma być wykonane. Jeżeliby umowa sprzedaży, z której wynika zobowiązanie do przeniesienia własności, była nieważna, to umowa o przeniesienie własności będzie również nieważna. Skutki:

- A nie przestanie być właścicielem rzeczy,

- przysługuje mu roszczenie windykacyjne ( rei vindicatio ) zarówno od swego kontrahenta jak i od osoby trzeciej, której w tym czasie B zbył rzecz.

- jeżeli umowa o przeniesienie własności jest czynnością abstrakcyjną, to niezależnie od ważności kauzy- umowy sprzedaży, to:

- B nabyłby własność rzeczy,

- A może żądać od B zwrotu rzeczy, ale będzie to roszczenie o charakterze obligacyjnym, a nie rzeczowym )- roszczenie kondykcyjne i to tylko względem B. Zwrot świadczenia odbędzie się wg zasad bezpodstawnego wzbogacenia.

Jak to wygląda w różnych systemach prawnych:

1) prawo francuskie nieco inny podział, nie na 5 rodzajów causy.

a) wzajemnego świadczenia ( causa solvendi, obligendi vel acquirendi i w celu ustalenia ),

b) nieodpłatnego świadczenia ( donandi, cavendi ).

Kodeks Napoleona w zasadzie nie zna czynności abstrakcyjnych.

2) prawo niemieckie- bardzo dużo czynności prawnych ma charakter abstrakcyjny

- rozporządzenia prawami rzeczowymi

- niektóre czynności prawne z zakresu zobowiązań ( abstrakcyjne przyrzeczenie zapłaty i uznanie długu ).

Istota abstrakcyjności w prawie niemieckim polega na tym, że jeśli rozporządzenie zostało dokonane to choćby causa odpadał, to rozporządzenie pozostaje ważne.

Istota kauzalności polega na tym, że jeśli odpada causa, przysporzenie także nie ma racji bytu, związek causy i przysporzenia.

3) prawo angielskie nie zna pojęcia causy- „causa” jest tam bardziej zbliżona do pojęcia francuskiego.

4) W prawie polskim

a) czynności materialnie i formalnie kauzalne

- większość umów uregulowanych w księdze III kc ( sprzedaż, darowizna, zamiana, najem, dzierżawa ). Tutaj kauza jest nie tylko przesłanką ważności czynności prawnej, ale musi być objęta treścią czynności prawnej, gdyż inaczej czynność nie dochodzi do skutku,-

- umowa przenosząca własność nieruchomości

b) czynność materialnie kauzalne, ale formalnie abstrakcyjne- ważność zależy od prawidłowości kauza, ale nie musi ona być ujawniona w treści czynności prawnej

- umowa o przeniesienie własności rzeczy ruchomej ( Art. 156 )

- ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na rzeczach ruchomych ( Art. 245 §1 )

- umowa przelewu ( Art. 510 §2 ),

- zbycie spadku ( Art. 1052 §2 )

c) czynności materialnie abstrakcyjne- nieprawidłowość kauza nie ma wpływu na ważność czynności prawnej- zobowiązanie wynikające z:

- weksla,

- czeku

- przejęcie długu,

- przyjęcie przekazu

- gwarancja bankowa na pierwsze żądanie

d) czynności formalnie abstrakcyjne- co do których brak w ustawie wskazówki, czy są one również materialnie abstrakcyjne

- zwolnienie z długu- Art. 508,

W sytuacji, gdy ktoś dokonał przysporzenia, a odpadła causa przysługuje roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia ( Art. 405. ), a w szczególności roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego ( Art. 410. ).

SANKCJE WADLIWEJ CZYNNOŚCI PRAWNEJ:

SANKCJE WADLIWEJ CZYNNOŚCI PRAWNEJ- polegają na tym, że jeżeli czynności prawna z tych, czy innych powodów jest wadliwa, czynność taka bądź w całości, bądź częściowo nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych.

1) NIEWAŻNOŚĆ BEZWZGLĘDNA- mimo istnienia zewnętrznych pozorów konkretnej czynności prawnej nie wywołuje ona zamierzonych skutków prawnych.

- może na nią powołać się każda osoba zainteresowana,

- istnieje z mocy prawa,

- sąd musi ją uwzględnić z urzędu,

- czynność ta nie może być konwalidowana, tzn. nie może stać się czynnością ważną, jeśli strona chce osiągnąć zamierzony skutek, to musi dokonać nowej, niewadliwej czynności prawnej.

KONWERSJA- w przypadku nieważności konkretnej czynności prawnej przy równoczesnym spełnieniu przesłanek ważności czynności prawnej innego rodzaju przyjmuje się w braku odmiennej woli strony, iż dokonana została tylko druga ważna czynność ( np. uznanie testamentu nieważnego z powodu naruszenia formy określonej w art. 951 za testament z art. 952 ).

Nieważność bezwzględna może dotyczyć:

a) CAŁEJ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Bezwzględnie nieważne są czynności:

- jeśli strona dokonująca czynności prawnej nie ma prawem wymaganej zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych,

- jeśli nie zachowa formy ad solemnitatem,

- w wypadku niektórych wad oświadczeń woli ( brak świadomości lub swobody- z wyłączeniem znania dziecka i pozorności, przy testamencie- wszystkie wady oświadczenia woli ),

- jeśli czynność prawna

- jest SPRZECZNA Z USTAWĄ ( CONTRA LEGEM )- niezgodność treści czynności prawnej z nakazem lub zakazem, zawartym w obowiązującym przepisie prawa, o ile przepis ten ma charakter iuris cogentis,

- ma NA CELU OBEJĆIE USTAWY ( IN FRAUDEM LEGIS )- jest to czynność nie objęta zakazem, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo ( CONTRA LEGEM FACIT, QUID ID FACIT, QUOD LEX PROHIBET, IN FRAUDEM VERO, QUI SALVIS VERBIS LEGIS SENTIAM QUIS CIRCUMVENIT )

chyba że właściwy przepis przewiduje ten skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy ( konwersja )- art. 58 §1

- jeśli czynność jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego- art. 58 §2

b) CZĘŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Art. 58 §3- Zasada: jeśli nieważnością dotknięta jest tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części,

Wyjątek: z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

2) NIEWAŻNOŚĆ WZGLĘDNA:,

- może się na nią powołać tylko oznaczony w ustawie krąg osób,

- nie istnieje z mocy prawa,

- sąd może uwzględnić ją na wniosek upoważnionej do tego osoby,

- czynność ta może być konwalidowana

Do czasu unieważnienia czynności wywiera ona w pełni skutki prawne tak, jak czynność niewadliwa, z chwilą jednak, gdy unieważnienie nastąpiło, czynność traktuje się tak samo, jak czynność prawną bezwzględnie nieważną, czyli uważa się ją za nieważną od chwili jej dokonania, a nie unieważnienia ( ex tunc )

3) BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA- gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest zgoda osoby trzeciej, czyli osoby, która czynności nie dokonuje, a zgody tej brak.

Oświadczenie zgody osoby trzeciej- Art. 63 - osoba taka może:

- wyrazić zgodę przed złożeniem woli, w momencie składania oświadczenia a także po jego złożeniu przez osobę dokonującą oświadczenia. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty ( ex tunc ).

Forma zgody:
Zasada: może być złożona w dowolnej formie

Wyjątek: Art. 63 §2- jeśli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, to taka sama forma.

Do czasu wyrażenia zgody czynność nie wywołuje skutków prawnych, jest to czynność "kulejąca" ( NEGOTIUM CLAUDICANS )- tym różni się ta sankcja od nieważności względnej.

- jeśli zgoda zostanie wyrażona, czynność staje się ważna,

- jeśli zgoda nie zostanie wyrażona, czynność staje się nieważna

4) BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNA- czynność tylko w stosunku do niektórych osób nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych, względem innych jest w pełni skuteczna ( zob. art. 59, skarga pauliańska ).

FORMA ZAWARCIA UMOWY

UMOWA- zgodne oświadczenie woli stron. Może być zawarta na drodze:

1) OFERTY ( Art. 66- 70, 71 )

Oferta ( Art. 66 §1 );

- oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy,

- zawiera essentialia negotii tej umowy

Ten, kto ofertę składa to oferent/autor oferty.

Ten, do kogo oferta jest składana to adresat ofert/oblat.

Oferta może być skierowana do:

a) konkretnego adresata,

b) nieograniczonej liczby adresatów.

Ofertą nie są:

- ogłoszenia,

- reklamy,

- cenniki,

- inne informacje skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób

gdy istnieją wątpliwości- poczytuje się je jako zaproszenie do zawarcia umowy.

Związanie ofertą oferenta: ( art. 66 §2 )

Zasada: jest związany- do kiedy?

a) jeśli oznaczył w ofercie termin, w ciągu którego będzie oczekiwać odpowiedzi- do upływu tego terminu

b) jeśli nie oznaczył w ofercie terminu, to przestaje wiązać:

- jeśli oferta została złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość- gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie,

- jeśli została złożona w inny sposób- z upływem terminu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.

Wyjątek 1: w stosunkach między przedsiębiorcami: ( Art. 66² ):

- może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty

Wyjątek od wyjątku: oferty nie można odwołać, jeśli:

- wynika to z jej treści lub,

- określone w niej termin przyjęcia

Wyjątek 2: oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.

UZASADNIONE OPÓŹNIENIE ( Art. 67 )-

Zasada: oświadczenie o przyjęciu oferty, które nadeszło z opóźnieniem, ale z jego treści lub z okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, to umowa dochodzi do skutku

Wyjątek: składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za niezawartą.

Przyjęcie oferty-

Zasada: przez wyraźne doświadczenie woli.

Wyjątek:

a) per facta concludentia- art. 69- umowa dochodzi do skutku, jeśli:

- druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania,

- oświadczenie oblata o przyjęciu oferty nie jest wymagane ( w szczególności oferent żąda niezwłocznego wykonania umowy ) według;

- ustalonego w danych stosunkach zwyczaju,

- treści oferty

b) przez brak niezwłocznej odpowiedzi- w stosunkach między przedsiębiorcami- Art. 68², jeżeli przedsiębiorca otrzymał:

- ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności,

- oferentem jest osoba, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych.

Kontroferta:

Zasada: Art. 69 aby zawrzeć umowę, oblat musi przyjąć ofertę bez zmian. Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnieniem jej treści poczytuje się za nową ofertę ( "zasada lustrzanego odbicia" ).

Wyjątek: Art. 68¹- w stosunkach między przedsiębiorcami:

- odpowiedź nie zmienia istotnie treści oferty

Strony wiąże umowa o treści określonej w ofercie z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi na nią ( " zasada ostatniego strzału" )

Wyjątek od wyjątku ( "klauzula defensywna" ):

- w treści oferty wskazano, że może być ona przyjęta bez zastrzeżeń,

- oferent niezwłocznie przeciwstawił się włączeniu zastrzeżeń do umowy,

- druga strona w odpowiedzi na ofertę uzależniła jej przyjęcia od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymała.

Czas zawarcia umowy ( Art. 70 §1 ):

Zasada: w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu

Wyjątek: w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy,.

Miejsce zawarcia umowy ( Art. 70 §2 ):

Zasada: w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu,

Wyjątek: w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy, jeżeli:

- jeżeli dojście do oferenta oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane lub

- oferta jest składana w postaci elektronicznej

Oferta elektroniczna ( Art. 66² ):

Zasada:

Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej zobowiązany jest w sposób:

a) jednoznaczny,

b) zrozumiały

poinformować o:

- czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy,

- skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty,

- zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy,

- metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępniać drugiej stronie,

- językach, w których umowa może być zawarta,

- kodeksach etycznych, które stosuje oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.

Wyjątek: nie stosuje się ( §3 )

- do umów zawieranych za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewanie się na odległość ( czyli umowa, a nie oferta ),

- między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.

2) AUKCJI LUB PRZETARGU ( 70¹ - 70⁵ )

Ogłoszenie przetargu/aukcji- musi być określone- ( Art. 70¹ ):

- czas,

- miejsce,

- przedmiot,

- warunku aukcji/przetargu albo sposób udostępnienia tych warunków

Ogłoszenie, a także warunki aukcji lub przetargu mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ich treści.

Związanie warunkami aukcji/przetargu:

- organizator- od chwili udostępnienia warunków,

- oferent- od chwili złożenia oferty

Aukcja- Art. 70²

Zasada: Oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny uczestnik aukcji ( licytant ) złożył ofertę korzystniejszą,

Wyjątek: w warunkach aukcji zastrzeżono inaczej

Zawarcie umowy- z chwilą udzielenia przybicia.

Jeśli ważność umowy zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, to dochodzić zawarcia umowy mogą:

- organizator aukcji,

- uczestnik, którego oferta została przyjęta.

Przetarg- Art. 70³

Zasada: Oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać, gdy

- została wybrana inna oferta albo

- przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert,

Organizator zobowiązany jest w obu przypadkach powiadomić na piśmie uczestników przetargu.

Wyjątek: w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej.

Zawarcie umowy

Zasada: analogicznie jak przy przyjęciu oferty,

Wyjątek- w warunkach przetargu postanowiono inaczej.

Dochodzenie zawarcia umowy- jak w aukcji.

Wadium- art. 70⁴

Wadium- suma, którą przystępujący do aukcji/przetargu, pod rygorem niedopuszczenia do nich, powinien zapłacić określoną sumę albo też odpowiednie zabezpieczenie zapłaty tej sumy.

Zasada: po zakończeniu aukcji/przetargu wadium zostaje zwrócone, ustanowione zabezpieczenie wygasa,

- jeśli uczestnik aukcji/przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator aukcji/przetargu może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia,

- jeśli organizator aukcji/przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

Unieważnienie umowy zawartej na drodze aukcji lub przetargu - Art. 70⁵

Podmioty uprawnione:

- organizator aukcji/przetargu, jeżeli:

- strona tej umowy,

- inny uczestnik,

- osoba działająca w porozumieniu z nimi

wpłynęła na wynik aukcji/przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami

- ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie, jeśli umowa została zawarta na cudzy rachunek.

Termin prekluzyjny- miesiąc od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później niż 1 rok od dnia zawarcia umowy.

3) NEGOCJACJI ( Art. 72- 72¹ )

Umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacjo.

Odpowiedzialność strony prowadzącej negocjacje:

- gdy strona rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy- naprawienie szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy ( "culpa in contrahendo" ),

- gdy strona niewykonała lub wykonała nienależycie obowiązek nieujawniania i nieprzykazywania innym osobom udostępnionych jej przez drugą stronę informacji z zastrzeżeniem poufności oraz do niewykorzystywania tych informacji dla własnych celów ( chyba że strony inaczej postanowiły )- naprawienie szkody albo wydanie uzyskanych korzyści.

4) UMOWY PRZEDWSTĘPNEJ ( Art. 389- 390 )

Umowa przedwstępna ( Art. 389 §1 ): umowa,

- przez którą jedna za stron lub obie zobowiązują się do zawarcia umowy przyrzeczonej,

- zawiera essentialia negotii umowy przyrzeczonej.

Termin zawarcia umowy przyrzeczonej Art. 389 §2 )- jeśli strony go nie określiły:

- termin wyznacza strona uprawniona do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej

- jeśli obie strony są uprawnione i obie wyznaczyły termin- to wiążący jest termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie.

- wyznaczenie terminu opatrzone jest terminem prekluzyjnym 1 roku- po jego upływie wygasa roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej.

Uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej ( Art. 390 ):

Gdy strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia druga strona może żądać:

- naprawienia szkody, jaką poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania ( "skutek słabszy" ),

- zawarcia umowy przyrzeczonej, jeśli umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy ( " skutek mocniejszy" ).

Termin przedawnienia- roszczenia z umowy przedwstępnej - 1 rok od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, z upływem 1 roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

WADY OŚWIADCZEŃ WOLI

WADA OŚWIADCZENIA WOLI- nieprawidłowość, która zaszła w toku procesu, którego głównymi etapami są akt woli i jego uzewnętrznienie i dotyczy albo:

- aktu woli ( wadliwe funkcjonowanie mechanizmu woli ),

- przejawu tego aktu na zewnątrz ( niezgodność między aktem woli a jego przejawem ).

A) powodujące bezwzględną nieważność czynności prawnej

1) BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY ( Art. 82 )

- osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli ( do nieważności testamentu wystarczy tylko ta przesłanka - art. 945 §1 pkt 1 ) i:

- BRAK ŚWIADOMOŚCI- osoba nie potrafi wyobrazić sobie skutków, nie kojarzy następstw ( zob. art. 15¹ kro- wady oświadczeń woli przy zawarciu małżeństwa )

- BRAK SWOBODY- nie ograniczone, ale całkowite z przyczyn wewnętrznych, np. jakaś choroba psychiczna.

- z jakichkolwiek powodów, w szczególności:

- choroby psychicznej,

- niedorozwoju umysłowego,

- innego, chociażby przemijającego zaburzenia czynności psychicznych ( np. wskutek nadużycia alkoholu, wysokiej gorączki, narkozy, uwiąd starczy- Sn- 1964 )

Na czym polega różnica między wypadkiem:

a) gdy oświadczenie woli zostanie złożone przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, a wypadkiem,- oświadczenie woli będzie zawsze nieważne.

b) gdy oświadczenie woli składa osoba chora psychicznie lub dotknięta niedorozwojem umysłowym- ale nie ubezwłasnowolniona- oświadczenie woli będzie nieważne tylko wtedy, gdy osoba składająca oświadczenie woli znajdowała się w chwili jego składania w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, w razie sporu okoliczność ta musi być udowodniona.

2) POZORNOŚĆ ( Art. 83 )

Zasada: oświadczenie woli złożone jest drugiej stronie dla pozoru, tzn.:

Druga strona musi wyrazić zgodę na pozorność, musi być:

- niewątpliwa,

- adresat musi o niej wiedzieć,

- nie może być złożona później niż w momencie składania oświadczenia woli

a) POZORNOŚĆ ABSOLUTNA- strony są zgodne co do tego, że oświadczenie albo w ogóle nie ma wywołać żadnych skutków prawnych ( np. dłużnik przenosi pozornie własność rzeczy na inną osobę za jej zgodą po to, aby w ten sposób uniemożliwić swym wierzycielom prowadzenie egzekucji z tej rzeczy ),

b) POZORNOŚĆ RELATYWNA- strony wprawdzie chcą wywołać skutek prawny, ale inny, aniżeli wynika z treści pozornej czynności prawnej ( np. strony chcą zawrzeć umowę darowizny, lecz pozornie nadają umowie charakter umowy sprzedaży ). Strony symulują więc czynność prawną dla ukrycia innej ( dyssymulowanej ). Ważność czynności dyssymulowanej ocenia się wg właściwości tej czynności.

Art. 83 §2- Czynność prawna dokonana na podstawie pozornego oświadczenia jest skuteczna, jeśli:

- jest czynnością odpłatną,

- wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku,

- osoba ta działa w dobrej wierze.

Rozróżnić trzeba czynności pozorne od:

a) OŚWIADCZENIA NIE NA SERIO świadomość otoczenia, brak zamiaru wywołania skutków pranych, przy pozorności- dążenie do wywołania pozorów, dążenie do wywołania skutków prawnych, pozór, że czynność została dokonana, nie musi być zamiar oszukania otoczenia.

b) RESERVATIO MENTALIS ( ZASTRZEŻENIE POTAJMNE ) - składający oświadczenie woli nie ma wprawdzie zamiaru wywołania skutków prawnych, ale braku tego zamiaru nie ujawnia, a więc tym samym druga strona na złożenie oświadczenia woli zgody nie wyraża, oświadczenia woli wiąże tego, który je złożył ( a contrario z art. 83 ).

c) CZYNNOŚCI POWIERNICZE- istota polega na tym, że jedna strona dokonuje na rzecz drugiej przysporzenia prawa w celu osiągnięcia takiego celu gospodarczego, do jakiego prawo to w zasadzie nie jest potrzebne, druga strona zaś zobowiązuje się do niekorzystania z tego prawa w zakresie wykraczającym poza ten cel ( przywłaszczenie na zabezpieczenie- dłużnik przenosi na wierzyciela własność rzeczy ruchomych, ale jedynie celem zabezpieczenia długa, wierzyciel zobowiązuje się do zwrotu przeniesienia własności rzeczy na dłużnika z chwilą zaspokojenia długu ).

d) CZYNNOŚCI FIDUCJARNE ( contracta ), następuje przeniesienie własności dla zabezpieczenia wierzytelności- jest rzeczywisty zamiar, a nie pozór, przeniesienie własności jest rzeczywiste. W common law- TRUST- przekazanie majątku w celu jego zarządzania, przeniesienie własności w celu prawnego zarządu majątku powiernika z powierzającym pozostają w pactum fiduciae, czynności przeniesienia własności dotyczy innych celów niż zwykłe, normalne

B) powodujące względną nieważność czynności prawnej

1) BŁĄD ISTOTNY ( Art. 84 ) i zrównane z nim w skutkach ZNIEKSZTAŁCENIE OŚWIADCZENIA WOLI PRZEZ POSŁAŃCA ( Art. 85 ).

BŁĄD- mylne wyobrażenie u osoby składającej oświadczenie woli

- SENSU STRICTO o rzeczywistym stanie rzeczy lub równoznaczny z takim mylnym wyobrażeniem brak wyobrażenia o tym stanie, jeśli stało się ono przyczyną sprawczą oświadczenia woli ( np. A kupuje kopię obrazu w przekonaniu, że to oryginał ).

- POMYŁKA- mylne wyobrażenie o treści składanego oświadczenie ( np. A pisze w ofercie 1000 zł zamiast 100 zł- wola zostaje powzięta prawidłowo- ale oświadczona wadliwie- przejaw woli jest niezgodny z aktem ).

a) musi dotyczyć treści czynności prawnej- taki błąd, który dotyczy okoliczności objętych tą treścią, chociażby dotyczyły sfery motywacyjnej, jak również co do okoliczności wyraźnie treścią nie objętych, lecz zgodnie z zasadami współżycia społecznego lub ustalonymi zwyczajami do treści jej należących.

Wcześniej wyróżniano:

- BŁAD CO DO POBUDKI -błąd dotyczący sfery motywacyjnej, a więc błąd co do przeżycia psychicznego, które skłoniło do złożenia oświadczenia woli ( np. A kupuje książkę dlatego, że mniema, iż nie ma jej w swojej bibliotece, w istocie już ją ma, tylko o tym zapomniał ).

- BŁAD CO DO TREŚCI ( pomyłka oraz taka postać błędu sensu stricto, która dotyczy okoliczności należącej do treści oświadczenia woli ( np. bład co do osoby, co do przedmiotu lub jego właściwości, co do natury czynności prawnej )

b) musi być istotny- taki, gdzie uzasadnione jest przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie ( element obiektywny ), nie złożyłby oświadczenia woli tej treści ( element subiektywny ).

c) jeżeli oświadczenie woli było złożone innej osobie a czynność jest odpłatna, to jedna z trzech przesłanek:

- błąd został wywołany przez adresata, chociażby bez jego winy ( np. w sklepie włókienniczym przez przeoczenie oznaczono materiał 60% jako 100% ),

- adresat o błędzie wiedział ( klient oświadcza, że chce kupić materiał 100%, ale wybiera materiał 60%, a adresat milczy )

- adresat mógł z łatwością błąd zauważyć ( w sklepie z antykami sprzedawca- fachowiec powinien odróżnić oryginał od falsyfikatu )

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu:

- oświadczenie woli adresatowi na piśmie,

- termin prekluzyjny- 1 rok od wykrycia błędu

Sytuacje podobne do błędu, ale błędem nie będące:

a) DYSSENS- brak porozumienia-

- jawny- strony nie dogadały się, nie dochodzi do zawarcia umowy- brak consensu,

- ukryty- nie jest błędem.

b) wadliwe nazywanie czynności prawnej ( wada źle nazwana )- FALSA DEMONSTRATION NON NOCET- złe, fałszywe nazwanie, nie szkodzi, złe nazwanie nie ma wpływu na ważność, prawną relewantność czynu ( np. zła nazwa umowy ).

c) PODPISANIE TREŚCI OŚWIADCZENIA WOLI PRZY NIEZAPOZNANIU SIĘ Z JEGO TREŚCIĄ- skutki obciążają tego, który złożył oświadczenie bez zapoznania się z treścią. Staranność i uwaga są podstawą. Inaczej, gdy strony prowadzą negocjacje, a sekretarka notuje i dokument wypracowany przedstawiony do podpisy ma usterki techniczne.

d) BŁĘDNE WNIOSKI z prawidłowo, należycie postrzeganych faktów- strona zna stan rzeczy, ale wyobraża sobie, że on może się zmienić.

Przypadki szczególne:

- Art. 15¹ kro- unieważnienie małżeństwa ze względu na błąd co do tożsamości drugiej osoby,

- Art. 913- ugoda- strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w celu uchylenia sporu. Błąd musi być dwustronny u musi dotyczyć okoliczności faktycznych, obie strony były w błędzie.

- testament- Art. 945.

2) PODSTĘP ( Art. 86 )

PODSTĘP- celowe wprowadzenie w błąd drugiej strony po to aby sama złożyła oświadczenie woli danej treści.

a) podstęp strony

Zakładając, że podstęp to rodzaj błędu, błąd taki:

- nie musi dotyczyć treści czynności prawnej,

- nie musi być istotny

b) podstęp osoby trzeciej jest równoznaczny z podstępem strony:

- jeśli strona o podstępie wiedziała i

- nie zawiadomiła o nim drugiej strony

albo:

- czynność prawna była nieodpłatna.

Czy milczenie może być podstępem? Wyjątkowo tak, gdy na osobie, która milczy, ciąży obowiązek informacji, np. np. ubezpieczyciel, jak stawia się mu szereg pytań- przemilczenie to jak skłamanie.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem podstępu::

- oświadczenie woli adresatowi na piśmie,

- termin prekluzyjny- 1 rok od wykrycia błędu.

3) GROŹBA ( Art. 88 )

GROŹBA- sytuacja, gdy jedna osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej, na wypadek, gdy żądane oświadczenie woli nie zostanie złożone.

Musimy odróżnić:

- przymus fizyczny- nie ma w ogóle oświadczenia woli,

- przymus psychiczny- czyli właśnie groźbę.

a) groźba musi być bezprawna, tzn:

- BEZPRAWNOŚĆ ŚRODKA- zagrożono użyciem środka bezprawnego ( np. groźba zabójstwa- SN 1957, groźba samobójstwa ),

- BEZPRAWNOŚĆ CELU- zagrożono użyciem środka przez prawo dozwolonego, którym jednak nie wolno posługiwać się w celu wymuszenia oświadczenia woli

Przykład: jeśli wierzyciel grozi dłużnikowi egzekucją sądowa na wypadek niezapłacenia długu, groźba nie jest bezprawna, jeżeli wierzyciel w tej samej sytuacji grozi, że zawiadomi prokuraturę o wiadomym mu przestępstwie, to wprawdzie samo zachowanie się wierzyciela, który grozi, jest prawnie dozwolone, ale nie może być użyte jako środek presji celem wymuszenia zapłaty długu )

b) groźba musi być poważna- z okoliczności wynika, że składający oświadczenie woli mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

). Badamy więc dwa aspekty:

- obiektywny

- subiektywny ( ważniejszy )

Będziemy badać czym straszył?, jaka była możliwość realizacji zła? Jeśli ktoś grozi myszą, to nie jest to groźba poważna. Albo ktoś grozi nam czymś, co nie jest od niego zależne ( jeśli nie zapłacisz mi, to piekło cię pochłonie ). Realizacja nie zależy tu od grożącego.

c) działanie adresata oświadczenia woli lub osoby trzeciej ( chociażby nawet adresat nie wiedział o groźbie- SN- 1952 ).

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby:

- złożenie adresatowi oświadczenia woli na piśmie,

- termin prekluzyjny- 1 rok od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Należy pamiętać o tym, iż:

- testament sporządzony pod wpływem groźby jest bezwzględnie nieważny ( art. 945 §1 pkt 3 ),

- groźba taka jak w art. 87 jest przyczyną unieważnienia małżeństwa ( Art. 15¹ kro ).

4) WYZYSK ( Art. 388 )

WYZYSK- przypadek wykorzystania szczególnego położenia drugiej strony w celu uzyskania świadczenia.

Doktryna:

a) kz- wyzysk to jedna z wad oświadczenia woli ( Art.42 kz/ ),

b) popc- wyzysk pominięto wśród wad oświadczenia woli,

c) Alfred Ohanowicz ( z Poznania )- wyzysk nie jest wadą oświadczenia woli, lecz czynnością niezgodną z zasadami współżycia społecznego.

d) Prof. Petrykowska- ( monografia o wadach oświadczeń woli )- wyzysk jest wadą oświadczenia woli. Argumenty za:

- konstrukcja zbliżona jest do konstrukcji wad ( przyczyną stosowania sankcji jest nieprawidłowość po stronie osobie składającej oświadczenie woli ),

- jeśli wyzysk nie byłby wadą oświadczenia woli, to ( zgodnie z koncepcją Ohanowicza ), należałoby go traktować jako czynność sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Takie czynności są w ogóle nieważne, tymczasem wyzysk- zależy od woli wyzyskanego. Czemu więc wyzysk jest w przepisach o zobowiązaniach ogólnych? Bo wyzysk może wystąpić wyłącznie w umowach wzajemnych.

Konstrukcja:

- wartość jednego świadczenia przewyższa w rażącym stopniu wartość drugiego- w chwili zawierania umowy,

- po stronie wyzyskanego:

- przymusowe położenie- sytuacja spowodowana okolicznościami zewnętrznymi- jeśli ktoś działa pod wpływem narkotyków czy np. matka kupuje lekarstwo dla chorego dziecka przepłacając 10- krotnie.

- niedołęstwo,-( zarówno psychicznie i fizyczne. Nie ma legalnej definicji. Niedołężna osoba nie zdaje sobie sprawy z relacji i wartości. Nie ma możliwości skorzystania z innych osób )

- niedoświadczenie ( nie chodzi o niedoświadczenie w zawarciu konkretnego typu umowy. Każdy zawiera w życiu po raz pierwszy np. umowę sprzedaży nieruchomości. Chodzi o ogólne niedoświadczenie życiowe, przeważnie spowodowane wiekiem młodzieńczym. Np. student prawa nie może raczej powołać się na niedoświadczenie w sytuacji, gdy kupował mieszkanie i argumentuje, iż nie wiedział, iż trzeba rozejrzeć się na rynku nieruchomości.

Niedoświadczenie może wynikać także z tego, że ktoś długo przebywał za granicą i zawarł jakąś transakcję nie będąc obeznany w warunkach gospodarczych, bo przebywał przez dłuższy czas w zupełnie innych )

- wyzyskujący musi wiedzieć o wyzysku

Wyzyskany może domagać się:

- zmniejszenia swego świadczenia lub,

- zwiększenia należnego jej świadczenia,

- gdy i jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione- unieważnienia umowy.

Termin prekluzyjny- 2 lata od dnia zawarcia umowy.

SKŁADNIKI TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

A. ESSENTIALIA NEGOTII ( ELEMENTY PRZEDMIOTOWO ISTOTNE- bez których czynność prawna danego typu nie mogłaby dojść do skutku i które ją indywidualizują pod względem prawnym.

B. NATURALIA NEGOTII ( ELEMENTY NIEISTOTNE )- ich nieobjęcie treścią czynności prawnej nie ma wpływu na dojście tej czynności do skutku. W braku odpowiednich postanowień w treści czynności prawnej wejdą w zastosowanie przepisy ustawy ( na tym polega przede wszystkim rola przepisów iuris dispositivi ) lub zwyczaje.

C. ACCIDENTALIA NEGOTII ( ELEMENTY PODMIOTOWO ISTOTNE )- bądź należące w zasadzie do grupy naturalia negotii, bądź w ogóle dla danego rodzaju czynności prawnej nietypowe, które jednak z woli stron podniesione zostały do rangi elementów istotnych.

1. WARUNEK

WARUNEK- ( Art. 89 )- zastrzeżenie w treści czynności prawnej uzależniające powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego.

Zasada: warunek jest dopuszczalny w każdej czynności prawnej

Wyjątek: wynika z:

- ustawy,

- właściwości czynności prawnej.

Warunkiem nie jest:

a) samo zdarzenie przyszłe i niepewne,

b) CONDITIO IURIS- stan, gdy ustawa uzależnia skutki czynności prawnej od wskazanych przez siebie zdarzeń ( np. wpis do rejestru )- klasyczny przykład warunku prawnego- wpis do księgi wieczystej- bez niego nie ma hipoteki,

przy conditio iuris- skutek narzuca ustawodawca,

przy warunku- strony

c) sytuacja, gdy strony uzależniają skuteczność czynności od zdarzenia, które miało już miejsce,

d) zastrzeżenie zdarzenia przyszłego i pewnego ( terminu )

Są 4 reguły, wg których oceniamy:

a) DIES INCERTUS AN, INCERTUS QUANO- czysty warunek ( nie wiadomo że, nie wiadomo kiedy )- jeśli skończysz studia

b) DIES CERTUS AN, CERTUS QUANDO ( wiadomo że, wiadomo kiedy )- np. na Trzech Króli,

c) DIES INCERTUS AN, CERTUS QUANDO ( nie wiadomo że, wiadomo kiedy )- na moje 50 urodziny

d) DIES CERTUS AN, INCERTUS QUANDO ( wiadomo że, nie wiadomo kiedy )- po mojej śmierci

Decyduje moment zdarzenia! Nie ma to znaczenia w praktyce, bo skutki warunku i terminu są bardzo podobne.

Rodzaje warunku:

a) ZAWIESZAJĄCY- gdy strony uzależniają powstanie skutków czynności prawnej od warunku- zbuduję dom, jeśli zaliczysz drugi rok,,

b) ROZWIĄZUJĄCY- uzależniają ustanie skutków prawnych od warunku- rozwiążę umowę najmu, jeśli nie skończysz drugiego roku

a) KAZUALNY ( nie "kauzalny", bo kazus, a nie kauza )- na którego ziszczenie się strony nie mają wpływu ( jeśli spadnie deszcz ),

b) POTESTATYWNY- ziszczenie zależy od woli strony lub stron ( jeśli do mnie przyjdziesz ),

c) MIESZANY- ziszczenie się zależy zarówno od woli stron jak i od przypadku- jeśli poślubisz Marię,

a) DODATNI- uzależnia się skutki od trwania jakiegoś stanu, czynności ( jeśli będziesz dalej pił ),

b) UJEMNY- uzależnia się skutki od ustania jakiegoś stanu, czynności ( jeśli przestaniesz pić ).

Sytuacja stron:

Dopóki warunek się nie ziści, istnieje stan zawieszenia ( PENDENTE CONDITIONE ), strony są związane czynnością prawną i muszą się powstrzymać od działań, które by naruszały prawa strony uprawnionej na wypadek ziszczenia się warunku.

Art. 91- warunkowo uprawniony może wykonywać wszelkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa. Jest to tzw. EKSPEKATYWA PRAWA

- gdy ziści się warunek zawieszający skutek prawny następuje ( w razie przeniesienie własności rzeczy ruchomej pod warunkiem zapłaty ceny kupna nabywca staje się właścicielem z momentem zapłaty ),

- gdy ziści się warunek rozwiązujący- skutek prawny ustaje ( nabywca własności rzeczy ruchomej pod warunkiem rozwiązującym przestaje być właścicielem z chwilą ziszczenia się warunku.

Art. 92-

Zasada: Jeżeli dokonane zostało rozporządzanie prawem warunkowym, to:

- rozporządzenie to traci moc z chwilą ziszczenia się warunku o tyle, o ile udaremnia lub ogranicza skutek ziszczenia się warunku.

Wyjątek: gdy na podstawie takiego rozporządzenia osoba trzecia:

- nabywa prawo lub

- zostaje zwolniona od obowiązku

Stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem ( nabycie rzeczy od nieuprawnionego ).

Zasada: Art. 90 Skutki ziszczenia się warunku następują ex nun, czyli od chwili ziszczenia się warunku, a nie od chwili dokonania czynności prawnej.

Wyjątek: zastrzeżono inaczej.

Art. 93- nie można przeszkadzać ziszczeniu albo nieziszczeniu się warunku w sposób sprzeczny z zasadami społecznego. W takim wypadku:

- jeżeli strona, której zależało na nieziszczeniu się warunku, przeszkadza ziszczeniu się- skutki takie, jakby warunek się ziścił,

- jeżeli strona, której zależało na ziszczeniu się warunku, doprowadza do jego ziszczenia się- skutki takie, jakby warunek się nie ziścił.

Art. 94- jeśli warunek jest:

- niemożliwy,

- przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego

wówczas

- nieważność czynności prawnej- jeśli jest zawieszający,

- uważa się za niezastrzeżony- jeśli jest rozwiązujący.

2. TERMIN

TERMIN- zastrzeżenie dodatkowe czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie.

a) DIES A QUO- termin początkowy- skutek prawny powstaje z chwilą nadejścia terminu ( stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym- Art. 116 §1 )

b) DIES AD QUEM- termin końcowy- skutek prawny ustaje z chwilą nadejścia terminu ( stosuje się odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym- Art. 116 §2 )

Obliczanie terminu:

Art. 110- Zasada: stosuje się przepisy Tytułu V kc,

Wyjątek: sposób obliczania określa:

- ustawa,

- orzeczenie sądu,

- decyzja innego organu państwowego,

- czynność prawna.

a) najkrótszą jednostką jest doba, do której obliczania stosuje się computatio civilis ( od północy do północy ),

b) Art, 111- termin obliczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia, przy czym nie wlicza się tego dnia, w którym nastąpiło zdarzenie będące początkiem terminu ( np. dnia 5 maja o godz. 13 A zobowiązał się zwrócić dług w ciągu 5 dni, termin kończy się 10 maja o godz. 24 ).

c) Art 112- Zasada: termin określony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniu tego miesiąca ( np. termin tygodniowy ustalony we wtorek kończy się we wtorek następnego tygodnia, termin miesięczny ustanowiony 31 stycznia kończy się 28 lutego w roku zwykłym, a 29 lutego w roku przestępnym ).

Wyjątek: przy obliczaniu wieku osoby fizycznej ( termin upływa z początkiem ostatniego dnia )- urodzony 08.05.1952 o godz. 10 uzyska pełnoletniość już 08.05.1972 o godz. 0 a nie 24.

d) Art. 115- jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień ustawowo uznany za dzień wolny od pracy, termin upływa dnia następnego ( np. termin miesięczny ustalony do wykonania świadczenia w dniu 1 kwietnia upływa w dniu 2 maja ).

3. POLECENIE

4. ZADATEK

5. KARA UMOWNA

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Zasada: dowolność formy ( Art. 60 ).

Wyjątek: FORMY SZCZEGÓLNE

A. W ZNACZENIU TECHNICZNYM- ze względu na to, jak wyrażone ma być oświadczenie woli?

1) FORMA PISEMNA ( PISMO ZWYKŁE ):

- jeśli czynność jednostronna- złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli,

- jeśli umowa- wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany

PODPIS- ma identyfikować osobę, która złożyła oświadczenie woli, ma być pod oświadczeniem, bo oznacza on, że oświadczenie woli zostało zakończone. Musi być to przynajmniej nazwisko. Parafy albo inicjały nie są podpisem, aczkolwiek przy akcie notarialnym strony muszą parafować każdą stronę.

FAKSYMILE- podpis powielony w sposób mechaniczny, Art. 921¹⁰- opatrzenie nim papierów wartościowych, to samo przy akcjach ( ksh )- faksymile, bo jest ich tak dużo, że nie dałoby się podpisać wszystkich.

FORMA ELEKTRONICZNA

Wg Art. 78 §2 równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej jest oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej

- opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym

- weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu

PODPIS ELEKTRONICZNY to niepowtarzalne, przyporządkowane osobie fizycznej dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis ( Art. 3 ust. 1. ustawy o podpisie elektronicznym ). Jest to pewien kod składający się z wielu cyfr, który identyfikuje nas i tylko nas. Do tego żeby składać podpis elektroniczny nie wystarczy zwykły komputer, trzeba mieć urządzenia certyfikowane.

a) 1996- Komisja ONZ ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego opracowała modelową ustawę związaną z elektronicznym przekazywaniem danych ( "EDI" ).

b) organy europejskie- dyrektywa 1999 PE i Rady 93/99 ( 13.12.1999 ) w sprawie Wspólnotowych warunków ramowych dotyczących podpisu elektronicznego. W Polsce ustawa o podpisie elektronicznym z 18.09.2001. Wcześniej w prawie bankowym i publicznym obrocie papierami wartościowymi przewidywano podpis elektroniczny- na równi z podpisem odręcznym

W doktrynie jest spór, czy forma elektroniczna z podpisem elektronicznym jest:

a) po prostu formą pisemną- prof. Kocot- "to po prostu pismo tak jak każde inne".

b) inną formą- prof. Radwański- zrównana w skutkach z pismem zwykłym

Gdy osoba nie może pisać, a może czytać ( Art. 79 )- składa oświadczenie woli w formie pisemnej w ten sposób:

- uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis,

- zamiast składającego oświadczenie podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta ( burmistrza/prezydenta miasta ), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie nie mogącego pisać, lecz mogącego czytać

Gdy osoba nie może czytać ( Art. 80 )

- oświadczenie woli na piśmie powinno być złożone w formie aktu notarialnego.

2) DATA PEWNA ( Art. 80 )- to urzędowe poświadczenie daty, jeśli ustawa uzależnia ważność albo określone skutki czynności prawnej od tego poświadczenia, skuteczne także względem osób nieuczestniczących w dokonaniu tej czynności.

Czynność prawna ma datę pewną także w wypadkach następujących:

- stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym- od daty dokumentu urzędowego,

- w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ samorządu terytorialnego albo przez notariusza- od daty wzmianki,

- gdy osoba, która złożyła podpis z datą na dokumencie umrze- od daty śmierci tej osoby.

3) PISMO Z PODPISEM URZĘDOWO POŚWIADCZONYM- dokonują notariusze, poświadczają własnoręczność podpisu. Art. 101. prawa o notariacie- wyjątkowo Minister Sprawiedliwości może w drodze rozporządzenia upoważnić organy samorządu terytorialnego lub banki do poświadczenia podpisu w miejscowościach, gdzie nie ma kancelarii notarialnych

4) AKT NOTARIALNY ( prawo o notariacie- Art. 91. i następne )- notariusz musi sprawdzić tożsamość osób, które stają do aktu, na żądanie stron musi oznaczyć godzinę i minutę, wskazać datę, miejsce, każdy akt ma odpowiedni numer. Istotą jest spisanie oświadczenia woli stron. Następnie akt powinien być odczytana przez notariusza albo przez inną osobę w jego obecności- czy to zostało spisane odpowiada woli stron- i czy strony są świadome skutków. Oryginały aktów zostają o notariusza, po 10 latach przekazuje je do archiwum ( Art. 95. ), strony otrzymują tylko wypisy aktów.

B. W ZNACZENIU PRAWNICZYM ( ze względu na skutki jej niezachowania )

1) AD SOLEMNITATEM ( POD RYGOREM NIEWAŻNOŚCI )- Art. 73 §1- taka forma szczególna, której niezachowanie pociąga za sobą nieważność czynności prawnej. Obowiązek jej zachowania może wynikać:

a) z ustawy- Art. 73 §2-

- Zasada: gdy wymagana jest inna forma szczególna aniżeli pismo zwykłe, chyba, że

- Wyjątek: jej zachowanie jest zastrzeżone jedynie dla wywołania oznaczonych skutków prawnych ( forma ad eventum- zob. niż ),

- gdy wymagana jest forma pisemna zwykła, o jest ona formą ad solemnitatem tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności

b) z woli stron- Art. 76 ( UMOWA CO DO FORMY- PACTUM DE FORMA )

- Zasada: gdy strony zastrzegły w umowie, że czynność powinna być dokonana w szczególnej formie

- Wyjątek: gdy strony zastrzegły dokonanie czynności

- w formie pisma zwykłego,

- nie określając skutków niezachowania tej formy, wówczas- ad probationem.

2) AD PROBATIONEM ( DLA CELÓW DOWODOWYCH )- Art. 74- forma pisemna, jeżeli jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, lecz ogranicza- w razie sporu- skorzystania z niektórych środków dowodowych. Obowiązek jej zachowania może wynikać:

a) z ustawy

- ustawa zastrzega dla czynności formę pisemną

- zachowanie formy pisemnej jest konieczne dla wywołania całości skutków czynności prawnej, a nie skutków określonych ( wtedy ad eventum )

- czynność nie jest dokonywana miedzy przedsiębiorcami

b) z woli stron- zob. pactum de forma.

Zasada: wówczas nie jest dopuszczalny dowód ze:

- świadków,

- z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności

Wyjątek: jest on dopuszczalny, gdy:

- obie strony wyrażą na to zgodę,

- żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą,

- fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma

3) AD EVENTUM ( DLA WYWOŁANIA OKREŚLONYCH SKUTKÓW CZYNNOŚCI PRAWNEJ )- Art. 73 §2- polega na tym, że ustawa uzależnia wywołanie przez czynność prawną niektórych skutków od zachowania formy szczególnej, tzn., że mimo niezachowania formy czynność prawna będzie ważna i wywoła skutki prawne, ale nie wszystkie.

Przykład: Art. 590- sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej. Sprzedawca A sprzedaje kupującemu B daną rzecz, jednak zastrzega sobie jej własność aż do uiszczenia ceny. Jeśli wydaje kupującemu tą rzecz, to powinna być zachowana forma pisemna. Ustawa wymaga formy pisemnej i nie wskazuje sankcji nieważności, więc jest to forma ad probationem. Dodatkowo, jeśli pismo ma datę pewną, to wówczas wydanie będzie skuteczne także względem wierzycieli kupującego. Jest to forma ad eventum- w wypadku jej niezachowanie czynność nie będzie opatrzona żadną sankcją, natomiast nie nastąpią określone skutki prawne.

Uzupełenienie, zmiana, odstąpienie, rozwiązanie, wypowiedzenie umowy: Art. 77:

- uzupełnienie lub zmiana- wymaga takiej formy jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia,

- rozwiązanie,

jeśli forma pisemna- to również forma pisemna,

- jeśli inna forma szczególna- taka forma, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia

- odstąpienie, wypowiedzenie- jeśli umowa została zawarte w formie szczególnej, to forma pisemna.

VIII. PRZEDSTAWICIELSTWO

PRZEDSTAWICIELSTWO polega na tym, ze jedna osoba ( PRZEDSTAWICIEL ) dokonuje w imieniu drugiej osoby ( REPREZENTOWANEGO ) czynności prawnej, a czynność ta, o ile mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w cudzym imieniu ( UMOCOWANIE ) pociąga za sobą skutek bezpośrednio dla reprezentowanego ( Art. 95 §2 ).

Rodzaje przedstawicielstwa:

1) CZYNNE- przedstawiciel składa oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego

2) BIERNE- przedstawiciel odbiera w imieniu reprezentowanego oświadczenie woli złożone przez osobę trzecią ( np. A składa osobie B, która jest przedstawicielem C, ofertę dla C ).

Art. 109- przepisy o przedstawicielstwie czynnym stosuje się odpowiednio do przedstawicielstwa biernego.

Art. 96- Ze względu na źródło umocowania

1) PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE- gdy umocowanie do działania w cudzym imieniu opiera się na ustawie

a) źródło umocowania- ustawa- rodzice- małoletnie dzieci, opiekun- ubezwłasnowolniony całkowicie, kurator- ubezwłasnowolniony częściowo,

b) zakres umocowania- wynika z ustawy- określają przepisy,

c) przedstawiciel ma nie tylko prawo, ale i obowiązek ustawowego działania,

d) ustanie- w przypadkach wskazanych w ustawie ( pozbawienie władzy rodzicielskiej, odwołanie opiekuna, np. sankcja za niewykonanie obowiązku, pełnoletniość dziecka

e) przekroczenie zakresu umocowania- czynność bezwzględnie nieważna

f) zdolność do czynności prawnych- musi być pełna,

2) PEŁNOMOCNICTWO- gdy umocowanie do działania w cudzym imieniu opiera się na oświadczeniu reprezentowanego.

a) źródło umocowania- wola mocodawca ( MANDANTA ),

b) zakres umocowania- treść pełnomocnictwa- wola mocodawcy,

c) przedstawiciel ma prawo działania w imieniu mocodawcy- z pełnomocnictwa nie wynika obowiązek działania,

d) ustanie- decyduje wola mocodawcy- np. traci zaufanie do pełnomocnika ( a na tym opiera się pełnomocnictwo ),

e) przekroczenie zakresu umocowania- czynność może być konwalidowana,

f) zdolność do czynność prawnych- nie musi być pełna

Odróżnienie przedstawicielstwa od instytucji zbliżonych:

1) POSŁANIEC- osoba, która przenosi gotowe już oświadczenie woli innej osoby do adresata, sama więc żadnego oświadczenia woli nie składa.

- Posłaniec mówi- "on mówi, że on chce",

- Przedstawiciel- "w jego imieniu mówię, że ja chcę"- mówi w cudzym imieniu,

a) posłańcem może być nawet osoba niezdolna do czynności prawnych, natomiast przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną, a pełnomocnik- co najmniej ograniczoną,

b) posłaniec nie musi się znać, ani rozumieć przekazywanego przez siebie cudzego oświadczenia woli, podczas gdy przedstawiciel jest osobą, składającą własne oświadczenie woli,

c) zob. art. 85, przy przedstawicielstwie oświadczenie woli jako pochodzące od przedstawiciela ocenia się według okoliczności istniejących po jego stronie.

2) ORGANY OSOBY PRAWNEJ ( zob. osoby prawne )

3) ZASTĘPCA POŚREDNI- osoba, która dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, ale na rachunek innej osoby- zastępowanego. W stosunku do osób trzecich pozostaje jedynie zastępca pośredni, a ten, na czyj rachunek działa, pozostaje nieujawniony. Skutki prawne wynikające z dokonanej przez zastępcę pośredniego czynności prawnej realizują się w jego osobie, on nabywa prawa i zaciąga zobowiązania. Dopiero w dalszym stadium zastępca pośredni ma obowiązek przenieść nabyte prawa na osobę, na której rachunek działał, a osoba ta ma obowiązek zwolnić o od zaciągniętych zobowiązań. Typowym przykładem zastępcy pośredniego jest komisant ( Art. 765

4) POWIERNICTWO ( zlecenie powiernicze )- zleceniobiorca może być zarówno przedstawicielem jak i zastępcą pośrednim,

5) PEŁNOMOCNICTWO PROCESOWE ( Art. 86. i następne kpc )- jest przedstawicielstwem,

6) PROKURA ( zob. niż. )- jest przedstawicielstwem.

PEŁNOMOCNICTWO- źródłem umocowana jest wola reprezentowanego. Przedstawiciela nazywa się PEŁNOMOCNIKIEM, reprezentowanego- MOCODAWCĄ ( MANDANTEM ), oświadczenie woli zaś, którym mocodawca udzielił umocowania pełnomocnikowi- PEŁNOMOCNICTWEM ( nieściśle w życiu codziennym pełnomocnictwem nazywa się dokument stwierdzający udzielenie pełnomocnictwa ).

Pełnomocnictwo jest czynnością jednostronną. Oświadczenie woli o udzieleniu pełnomocnictwa powinno być złożone pełnomocnikowi, nie potrzeba przyjęcia pełnomocnictwa przez pełnomocnika.

Czy pełnomocnik musi wiedzieć, że jest pełnomocnikiem?

a) Szpunar- powinien wiedzieć,

b) Gawlik- z ustawy nie wynika, że pełnomocnictwo skierowane jest do pełnomocnika- wystarczy, że osoby trzecie wiedzą,

c) Radwański za Szpunarem- by być pełnomocnikiem musi poinformować kontrahenta, że występuje w imieniu innej osoby- kontrahent musi wiedzieć, z kim dokonuje czynności prawnej ( względy logiczne )- musimy wymagać aby oświadczenie woli o udzieleniu umocowania było złożone bezpośrednio pełnomocnikowi.

Do udzielenia pełnomocnictwa mocodawca musi mieć taką zdolność do czynności prawnych, jakiej wymaga czynność prawna, która ma być dokonana przez pełnomocnika.

Rodzaje pełnomocnictwa ( Art. 98 ):

a) OGÓLNE- obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu,

b) określające rodzaj ( RODZAJOWE )- wymagane do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, takich, które mają istotny wpływ na stan majątku, jeśli ustawa nie wymaga pełnomocnictwa szczególnego ( zob. niż. ).

c) SZCZEGÓLNE- do poszczególnej czynności

Forma pełnomocnictwa:

Zasada: forma dowolna.

Pełnomocnictwo dorozumiane-

a) art. 97- osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa.

b) Art. 734 §2. ( zlecenie )- w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa.

Domniemywa się, że zleceniobiorca jest umocowany do wykonywanie czynności objętych zleceniem- np. adwokat na umowę zlecenia. Z faktu zlecenia wynika umocowanie do dokonania czynności prawnych,

c) Art. 29 kro

Wyjątki:

- pełnomocnictwo ogólne- forma pisemna zwykła ad solemnitatem ( Art. 99 §2 )

- pełnomocnictwo szczególne- taka forma jak czynność, do której jest ono wymagane ) Art. 99 §1 )

- Art. 1018.- oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku- pełnomocnictwo powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym,

- małżeństwo.

Ustanawianie innych pełnomocników:

Art. 106- Zasada: pełnomocnik nie może ustanawiać dla mocodawcy innych pełnomocników

Wyjątek: SUBSTYTUCJA- podstawienie innej osoby na swoje miejsce, gdy umocowanie wynika z:

- treści pełnomocnictwa,

- ustawy,

- stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa ( jest to stosunek wewnętrzny między mocodawcą a pełnomocnikiem, należy go odróżnić od samego pełnomocnictwa ).

Ilość pełnomocników:

Pełnomocnictwo może być udzielone nie tylko jednej osobie, ale także kilku osobom jednocześnie z takim samym zakresem umocowania lub też pełnomocnik mógł ustanowić innych pełnomocników.

Zasada- Art. 107: każdy z nich działa oddzielnie

Wyjątek- wynika z treści pełnomocnictwa- mają one działać łącznie ( PEŁNOMOCNICTWO ŁĄCZNE ),

Zakończenie pełnomocnictwa:

a) odwołanie ( Art. 101 §1 )-

Zasada- możliwe w każdym czasie, chyba

Wyjątek: mocodawca zrzekła się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa,

b) śmierć pełnomocnika lub mocodawcy ( Art. 101 §2 )-

Wyjątek: w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

c) z samego pełnomocnictwa wynika sposób ustania umocowania

d) gdy udzielone jest na określony czas,

e) gdy pełnomocnik się go zrzeknie

Skutki zakończenia- Art. 102- Po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik obowiązany jest zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa. Może żądać poświadczonego odpisu tego dokumentu, wygaśnięcie umocowania powinno być na odpisie zaznaczone.

PRZESŁANKI SKUTECZNOŚCI PRZEDSTAWICIELSTWA:

I) PRZEDSTAWICIEL MUSI MIEĆ UMOCOWANIE I DZIAŁAĆ W GRANICACH TEGO UMOCOWANIA.

Zasada: działanie w cudzym imieniu przez osobę, które nie ma umocowania jak również przez przedstawiciela, który przekracza granice swego umocowania, jest działaniem bezskutecznym.

Wyjątek:

PEŁNOMOCNIK RZEKOMO UMOCOWANY ( FALSUS PROCURATOR ):

O PEŁNOMOCNIKU RZEKOMO UMOCOWANYM mówimy wtedy, gdy:

1) Art 103- zawierający umowę jako pełnomocnik:

- nie ma umocowania albo,

- przekroczy jego zakres

To

a) umowa- Art. 103- ważność umowy zależy od potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta ( negotium claudicans ). Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy,

Jeżeli potwierdzenie nie nastąpi:

- po upływie terminu druga strona staje się wolna,

- pełnomocnik rzekomo umocowany obowiązany jest do:

- zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy,

- naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu

b) czynność jednostronna- Art. 104

Zasada: czynność jest nieważna

Wyjątek: ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu może zgodzić się na działanie bez umocowania, wówczas stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania.

2) Art. 105- Gdy zawierający umowę jako pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania:

Zasada: czynność jest ważna,

Wyjątek: druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.

Czy przedstawiciel może zawrzeć umowę z sobą samym?

Tzn. umowę, w której jedną stroną byłby przedstawiciel działający w imieniu reprezentowanego, drugą zaś ten przedstawiciel działający we własnym imieniu lub w imieniu innego reprezentowanego:

1) przedstawicielstwo ustawowe- zasada: nie

Wyjątek: czynność polega na bezpłatnym przysporzeniu reprezentowanego.

2) pełnomocnictwo- Art. 108: zasada: nie

Np. X upoważnia mnie do zakupu nieruchomości. Nie mogę jej kupić od siebie w imieniu X. Nie mogę reprezentować X i być jednocześnie stroną umowy z X.

Wyjątek- wynika z:

- treści pełnomocnictwa,

- treści czynności prawnej- wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy

) np. kasjerka może sobie sprzedać bilet ( bo ma taki przywilej ). Ekspedientka może sobie coś kupić w sklepie. )

1990- wyrok 7 sędziów SN- art. 108 ma także zastosowanie do organów osoby prawnej- dyrektor przedsiębiorstwa nie może sobie sprzedać przedsiębiorstwa.

II) PRZEDSTAWICIEL MUSI MIEĆ ZDOLNOŚĆ DO REPREZENTOWANIA

Natomiast zgodnie z Art. 100 okoliczność, że pełnomocnik jest ograniczony do czynności prawnych, nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy.

III) PRZEDSTAWICIEL MUSI DZIAŁAĆ W IMIENIU REPREZENTOWANEGO

IV) CZYNNOŚĆ PRAWNE MUSI BYĆ TEGO RODZAJU BY MOGŁA BYĆ DOKONANA PRZEZ PRZEDSTAWICIELA

Zasada: Nie trzeba dokonywać czynności prawnych osobiście, można dokonać ich przez przedstawiciela.

Wyjątek:

a) z ustawy,

b) z właściwości czynności prawnej

- uznanie dziecka przez mężczyznę pozamałżeńskiego,

- sporządzenie i odwołanie testamentu,

- czynność prawne o charakterze osobistym ( np. małżeństwo może być zawarte per procura- przez pełnomocnika, lecz sąd musi się zgodzić ).

Jak oceniamy strony podmiotowe ( subiektywne )- wady oświadczenia woli, dobrą wiarę- czyja strona nas interesuje- pełnomocnika czy mocodawcy?

1) TEORIA REPREZENTACYJNA ( Ihering )- przy przedstawicielstwie podmiotem działającym jest przedstawiciel.

Prawo polskie przyjęło tę teorię- ponieważ art. 95 §2- czynności dokonuje przedstawiciel, a jedynie skutki tej czynności realizują się w osobie reprezentowanego, przeto w zasadzie decydujące są okoliczności istniejące po stronie przedstawiciela.

- przy przedstawicielstwie ustawowym- nie budzi to wątpliwości,

- przy pełnomocnictwie- wątpliwości, bo nie powinna mieć miejsca sytuacja, gdy reprezentowany, który był w złej wierze, mógł korzystać z uprawnień wynikających z dobrej wiary tylko dlatego, że czynności prawnej dokonał w jego imieniu pełnomocnik będący w dobrej wierze. Przy pełnomocnictwie należy ustalać więc niejednokrotnie okoliczności istniejące po stronie reprezentowanego.

2) TEORIA FIKCJI ( Savigny )- przy przedstawicielstwie podmiotem właściwym podmiotem czynności prawnej dokonanej przez przedstawiciela jest reprezentowany i liczyć się należy przede wszystkim z jego wolą ( zawodzi to przy przedstawicielstwie ustawowym ).

PROKURA

PROKURA ( Art. 109¹ )-pełnomocnictwo udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającemu obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców.

Jest to pełnomocnictwo handlowe- jest przedstawicielstwem, było regulowane w kodeksie handlowym z 1934, gdy wszedł ksh, uchylono kh oprócz firmy i prokury. W 2003 wprowadzono je do działu 6 ksh.

Zasada: obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie może być ograniczone ze skutkiem względem osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Wyjątki

a) ( Art. 109³ ): pełnomocnictwo szczególne wymagane gdy:

- zbycie przedsiębiorstwa,

- dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania,

- zbycie i obciążanie nieruchomości

b) Art. 109⁵ -( PROKURA ODDZIAŁOWA )można ją ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorców.

Rodzaje prokury ( ze względu na ilość prokurentów ):

a) ŁĄCZNA- Art. 109⁴ udzielona kilku osobom. Kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób, którym udzielono prokury łącznie.

b) JEDNOOSOSOBOWA- udzielona jednej osobie.

Wymogi ( Art. 109² ):

- forma pisemna ad solemnitatem

- prokurent musi być osobą fizyczną mającą pełną zdolność do czynności prawnych.

- nie może być przeniesiona, prokurent nie może ustanawiać pełnomocnika szczególnego lub rodzajowego ( Art. 109⁶ )

- Art. 109⁸ udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców. Zgłoszenie o udzieleniu prokury powinno określać jej:

- rodzaj,

- sposób wykonywania ( przy prokurze łącznej ).

Zakończenie prokury: ( Art. 109^{7 ):}

- przez odwołanie w każdym czasie,

- wskutek

- wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru,

- ogłoszenia upadłości,

- otwarcia likwidacji

-przekształcenia przedsiębiorcy

- przez śmierć prokurenta

IX. PRZEDAWNIENIE

DAWNOŚĆ- wszystkie instytucje prawa cywilnego, które określają skutku prawne będące następstwem niewykonywania uprawnień przez czas w ustawie określony,

A. PRZEDAWNIENIE- prowadzące od ograniczenia możności dochodzenia roszczenia, jeżeli nie było ono realizowane przez czas w ustawie określony.

Konstrukcja ( Art. 117 §2 ): Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie się korzystania z zarzutu przedawnienia przed upływem jego terminu jest nieważne.

Zarzut upłynięcia terminu przedawnienia można podnieść do momentu uprawomocnienia się wyroku.

Jest:

a) dług ( obowiązek określonego zachowania się dłużnika ),

b) odpowiedzialność ( podległość egzekucyjna majątku dłużnika egzekucji prowadzonej przez wierzyciela/gotowość majątku dłużnika do spełnienia świadczenia ).

Po upływie terminu przedawnienia- tylko dług ( nie ma odpowiedzialności )- zobowiązanie naturalne.

Roszczenie istnieje, ale jest bezskuteczne.

- wierzyciel nie może świadczenia wyegzekwować za pomocą przymusu państwowego ( bo nie ma już podległości egzekucyjnej ! ),

- jeśli mimo to dłużnik świadczenie spełni, to nie może domagać się jego zwrotu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wierzyciela.

Kodeks powojenny- rozróżniał dwa rodzaje przedawnienia:

a) OGÓLNE

b) ARIBTRAŻOWE- pomiędzy jgu podlegającymi Państwowemu Arbitrażowi Gospodarczemu- w istocie prekluzja - 1 rok i roszczenie wygasa. Jgu nie działały zgodnie z rachunkami ekonomicznymi- nie zależało im na dochodzeniu roszczeń. Choćby po terminie jgu chciała spełnić świadczenie, to wierzyciel musiałby je zwrócić jako nienależne.

Do 1990 był inny tryb postępowania:

- sąd uwzględniał upływ terminu przedawnienia z urzędu- z własnej inicjatywy, jeśli stwierdził upływ terminu przedawnienia, oddalał powództwo,

Mógł go nie uwzględnić, gdy:

- termin przedawnienia krótszy niż 3 lata

- opóźnienie było nieznaczne,

- opóźnienie było usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami.

Np. była sprawa, gdzie powódka wywróciła się na lodzie przed sklepem optycznym i doznała poważnych szkód. Za oblodzony chodnik odpowiadał właściciel nieruchomości. Był on ubezpieczony. Powódka żądała więc wypłaty ubezpieczenia, ale zakład odmówił, więc wystąpiła z powództwem. Okazało się jednak, że minęły 3 lata i roszczenie przedawniło się. SN uwzględnił ww. argumenty i rozpatrywał sprawę mimo upływu terminu przedawnienia.

Czy wierzyciel , przeciw któremu dłużnik podnosi zarzut przedawnienia może sparaliżować ten zarzut powołując się na nadużycie prawa podmiotowego?

Problem ten rozpatrywany był przed 1990- bo skutek przedawnienia był bezwzględny. To nie dłużnik czynił użytek ze swego prawa, tylko sąd brał pod uwagę to prawo z urzędu. Wskazywano, że już art. 117 §2 zdanie 2 łagodzi sytuację wierzyciela. Nie trzeba więc pozostawiać mu ostatniej deski ratunku, jakim jest art. 5, bo wierzyciel jest już chroniony przez art. 117.

Obecnie- dłużnik podnosząc zarzut przedawnienia wykonuje swoje prawo podmiotowe, stosujemy więc art. 5. Jak wygląda to od strony praktycznej? Czy można dochodzić roszczenia przedawnionego? Można, tylko nie będzie najprawdopodobniej skuteczne- wszystko jest w rękach pozwanego.

Przedawnieniu ulegają

Zasada: roszczenia majątkowe. ( Art. 117 §1 )

Wyjątki: ustawowe

- roszczenie windykacyjne i negatoryjne chroniące własność nieruchomości,

- roszczenie o ustalenie nieważności umowy,

- roszczenie posesoryjne,

- roszczenie o wydanie

- roszczenie o zaprzestanie naruszeń nieruchomości

a contrario:

- roszczenia niemajątkowe,

- prawa podmiotowe władcze,

No. przedawnienie roszczenia windykacyjnego nie pociąga za sobą utraty prawa własności, skoro prawo to przedawnieniu ulec nie może, mimo przedawnienia właściciel pozostaniem nim nadal, dopóki ktoś inny nie nabędzie własności tej rzeczy ( np. przez zasiedzenie ).

- prawa podmiotowe kształtujące.

Termin przedawnienia ( Art. 118- 119 )

Zasada- 10 lat,

Wyjątki:

- 3 lata:

- roszczenia o świadczenia okresowe,

- roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

- gdy przepis szczególny stanowi inaczej,

- 3 lata przy deliktach od momentu gdy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie odpowiedzialnej,

- krócej niż 3 lata w umowach,

- gdy roszczenie stwierdzone zostało prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym- 10 lat, jeśli świadczenie okresowe należne w przyszłości- 3 lata. ( Art. 125 ).

Są to normy o charakterze iuris cogentis - terminy nie mogą być skracane ani wydłużane przez czynność prawną.

Początek biegu terminu przedawnienia ( art. 120 ):

Zasada- od dnia, kiedy roszczenie stało się wymagalne

Wyjątki:

- jeśli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego- z dniem, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie,

Termin wymagalności pokrywa się z terminem spełnienia świadczenia, a jeżeli termin świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Przykład: Została zawarta umowa pożyczki na takich warunkach, że biorący pożyczkę obowiązany jest ją zwrócić w ciągu tygodnia od chwili, w której wierzyciel zażąda zwrotu. Bieg 10- letniego terminu przedawnienia rozpocznie się w zasadzie po upływie tygodnia od zawarcia umowy, skoro wierzyciel mógł zażądać zwrotu najwcześniej już w dniu zawarcia umowy, gdyby takiego przepisu nie było przedawnienie roszczenia zależałoby zupełnie od woli wierzyciela ( np. zażądałby zwrotu dopiero po wielu latach ).

- roszczenie o zaniechanie- od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje nie zastosował się do treści roszczenia.

Przykład: lokator zobowiązał się względem innego lokatora w danym domu, że nie będzie korzystał z hałaśliwego urządzenia w pewnych godzinach, bieg przedawnienia powstałego stąd roszczenia rozpocznie się dopiero z dniem, w którym dłużnik wbrew swemu obowiązkowi uruchomi urządzenie w porze objętej umową.

- od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia,

- co do osób, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych lub co do których istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia,

- termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

- inne wyjątki wynikające z ustawy

Bieg przedawnienia rozpoczyna się często wg przepisów szczególnych A TEMPORE SCIENTIAE- początek jest uzależniony od elementów subiektywnych, zwłaszcza od wiedzy wierzyciela o jakimś zdarzeniu ( np. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat 3 od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia ).

Zawieszenie biegu przedawnienia ( Art. 121 )-bieg przedawnienia:

- nie rozpoczyna się,

- rozpoczęty ulega zawieszeniu ( po ustaniu okoliczności biegnie dalej )

a) roszczenia dzieci- przeciwko rodzicom ( czas trwania władzy rodzicielskiej ),

b) roszczenia osoby nie mające pełnej zdolności do czynności prawnych- przeciwko osobom sprawującym opiekę/kuratelę ( czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli ),

c) roszczenia małżonek- małżonek ( czas trwania małżeństwa )

d) roszczenia, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju ( czas trwania przeszkody ).

SIŁA WYŻSZA- takie zdarzenie pochodzące z zewnątrz, które ma charakter nadzwyczajny, nie da się go przewidzieć, a którego skutkom nie można zapobiec przy dołożeniu najwyższego stopnia staranności ( nie jest siłą wyższą wg SN pobyt za granicą czy choroba ).

PRZEPISY MORATORYJNE- wydawane w okolicznościach wyjątkowych ( np. w okresie wojny )- same ustalają okresy, których nie wlicza się do biegu przedawnienia.

Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia ( Art. 122 )- w razie istnienia przewidzianych przez prawo okoliczności przedawnienie wprawdzie biegnie, ale może zakończyć się po upływie pewnego czasu od ustania tych okoliczności.

Względem osoby,

a) która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych-

b) co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia

Nie wcześniej niż 2 lata od:

- ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo,

- ustania przyczyny jego ustanowienia,

Przerwanie biegu przedawnienia ( Art. 122 )

1) AKTWYNOŚĆ WIERZYCIELA- każda czynność

a) przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym

Co do zasady- sąd powszechny. Jeśli jest zapis na sąd polubowny- jeśli strony w umowie zawarły zapis na sąd polubowny ( klauzula, że właściwym sądem będzie np. Trybunał Arbitrażowy przy Polskiej Izbie Handlu ). Co należy więc zrobić, jeśli w takiej sytuacji powództwo wytyczono przed sądem powszechnym?

- jedni mówią, że nie przerwie ( bo sąd powszechny nie jest właściwy ),

- inni, że tak,

Inny problem: właściwy był sąd okręgowy, a powództwo wytyczono przed sądem rejonowym? Przerywa to bieg przedawnienia, bo sąd i tak skieruje sprawę do odpowiedniej właściwości. Natomiast jeśli ktoś idzie do przedsiębiorstwa windykacyjnego, to nie przerywa to biegu przedawnienia.

b) przedsięwzięta w celu:

- dochodzenia ( powództwo o zasądzenie ).

- ustalenia ( powództwo o ustalenie )

- zaspokojenia ( wniosek o wszczęcie egzekucji )

- zabezpieczenia roszczenia ( wniosek o zabezpieczenie roszczenia )

Nie przerywają biegu przedawnienia

- czynności przygotowujące ( np. wystąpienie o zwolnieni od kosztów sądowych ),

- przypozwanie ( sąd zawiadamia inną osobę, że mogłaby wziąć udział w procesie, ale osoba ma wybór )

Przerywają:

- dopozwanie ( wezwanie przez sąd do udziału w sprawie w charakterze pozwanego- art.194- 195 kpc )-

- zawezwanie do próby ugodowej ( art. 185 kpc )-

Pojawia się problem, kiedy następuje przerwanie biegu przedawnienia? Czy decyduje:

- data stempla pocztowego,

- można przecież złożyć w biurze podawczym sądu.

Art. 130 kpc- przewodniczący wydziału, do którego pismo wpłynęło, wzywa stronę do uzupełnienia braków formalnych, wyznaczając 7 dni, jeśli są braki formalne w piśmie. Jeśli ktoś uzupełni te braki, to pismo powoduje skutki, jakby było wniesione poprawnie. Jeżeli termin jest przekroczony, to roszczenie się przedawnia ( jeśli braki nie zostały uzupełnione, a termin minął ).

c) czynność musi być podjęta bezpośrednio w jednym z celów powyższych.

d) czynność musi być skierowana przeciwo właściwej osobie. Problem ten ma znaczenie w wypadkach gdy stroną zobowiązaną jest Skarb Państwa, a trudności nastręcza określenie właściwej jednostki ( statio fisci ). SN 1970- nawet mylne orzeczenie takiej jednostki reprezentujące Skarb Państwa i następnie zmiana tego oznaczenia na jednostkę właściwą przerywa bieg przedawnienia.

2) AKTYWNOŚĆ DŁUŻNIKA- uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

a) UZNANIE WŁAŚCIWE- czynność prawna, umowa jednostronnie zobowiązująca, w której dłużnik potwierdza swój dług.

- ugoda- każda ze stron potwierdza swe zobowiązanie,

- odnowienie- nowe zobowiązanie w wyniku umorzenia poprzedniego zobowiązania ( art. 506 )- częste w stosunkach kredytowych, gdy dłużnik ma problemy ze spłatą kredytu,

Prawo polskie nie zna abstrakcyjnego uznania długu ( jak prawo niemieckie ). Nie jest ono więc konstytutywne i przy uznaniu właściwym uznający nie traci możliwości udowodnienia, iż uznany dług nie istnieje. Znaczenie prawne uznania właściwego polega więc przede wszystkim na przerzuceniu ciężaru dowodu. W wypadku uznania to nie wierzyciel będzie musiał prowadzić dowód, że dług istnieje, lecz uznający będzie musiał wykazać, że uznany dług nie istnieje.

b) UZNANIE NIEWŁAŚCIWE- każde zachowanie dłużnika, z którego wynika jego świadomość, że jest zobowiązany, z tym że dłużnik nie ma zamiaru wywołania skutków prawnych:

- spłata części długu,

- spłata odsetek,

- ustanowienie zabezpieczenia,

- prośba o rozłożenie na raty, o zwolnienie z długu, o odroczenie terminu płatności.

Nie można traktować uznania niewłaściwego jako oświadczenie woli, bo strona nie ma zamiaru wywołania skutków prawnych.

Szpunar uważał, że jest to jednostronna czynność prawna.

Wolter- że jest to nie oświadczenie woli, ale przejaw woli,

Radawński- oświadczenie wiedzy.

Czy uznanie niewłaściwe:

- wymaga zdolności do czynności prawnych ( wystarczy chyba właściwe rozeznanie ),

- czy ma być skierowane do wierzyciela ( musi dotrzeć do wierzyciela, nie musi być skierowane ),

- czy można się powoływać na wady oświadczenia woli (nie ),

- kto ma wyrazić takie uznanie, jeśli osoba jest ograniczona w zdolności do czynności prawnych. Wg Szpunara i Woltera stosuje się odpowiednio przepisy o czynnościach prawnych.

Orzeczenie SN- sprawa między 2 przedsiębiorstwami. Na zakończeniu roku obrachunkowego księgowy powinien wysłać do wierzycieli stan salda. Księgowy przedsiębiorstwa A wysłał przedsiębiorstwu B informacje o saldzie, że A jest dłużnikiem B. Po jakimś czasie przedsiębiorstwo A stwierdziło, że roszczenie się przedawniło. A stwierdziło, że księgowa nie byłą uprawniona do występowania w imieniu przedsiębiorstwa. Szpunar- krytykował, uważając, że jest to pełnomocnictwo dorozumiane ( zob. Art. 97 ).

Jeżeli uznanie niewłaściwe zostało złożone po upływie biegu terminu przedawnienia, to nie przerywa ono oczywiście biegu przedawnienia, ale w drodze wykładni można dopatrzeć się w takim uznaniu dorozumianego oświadczenia o zrzeczeniu się korzystania z zarzutu przedawnienia.

Uznanie nie ma skutku konstytutywnego w tym znaczeniu, żeby mogło stanowić samoistną podstawę prawną zobowiązań. Tym samym uznanie nie wyłącza dowodu, że uznanie roszczenie nie istnieje.

Termin przedawnienia po każdym przerwaniu:

Zasada biegnie na nowo

Wyjątki:

- gdy czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym- biegnie na nowo gdy postępowanie zostanie zakończone.

B. TERMINY ZAWITE ( PREKLUZYJNE )- przepisy prawa cywilnego niejednokrotnie przewidują różnego rodzaju terminy, w ciągu których powinna być dokonana taka czy inna czynność. Jeżeli terminy te nie mają tylko charakteru instrukcyjnego, lecz ustawa wiąże z ich niezachowaniem ujemne skutki dla strony, wówczas mówimy o terminach zawitych.

Konstrukcja: Po upływie terminu prekluzyjnego roszczenie wygasa, nie można go dochodzić, a jeżeli dłużnik je zaspokoi, to może domagać się zwrotu świadczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia osoby będącej wierzycielem przed upływem terminu zawitego. Sąd bierze je pod uwagę z urzędu, nie ma nadużycia prawa podmiotowego, nie ma zawieszenia, przerwania. Terminy te działają ( wg Joseranda ) "jak gilotyna".

- terminy do dochodzenia roszczeń,

- terminy do wytaczania powództw, których przedmiotem jest dochodzenie roszczeń,

- terminy wykonywania praw podmiotowych kształtujących,

- terminy po upływie których niewykonywanie ograniczonego prawa rzeczowego powoduje jego wygaśnięcie,

- terminy do dokonania różnego rodzaju zawiadomień.

Czy do terminów prekluzyjnych należy stosować przepisy o przedawnieniu?

Wydaje się, że tak, ale w drodze ostrożnej analogii ( brak reprezentacji, siła wyższa ).

Argumentem za nie jest to, że kodeks tylko do biegu zasiedzenia każe odpowiednio stosować przepisy o biegu przedawnienia ( Art. 175 ), a wskazówki tej nie zamieszcza przy terminach prekluzyjnych, szeroko rozsianych w jego przepisach,

C. ZASIEDZNIE ( zob. niż. )

D. PRZEMILCZENIE- prowadzące do nabycia prawa przed daną osobę na skutek niewykonywania tego prawa przez uprawnionego ( zob. niż.- art. 187 ).

X. PRAWO RZECZOWE- WIADOMOŚCI OGÓLNE

PRAWO RZECZOWE:

1) w znaczeniu PRZEDMIOTOWYM- zespół przepisów prawa cywilnego, które normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy.

Źródła prawa rzeczowego:

- Konstytucja RP ( Art. 21 )

- kc ( Art. 44- 52, 140- 352 ),

- pwkc

- ustawa o księgach wieczystych i hipotece,

- ustawa o własności lokali,

- ustawa o gospodarcze nieruchomościami.

- prawo geologiczne i górnicze,

- prawo wodne

- ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych,

- prawo spółdzielcze

Normy prawa rzeczowego mają charakter norm iuris cogentis.

2) w znaczeniu PODMIOTOWYM- prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym, mające za przedmiot RZECZ lub dotyczące rzeczy ( gdy przepis szczególny tak stanowi ).

Przykład:

a) A i B korzystają w sposób podobny z dwu działek rolnych, jednakże A czyni to jako użytkownik, a więc osoba której przysługuje prawo rzeczowe, natomiast B czyni to jako dzierżawca, a więc na podstawie stosunku obligacyjnego. Podczas ich nieobecności działki te zajęła samowolnie osoba trzecia. A ma w tej sytuacji jako rzeczowo uprawniony, roszczenie o wydanie działki bezpośrednio przeciw C, natomiast B, którego prawo jest skuteczno tylko względem wydzierżawiającego, nie może wystąpić z takim żądaniem przeciwko intruzowi, może tylko zażądać od wydzierżawiającego, jako drugiej strony stosunku, aby ten usunął intruza.

b) A i B udzielili pożyczki osobie C, która jest właścicielem nieruchomości, z tym zastrzeżeniem, że A zabezpieczył w umowie z dłużnikiem swoją wierzytelność przez ustanowienie na jego nieruchomości hipoteki. Przed terminem płatności obydwu pożyczek C przeniósł własność swej nieruchomości na D. Pomimo przejścia własności obciążonej nieruchomości na inną osobę A może zaspokoić się z nieruchomości, gdyż jego prawo, wynikające ze stosunku hipoteki jest skuteczne przeciwko każdemu aktualnemu właścicielowi nieruchomości. Natomiast B ma tylko prawo obligacyjne, może żądać zaspokojenia swojej wierzytelności tylko od drugiej strony tego stosunku i zaspokoić się tylko z pozostałego jej majątku.

POJĘCIE RZECZY:

RZECZ ( Art. 45 )- materialna część przyrody, która ma charakter samoistny, może być przedmiotem prawa własności.

Rzeczami nie są:

- człowiek, mogą być natomiast części ludzkiego ciała, które odrastają ( np. włosy, paznokcie ), sporny jest charakter zwłok ludzkich- nie są one rzeczami, natomiast stają się rzeczami części ciała mające charakter preparatów dla celów naukowo- dydaktycznych.

- dzieła o charakterze niematerialnym- utwór muzyczny ( myśl twórcza ), natomiast karta z zapisanym tym utworem jest rzeczą, bo jest materialną częścią przyrody ( prawu polskiemu obcy jest podział rzeczy na res corporales i res incorporales ).

- wody płynące, powietrze atmosferyczne, powietrze,

- złoża i kopaliny ( res omnium communes ),

- części składowe rzeczy,

- różne postacie energii.

- zwierzęta żyjące w stanie wolnym ( Ustawa z 21.08.1997 o ochronie zwierząt przesądziła w art. 1, że zwierzę, jako istota żyjąca do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą, chociaż w sprawach nie uregulowanych w tej ustawie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy ruchomych,

- pieniądze- szczególnego rodzaju rzecz ( sui generis ). Wartość ich wynika z gwarancji, jakie zapewnia im państwo, a nie z ich właściwości fizycznych.

- zbiory ani przedmioty zbiorowe ( universitas rerum )- no. biblioteka, za rzecz uważa się poszczególne przedmioty wchodzące w skład zbioru, co nie wyłącza jednak, aby zbiór taki był przedmiotem czynności prawnych z zakresu prawa o zobowiązaniach ( np. sprzedaż ).

KLASYFIKACJA RZECZY:

1 NIERUCHOMOŚCI- Art. 46-

a) GRUNTY części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności

Należy odnieść się do pojęcia DZIAŁKI GEODEZYJNEJ- pojęcie techniczne używane przez geodetów, jest siatka geodezyjna, ale pojęcie nieruchomości jest pojęciem odrębnym od pojęcia działki geodezyjnej. Na jedną nieruchomość może składać się szereg działek geodezyjnych, nawet ze sobą nie sąsiadujących. O tym czy działka jest nieruchomością, decyduje KSIĘGA WIECZYSTA. Wskazuje ona właściciela. O wyodrębnieniu nieruchomości decyduje kryterium prawne.

Można połączyć kilka nieruchomości w jedną, można też podzielić nieruchomość na kilka nieruchomości.

b) budynki trwale z gruntem związane ( BUDYNKI )

c) części tych budynków ( LOKALE )

b) i c)- jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Granice przestrzenne nieruchomości- zob. art. 143.

2) RUCHOMOŚCI ( RZECZY RUCHOME )- wszystko to, co nie jest nieruchomością.

Podział ten ma doniosłe znaczenie prawne, bo:

- niektóre prawa rzeczowe dotyczą tylko nieruchomości ( użytkowanie wieczyste, służebności, hipoteka ), inne ( zastaw )- tylko ruchomości,

- reglamentacja prawna wspólnych dla obu tych rodzajów rzeczy praw rzeczowych ( własność i użytkowanie ) jest w wielu istotnych punktach odmienna, zależnie od tego, czy prawo dotyczy rzeczy ruchomej, czy nieruchomej,

- niektóre stosunku prawne z zakresu zobowiązań mogą dotyczyć tylko nieruchomości ( dożywocie ), albo tylko ruchomości ( użyczenie, pożyczka ).

- instytucja ksiąg wieczystych prowadzona jest tylko dla nieruchomości ( zob. wyż. ),

- odmiennie jest uregulowana egzekucja z ruchomości i nieruchomości.

1) OZNACZONE CO DO GATUNKU- odpowiadają pewnych cechom rodzajowym, wskazana jest miara, waga ( węgiel, zboże, samochody )

2) OZNACZONE CO DO TOŻSAMOŚCI- wskazują cechy indywidualne ( konkretnie określony egzemplarz ). Każda nieruchomość jest oznaczona co do tożsamości.

CZĘŚĆ SKŁADOWA RZECZY- ( Art. 47 )- wszystko to, co nie może być od rzeczy odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego, jeżeli połączenie to jest trwałe ( nie dla przemijającego użytku ).

Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych prawa rzeczowych.

Zasada przy nieruchomościach: ( ZASADA SUPERFICIES SOLO CEDIT - wszystko, co trwale z gruntem związane stanowi część składową gruntu- Art. 48- budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

Wyjątki zawężające:

- Art. 49- urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne, jeśli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu ( np. słupy z przewodami elektrycznymi nie są częścią składową gruntu, na którym zostały ustawione, jeżeli należą do przedsiębiorstwa energetycznego ).

- Art. 46 §1-

- przepisy o użytkowaniu wieczystym ( Art. 235 )- budynki stojące na gruncie użytkowanym wieczyście to własność użytkownika wieczystego.

- ustawa o własności lokali ( lokale- odrębna własność lokali, lokal stanowi odrębną od gruntu nieruchomość ).

Zerwanie z gruntem nie jest jednak całkowite, bo istnieje tak zwana koncepcja prawa związanego. Nie wolno sprzedać użytkowania wieczystego, a pozostawić sobie budynku. Gdy chodzi o własność lokali- to jest współwłasność przymusowa- właściciele bloku są jednocześnie współwłaścicielami gruntu, klatek schodowych, piwnicy ( części wspólnych budynku )- nie można być właścicielem lokalu bez przymusowej współwłasności.

Wyjątki rozszerzające:

- Art. 50- prawa związane z własnością nieruchomości ( np. służebność gruntowa ustanowiona na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej uważa się za część składową nieruchomości władnącej ),.

PRZYNALEŻNOŚĆ- ( Art. 51 )-

- rzeczy ruchome

- potrzebne do korzystania z innej rzeczy ( RZECZY GŁÓWNEJ )

- zgodnie z jej przeznaczeniem,

- jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi ( ale mogą być niego przemijająco pozbawione ).

- należą do właściciela rzeczy głównej,

W stosunku przynależności jedna rzecz ma charakter RZECZY GŁÓWNEJ, druga- RZECZY POMOCNICZEJ ( np. rzecz główna- samochód, rzecz pomocnicza- kluczyki do samochodu ), stosunek przynależności nie powstanie między rzeczami równorzędnymi ( np. para butów ).

Skutki prawne stosunku przynależności ( Art. 52 )

a) Zasada: czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną ma skutek także względem przynależności,

Wyjątek: z:

- przepisów szczególnych,

- treści czynności prawnej.

b) egzekucja skierowana do nieruchomości obejmuje również przynależność ( Art. 929 §1 kpc ),

POŻYTKI:

1) POŻYTKI RZECZY,

a) NATURALNE ( Art. 53 §1 )-

- płody i inne odłączone od rzeczy części składowe,

- wg zasada prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy

Np. glina wydobyta z ziemi, pożytkiem nieruchomości leśnej będzie drzewo wycięte w ramach planu wyrębu, nie będzie natomiast pożytkiem drzewo wycięte wskutek zamiany gruntu leśnego na orny ).

b) CYWILNE ( Art. 53 §2 )- dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego ( np. czynsz najmu ).

2) POŻYTKI PRAWWA- dochody, który prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno- gospodarczym przeznaczeniem ( np. pożytkiem użytkowania jest własność pożytków rzeczy obciążonej tym prawem, odsetki od wkładów w banku ).

Znaczenie pożytków uwypukla się wtedy, gdy inna osoba aniżeli właściciel jest uprawniona do pobierania pożytków.

- Art. 190- uprawniony do pobierania pożytków naturalnych nabywa ich własność przez odłączenie ich z rzeczy.

Reguły pobierania pożytków- Art. 55

Zasada: uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają

- pożytki naturalne, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania jego uprawnienia

- pożytki cywilne- w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia

Np. użytkownik gospodarstwa rolnego objął je po zbiorach, dokonał uprawy, a użytkowanie skończyło się w dniu 01.09, a więc po sprzęcie zbóż, ale przed wykopaniem kartofli ). W tej sytuacji użytkownikowi przypadnie zboże, natomiast właścicielowi- kartofle. Natomiast pożytki cywilne- użytkownikowi przypadłyby 2/3 rocznego czynszu najmu. J

Wyjątek:

- uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków,

- dochody te przypadły innej osobie.

Wówczas należy się wynagrodzenie od tej osoby za nakłady, nie może ono przekroczyć wartości pożytków.

KATALOG PRAW RZECZOWYCH

Obowiązuje zasada NUMERUS CLAUSUS PRAW RZECZOWYCH- nie można nie tylko dowolnie ustanawiać nowych praw rzeczowych, ale także powoływać do życia nie przewidzianych przez ustawę szczególnych postaci własności, a nawet praw rzeczowych stanowiących formy pośrednie między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi.

1) WŁASNOŚĆ ( art. 126- 231 )

2) UŻYTKOWANIE WIECZYSTE ( art. 232- 243 )

3) OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE ( art. 244- 235 )

a) UŻYTKOWANIE ( 252- 284 ),

b) SŁUŻEBNOŚCI ( 285- 305 ),

c) ZASTAW ( 306- 335 ),

d) HIPOTEKA ( ustawa o księgach wieczystych i hipotece )

e) SPÓŁEDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU ( ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych ).

f) PRAWO DO DOMU JEDNORODZINNEGO W SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ

XI. POSIADANIE ( POSSESSIO )- Art. 336- 352

Posiadanie- definicja

POSIADANIE to władztwo nad rzeczą. Można też posiadać prawo ( służebności- art. 352 ). Nie jest prawem rzeczowym, tylko stanem faktycznym przez prawo chronionym, może doprowadzić do nabycia własności, uczestnikom obrotu zależy głównie na posiadaniu i na wykonywaniu faktycznego władztwa. Jest wyrazem wykonywania prawa. Często jest tak, że włada się rzeczą, a nie ma się prawa ( to jest czysty stan faktyczny )- takie władanie czysto faktyczne jest chronione przez prawo.

NATURA POSIADANIA- składają się na nie dwa elementy:

a) CORPUS POSSESSIONIS- fizyczne władztwo,

b) ANIMUS POSIDENDI- zamiar władania rzeczą dla siebie ( ANIMUS REM SIBI HABENDI ).

Odróżnienie posiadania od instytucji podobnych:

a) DZIERŻENIE- ( Art. 338 )- faktyczne władanie rzeczą za kogoś. Jest corpus, nie ma animusa ( ANIMUS HABENDI PRO ALIENO ).

Np. firma transportowa przewozi towar z przedsiębiorstwa A do przedsiębiorstwa B. Właścicielem jest przedsiębiorstwo A. Kierowca ciężarówki jest dzierżycielem towaru, bo jest fizyczne władztwo, ale nie ma zamiaru władania towarem dla siebie. Czy przechowawca- szatniarz.

Nie mylić:

- dzierżawy ( umowa ),

- dzierżenia- stan faktyczny.

b) WŁADZTWEM PREKARYJNYM- ktoś włada rzeczą, ale wyłącznie na podstawie stosunku grzecznościowego. Ktoś udostępnia rzecz, ale nie tworzy stanu prawnego. Np. kwaterujemy kuzyna na czas egzaminów- nie ma stosunku prawnego, jest tylko stosunek grzecznościowy ( prekaryjny ). Jest bezwzględnie odwołalne, bo nie ma stosunku prawnego.

PODZIAŁY POSIADANIA

Art. 336- kryterium: faktyczny zakres władzy

1) SAMOISTNE- ten, kto rzeczą faktycznie włada jako właściciel ( jest to sobowtór prawa własności ). Art. 337- Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne. Wynika z tego, że może być kilku posiadaczy jednocześnie.

2) ZALEŻNE- ten, kto rzeczą faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą.

Wg jakich kryteriów ocenia się, czy ktoś jest posiadaczem samoistnym czy zależnym?

Bardzo ważne z punktu widzenia prawa- bo posiadanie samoistne jest tytułem do zasiedzenia,

- jeśli osoba płaci czynsz, to tym samym uznaje prawa innej osoby ( posiadacz zależny ),

- jeśli ktoś zachowuje się jakby był właścicielem, sam decyduje o wysokości nakładów, płaci podatki- posiadacz samoistny.

W prawie rzymskim- NEMO SIBI IPSE CAUSA POSSESSIONIS MUTARE POTEST- nikt nie może sobie zmienić tytułu posiadania.

W prawie polskim- zasada ta nie obowiązuje

- np. człowiek wydzierżawił pewną nieruchomość, wydzierżawiający płaci czynsz, w pewnym momencie przestał płacić.

- jeśli uprawniony dotychczas posiadacz samoistny nie realizuje swych praw, to dotychczasowy posiadacz zależny zmienia sobie tytuł posiadania- staje się posiadaczem samoistnym ( a tym samym zaczyna się bieg terminu przedawnienia ).

Np. syn sprawuje władztwo prekaryjne nad samochodem ojca, bo ten kazał mu pojechać po zakupy. W pewnym momencie syn wyjechał tym samochodem na wakacje ( z zamiarem powrotu i zwrócenia samochodu ojcu- stał się posiadaczem zależny ). W czasie tych wakacji doszedł do wniosku, że chce samochód zatrzymać dla siebie, wyjechał za granicę i stał się posiadaczem samoistnym.

Kryterium: zakres władztwa:

1) POSIADANIE W ZAKRESIE UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO

- Ignatowicz mówi, iż jest to posiadanie samoistne,

- prof. Griewel uważa, iż to zupełnie inny typ posiadania.

2) POSIADANIE SŁUŻEBNOŚCI:

- nie jest to posiadanie stałe

Kryterium: zgodność faktycznego władztwa z prawem, które przysługuje

1) ZGODNE Z PRAWEM- u podstaw posiadania leży tytuł prawny.

Jeśli posiadanie samoistne jest zgodne z prawem, to oznacza ono własność.

2) BEZPRAWNE- nie ma tytułu prawnego.

Kryterium: zgodność posiadania:

1) WADLIWE ( POSSESSIO VITIOSA )- potajemnie, jest wykonywane wbrew woli uprawnionego.

a) VI- siłą

b) CLAM- potajemnie,

c) PRECARIO- z nadużyciem stosunku prekaryjnego.

2) NIEWADLIWE- jest wykonywane za zgodą uprawnionego.

Kryterium: świadomość posiadania.

1) W DOBREJ WIERZE- posiadaczem w dobrej wierze jest osoba, która ma usprawiedliwione przekonanie, że przysługuje jej faktycznie tytuł do wykonywania władztwa prawnego.

2) W ZŁEJ WIERZE- posiadacz wie, że nie przysługuje mu faktycznie tytuł do wykonywania władztwa prawnego lub też nie wie, ale jest to wynikiem niedbalstwa, gdyż w rzeczywistości nie jest on już w tym czasie uprawniony.

- posiadaczem w dobrej wierze jest ten, kto posiada tytuł prawny,

- posiadaczem w złej wierze jest także osoba, która działa w dobre wierze, wydaje jej się, że przysługuje jej prawo, a w rzeczywistości tak nie jest.

- Czy osoba, która nabyła nieruchomość bez aktu notarialnego może być posiadaczem w dobrej wierze?

Kiedyś- SN: w dobrej wierze jest nie tylko ten, kto ma uświadomione przekonanie, że przysługuje mu faktyczny tytuł do wykonywania władztwa prawnego, ale także ten, który wie, iż swym posiadaniem niczyich praw nie narusza. Był wtedy szeroko rozwinięty nieformalny obrót nieruchomościami.

Obecnie- posiadaczem samoistnym w dobrej wierze nie będzie ten, kto nabył nieruchomość bez zachowania formy aktu notarialnego ( Prof. Ignatowicz- powszechnie jest wiadomo, iż aby przenieść własność nieruchomości trzeba pójść do notariusza ). Można go potraktować jako posiadacza w dobrej wierzy na podstawie Art. 231, jeśli przemawiają za tym zasady współżycia społecznego.

OCHRONA POSIADANIA

1) DOMNIEMANIA CHRONIĄCE POSIADANIE:

Domniemania są wzruszalne i dosyć słabe.

a) Art. 339- domniemanie, iż ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym.

b) Art. 341- domniemanie posiadania zgodnego z prawem. Dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.

Ponieważ domniemywa się posiadanie samoistne i jednocześnie posiadanie zgodne ze stanem prawnym, czyli każdy posiadacz samoistny ma jednocześnie tytuł prawny ( czyli domniemywa się że posiadacz jest właścicielem- posiadanie staje za tytuł )- zgodnie z regułami sylogizmu znanego z logiki.

c) Art. 340- domniemanie ciągłości posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania

d) Art. 345- posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane.

Dzięki tym domniemaniom posiadacz samoistny zwolniony z obowiązku codziennego zgłaszania w sądzie, że jest on tego typu posiadaczem ( kwestia zasiedzenia- 30 lat ).

Domniemania wzruszalne- np. powództwo windykacyjne. Wystarczy jednak wskazać dzień, w którym stał się posiadaczem samoistnym i że nadal włada tą rzeczą.

f) Art. 7- domniemanie istnienia dobrej wiary.

2) OCHRONA POZASĄDOWA

Zasada: Art. 342- nie wolno naruszać samowolnie posiadanie, chociażby posiadacz był w złej wierze.

Wyjątki:

- Art. 343:

a) OBRONA KONIECZNA- §1,- w celu odparcia samowolnego naruszenia posiadania.

b) DOZWOLONA SAMOPOMOC- §2

Przesłanki- nieruchomości

- musi być stosowana niezwłocznie po naruszeniu ( czyli bez uzasadnione zwłoki, bo nie zawsze posiadacz nieruchomości będzie świadkiem naruszenia ),

- własne działanie posiadacza

- nie można stosować przemocy względem osób w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

Przesłanki- ruchomości:

- grozi niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody,

- natychmiast po samowolnym naruszeniu posiadania,

- samopomoc musi być niezbędna do przywrócenia stanu poprzedniego

Przepisy te stosuje się do:

a) dzierżyciela ( art. 343 §3 )

b) władającego lokalem- Art. 343¹

SN: posiadaczowi drogi nie przysługuje ochrona posesoryjna. Jest to oczywiste, gdyż korzystanie z drogi nie stwierdza posiadania. Jednak gmina jest posiadaczem np. parków, które tworzą własność komunalną. Gmina może korzystać z dozwolonej samopomocy i przywrócić stan poprzedni.

3)OCHRONA SĄDOWA POSIADANIA

Ochrona posesoryjna to ochrona posiadania.

Ochrona petytoryjna to ochrona własności.

a) ROSZCENIE POSESORYJNE

Legitymacja czynna:

Zasada: Każdy posiadacz, niezależnie od dobrej wiary i zgodności posiadania ze stanem prawnym.

Wyjątek:

- prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.

Sąd bada ostatni spokojny stan posiadania i fakt naruszenia ( Art. 478 kpc ). Sąd z zasady nie bada podstaw prawnych, bada jedynie stan faktyczny. "Czysty proces posesoryjny"- bez analizy elementów prawnych. Wyjątki: exceptio iuris- zarzut właściciela. Sąd uwzględnia prawo tylko wtedy, gdy po naruszeniu posiadania prawomocne orzeczenie sądu lub innego organu powołanego do rozpoznania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem )- proces petytoryjny "wyprzedza" tu proces posesoryjny.

Są dwie sprawy- posesoryjne i petytoryjne ( trwa dłużej ). Np. dzierżawca łódzkiego targowiska zobowiązał się do nakładów i będzie płacił czynsz przez 3 lata. Po 3 latach okazuje się, że nakładów nie czynił, nie płacił czynszu ostatnie 2 miesiące. Gmina próbuje odzyskać posiadani- strażnicy zdejmują kładki itp. Dzierżawca wytacza powództwo przeciw gminie o ochronę posiadania. Gmina wytacza powództwo o ustalenie- proces petytoryjny.

Właściciel może przegrać sprawę posesoryjną nawet ze złodziejem, choćby zaraz potem miał wygrać sprawę petytoryjną.

- Art. 346- nie przysługuje

- w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy

- jeśli nie da się ustalić zakresu współposiadania

Np. przedsiębiorstwo. Jeżeli jednak przedmiotem współposiadania jest np. dom- podział rzeczy do używania- QUOD AD USUR. Nie znosi się współwłasności, ale wiadomo, kto do czego jest dopuszczono, jeśli chodzi o władztwo.

Termin prekluzyjny- 1 rok od chwili naruszenia.

Legitymacja bierna ( przeciwko komu ):

- ten, kto samowolnie naruszył posiadanie,

- ten, na którą korzyść naruszenia nastąpiło.

Kiedy przysługuje:

- w razie wyzucia z posiadania,

- innych przypadkach naruszenia posiadania.

Powód domaga się:

- przywrócenia stanu poprzedniego ( nie stanu zgodnego z prawem ) i

- zaniechania naruszenia.

b) ROSZCZENIE O WSTRZYMANIE BUDOWY ( CAUTIO DAMNI INFECTI )- Art. 347

Legitymacja czynna:

- posiadacz nieruchomości

Termin: może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy, wygasa, jeżeli nie jest dochodzone w ciągu 1 miesiąca od rozpoczęcia budowy.

Kiedy przysługuje:

Gdy budowa:

- mogłaby naruszyć posiadanie,

- grozić wyrządzaniem mu szkody.

Powód domaga się:

- wstrzymania budowy.

W praktyce roszczenie to ma małe znaczenie, bo i tak taka budowa będzie sprzeczna z przepisami prawa budowlanego.

NABYCIE POSIADANIA

1) PIERWOTNE- bez porozumienia z poprzednim posiadaczem- zawłaszczenie rzeczy cudzej albo niczyjej

2) POCHODNE- przeniesienie posiadania- nabycia na skutek porozumienia między dotychczasowym posiadaczem a jego nabywcą. Porozumienie- to termin szerszy niż umowa, nie trzeba mieć zdolności do czynności prawnych, nawet małe dziecko może przenieść na drugie posiadanie- np. mały Jasio oddaje w posiadanie szpadelek Dorotce w piaskownicy.

Zasada: Art. 348 -przeniesienie posiadania następuje przez WYDANIE RZECZY ( TRADITIO CORPORALIS ), jeżeli oczywiście łączy się z tym wola władania rzeczą dla siebie w zakresie określonego prawa.

Wyjątki:

a) równoznaczne z wydaniem rzeczy jest ( TRADITIO LONGA MANUM ):

- wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą ( np. morski list przewozowy ),

- wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą ( np. kluczyki do samochodu ).

b) CONSTITUTUM POSSESSIORUM- Art.349

- posiadanie samoistne,

- dotychczasowy posiadacz samoistny zachowuje rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel,

- na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą.

Np. A jako właściciel ( posiadacz samoistny ) zbywa mieszkanie B, który staje się posiadaczem samoistnym.. A natomiast wynajmuje od B mieszkanie, będąc posiadaczem zależnym.

Np. A jako właściciel ( posiadacz samoistny ) zbywa swoją nieruchomość B, który staje się posiadaczem samoistnym. Sam A jednak zarządza nadal gospodarstwem ( jest dzierżycielem ) w imieniu B.

Dość niebezpieczny w praktyce sposób przeniesienia własności- moment przejścia własności jest dla osób trzecich nieuchwytny.

c) PRZENIESIENIE- Art. 350

- posiadanie samoistne,

- rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej,

- umowa miedzy stronami

- zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela.

Np. A jako właściciel ( posiadacz samoistny ) wynajmuje mieszkanie B ( posiadacz zależny ). W tym czasie zbywa on swa nieruchomość C, który stanie się posiadaczem samoistnym.. Ponieważ rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym B, to musi nastąpić umowa między A i C i zawiadomienie B.

d) BREVI MORUM TRADITIO- wydanie krótką ręką- Art. 351-

- posiadanie samoistne na posiadanie zależne,

- umowa między stronami ( dotychczasowy posiadacz samoistny i dotychczasowy posiadacz zależny/dzierżyciel )

Właściciel A ( posiadacz samoistny ) wynajmuje mieszkanie B- posiadacz zależny. A zbywa nieruchomość B. Ponieważ B jest posiadaczem zależnym, a nie osobą trzecią ( wówczas- art. 350 ), to wystarczy umowa.

Czy posiadanie jest dziedziczne?

Przyjmuje się, że można dziedziczyć również stan faktyczny ( SN ). Pośrednio mówi o tym Art. 176 kc ( zob. niż.- zasiedzenie ).

XII. WŁASNOŚĆ ( art. 126- 231 )

Historia:

W początkowym okresie kapitalizmu wykształcił się- zgodnie z panującym ówcześnie liberalizmem- indywidualistyczny model własności. Własność miała służyć indywidualnym interesom właściciela:

- nienaruszalna,

- nieograniczona.

Takie krańcowe podejście do własności wywoływało różne reakcje:

a) socjalizm utopijny- "własność to kradzież" ( Proudhon ),

b) solidaryzm społeczny ( Duguit )- własność to nie prawo podmiotowe, lecz funkcja społeczna, a właściciel nie jest uprawnionym lecz funkcjonariuszem społecznym zarządzającym w interesie ogólnym ( zob. koncepcje praw podmiotowych ).

c) teoria upowszechnienia własności- stworzenie takiego ustroju, w którym własność byłaby oparta na pracy samego właściciela i tym samym należałaby do wszystkich ( własność drobnotowarowa ).

d) teoria kapitalizmu ludowego- przynależność własności produkcyjnej do szerokich rzesz społeczeństwa ( współczesną jej odmianą- odstępowanie akcji pracownikom ).

e) koncepcja Kościoła Katolickiego- własność ma służyć pracy ludzkiej, własność środków produkcji to trwały element produkcji, gdyż upaństwowienie tych środków oddaje je w ręce nie kontrolowanej grupy zarządzającej, która może źle spełniać swoją funkcję, nie cofając się nawet przed naruszeniem praw człowieka. Żadna własność nie może pozostawać w sprzeczności z prawem moralnym.

f) obecnie w prawie polskim- socjalizacja prawa własności- właściciel nie może wykonywać swego prawa wyłączenie w celu zaspokojenia egoistycznych interesów, obowiązany jest korzystanie z własności przyporządkować w jakimś zakresie interesowi społecznemu i nakazom altruizmu Nie może być to prawo podmiotowe nieograniczone ( zob. nadużycie prawa podmiotowego ).

U podstaw systemu gospodarki nakazowo- rozdzielczej legła idea nacjonalizacji własności prywatnej, która w przeważającym zakresie została zrealizowana w latach 40- tych:

- dekret PKWN z 06.09.1944 o przeprowadzeniu reformy rolnej,

- dekret PKWN z 12.12.1944 o przejęciu niektórych lasów na rzecz Skarbu Państwa,

- ustawa z 03.01.1946 o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. Problem z pogodzeniem jedności własności państwowej z występowaniem przedsiębiorstw na rynku. Przedsiębiorstwa nie były własnością

Wyróżniano typy i formy własności:

1) SPOŁECZNA

a) OGÓLNONARODOWA- wykorzystywana w interesie całego społeczeństwa

b) GRUPOWA- w interesie określonej grupy społecznej-

- spółdzielni

- innych organów ludu pracującego.

Obowiązek wszystkich obywateli ratowania własności społecznej przed grożącą szkodą.

2) INDYWIDUALNA- własność środków produkcji należąca do na ogół osób fizycznych, ograniczone, w granicach ustawowych,

3) OSOBISTA- własność środków konsumpcji, drobnych środków produkcji, np. maszyna do szycia

Art. 128- zasada jedności własności państwowej.

Sytuacja prawna jgu- miały prawo operatywnego zarządu ( rodzaj użytkowania ).

31.01.1989 skreślono art. 128, interpretowano to tak ( błędnie ), że przedsiębiorstwa zostały uwłaszczone.

Konieczna stałą się prywatyzacja mienia państwowego ( odwrotność nacjonalizacji ).

- ustawa z 13.07.1990 o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

- Nowela lipcowa z 1990- przywróciła regulację własności w kc do standardów europejskich ( weszła w życie 01.10.1990 ).

- 28.09.1990/05.12.1990- uwłaszczenie wszystkich państwowych osób prawnych. Przyznanie użytkowania wieczystego gruntu i własności budynków wzniesionych na gruncie ( odpłatnie lub nie ). Pozostałe ( inne ) osoby prawne później dopisano do ustawy.

- ustawy komunalizacyjne ( uwłaszczenie gmin ). W ustroju socjalistycznym państwo nie sprzedawało nieruchomości i potem gminy zaczęły dysponować nieruchomościami.

- 01.01.1999- przepisy o powiatach i województwach.

Obecnie własność dzielimy na:

1) PUBLICZNĄ:

a) państwową

- Skarbu Państwa

- państwowych osób prawnych

b) komunalną

- jednostek samorządu terytorialnego

- samorządowych osób prawnych

2) PRYWATNĄ- osób fizycznych oraz innych osób prawnych niż te, które są podmiotami własności publicznej,

3) KOŚCIELNĄ.

MIENIE A WŁASNOŚĆ

MIENIE ( Art. 44 )- własność i inne prawa majątkowe.

a) państwowe ( Art. 44¹ )- własność i inne prawa majątkowe przysługujące Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.

b) prywatne.

Pojęcie własności:

1) EKONOMICZNE- każda forma władania częściami przyrody, mającymi wartość majątkową, a właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim imieniu określonym dobrem majątkowym. Nie ma znaczenia, jaką formę prawną przybiera to korzystanie.

2) KONSTYTUCYJNE- ujęcie własności szersze niż w kc, własność prywatna- podstawa ustroju,

Art. 21 Konstytucji- chroni własność i prawo dziedziczenia. Wywłaszczenie tylko na cele publiczne i za odszkodowaniem.

Art. 64 Konstytucji- ochrona własności i innych praw majątkowych.

W wielu przepisach prawo własności to synonim praw majątkowych.

3) CYWILISTYCZNE- jest to podstawowa forma korzystania z rzeczy, z niej wywodzą się inne formy korzystania z rzeczy. Stanowi centralną instytucję prawa cywilnego. Jest to najszersze prawo podmiotowe, ma charakter:

- bezpośredni

- bezwzględny ( "z wyłączeniem innych osób" )

TREŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI ( Art. 140 ):

1) ELEMENTY POZYTYWNE- uprawnienia, jakie składają się na prawo własności jako prawo podmiotowe:

a) IUS POSSIDENDI- uprawnienie do POSIADANIA rzeczy

b) IUS UTENDI- uprawnienie do KORZYSTANIA z rzeczy,

c) IUS FRUENDI- uprawnienie do CZERPANIA POŻYTKÓW I INNYCH DOCHODÓW z rzeczy,

d) IUS ABUTENDI- uprawnienie do DYSPOZYCJI FAKTYCZNYCH rzeczą

e) IUS DISPONENDI- uprawnienie do ROZPORZĄDZANIA RZECZĄ

2) ELEMENTY NEGATYWNE- możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa.

GRANICE PRAWA WŁASNOŚCI:

Zasada: Właścicielowi wolno robić z rzeczą wszystko.

Wyjątki: gdy jest to wyraźnie zakazane. WŁASNOŚĆ NIE JEST PRAWEM ABSOULTNYM!. W niemieckiej konstytucji zapis, że własność obowiązuje w granicach określonych przez ustawę i zasady współżycia społecznego i społeczno- gospodarczym przeznaczeniem prawa ( zob. niż. ).

I) CZASOWE

Zasada: własność jest prawem BEZTERMINOWYM- własność czasowa znana była prawu rzeczowemu z 1946, była poprzednikiem użytkowania wieczystego ( 30- 80 lat ). Jednak własność nie jest całkowicie odporna na upływ czasu ( zasiedzenie ),

II) PRZESTRZENNE

a) ruchomości- są fizycznie wyodrębnione

b) nieruchomosci

Zasada: Art. 143- własność gruntu rozciąga się na przestrzeń pod i nad powierzchnią gruntu.

Wyjątki:

- społeczno- gospodarcze przeznaczenie gruntu,

- przepisy regulujące prawa do wód.

III) TREŚCIOWE

1) USTAWA

a) Art. 142- właściciel nie może sprzeciwić się użyciu, a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli:

- niebezpieczeństwo grozi

- dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej

- niebezpieczeństwo jest bezpośrednie,

- użycie, uszkodzenie albo zniszczenie rzeczy jest konieczne do odwrócenia tego niebezpieczeństwo.

- dobrom majątkowym tej osoby lub osoby trzeciej- dodatkowa przesłanka:

- grożąca szkoda nie jest oczywiście i niewspółmiernie większa aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy.

b) Art. 144- 154- PRAWO SĄSIĘDZKIE- tylko przy nieruchomościach, bardzo kazuistyczne, bo są to sprawy mające duże znaczenie praktyczne.

- Art. 144- Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, jeżeli takie działania:

- zakłócałaby korzystania z nieruchomości sąsiednich

- ponad przeciętną miarę, wynikająca ze:

- społeczno- gospodarczego przeznaczenia własności,

- stosunków miejscowych.

IMISJE- sytuacje, gdy zachowanie podjęte na jednej nieruchomości wywołuje określone skutki na nieruchomości sąsiedniej.

- POŚREDNIE- nie ma celowego działania- są dopuszczalne ale do pewnych granic, które określa Art .144, np. dym z gruntu. Dzielą się na:

- MATERIALNE- pewne cząstki, drgania,

- NIEMATERIALNE- gromadzenie materiałów wybuchowych tuż za płotem albo plaża nudystów ( mają negatywny wpływ na psychikę).

- BEZPOŚREDNIE- skierowane na grunt sąsiedni jakiś materiałów- odprowadzanie ścieków, wyrzucanie śmieci- równoznaczne z wtargnięciem na grunt i zawsze są zakazane. Muszą być UMYŚLNE ( choć nie zawsze zawinione ).

Nie da się ustalić abstrakcyjnej granicy dopuszczalnych immisji. SN- powinny być przesłanki obiektywne. Immisji z różnych źródeł kumulują się. Jeżeli się przekroczy np. dopuszczalne stężenie dźwięku, sąd uznał, że jest to bezprawne, zabronione, wtargnięcie w czyjeś prawo własności. Nawet przy pozwoleniu na działalność sąd może uznać, że będą cechy bezprawności. Pozwolenie na budowę- nie narusza praw osób trzecich. Jeżeli sąd stwierdzi przekroczenie- bezprawność i ze strony powoda wszystkie roszczenia negatoryjne w celu przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń.

ZASADA PIERWSZEŃSTWA ( głównie wg orzecznictwa francuskiego )- jeśli ktoś sprowadza się do miejsca, gdzie istnieją już zakłócenia, to nie może domagać się ich zaprzestania ( bo zakłócenia są już zwykle uwzględnione w cenie ). Jak ludzie najpierw mieszkają, na dole znajduje się później utworzony dom publiczny- to ludzie mają pierwszeństwo. Jak najpierw był dom publiczny- to jest już inaczej. Inny przykład to koncerty w Szkocji w luksusowej dzielnicy w Edynburgu. Właściciel lokalu domagał się zaprzestania koncertów, ale sąd orzekł, że powinien on to uwzględnić przy wprowadzaniu się do lokalu.

SZKODA PRZY IMNSJACH- przy odpowiedzialność odszkodowawczej przesłanką jest wina, a do immisji nie musi być winy.

c) WYWŁASZCZENIE- przesłanki:

- na cele publiczne,

- za odpowiednim odszkodowaniem

Następuje na drodze administracyjnej.

2) ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

3) SPOŁECZNO- GOSPODARCZE PRZEZNACZENIE PRAWA WŁASNOŚCI.

Jak interpretować potrójne ograniczenie własności?

Art. 140- ograniczenie treści samego prawa własności,

Art. 5- ocenia wykonywania prawa własności w konkretnych okolicznościach, mimo, iż kryteria są te same.

NABYCIE WŁASNOŚCI

I) PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI ( Art. 155- 171 )- jest to termin techniczno- prawny, zastrzeżony do nabycia własności drogą umowy stron. Strony tej umowy to:

- DOTYCHCZASOWY WŁAŚCICIEL,

- NABYWCA WŁASNOŚCI

Jest to jedna z najważniejszych czynności w obrocie.

CHARAKTER UMOWY PRZENOSZĄCEJ WŁASNOŚĆ ( zob. też czynności prawne ).

1) Zasada: KONSENSUALNE

Natomiast obowiązkowy wpis prawa własności do księgi wieczystej ma charakter obligatoryjny ale nie konstytutywny.

Wyjątek: realne- przeniesienie własności następuje z chwilą przeniesienia posiadania.

a) z ustawy ( Art. 155 §2 ):

- rzeczy, takie, które jeszcze nie istnieją

- rzeczy oznaczone co gatunku.

b) z woli stron

2) Zasada: ROZPORZĄDZAJĄCE.

Wyjątek:

a )z ustawy,

b) z woli stron

Mogą mieć charakter:

a) Art. 157- zobowiązująca ze skutkiem tylko zobowiązującym- konieczna jest umowa rozporządzająca - wypadku gdy:

- przedmiotem umowy przenoszącej własność jest nieruchomość,

- zastrzeżono termin lub zawarto ją pod warunkiem

b) przepisy u. g. g.- gmina ma ustawowe prawo pierwokupu do niektórych nieruchomości. W świetle tych przepisów strony muszą najpierw zawrzeć umowę zobowiązującą ( umowę sprzedaży ), a następnie dopiero- jeżeli gmina nie skorzysta z prawa pierwokupu- umowę rozporządzającą przenoszącą własność.

c) rozbicie skutków ( najpierw skutek zobowiązujący, a dopiero gdy jest element realny- następuje skutek rozporządzający ). Tym elementem realnym może być:

- przeniesienie posiadania ( Art. 155 §2 )

- zapłata ceny ( ZASTRZEŻENIE WŁASNOŚCI RZECZY SPRZEDANEJ )

3) Zasada: KAUZALNA- Art. 156

a) materialnie zarówno przy ruchomościach jak i nieruchomościach,

b) formalnie przy nieruchomościach ( Art. 158 ).

- Niemcy rozbijają umowy, druga jest abstrakcyjna. Przy nieruchomościach decyduje wpis nowego właściciela do księgi wieczystej- wtedy dopiero może być przeniesienie własności. I nie ważne, jak się wpisał, na jakiej podstawie.

- w prawie francuskim odwrotnie, bo tylko jedna umowa,

W prawie polskim też jedna umowa- jest to czynność kauzalna:

Musimy odróżnić dwie sytuacje:

a) własność może przechodzić na podstawie jednej umowy od razu. Nie ma tu miejsca na badanie kauzalności,

b)

umowa zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym ( sprzedaż, darowizna, zamiana lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności ), zapis, bezpodstawne wzbogacenie lub inne zdarzenie.

umowa rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym

4) ODPŁATNĄ LUB NIEODPŁATNĄ

Przeniesienie własności może być odpłatne albo nieodpłatne.

5) FORMA

Przy przeniesieniu własności nieruchomości:

Zasada- Art. 158: obie umowy ( zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym, rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym )- forma aktu notarialnego.

Wyjątek:

- gdy grunty wniesione jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej mają stać się współwłasnością dotychczasowych właścicieli.

Czy własność można skutecznie nabyć tylko od właściciela?

Zasada: NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERE POTEST QUAM IPSE HABET. Własność może przenieść na nabywcę tylko właściciel.

Wyjątki:

1) nieruchomości- zob. rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych.

2) ruchomości- art. 169. Chodzi o ochronę przekonania osób trzecich, iż posiadacz, który włada rzeczą jest jej właścicielem ( zob. wyż. ).

Domniemanie: TAK JAK WŁASNOŚĆ NIERUCHOMOŚCI WSKAZUJE WPIS DO KSIĘGI WIECZYSTEJ, TAK O WŁASNOŚCI RUCHOMOŚCI ŚWIADDCZY FAKT JEJ POSIADANIA.

Zasada- Art. 169 §1:

a) rzecz ruchoma,

b) działa osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą,

Pojęcie to obejmuje osoby, które władają rzeczą za zgodą właściciela, są uprawnione do władania, ale nie do rozporządzania. Niektórzy mówią, iż chodzi o rzeczy powierzone przez właściciela innej osobie, iż chodzi o posiadaczy zależnych albo dzierżycieli.

c) ta osoba zawiera umowę z nabywcą,

Chodzi o umowę, w której nieuprawniony przenosi własność na inną osobę.

d) następuje wydanie rzeczy,

Umowa musi mieć więc charakter realny- traditio corporalis i traditio longa manum, w doktrynie zaakceptowano także traditio brevi manum, bo rzecz jest, znajduje się w posiadaniu zależnym/dzierżeniu nabywcy, czyli wydanie musiało nastąpić, tyle, że wcześniej.

e) nabywca jest w dobrej wierze

DOBRA WIARA- usprawiedliwione okolicznościami przekonanie nabywcy, że zbywca jest osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczą ( ale nie chodzi tu o przekonanie, że zbywca jest właścicielem ). Jeśli nabywca nie dołożył należytej staranności- brak mu dobrej wiary.

Przykład: Żona ( A ) sprzedała samochód pokazując upoważnienie męża ( B ) do takiej sprzedaży. Sąd badał także sytuacje małżonków. SN doszedł do wniosku, że była tutaj dobra wiara, ale bardzo wnikliwie bada, czy zbywca jest uprawniony do rozporządzania.

Musi istnieć w momencie wydania rzeczy i obejmowania rzeczy w posiadanie.

MALA FIDES SUPERVENIENS NON NOCET- ZŁA WIARA, KTÓRA PRZYCHODZI PÓŹNIEJ, NIE SZKODZI.

Wówczas nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie.

Wyjątek1:- Art. 169 §2

- rzeczy skradzione,

- rzeczy zgubione,

- rzeczy w inny sposób utracone bez zamiaru wyzbycia się

Nabycie własności następuje dopiero po upływie 3 lat od wyjścia rzeczy z majątku właściciela. Przez cały ten okres nabywca musi być w dobrej wierze.

Przykład: Właścicielowi A złodziej B ukradł samochód 07.01.2000. Po 1 ( 07.01.2001 ) roku C idzie na giełdę i kupuje od B tenże samochód. Zakładamy, że dochował należytej staranności, sprawdził wszystkie dokumenty, które B mu przedstawił ( oczywiście fałszywe- niektórzy przedstawiciele doktryny uważają, że już sam fakt nabywania samochód na giełdzie samochodowej wyklucza dobrą wiarę nabywcy! ). Uznamy go za działającego w dobrej wierze. W tym wypadku C stanie się właścicielem samochodu dopiero z dniem 08.01.2003- czyli z upływem 3 lat od wyjścia rzeczy z majątku właściciela. Jeżeli jednak 04.01.2003 przyjdzie do C policja i poinformuje C, iż musi go oddać, to w tym momencie ma on obowiązek zwrotu, nawet jeśli za niego zapłacił i płacił podatki.

Wyjątek od wyjątku:

Ograniczenie z Art. 169 §2 nie dotyczy:

- pieniędzy,

- dokumentów na okaziciela,

- rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowanie egzekucyjnego.

3) prawa na ruchomościach-

Zasada: Art. 170

- rzecz ruchoma,

- nastąpiło przeniesienie własności,

- rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej.

- nabywca działa w dobrej wierze

Wówczas prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy.

Wyjątki- analogicznie jak w przypadku poprzednim.

II) ZASIEDZENIE ( Art. 172- 178 )

ZASIEDZENIE- sposób nabycia własności na skutek długotrwałego posiadania. Może mieć zastosowanie nie tylko do własności ale także do niektórych praw rzeczowych związanych z wykonywaniem władztwa nad rzeczą.

Znaczenie zasiedzenia:

- nabycie własności i zniesienie długotrwałej rozbieżności między stanem faktycznym a prawnym,

- środek ochrony osoby, która nabyła nieruchomość w dobrej wierze,

- instytucja zasiedzenia ułatwia dowód prawa własności ( czasem łatwiej dowieść, że nabyło się prawo własności przez zasiedzenie aniżeli dowód prawa własności ).

1) ZASIEDZENIE RUCHOMOŚCI ( Art. 174 ):

a) posiadanie samoistne rzeczy ruchomej

b) posiadanie nieprzerwane,

c) dobra wiara ( przez cały okres )

d) upływ czasu: 3 lata.

Ma to znikome znaczenie w praktyce.

2) ZASIEDZENIE NIERUCHOMOŚCI

- dekret z 1946 "prawo rzeczowe"- rozróżniano:

a) zasiedzenie secundum tabulas- jeżeli posiadacz błędnie został ujawniony w księdze wieczystej, to terminy do zasiedzenia były:

- 10 lat w dobrej wierze,

- 20 lat w złej wierze.

b) zasiedzenie contra tabulas- inna osoba niż posiadacz ujawniona w księdze wieczystej:

- 20 lat w dobrej wierze,

- 30 lat w złej wierze.

Art. 172- przesłanki zasiedzenia:

a) posiadanie samoistne nieruchomości

SN przyjmuje, iż jeśli chodzi o nabycie na podstawie ustawy o nacjonalizacji, objęcie władztwa przez państwo nie wynikało z posiadania samoistnego, ale był to akt władzy państwowej.

b) posiadanie nieprzerwane,

c) upływ czasu ( znowelizowano w 1990- poprzednio odpowiednio 10 i 20 ):

- 20 lat, jeśli uzyskał posiadanie w dobrej wierze,

DOBRA WIARA ( inaczej niż przy art. 169 )- usprawiedliwione okolicznościami przekonanie posiadacza, że przysługuje mu wykonywane przezeń prawo.

Czy posiadacz nieruchomości, który nabył posiadanie nieruchomości mocą aktu nieformalnego jest posiadaczem w dobrej wierze? Teoretycznie nie, potrzeba bowiem aktu notarialnego.

- SN ( 1955 )- dobra wiara to przekonanie posiadacza, że nikomu swym posiadaniem nie szkodzi. Takie ujęcie obejmuje także nieformalnych nabywców,

- SN ( 1968 )- zmiana postawy orzecznictwa,

- 1970- ustawodawca zdecydował się wydać ustawę o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, która uwłaszczyła wszystkich nieformalnych nabywców gospodarstw rolnych. Na przyszłość ustawodawca przewidział sankcję za nieformalny obrót nieruchomościami. Od tego czasu SN przywrócił klasyczne ujęcie dobrej wiary, nieformalny posiadacz nie może powoływać się na dobrą wiarę.

- SN ( 1980 )- zasady współżycia społecznego,

- SN 19910 osoba, która objęła w posiadania nieruchomości na podstawie umowy, która nie miała formy aktu notarialnego, nie może być posiadaczem samoistnym w dobrej wierze.

- 30 lat, jeśli uzyskał posiadanie w złej wierze.

Nabycie własności następuje z mocy prawa z chwilą upływu terminu zasiedzenia. Potrzebne jest jednak postępowania o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie ( art. 609- 610 kpc ). Jest to postępowanie nieprocesowe, postanowienie ma charakter deklaratoryjny. Takie postanowienie sądu jest podstawą do ujawnienia nowego właściciela w księdze wieczystej i uprawnia go do rozporządzania rzeczą.

Problem intertemporalny: INSTATO USUCAPIENDI ( w czasie zasiadywania nieruchomości ) wiele osób zostało zaskoczonych nowelizacją. Jakie terminy stosować do nich?

- jeśli krótszy termin wypełnił się przed 01.010.1990- zasada dalszego działania ustawy dawnej.

Przykład: jeśli ktoś objął w posiadanie w dobrej wierze w 1975, w 1985 upłynął termin 10- letni, do sądu wystąpił w 1992, stosujemy do niego stare przepisy.

- jeśli w momencie wejścia w życie nowelizacji, termin nie upłynął- zasada bezpośredniego działania ustawy nowej.

Bieg terminu zasiedzenia:

Zasada: Art. 175- stosuje się odpowiednio przepisy o przedawnieniu roszczeń.

Wyjątki:

a) Art. 173- wstrzymanie zakończenia biegu zasiedzenia- w przypadku gdy właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat 2 od uzyskania pełnoletniości przez właściciela.

Np. A w dniu 01.01.1991 wyjechał z kraju i przestał zajmować się swoją nieruchomością, której był właścicielem. 01.01.1992 w posiadanie tej nieruchomości wszedł w dobrej wierze B. Normalnie nabyłby własność tej nieruchomości przez zasiedzenie 01.01.2012 ( po upływie 20 lat ). Jednak 01.01.2000 A umiera, a własność nieruchomości przechodzi na dziedzica, którym jest jego małoletni syn C, mający 7 lat. ( urodzony 15.07.1992 ). C uzyska pełnoletniość z dniem 15.07.2010. Aby pan B mógł nabyć własność nieruchomości, muszą upłynąć 2 lata, czyli może nabyć własność nieruchomości dopiero z dniem 15.07.2012, a nie- jak pierwotnie 01.01.2012.

b) Art. 176- ACCESSIO TEMPORIS-

Zasada: możliwość doliczenia okresu posiadania poprzednika, gdy w czasie biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania bądź też obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza,

Wyjątek:

- jeżeli jednak:

- posiadanie nieruchomości,

- poprzedni posiadacz uzyskał je w złej wierze,

To czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacze wynosi co najmniej lat 30.

III. INNE WYPADKI NABYCIA I UTRATY WŁASNOŚCI ( Art. 179- 194 )

1) ZRZECZENIE SIĘ WŁASNOŚCI:

a) RUCHOMOŚCI- Art. 180-

- porzucenie rzeczy przez właściciela,

- zamiar wyzbycia się własności

b) NIERUCHOMOŚCI.

Zasada: Art. 179- właściciel nieruchomości może wyzbyć się własności przez zrzeczenie. Forma aktu notarialnego. Nieruchomość ta staje się własnością:

- gminy, na obszarze, której nieruchomość jest położona, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej,

- jeżeli nieruchomość jest położona na obszarze kilku gmin, nieruchomość staje się własnością gminy, na obszarze której znajduje się jej większa część.

Odpowiedzialność gminy:

Zasada: jest odpowiedzialna z nieruchomości za jej obciążenia,

Wyjątek: ograniczona do wartości nabytej nieruchomości

- wg stanu w chwili nabycia,

- wg cen rynkowych w chwili zaspokojenia wierzyciela.

Gminy Knurów, Toruń i Jastrzębie- Zdrój wystąpiło do TK, iż przepis ten jest sprzeczny z Konstytucją, narusza art. 2 i 165 K. TK orzekł, iż art. 179 w ówczesnym kształcie jest sprzeczny z powoływanymi artykułami Konstytucji. Gminy jako podmioty prawa prywatnego miały być wyposażone całkowicie bez ich zgody we własność, która nie przedstawia żadnej wartości ( nikt nie zrzeka się własności nieruchomości, która przedstawiają jakąkolwiek wartość ). Własność nie jest prawem absolutnym, właściciel musi szanować prawa innych. Jeden podmiot nie może przelewać na całą społeczność lokalną swojego problemu. Wyrok z 15.03 wejdzie w życie w 2006.

a) prawo niemieckie:

Zasada: wyzbycie się to jednostronna czynność prawna właściciela. Właściciel traci własność z chwilą skreślenia z księgi wieczystej, a rzecz staje się niczyja. Można ją nabyć dopiero przez zasiedzenie.

Wyjątek: w stosunku do landów- można nabyć własność przez odpowiednie oświadczenie i wpis do księgi wieczystej.

b) prawo francuskie: rzecz, która nie ma właściciela, należy do państwa. Procedura przejmowania własności przez państwo jest regulowana przez kodeks własności państwowej. Prawo francuskie nie przewiduje czynności zrzeczenia się własności nieruchomości. Prawo administracyjne reguluje całą procedurę, gdy rzecz staje się niczyja ( np. nieobjęty spadek ).

c) prawo polskie: w prawie przedwojennym mieliśmy czynność zrzeczenia się własności nieruchomości. Wymagała formy aktu notarialnego, nowym właścicielem był Skarb Państwa.

prawo rzeczowe 1946- do zrzeczenia się wymagana była zgoda odpowiedniego organu ( starosty ).

Od 2003- zrzeczenie się nie może być uzależnione od żadnych warunków. Każdy może się zrzec. Skreślono w art. 179- wymaganie zgody określonego organu. Zrzeczenie się zależy tylko od woli właściciela

2) ZAWŁASZCZENIE- Art. 181

- rzecz ruchoma

- rzecz niczyja

- z chwilą objęcia w posiadanie samoistne.

Jest to czynność prawna realna, jednostronna.

RÓJ PSZCZÓŁ- Art. 182

Zasada: Rój pszczół, który opuścił ul, staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem 3 dni od dnia wyrojenia.

Jeżeli właściciel odszukał go w tym terminie, to:

a) jeżeli rój osiadł dziko- właściciel może rój zabrać jako swoją własność,

b) rój osiadł w cudzym ulu nie zajętym- właściciel może żądać wydania roju za zwrotem kosztów,

c) rój usiadł w cudzym ulu zajętym- rój staje się własnością tego, czyją własnością jest ul, a dotychczasowego właścicielowi nie przysługuje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

3) PRZEMILCZENIE- Art. 183- 187- osoba wskazana w ustawie nabywa własność na skutek niewykonywania tego prawa przez czas w ustawie określony. Podstawą jest bezczynność właściciela, a nie aktywność posiadacza samoistnego ( tym się różni przemilczenie od zasiedzenia ). Dotyczy:

a) rzeczy zagubionych

b) rzeczy porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności,

c) zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły

Zasada: Kto znalazł taką rzecz, to:

- jeżeli wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy i zna jego miejsce zamieszkania, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym tą osobę,

- jeżeli nie wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy albo nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy.

Wyjątek: znalazca powinien taką rzecz na przechowanie właściwemu organowi państwowemu:

a) obligatoryjnie, jeżeli są to:

- pieniądze,

- papiery wartościowe,

- kosztowności,

- rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną,

Takie rzeczy, jeżeli nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu

- 1 roku od dnia wezwania go przez właściwy organ,

- w razie niemożności wezwania- 2 lat od ich znalezienia

Stają się własnością Skarbu Państwa.

b) na żądanie tego organu- w wypadku innych rzeczy.

Jeśli znalazca przechowuje rzecz u siebie- stosuje się odpowiednio przepisy o nieodpłatnym przechowaniu.

Takie rzeczy, jeżeli nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu tych samych terminów ( zob. wyż. ), stają się własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swym obowiązkom. Jeśli rzeczy są przechowywane przez organ państwowy, znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów.

4) NABYCIE WŁASNOŚCI POŻYTKÓW NATURALNYCH ( Art. 190 )

Zasada:

- uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy

- nabywa ich własność przez odłączenie ich z rzeczy

5) POŁĄCZENIE RZECZY ( AKCESJA ) ( Art. 191- 194 )

a) Art. 191

- połączenie nieruchomości z ruchomością

- połączenie nastąpiło w taki sposób, że rzecz ruchoma stała się częścią składową nieruchomości.

b) Art. 192

- wytworzenie nowej rzeczy ruchomej,

- z cudzych materiałów

- wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów,

- przetworzenie dokonane było w dobrej wierze

Wówczas nowa rzecz wytworzona staje się własnością tego, kto ją wytworzył, w przeciwnym wypadku- właściciela materiałów.

c) Art. 193

- połączenie lub pomieszanie rzeczy ruchomych,

- rzecz te należą do różnych właścicieli

- w wyniku tego przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami

- nie zachodzi sytuacja, iż jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe ( wówczas rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi ).

Dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się wg stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych.

WSPÓŁWŁASNOŚĆ ( Art. 195- 221 ).

PODZIELNOŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI- sytuacja, gdy własność określonej rzeczy przysługuje kilku osobom.

I) WŁASNOŚĆ PODZIELONA WG CZASU JEJ TRWANIA- własność rzeczy przysługuje jednemu właścicielowi, ale z tym ograniczeniem, że z chwilą ziszczenia się warunku lub upływu terminu własność ta przechodzi na inną osobę. Mamy niejako dwóch właścicieli-

- WŁAŚCICIEL AKTUALNY,

- WŁAŚCICIEL PRZYSZŁY

Dekret 1946- własność czasowa, podzielona w czasie. Nieruchomości będące własnością państwa, gmin, mogły być oddane we własność czasową na okres 30- 80- lat ( potem zastąpiono to użytkowaniem wieczystym ).

II) WŁASNOŚĆ PODZIELONA WG TREŚCI- każdemu z dwu właścicieli przysługują inne atrybuty tego samego prawa:

- WŁAŚCICIEL ZWIERZCHNI - DOMINNUS DIRECTUS ( ius disponendi, ius fruendi- od właściciela użytkowego- cywilne )

- WŁAŚCICIEL UŻYTKOWY- DOMINUS UTILIS ( ius utendi, ius fruendi- naturalne ).

III) WSPÓŁWŁASNOŚĆ ( Art. 195 )- sytuacja, gdy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku podmiotom. Są więc 3 elementy konstrukcyjne:

1) JEDNOŚĆ PRZEDMIOTU- przedmiotem współwłasności jest jedna rzecz ruchoma lub nieruchoma, a nie zespół różnych rzeczy.

2) WIELOŚC PODMIOTÓW- co najmniej 2. Osoby te są nadal odrębnymi podmiotami prawa, nie tworzą osoby prawnej. Jeśli bowiem określony zespół osób zorganizuje się w osobę prawną, ich wspólny- w sensie ekonomicznym majątek- nie stanowi już przedmiotu współwłasności, gdyż w znaczeniu jurydycznym majątek ten należy do jednego podmiotu ( osoby prawnej ).

3) NIEPODZIELNOŚĆ WSPÓLNEGO PRAWA- pomimo istnienia takiej wspólności rzecz nie jest podzielona i że żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje wyłącznie prawo do fizycznie określonej części rzeczy. Każdy ze współwłaścicieli ma jednakowe prawo do całej rzeczy, ograniczone jedynie takim samym prawem innych współwłaścicieli.

RODZAJE WSPÓŁWŁASNOŚCI ( Art. 196 ):

1) Zasada: WSPÓŁWŁASNOŚĆ W CZĘŚCIACH UŁAMKOWYCH ( COMMUNIO PRO PARTE INDIVISA/ZWYKŁA )- udziały poszczególnych właścicieli określane są w postaci ułamka. Jest ona samodzielnym stosunkiem prawa rzeczowego.

Powstanie współwłasności

a) dziedziczenie- Art. 1035- jeśli kilku spadkobierców dziedziczy, stosuje się do nich przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych,

b) przez czynność prawną,

c) na skutek akcesji ( zob. art. 193 ),

d) na skutek zasiedzenia- jeśli kilka osób posiada przez czas wymagany w ustawie tę samą rzecz, to mogą się domagać współwłasności,

e) na skutek orzeczenia sądowego- gdy sąd przyznaje własność rzeczy kilku osobom.

Sąd znosi współwłasność budynku wydzielając odrębną własność lokalu- powstaje współwłasność konieczna co do grunty i części wspólnych budynku. Jeżeli nic innego nie wynika ze stosunku prawnego.

UDZIAŁ:

UDZIAŁ- wyraża zakres uprawnień i obowiązków współwłaściciela w stosunku do rzeczy wspólnej i określony jest odpowiednim ułamkiem.

Art. 197- domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Jest to domniemanie iuris tantum.

Art. 204- większość współwłaścicieli określa się wg wielkości udziałów.

Zasada: Każdy ze współwłaścicieli ma względem swojego udziału pozycję wyłącznego właściciela. Udział to wycinek prawa własności. Dlatego też do współwłasności stosuje się ( i to bezpośrednio ) przepisy odnoszące się do własności.

- IUS DISPONENDI- może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli ( Art. 198 )

ZARZĄD RZECZĄ WSPÓLNĄ- podejmowanie wszelkich decyzji i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dotyczących przedmiotu wspólnego prawa, koniecznych zarówno w toku normalnej eksploatacji tego przedmiotu ( np. sprzedaż zebranych płodów ) jak i w sytuacjach nietypowych ( np. sprzedaż rzeczy wspólnej ).

Zasada: Każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną ( Art. 200 ).

Wyjątek:

- zarząd zostaje powierzony jednemu ze współwłaścicieli przez:

- innych współwłaścicieli,

- sąd ( zob. niż. ):

Wówczas:

- współwłaściciel sprawujący zarząd rzeczą wspólną może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającego nakładowi jego pracy ( Art. 205 )

- współwłaściciel nie sprawujący zarządu może w odpowiednich terminach żądać rachunku z zarządu ( Art. 208 ).

Rodzaje zarządu:

a) UMOWNY- gdy wszyscy współwłaściciele w drodze umowy określają zarząd rzeczą wspólną w sposób inny, niż czyni to kc, np. mogą wyznaczyć zarządcę, którym będzie osoba trzecia, mogą też postanowić, że do niektórych czynności zwykłego zarządu potrzebna będzie zgoda wszystkich.

b) SĄDOWY ( Art. 203 )- polega na ustanowieniu zarządcy przez sąd na żądanie współwłaściciela, jeżeli:

- nie można uzyskać zgody współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo:

- większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub

- większość ta krzywdzi mniejszość.

b) USTAWOWY- kiedy rzeczą zarządzają wszyscy współwłaściciele wg zasad przewidzianych w ustawie.

- CZYNNOŚCI ZWYKŁEGO ZARZĄDU- czynności, które trzeba podejmować by zachować rzecz, masą majątkową w nie pogorszonym stanie, zarówno czynności prawne jak i faktyczne. Może to także oznaczać utrzymanie stałego poziomu dochodów ( np. przy nieruchomościach- pobieranie czynszu, wynajem lokali ). Do tych czynności potrzebna ( Art. 201 )

- jest zgoda większości

- jeżeli jednak większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy ze współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd ( Art. 202 ).

- jeśli takiej zgody brak, każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności,

- CZYNOŚCI PRZEKRACZAJĄCE ZWYKŁY ZARZĄD- rozporządzenia rzeczą i czynności, które zmieniają przeznaczenie rzeczy w sposób istotny zwiększają lub zmniejszają ich wartość.

Zasada: Art. 199- potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli,

Wyjątek: jeśli takiej zgody brak, współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie, mając na względzie:

- cel zamierzonej czynności,

- interesy wszystkich współwłaścicieli.

- CZYNNOŚCI ZACHOWAWCZE- Art. 209- wszelkie czynności i dochodzenie roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Może ich dokonywać każdy ze współwłaścicieli.

KORZYSTANIE Z RZECZY WSPÓLNEJ:

a) USTAWOWY- jeżeli w braku odmiennej umowy lub orzeczenia sądowego współwłaściciele korzystają z rzeczy wspólnej tak, jak przewiduje to przepis ustawy.

- IUS POSSIDENDI/IUS UTENDI- w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych właścicieli ( Art. 206 )

Jeśli da się określić zakresy współkorzystania i współposiadania to sąd powinien to zrobić, ale czasem nie da się wyznaczyć zakresu. Wówczas sąd może dokonać podziału rzeczy do korzystania ( QUO AD USUM )- możliwy przy gruntach.

- IUS FRUENDI- przypadają one współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów, w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną ( Art. 207 )

b) UMOWNY- jeżeli sposób korzystania z rzeczy wspólnej określili sami współwłaściciele w umowie,

Umowy takie nie rodzą skutków względem osób trzecich. W ich następstwie nie powstają prawa rzeczowe, lecz jedynie roszczenia względne, skuteczne tylko między współwłaścicielami, którzy je zawarli. W szczególności umowy takie byłyby nieskuteczne względem nabywcy udziału, co nie byłoby korzystne, bo na skutek zmiany współwłaściciela upadałyby z trudem nieraz zawarte porozumienia. Zapobiega temu Art. 221. Skuteczne względem nabywcy są:

- czynności prawne określające zarząd i sposób korzystania z rzeczy wspólnej,

- czynności prawne wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności,

- sposób korzystania z rzeczy ustalony w orzeczeniu sądowym

Jeżeli nabywca;

- o czynnościach tych/sposobie wiedział albo,

- mógł z łatwością się dowiedzieć.

W praktyce najczęściej dochodzi do podziału nieruchomości QUOAD USUM- PODZIAŁU DO KORZYSTANIA ( używania ). Współwłaściciele pozostają nadal w stosunku współwłasności, z tym, że każdemu z nich zostaje wydzielona część nieruchomości do wyłącznego użytku.

c) SĄDOWY- jeżeli sposób korzystania przez współwłaścicieli z rzeczy określił sąd, jeśli:

- współwłaściciele nie mogą się porozumieć co do sposobu korzystania z rzeczy wspólnej,

- współwłaściciele samowolnie pozbawiają jednego lub kilku współwłaścicieli współposiadania.

ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI:

Współwłasność jest stosunkiem krótkotrwałym i przejściowym. Może się jednak zdarzyć, że stosunek współwłasności trwa latami i ustawodawca powinien to dostrzec

Do zniesienia współwłasności może dojść na drodze

a) UMOWY- umowa zawarta przez wszystkich współwłaścicieli.

Jeżeli przedmiotem współwłasności jest nieruchomość- forma aktu notarialnego, bo łączy się z tym przeniesienie własności bądź udziałów we współwłasności.

następuje, gdy współwłaściciele mogą uzyskać porozumienie co do sposobu zniesienia współwłasności,

b) ORZECZENIA SĄDOWEGO- sąd rozstrzyga o sposobie zniesienia współwłasności:

ROSZCZENIE O ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI ( Art. 210 ):

Legitymacja czynna:

- każdy ze współwłaścicieli

- prokurator

Roszczenie nie ulega przedawnieniu ( Art. 220 )- ale żądanie o zniesienie współwłasności w trybie umownym chyba też.

Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż 5 lat. W ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze 5 lat ( Art. 210 ).

Legitymacja bierna:

- pozostali współwłaściciele.

Powód domaga się:

- zniesienia współwłasności

Sposoby zniesienia współwłasności

a) zasada:

- podział fizyczny rzeczy- Art. 211. Sąd może odmówić takiego podziału gdy:

- jest on sprzeczny z przepisami ustawą. Dotyczy to:

- gruntów rolnych,

- nieruchomości położonych na terenie miast,

- budynków

- jest sprzeczny ze społeczno- gospodarczym przeznaczeniem rzeczy- wtedy gdy prowadzi do likwidacji istniejącego warsztatu produkcyjnego ( np. samochód, obrabiarka, dzieła sztuki, odzież )

- pociągałoby to za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości

Rzecz dzieli się na tyle części, ilu jest współwłaścicieli. Wartość części rzeczy powinna wyodrębnionych przez podział powinna być proporcjonalna do wielkości udziałów. Jeżeli jednak z pewnych względów między wartością utworzonych części rzeczy a wielkością udziałów występują różnice, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne ( Art. 212 §1 ).

b) wyjątki: ( Art. 212 §2 ):

- przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłat na rzecz pozostałych. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

Jeśli chodzi o masę majątkową, każdy ze współwłaścicieli dostaje jakąś część, a następnie dochodzi między nimi do dopłaty ( wyrównanie ).

- podział cywilny- przedmiot współwłasności sprzedaje się za określoną cenę, dzieli się uzyskaną kwotę między współwłaścicieli odpowiednio do ich udziałów. W praktyce jest ostatecznością. Jeśli chce się coś szybko sprzedać, nie uzyskuje się na ogól dobrej ceny. Przy sprzedaży masy majątkowej zazwyczaj się traci.

2) Wyjątek: WSPÓŁWŁASNOŚC ŁĄCZNA ( WSPÓLNOŚĆ DO NIEPODZIELNEJ RĘKI )- opiera się zawsze na określonym stosunku osobistym i spełnia względem tego stosunku rolę służebną, istniej po to, aby ten podstawowy stosunek prawny mógł należycie spełniać swoją rolę społeczną i ekonomiczną. W wypadku współwłasności łącznej mamy do czynienia najczęściej nie ze współwłasnością jednej rzeczy, lecz jednej masy majątkowej.

- współwłasność małżeńska, gdy małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej,

- współwłasność spółki cywilnej

Współwłasność w cz. ułamkowych	współwłasność łączna
każdy ze współwłaścicieli ma określony ułamkiem udział	jest to współwłasność bezudziałowa
współwłaściciel może swoim udziałem rozporządzać	współwłaściciel nie może dysponować swoimi prawami do przedmiotów majątku wspólnego, godziłoby to bowiem w jego cel
współwłaściciel może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności	współwłaściciel nie może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności

OCHRONA WŁASNOŚCI ( Art. 222- 231 )

1) konstytucyjny- art. 21 i 64 gwarantuje ochronę własności równą dla wszystkich,

2) karno- prawny,

3) administracyjno- prawny

4) cywilno- prawny, które nas interesuje najbardziej.

Konieczność ochrony prawa własności wynika z samej definicji prawa własności ( zob. Art. 140- strona negatywna. Sama definicja daje prawo ochrony przed wszystkimi potencjalnymi naruszycielami prawa własności. W celu ochrony własności przysługują:

I. ROSZCZENIE WINDYKACYJNE ( REI VINDICATIO- Art. 222 §1 )- wypływające z prawa własności roszczenie o wydanie rzeczy. Nie jest roszczeniem windykacyjnym roszczenie o wydanie rzeczy wypływające z innych stosunków prawnych, to, że przedmiotem roszczenia jest wydanie rzeczy nie nadaje mu charakteru roszczenia windykacyjnego!

Legitymacja czynna:

a) materialno- prawna

- właściciel,

- współwłaściciel- nie musi pytać o zgodę pozostałych, gdyż jest to czynność zachowawcza,

- użytkownik wieczysty,

- osoba, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe

- najemca lokalu ( art. 690 ).

b) formalno- prawna- w pewnych wypadkach mogą wystąpić na rzecz właściciela )

- prokurator,

- Rzecznik Praw Obywatelskich

Legitymacja bierna:

- osoba, która władza faktycznie rzeczą ( tzn. posiadacz, dzierżyciel, prekarzysta ).

- osoba włada rzeczą aktualnie ( nie musi to być tak, która pozbawiła władztwa )- tu przejawia się obiektywny charakter roszczenia windykacyjnego.

- osobie tej nie przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą

Powód domaga się:

- wydania rzeczy

a) musi ono wystąpić w naturze.

- jeżeli nastąpiło zużycie rzeczy windykowanej, to następuje wygaśnięcie prawa własności i wygaśnięcie roszczenia windykacyjnego ( odpowiedzialność jest kwestią odrębną ),

- jeżeli nastąpiło pogorszenie rzeczy, właściciel ma obowiązek przyjęcia rzeczy w stanie pogorszonym

b) jeżeli chodzi o to, czy rzecz powinna zostać wydana ze wszystkimi pobranymi pożytkami, to stanowisko doktryny jest podzielone:

- J. Ignatowicz- tak,

- Griewel- bez, bo temu służą roszczenia uzupełniające.

c) czy wydanie powinno nastąpić do rąk?

- jeżeli prawo władania rzeczą przysługuje tylko właścicielowi- tak,

- jeżeli prawo władania rzeczą przysługuje z woli właściciela innej osobie- to właściciel może żądać wydania rzeczy do rąk uprawnionego.

Sytuacja stron w procesie:

1) Powód musi wykazać, że jest właścicielem rzeczy. Ale dowód własności jest w tej sprawie bardzo trudny, gdyż

- trzeba wykazać wszystkie sukcesje aż do nabycia pierwotnego,

- domniemywa się, iż posiadacz jest właścicielem. Powód musi obalić domniemania, aczkolwiek dowód z wpisu do księgi wieczystej ma pierwszeństwo przed dowodem posiadacza. Bardzo często nawet przy nieruchomościach trudno jest udowodnić prawo własności, a w przypadku rzeczy ruchomych dowód jeszcze bardziej się komplikuje ( PROBATIO DIABOLICO ).

Jeżeli jednak powód udowodni swe prawo własności, to sąd nie może odmówić wydania rzeczy..

2) Pozwany może- jeżeli powód nie udowodnił jeszcze swego prawa- bronić się przez zarzuty:

a) PREAMPOTRYJNE ( NIEWECZĄCE )

- braku legitymacji czynnej

- udowodnienia, że sam nabył własność np. przez zasiedzenie,

- udowadnia, że właścicielem jest osoba trzecia, ale nie powód,

- neguje prawo własności powoda bez wskazania osoby właściciela

- braku legitymacji biernej- opierając się na twierdzeniu, że rzecz nie jest we władaniu pozwanego,

- zarzutu przedawnienia ( WŁASNOŚĆ SINE RE- bez rzeczy, jeżeli roszczenie się przedawniło, to właściciel ma prawo własności, ale nie może go wyegzekwować ).

b) DYLATORYJNE- powodują oddalenie wyroku w czasie

- ZARZUT HAMUJĄCY- pozwany może twierdzić, że przysługuje mu skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Uprawnienie to może wynikać z różnych stosunków prawnych, zarówno z:

- rzeczowych

- obligacyjnych.

Sąd będzie musiał ustalić, czy prawo to skutecznie wygasło. Nawet jeśli sąd uzna, że pozwanemu przysługuje skuteczne prawo to powinien zasądzić wydanie rzeczy po ustaniu tego stosunku prawnego. Sam fakt wytoczenia powództwa windykacyjnego jest traktowany jako wypowiedzenie stosunku prawnego wiążącego strony z momentem doręczenie pozwu pozwanemu.

- Czy pozwany może powoływać się na nadużycie prawa podmiotowego?

Pozwany nie kwestionuje tu prawa właściciela, ale podnosi, że czyni on z niego użytek sprzeczny z art. 5. Musi być stosowany do roszczenia windykacyjnego tak jak do wszystkich roszczeń. Na pewno zarzut ten nie ma charakteru preemptoryjnego. Zarzut ten nigdy nie przysługuje nierformalnemu nabywcy nieruchomości.

II. ROSZCENIE NEGATORYJNE ( ACTIO NEGATORIA- Art. 222 §2 )

Legitymacja czynna:

- te same podmioty, co przy roszczeniu windykacyjnym,

Legitymacja bierna:

- osoba, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą.

- wyłączone są te zdarzenia, które nie zasługują na interwencję w postaci przywrócenia stanu zgodnego z prawem, czy orzekania zakazu naruszeń ( pozwanie turysty przechodzącego przez grunt ),

- nie jest naruszeniem działanie sił przyrody ( np. obsuwanie się skarpy, chociażby nawet źródło tego działania tkwiło w nieruchomości.

Powód domaga się:

- przywrócenia stanu zgodnego z prawem ( chodzi o usunięcie nie tylko cudzej rzeczy ale i skutków )

- zaniechania naruszeń ( gdy zachodzi niebezpieczeństwo kontynuowania bezprawia.

Stosowanie do okoliczności właścicielowi przysługuje jedno, drugie albo oba żądania. Nie może natomiast do treści roszczenia dołączyć naprawienia szkody lub zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia.

Sytuacja stron:

1) Powód musi udowodnić

- swoje prawo własności, ale jego sytuacja jest prostsza, gdyż to on włada rzeczą,

- fakt naruszenia

2) Pozwany może bronić się w następujący sposób:

- naruszenie mieści się w granicach akceptowalnych,

- naruszenia nie ma,

Wyrok w procesie musi ściśle określać obowiązek pozwanego.

III.ROSZCENIA UZUPEŁNIAJĄCE ( towarzyszą z reguły roszczeniu windykacyjnemu )-przysługują właścicielowi przeciwko posiadaczowi samoistnemu ( Art. 224- 225 ):

1) ROSZCZENIE O WYNAGRODZENIE ZA KORZYSTANIE Z RZECZY

2) ROSZCZENIE O NAPRAWIENIE SZKODY SPOWODOWANEJ ZUŻYCIEM, POGORSZENIEM LUB UTRATĄ RZECZY

3) ROSZCZENIE O ZWROT POŻYTKÓW LUB ZAPŁĄTĘ ICH WARTOŚCI

Roszczenia takie zgłasza się już w powództwie windykacyjnym, jeżeli termin przedawnienia nie minął ( zob. niż. ). Losy zależą od tego, czy posiadacz samoistny jest:

1) w dobrej wierze ( Art. 224 ):

a) do chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego ( §1 )- roszczenia dla właściciela w ogóle nie powstają. Tylko gdy za rzecz utraconą posiadacz uzyskał ekwiwalent ( np. odszkodowanie z ubezpieczenia ), zobowiązany jest do jego wydania na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

b) dwie sytuacje:

- od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego- ( §2 )

- od chwili, gdy został wezwany przez właściwy organ państwowy do wydania rzeczy, jeżeli posiadał on rzecz będącą przedmiotem własności państwowej ( Art. 228 )

- obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy,

- odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiło bez jego winy,

- obowiązany zwrócić od powyższej chwili pożytki, których nie zużył

- obowiązany uiścić wartość tych, które zużył

2) w złej wierze ( Art. 225 )-

Zasada: traktowany jest tak samo jak posiadacz w dobrej wierze od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu powództwa windykacyjnego.

Wyjątki:

- obowiązany jest zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał,

- jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba, że rzecz uległa pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Przedawnienie: 1 rok od chwili wydania rzeczy.

IV. ROSZCENIE O ZWROT NAKŁADÓW ( Art. 226 )

Nie jest roszczeniem uzupełniającym- może przysługiwać posiadaczowi samoistnemu zwracającemu rzecz.

1) NAKŁADY KONIECZNE- niezbędne do utrzymania rzeczy w nie pogorszonym stanie ( w zakresie zwykłego zarządu )

2) NAKŁADY UŻYTECZNE- zwiększają wartość rzeczy w znaczeniu obiektywnym,

3) NAKŁADY ZBYTKOWE- zwiększają wartość rzeczy w subiektywnym odczucia osoby, która ich dokonuje ( np. cygańskie pałace ).

Możemy też mówić o:

NAKŁADACH RZECZOWYCH- przedmioty, które posiadacz samoistny połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi.

Zasada: Właściciel zobowiązany jest zwrócić nakłady posiadaczowi. Zakres i forma tego obowiązku jest zróżnicowany:

1) jeżeli posiadacz jest w dobrej wierze,

a) do chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego

- nakłady konieczne- o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy,

- inne nakłady- o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi

b) od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego

- tylko nakłady konieczne

2) jeżeli posiadacz jest w złej wierze

- tylko nakłady konieczne, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem

3) w przypadku nakładów rzeczowych ( Art. 227 )

a) jeżeli posiadacz dokonał połączenia w dobrej wierze, do chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego, to może on zabrać przedmioty, które z rzeczą połączył,

b) jeżeli posiadacz dokonał połączenia:

- w złej wierze,

- w dobrej wierze, od chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego, to właściciel może przyłączone przedmioty zatrzymać, zwracając samoistnemu posiadaczowi:

- ich wartość i koszt robocizny albo:

- sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy.

Art. 461- Zasada: PRAWO ZATRZYMANIA ( IUS RETENTIONIS )- osoba zobowiązana do zwrotu rzeczy może rzecz zatrzymać, dopóki nie zostaną mu zwrócone nakłady.

Wyjątki:

- obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego,

- chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych.

Przedawnienie: 1 rok od chwili wydania rzeczy ( Art. 229 ).

Przepisy o tych roszczeniach stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym ( Art. 230 ).

V. ROSZCENIE POSIADACZA GRUNTU O PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI DZIAŁKI ( Art. 231 §1

Szczególnym przypadkiem nakładów jest budowa na cudzym gruncie:

- budowla jest nakładem ( + superficies solo cedit ),

- nawet gdyby przyznać budującemu roszczenie o zwrot nakładów, właściciel może nie mieć pieniędzy,

- posiadacz będzie zainteresowany żeby budowlę zatrzymać,

- rozbiórka sprzeczna ze społeczno- gospodarczym interesem.

Unormowanie szczególne stanowiące wyjątek od zasady superficies solo cedit ( zasada działa, ale możliwe jest zniesienie stosunków własnościowych )- może teoretycznie:

- przyzwalać budującemu ex lege własność gruntu z chwilą wzniesienia budynku, a właścicielowi przyznać roszczenie o spłatę,

- przyzwalać zainteresowanym na wykup gruntu ( rozwiązanie takie przyjął kc ).

Legitymacja czynna- przesłanki:

1) posiadacz samoistny- w wypadku gdy budowlę wzniosła kilka osób, każdej przysługuje roszczenie o przeniesienie odpowiedniej części nieruchomości,

2) dobra wiara posiadacza- chodzi o pojęcie dobrej wiary przyjęte przy zasiedzeniu. SN jest tu jednak bardziej liberalny, czasem zasady współżycia społecznego wymagają, by traktować jakąś osobę tak jakby była w dobrej wierze. Często do budowy na cudzym gruncie dochodzi w stosunkach rodzinnych ( np. syn i synowa budują się na gruncie rodziców ).

3) wzniesienie na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynku lub innego urządzenia

4) wartość tego budynku lun innego urządzenia przewyższa znacznie wartość zajętej na ten cel działki. Bierzemy pod uwagę wartość rynkową.

Legitymacja bierna:

- właściciel gruntu

Powód domaga się:

- PRZEWŁASZCENIA- aby właściciel przeniósł na niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Realizacja następuje

- na drodze umowy przenoszącej własność w trybie art. 156 w zw. z art. 158 lub

- na drodze orzeczenia sądu ( art. 64 )

Wynagrodzenie odpowiadać powinno kwocie, jaką właściciel uzyskałby z tytułu zapłaty ceny, gdyby zajęta działka ( bez budowli ) została sprzedana.

Przedawnienie: Roszczenie nie ulega przedawnieniu, z tym, że wygasa z chwilą utraty posiadania.

VI. ROSZCZENIE WŁAŚCICIELA GRUNTU O WYKUP DZIAŁKI ( Art. 231 §2 )

Legitymacja czynna- przesłanki:

1) właściciel gruntu,

2) na gruncie tym wzniesiono budynek lub inne urządzenie

3) wartość tego budynku lub urządzenia znacznie przewyższa wartość zajętej na ten cel działki.

Legitymacja bierna:

- ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie.

Dyskusyjna jest legitymacja bierna dzierżyciela- wszak włada rzeczą za kogo innego, jeżeli dokonuje inwestycji, to zapewne również za kogo innego.

Powód domaga się:

- nabył od niego własności działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Właścicielowi ustawodawca pozostawia więcej swobody.

Roszczenie powstaje nie zależnie od wszelkich okoliczności podmiotowych.

Nie przysługuje jednak, jeżeli inne uregulowanie wynika z łączącej stron umowy. Dyskusyjna jest bierna legitymacja

VII INNE ŚRODKI:

1) Powództwo o ustalenie prawa,

2) Procesowe uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,

3) Postępowanie rozpoznawcze

Cechy roszczeń:

Roszczenie windykacyjne i negatoryjne:

a) są to roszczenia o charakterze obiektywnym, tzn. o ich powstaniu decyduje stan przedmiotowy, a nie podmiotowy. Służą właścicielowi niezależnie od tego, czy osoba, przeciwko której przysługuje roszczenie, działała w dobrej czy złej wierze, nie zależą od winy. Nie ma znaczenia stan psychiczny, świadomość naruszyciela. Od dobrej czy złej wiary zależy jedynie odpowiedzialność odszkodowawcza.

b) nie ulegają przedawnieniu, jeśli dotyczą nieruchomości ( Art. 223 ).

Należy odróżnić:

a) roszczenie windykacyjne/negatoryjne,

b) powództwo windykacyjne/negatoryjne- powództwo to stanowi jedynie procesową formę dochodzenia tych roszczeń.

Roszczenia uzupełniające:

a) są to roszczenia o charakterze subiektywnym, zależą od dobrej czy złej wiary naruszyciela.

b) przedawniają się z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy ( Art. 229 ). Jeżeli rzecz nie została zwrócona, to z wg SN- zwykły termin 10- letni.

ODRĘBNA WŁASNOŚĆ LOKALI

ODRĘBNA WŁASNOŚĆ LOKALI- instytucja polegająca na tym, że lokal będący wg zasada ogólnych częścią składową nieruchomości gruntowej ( superficies solo cedit ) zostaje w drodze wyodrębnienia jego własności- z tego reżimu wyłączony i staje się odrębną nieruchomością.

Reguluje to USTAWA Z 24.06.1994 O WŁASNOŚCI LOKALI. Wprowadza dużą swobodę ustanawiania odrębnej własności lokali:

- przedmiotem może być nie tylko lokal mieszkalny, ale także o innym przeznaczeniu,

- bez względu czy właściciel z niego korzysta sam czy dla celów komercyjnych ( umowa deweloperska ),

- o dowolnych rozmiarach ( dawniej do 110 m2 ),

- wyodrębnienie nie musi dotyczyć wszystkich lokali.

Stanowi ona lex specialis w stosunku do kc. Poza tym do odrębnej własności lokalu odnoszą się też unormowania zawarte w rozdz. 3 ustawy z 15.12.2000 o spółdzielniach mieszkaniowych.

Przedmiot odrębnej własności lokali ( Art. 2 ):

1) NIERUCHOMOŚĆ LOKALOWA- SAMODZIELNY LOKAL MIESZKALNY- wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb i pomieszczeń, które tworzą lokal umożliwiający spełnienie w jego granicach wszystkich podstawowych czynności związanych z jego aktualnym przeznaczeniem.

Spełnienie przesłanki stwierdza organ właściwy w sprawach nadzoru architekt- a na podstawie jego opinii starosta wydaje zaświadczenie o spełnieniu wymagań. Może tę cechę ustalić sąd na podstawie opinii biegłego.

a) MIESZKALNY- służący zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych,

b) O INNYM PRZEZNACZENIU- np. lokal użytkowy ( sklep, zakład usługowy, pracownia twórcy ).

2) LOKAL O INNYM PRZEZNACZENIU ( np. sklep, zakład usługowy ).

Przedmiotem odrębnej własności nie mogą być natomiast inne części budynku- np. piętro, poszczególne izby )- stąd nazwa nieruchomość lokalowa.

Do lokalu samodzielnego mogą przynależeć POMIESZCZENIA PRZYNALEŻNE jako jego części składowe, takie jak piwnice, strych, komórka, garaż, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal.

2) NIERUCHOMOŚĆ WSPÓLNA ( Art. 3 ust. 2 )

a) grunt

b) wszelkie części budynku i inne urządzenia ( znajdujące się zarówno w budynku, jak i na gruncie, np. studnia ), które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli poszczególnych lokali.

Właścicielom odrębnych lokali przysługuje do nieruchomości wspólnej prawo współwłasności w częściach ułamkowych.

a) jest to prawo związane z prawem własności lokalu,

b) jest to współwłasność przymusowa, nie można żądać jej zniesienia, dopóki trwa odrębna własność lokalu,

UDZIAŁ we współwłasności nieruchomości wspólnej:

- odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu z uwzględnieniem powierzchni przynależnych do lokalu do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi,

- jeżeli nieruchomość, z której wyodrębnia się własność lokali stanowi grunt zabudowany kilkoma budynkami, udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej, odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi,

- w sytuacji, gdy na ustanowienie odrębnej własności lokalu następuje na podstawie czynności prawnej jednostronnej, wysokość udziałów określają w umowie właściciel lub współwłaściciele.

Ponieważ lokale mogą być wyodrębniane sukcesywnie, do czasu wyodrębnienia ostatniego lokalu, udział we współwłasności nieruchomości wspólnej przypada również dotychczasowemu właścicielowi nieruchomości ze względu na należące do niego lokale nie wyodrębnione.

Sposób ustanowienia odrębnej własności lokalu ( Art. 7 ust. 1 ):

1) UMOWA O USTANOWIENIE ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU

a) Art. 8-

- stronami są

- współwłaściciele nieruchomości- wówczas dochodzi do wygaśnięcia współwłasności w częściach ułamkowych, a współwłaściciele staja się wyłącznymi właścicielami wyodrębnionych lokali i współwłaścicielami w częściach ułamkowych nieruchomości wspólnej,

- właściciel nieruchomości i nabywca lokalu, wówczas nabywca lokalu staje się właścicielem tego lokalu i współwłaścicielem w częściach ułamkowych nieruchomości wspólnej. Prawo własności do pozostałych lokali wraz z pomieszczeniami przynależnymi przysługuje cały czas właścicielowi. Są więc 3 przedmioty własności- wyodrębniony lokal- nabywcy, pozostałe lokale- właściciela nieruchomości i nieruchomość wspólna- współwłasność właściciela i nabywcy.

Warunki ważności umowy:

- forma: akt notarialny,

- wpis ( o charakterze konstytutywnym ) w zakładanej dla lokalu księdze wieczystej

- umowa określać powinna:

- rodzaj, położenie i powierzchnię lokalu oraz pomieszczeń przynależnych,

- wielkość udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej

b) Art. 9- UMOWA DEWELOPERSKA

- jest to umowa zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym-

- właściciel ma wybudować na gruncie dom

- po zakończeniu budowy ma ustanowić odrębną własność lokali,

- następnie następuje umowa rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym- przenosi prawo na:

- drugą stronę,

- inną wskazaną w umowie stronę

Warunki ważności umowy:

- strona podejmującą się budowy musi być właścicielem gruntu, na którym dom ma być wzniesiony,

- strona ta musi uzyskać pozwolenie na budowę,

- roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu i o przeniesienie tego prawa zostało ujawnione w księdze wieczystej.

2) JEDNOSTRONNA CZYNNOŚĆ PRAWNA WŁAŚCICIELA NIERUCHOMOŚCI ) Art. 10 )

- właściciel nieruchomości,

- ustanawia ją dla siebie ( nie można więc ustanowić odrębnej własności lokalu w testamencie- bo to jest czynność mortis causa, a wtedy testator już nie żyje- więc nie ustanawia odrębnej własności lokalu dla siebie.

Stosuje się odpowiednio przepisy o ustanowieniu odrębnej własności w drodze umowy,

Jest to konstrukcja sztuczna- właściciel jakby sam ze sobą zawiązują współwłasność nieruchomości wspólnej. Zazwyczaj jest to etap przygotowawczy do dalszego zbycia lokali ( np. przy realizacji umowy deweloperskiej- zob. wyż. ).

3) ORZECZENIE SĄDU ( Art. 11 )

- o zniesieniu współwłasności nieruchomości,

- o dziale spadku,

- o podziale majątku odrębnego małżonków

Jeśli uczynienie zadość przesłance samodzielności lokali wymaga wykonania robót adaptacyjnych, sąd może w postanowieniu wstępnym, uznającym żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania- tymczasowo na jego koszt.

- jeśli inni uczestnicy stawiają przeszkody- sąd w postanowieniu wstępnym lub w postanowieniu oddzielnym- może wydać stosowne zakazy lub nakazy.

Stosuje się przepisy o ustanowieniu własności w drodze umowy

Ustanowienie odrębnej własności lokali znoszące współwłasność oznacza podział nieruchomości. Utrzymana zostaje jedynie współwłasność nieruchomości wspólnej- stając się współwłasnością przymusową.

SN uznał, że w wypadku, gdy pomiędzy współwłaścicielami występuje pozorny konflikt, sąd może odmówić zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali i wybrać inne rozstrzygnięcie, np. sprzedaż i podział sumy.

4) EX LEGE:

- jeżeli w toku likwidacji, postępowania upadłościowego lub postępowanie egzekucyjnego z nieruchomości spółdzielni, nabywcą budynku albo udziału w budynku nie będzie inna spółdzielnia mieszkaniowa, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przekształca się z mocy prawa w odrębną własność lokalu ( Art. 17¹⁸ ) ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

- jeśli chodzi o nabycie przez zasiedzenie, to wg SN jest to możliwe, jeżeli własność ta uprzednio powstała w jeden z przewidzianych przez prawo sposobów opisanych wyżej

- nie można nabyć prawa własności lokalu, jeśli nie zostało ono wcześniej ustanowione na rzecz innego podmiotu,

- nie można nabyć przez zasiedzenie również części lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość, gdyż nieruchomością tą może być tylko lokal samodzielny.

Prawa i obowiązki właścicieli lokalu

a) jeśli chodzi o lokal- to jak właściciela

b) jeśli chodzi o nieruchomość wspólną- tak jak współwłaściciela

c) obowiązek ponoszenia kosztów ( wymienionych w art. 13 ust. 1 )- proporcjonalnie do wysokości udziałów w nieruchomości wspólnej,

d) WYKLUCZENIE ZE WSPÓLNOTY MIESZKANIOWEJ ( Art. 17 )- Wspólnota mieszkaniowa może w trybie procesu żądać sprzedaży w drodze licytacji na podstawie przepisów kpc o egzekucji z nieruchomości lokalu właściciela, który:

- zalega długotrwale z zapłatą należnych od niego opłat lub,

- wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu,

- przez swoje niewłaściwe zachowanie czyni korzystanie z innych lokali lub nieruchomości wspólnej uciążliwym.

Zarząd nieruchomością wspólną

1) UMOWNY ( Art. 18 )- właściciele lokali mogą w szczególności powierzyć zarząd osobie fizycznej albo prawnej ( najczęściej wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu ).

- w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali

- w osobnej zawartej później umowie ( forma aktu notarialnego )

2) USTAWOWY ( Art. 19- 25 )

a) WSPÓLNOTA MAŁA- jeżeli liczba lokali jest nie większa niż siedem ( chodzi zarówno o lokale wyodrębnione i nie wyodrębnione, należące do dotychczasowego właściciela ) - to stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z kc i kpc ( Art. 20 )

b) WSPÓLNOTA DUŻA- jeżeli liczba lokali jest większa niż siedem- właściciele lokali są obowiązani podjąć uchwałę o wyborze jednoosobowego lub kilkuosobowego zarządu. Członkiem zarządu może być wyłącznie osoba fizyczna wybrana spośród właścicieli lokali lub spośród ich grona.

Kompetencje zarządu ( Art. 21 ):

- kieruje sprawami wspólnoty mieszkaniowej,

- reprezentuje ją na zewnątrz,

- reprezentuje ją w stosunkach między wspólnotą a poszczególnymi właścicielami lokali

a) czynności zwykłego zarządu- zarząd podejmuje samodzielnie,

b) czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu ( wyliczone przez ustawę- katalog nie jest zamknięty w art. 22 ust. 3 )- potrzebna jest uchwała właścicieli lokali

- wyrażająca zgodę na dokonanie takiej czynności oraz

- udzielająca zarządowi pełnomocnictwa do zawierania umów stanowiących czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu w formie prawem przewidzianej.

Uchwały mogą być podejmowane ( Art. 23 ust. 1 ):

- na zebraniu,

- w drodze indywidualnego zbierania głosów przez zarząd ( bo ciężko jest zebrać całą wspólnotę w jednym miejscu w jednym czasie ).

Uchwały zapadają większością głosów ( Art. 23 ust. 2 )

Zasada: Większość głosów liczy się wg wielkości udziałów we współwłasności nieruchomości wspólnej,

Wyjątek: w umowie lub w uchwale podjętej w tym trybie postanowiono, że w określonej sprawie na każdego właściciela przypada jeden głos. Chodzi tu o zniweczenie przewagi gmin, które często nie wypuszczały z rąk zarządu, który był o wiele droższy niż zarząd sprawowany przez firmę administrującą.

3) SĄDOWY ( Art. 26 )- żądać ustanowienia zarządcy przymusowego przez sąd może:

a) każdy właściciel, jeżeli

- zarząd nie został powołany

- pomimo powołania nie wypełnia swoich obowiązków albo:,

- narusza zasady prawidłowej gospodarki.

b) zarządca nieruchomości, jeżeli

- w terminie 2 lat od dnia wyodrębnienia własności pierwszego lokalu w nieruchomości właściciele lokalu nie dokonują wyboru zarządu ani nie powierzą zarządu nieruchomością wspólną w umowie zawartej w formie aktu notarialnego i

- liczba lokali jest większa niż siedem,

- sprawował zarząd nieruchomością w dniu, w którym wyodrębniono własność pierwszego lokalu,

- kontynuował zarząd tą nieruchomością przez okres co najmniej 2 lat.

IV. UZYTKOWANIE WIECZYSTE

UŻYTKKOWANIE WIECZYSTE- instytucja powstała jako prawna forma umożliwiająca korzystanie z gruntów państwowych przez osoby fizyczne i niepaństwowe osoby prawne, w celu rozwoju budownictwa mieszkalnego w miastach. Przepisy dotyczące użytkowania wieczystego znajdują się w:

a) kc- ( Art. 232- 243 ),

b) ustawie z dnia 21.08.1997 o gospodarce nieruchomościami ( dalej u.g.n. )

Wprowadzone ustawą z 14.07.1961 o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Ta ustawa została uchylona ustawą z 1985 o gospodarce gruntami i uwłaszczeniu nieruchomości. Zastąpiła własność czasową uregulowaną w prawie rzeczowym z 1946. Gdy uchwalono kc, znalazła się w tyt. II ks II między własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi. W związku z socjalistyczną zasadą jedności własności państwowej, była to jedyna możliwość budowania na państwowych gruntach ( nie można było kupić gruntu pod budowę ).

Początkowo istniał szczególny tryb powstania użytkowania wieczystego- w 2 etapach:

a) najpierw odpowiedni organ ( Rada Narodowa ) podejmował decyzję o oddaniu w użytkowanie gruntu ( promesa użytkowania wieczystego ),

b) następnie zawierano umowę z użytkownikiem. Decyzję znacznie łatwiej było uzyskać "zasłużonym". Był problem, czy z decyzji wypływało roszczenie o zawarcie umowy. Pierwsza wpłata i wpłaty coroczne były niewielkiej wartości ekonomicznej ( nie waloryzowały się ).

Charakter prawny użytkowania wieczystego

Stanowi formę pośrednią pomiędzy prawem własności a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Z uwagi na szeroki zakres uprawnień przyznanych użytkownikowi wieczystemu zbliżone jest ono bardziej do prawa własności, stąd też do kwestii nie uregulowanych przepisem o użytkowaniu wieczystym

- należy stosować przez analogię przepisy dotyczące prawa własności ( np. ochrona użytkowania wieczystego, stosunki sąsiedzkie )

- czasem jednak stosujemy przepisy o ograniczonych prawach rzeczowych ( konfuzja, zmiana treści prawa ).

Prof. Szafnicka mówi, iż nieprawdziwe są twierdzenia, że użytkowanie wieczyste jest przeżytkiem socjalistycznym i że powinno być usunięte. We wszystkich porządkach prawnych występują prawa rzeczowe będące w połowie drogi miedzy własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi. Chodzi tu o prawa, które:

- nie pozbawiają właściciela własności nieruchomości,

- stwarzają nabywcy prawa warunki do racjonalnego inwestowania, bez konieczności ponoszenia kosztów związanych z nabyciem własności,

- przy jednoczesnym umożliwieniu właścicielowi kontrolowania celu tych inwestycji ( skoro nie możno przenieść własności pod warunkiem ).

Przedmiot użytkowania wieczystego ( Art. 232 ):

1) grunty

2a) stanowiące własność Skarbu Państwa,

- położone w granicach administracyjnych miast albo:

-położone poza granicami administracyjnymi miast i:

- włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki

- inne grunty Skarbu Państwa na mocy przepisów szczególnych.

2b) stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków

Podmiot użytkowania wieczystego ( Art. 232 ):

- osoby fizyczne,

- osoby prawne

Prawo może przysługiwać jednej osobie lub kilku osobom wspólnie ( np. małżonkom, wspólnikom w spółce cywilnej ). Podmiotem może być również Skarb Państwa, co do gruntów stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego, a także jednostka samorządu terytorialnego lub ich związek co do gruntów będących własnością innych takich jednostek lub związków lub Skarbu Państwa.

Powstanie użytkowania wieczystego:

1) USTANOWIENIE ( Art. 234 )-

a) nabywcę wyłania się

- w drodze przetargu

- w drodze bezprzetargowej ( np. gdy o użytkowanie wieczyste ubiega się osoba fizyczna lub prawna, która prowadzi działalność charytatywną, opiekuńczą, kulturalną, leczniczą, oświatową i wychowawczą lub sportowo- turystyczną na cele nie związane z działalnością zarobkową - Art. 28 u.g.n. ).

b) do ustanawiania użytkowania wieczystego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości ( Art. 234 ). Konieczna jest umowa,

Stronami są:

- Skarb Państwa/jednostka samorządu terytorialnego/związek tych jednostek,

- osoba fizyczna/osoba prawna

Forma: akt notarialny, wymagany wpis do księgi wieczystej

Wymogi:

- umowa ma określać sposób korzystania ( Art. 239 ). Wg art. 30 Ust. o GN postanowienia umowy o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie dotyczące sposobu korzystania z tej nieruchomości podlegają ujawnieniu w księdze wieczystej.

- umowa ma określać czas, na jaki ustanawia się użytkowanie wieczyste

c) umowa ma określać opłaty na rzecz właściciela

2) ZASIEDZENIE

Powszechnie przyjmuje się, że jest możliwe nabycie użytkowania wieczystego w drodze zasiedzenia przez posiadacza nieruchomości w zakresie użytkowania wieczystego ( posiadanie zależne ), które zostało już na rzecz innego podmiotu ustanowione, a także nabycie przez osobę, na którą użytkownik wieczysty przeniósł swoje prawo bez zachowania formy aktu notarialnego. Stosuje się w drodze analogii przepisy o zasiedzeniu nieruchomości.

3) NABYCIE ( Art. 237 )

Treść użytkowania wieczystego:

1) Uprawnienia użytkownika wieczystego- Art. 233

W zasadzie powtórzenie Art. 140- różnice są następujące:

- granice treściowe wynikają z:

- ustaw,

- zasad współżycia społecznego,

- umowy o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste ( nie ma tego we własności ),

- nie ma natomiast mowy o społeczno- gospodarczym przeznaczeniu prawa.

a) ius disponendi-

- przeniesienie użytkowania wieczystego- Art. 237- stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości. Wg Art. 27 Ust. o GN- umowa o przeniesienie użytkowania wieczystego nie jest czynnością konsensualną, gdyż przesłanką jest konstytutywny wpis do księgi wieczystej,

- obciążenie ograniczonymi prawami rzeczowymi ( hipoteką, użytkowaniem, dyskusyjna jest sprawa służebności ),

- jest dziedziczne- można nim rozporządzić w testamencie,

- rozporządzenie nie wymaga zgody właściciela nieruchomości, podlega natomiast ograniczeniom obrotu nieruchomościami,

2) Obowiązki użytkownika wieczystego

Art. 238- wieczysty użytkownik uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną.

Art. 71 §1 Ust. GN- za oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste pobiera się:

- pierwszą opłatę- uiszcza się ją najpóźniej w dniu zawarcia umowy, wynosi 15- 25% ceny nieruchomości. Wykorzystuje się tu ustalenia z przeprowadzonego przetargu.

- opłaty roczne. Ustala się je wg stawki procentowej ( 0,3- 3% ) od ceny nieruchomości, wysokość stawek zależy od określonego w umowie celu i jest określona w Art. 72 §3 ( ius cogens ). Opłaty mogą zatem ulec zmianie wraz ze zmianą wartości nieruchomości ( ale w określonym ustawowo trybie i terminach ). Opłaty mają charakter cywilnoprawny.

3) Użytkowanie wieczyste jako prawo terminowe- Art. 236

Zasada: 99 lat.

Wyjątek: na krótszy okres:

- jeżeli cel gospodarczy użytkowania wieczystego nie wymaga oddania gruntu na 99 lat,

- okres ten nie może być krótszy niż 40 lat.

PRZEDŁUŻENIE użytkowania wieczystego- Art. 236 §2- umowa w formie aktu notarialnego.

Może go żądać:

- użytkownik wieczysty,

- na okres od 40 do 99 lat

Zasada: w ciągu ostatnich 5 lat przed upływem zastrzeżonego terminu,

Wyjątek: wcześniej, jeżeli okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie nakładów jest znacznie dłuższy aniżeli czas, który pozostaje do upływu zastrzeżonego w umowie terminu.

Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny.

4) Odrębna własność budynków i innych urządzeń- Art. 235- wyjątek od zasady superficies solo cedit.

Własnością użytkownika wieczystego są:

a) budynki i inne urządzenia wzniesione przez niego na gruncie należącym do Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków i to niezależnie od tego, czy

- zostały wzniesione zgodnie czy też niezgodnie z umową,

- zostały wzniesione przez samego użytkownika wieczystego czy też osoby trzecie ( kontrowersyjny pogląd ).

b) budynki i inne urządzenia, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Jeżeli w użytkowanie wieczysty oddawany jest grunt zabudowany, to zawsze towarzyszy temu sprzedaż budynków. Art. 31 Ust. o GN- oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej zabudowanej następuje z równoczesną sprzedażą położonych na tej nieruchomości budynków i innych urządzeń.

Prawo własności budynków i innych urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym. Obciążenie użytkowania wieczystego ograniczonym prawem rzeczowym, rozciąga się także na prawo własności budynków.

Wygaśnięcie użytkowania wieczystego:

1) upływ czasu na jaki zostało ustanowione ( Art. 236 )

2) zgodne rozwiązanie umowy przez obie strony,

3) rozwiązanie umowy ze względu na jej nienależyte wykonywanie przez użytkownika wieczystego ( Art. 240 )

- jeśli użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności, jeśli wbrew umowie użytkownik nie wzniósł określonych w niej budynków lub urządzeń.

Do 1987 właściwy organ administracji w drodze decyzji administracyjnej sam decydował o rozwiązaniu umowy. Od 1987 nie ma administracyjnego trybu rozwiązania umowy. Obecnie Art. 33 §3 u.g.n. mówi "właściwy organ może żądać rozwiązania umowy użytkowania wieczystego przed upływem ustalonego okresu stosowanie do art. 240 kc )- powstaje zatem roszczenie o rozwiązanie umowy, które podlega zaspokojeniu w trybie oświadczenia woli użytkownika wieczystego, a w razie jego odmowy w trybie art. 64,

4) konfuzja ( zlanie się w jednej osobie prawa użytkowania wieczystego i prawa własności )- Art. 69 u.g.n..

Wg Art. 32 u.g.n. nabywcą nieruchomości gruntowej oddanej w użytkowanie wieczyste może być tylko użytkownik wieczysty. Z dniem zawarcia umowy sprzedaży tej nieruchomości, wygasa, z mocy prawa, uprzednio ustanowione prawo użytkowania wieczystego.

5) wywłaszczenie ( Art. 112 u.g.n. )

6) zrzeczenie się ( powinno być złożone właścicielowi, chyba w formie aktu notarialnego ).

Skutki wygaśnięcia:

a) wygaśnięcie wszystkich ustanowionych na użytkowaniu wieczystym obciążeń ( Art.241 )- dyskusyjne w wypadku konfuzji w osobie użytkownika wieczystego,

b) wygaśnięcie przysługującego użytkownikowi wieczystemu odrębne prawo własności budynków lub innych urządzeń ( jako prawo związane z użytkowaniem wieczystym ).

Użytkownikowi wieczystemu przysługuje jednak wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki i inne urządzenie, jeśli:

- wygaśnięcie nastąpiło na skutek upływu okresu ustalonego w umowie,

- wygaśnięcie nastąpiło na skutek rozwiązania umowy przed upływem tego okresu.

- budynki i urządzenia nie zostały wzniesione wbrew postanowieniom umowy.

Wynagrodzenie powinno być równe wartości tych budynków i urządzeń określonej na dzień wygaśnięcia użytkowania wieczystego.

c) użytkownik wieczysty ma obowiązek wydać nieruchomość właścicielowi ( o ile sam nie nabył własności.).

Przedawnienie roszczeń z tytułu użytkowania wieczystego ( Art. 243 )

3 lata od zwrotu użytkowanego gruntu dla:

- roszczenia przysługujące Skarbowi Państwa, jednostkom samorządu terytorialnego bądź ich związków przeciwko użytkownikowi wieczystemu o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu,

- roszczenie użytkownika wieczystego o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu.

Roszczenie o wydanie nieruchomości nie przedawnia się ( roszczenie windykacyjne ! )

V. OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE- PRZEPISY OGÓLNE ( Art. 244- 251 ).

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE- prawa na rzeczy cudzej ( IURA IN RE ALIENA )- charakteryzują się tym, że w odróżnieniu od prawa własności, które stanowi podstawową formę korzystania z rzeczy i daje właścicielowi- oczywiście z zastrzeżeniem obowiązujących ograniczeń- pełnię władzy nad rzeczą, zapewniają uprawnionemu tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy. Jeżeli więc właściciel może z rzeczą robić wszystko, co nie jest zakazane, to osoba, które przysługuje ograniczone prawo rzeczowe, może robić tylko to, co jest jej przyznane. Znajduje to wyraz w definicjach ustawowych tych praw- które odmiennie aniżeli w wypadku własności- określają pozytywnie i wyczerpująco uprawnienia, jakie składają się na treść każdego ograniczonego prawa rzeczowego.

Zasada: numerus clausus dotyczy także ograniczonych praw rzeczowych- Art. 244

1) UŻYTKOWANIE,

2) SŁUŻEBNOŚĆ,

3) ZASTAW,

4) SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU- normuje je ustawa z dnia 15.12.2000 o spółdzielniach mieszkaniowych.

6) HIPOTEKA- normuje je ustawa z dnia 06.07.1982 o księgach wieczystych i hipotece ( dalej: uwkh ).

Wyjątek: inne ograniczone prawa rzeczowe mogą istnieć o tyle, o ile powstały przed wejściem w życie kc- Art. XXXVII pwkc- np. ciężary realne.

Podział ograniczonych praw rzeczowych

1) ze względu na treść:

a) takie, które polegają na korzystaniu z rzeczy cudzej oraz zapewniają uprawnionemu władanie nią- użytkowanie, służebności, prawa spółdzielcze, zastaw ręczny

b) takie, które ograniczają się do zabezpieczenia wierzytelności na rzeczy i możności zaspokojenia z tej rzeczy- hipoteka, zastaw rejestrowy

2) ze względu na samodzielność:

a) samoistne- użytkowanie, służebność, prawa spółdzielcze,

b) akcesoryjne- prawem podstawowym jest wierzytelność- zastaw, hipoteka,

3) ze względu na zbywalność:

a) niezbywalne- użytkowanie, służebności osobiste,

b) zbywalne- pozostałe.

Przedmiot ograniczonych praw rzeczowych

Zasada: rzeczy.

- wyłącznie rzeczy ruchome- zastaw,

- wyłącznie nieruchomości- służebności, hipoteka, prawa spółdzielcze ),

- zarówno rzeczy ruchome jak i nieruchomości ( użytkowanie )

Wyjątek: prawa majątkowe, gdy przepis szczególny tak stanowi

- użytkowanie praw ( Art. 265 ),

- zastawa na prawach ( Art. 327 )

- hipoteka na użytkowaniu wieczystym ( Art. 65 §3 u.k.w.h. )

- hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką ( Art. 65 §4 u.k.w.h. )

Funkcja społeczno gospodarcza:

- użytkowanie- środek zabezpieczenia egzystencji osób starszych lub nieporadnych, jak i podstawę działalności produkcyjnej,

- slużebności- polepszenie warunków produkcji rolnej,

- spółdzielcze prawo własnościowe do lokalu- zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych,

- hipoteka i zastaw- prawne formy zabezpieczenia kredytu.

Powstanie ograniczonych praw rzeczowych:

1) USTANOWIENIE ( Art. 245 )- termin techniczno- prawny oznaczający powstanie ograniczonego prawa rzeczowego mocą umowy między właścicielem rzeczy a osobą, na rzecz której ograniczone prawo rzeczowe jest ustanawiane. Mówiąc w uproszczeniu mocą takiej umowy właściciel wydziela wiązkę uprawnień w stosunku do rzeczy, przenosi ją na nabywcę prawa. W umowie określa się rodzaj i treść prawa. Przepisy ogólne normują tylko ten sposób

Zasada: stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności,

Wyjątek: do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości:

- nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu,

- forma aktu notarialnego jest potrzeba tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia, a oświadczenie drugiej strony może być nawet dorozumiane.

- realny charakter-

- do ustanowienia hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej ( Art. 67 ukwh )

- do ustanowienia zastawu rejestrowego konieczny jest wpis do rejestru zastawów, a do ręcznego- wydanie rzeczy ( Art. 307 )

2) W DRODZE ORZECZENIA SĄDOWEGO- ma ono charakter konstytutywny

- służebność drogi koniecznej ( Art. 145, 146 ),

- służebność w orzeczeniu o zniesienie współwłasności ( Art. 212 §1 )

- hipoteka przymusowa ( Art. 109 u.k.w.h. )

3) W DRODZE DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ,

- powstanie służebności gruntowej w drodze wywłaszczenia,

- zastaw skarbowy

4) ZASIEDZENIE ( zasiedzenie służebności gruntowej ( Art. 292 )

Zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego- Art. 248.

Konieczna jest umowa między osobą, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe a właścicielem rzeczy obciążonej.

Zasada: konsensualność umowy

Wyjątek: umowa realna-

- konieczny jest wpis do księgi wieczystej, jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej,

- zgoda osoby trzeciej, jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw tej osoby. Zgoda ta powinna być złożona jednej ze stron. Bez takiej zgody- negotium claudicans.

Strony umowy zmieniającej treść prawa rzeczowej ograniczonego w bardzo ograniczonym zakresie mogą wpływać na treść tego prawa, bo w każdym wypadku zmiana musi mieścić się w granicach wyznaczonych przez ustawę ( numerus clausus- zob. wyż. ). Np. strony mogą zmienić służebność przechodu na przejazdu, hipotekę kaucyjną na zwykłą, nie mogą natomiast postanowić, że służebność osobista będzie zbywalna, gdyż jest ona niezbywalna ( Art. 300 ).

Przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego: ( Art. 245¹ )

- ograniczone prawo rzeczowe musi być zbywalne

Zasada: forma dowolna

Wyjątek przy nieruchomościach

- umowa między uprawnionym a nabywcą

Zasada: konsensualność umowy

Wyjątek: umowa realna- konieczny jest wpis do księgi wieczystej, jeśli;

- prawo jest ujawnione w księdze wieczystej,

- przepis szczególny nie stanowi inaczej.

Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych:

a) zrzeczenie się uprawnionego ( Art. 246 )- w drodze czynności prawnej jednostronnej

Zasada: czynność konsensualna- konieczne jest oświadczenie o zrzeczeniu się prawa złożone właścicielowi rzeczy obciążonej

Wyjątek: czynność realna- konieczne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej, jeśli

- prawo było ujawnione w księdze wieczystej,

- ustawa nie stanowi inaczej.

Podstawę wniosku o wykreślenie stanowi dokument zawierający oświadczenie woli o zrzeczeniu się prawa z podpisem urzędowo poświadczonym ( Art. 31 §1 ukwh ).

b) konfuzja- gdy prawo rzeczowe ograniczone przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej lub ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej ( Art. 247 ).

c) upływ czasu, jeżeli ograniczone prawo rzeczowe jest prawem terminowym- np. służebności osobiste, użytkowanie.

d) niewykonywanie użytkowania lub służebności przez okres 10 lat ( desuetudo ) ( Art. 255 i 293 ),

e) orzeczenie sądu ( np. zniesienie służebności- Art. 294 i 295 )

f) decyzja administracyjne o wygaśnięciu ograniczonego prawa rzeczowego w trybie wywłaszczenia ( Art. 112 u. g. n. ).

g) wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności- w przypadku praw akcesoryjnych

Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych- Art. 249- 250:

KOLIZJA ograniczonych praw rzeczowych- sytuacja, gdy rzecz jest obciążona więcej niż jednym ograniczonym prawem rzeczowym tego samego lub innego rodzaju i wykonanie jednego z nich całkowicie lub częściowo uniemożliwia albo co najmniej utrudnia korzystanie z innego prawa:

a) niektóre ograniczone prawa rzeczowe nie mogą być w ogóle wykonywane równocześnie ( np. użytkowanie w pełnym zakresie ),

b) honorowanie jednego prawa może wpływać na wartość innego ( uciążliwa służebność na nieruchomości sprzedawanej dla zaspokojenia właściciela ),

c) pełne zaspokojenie jednego prawa uniemożliwia zaspokojenie innego.

W praktyce problem sprowadza się najczęściej do zastawu i hipoteki- pojawia się tylko, gdy wartość rzeczy nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli.

ZASADA PIERWSZEŃSTWA- jeśli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciążą tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej ( PRIOR TEMPORE, POTIOR IURE ).

Czyli najpierw podlega realizacji prawo, któremu służy pierwszeństwo, a dopiero, gdy jest to możliwe, prawo nie mające pierwszeństwa. Jeżeli uszczerbek, o którym mowa w art. 249, nie grozi, obydwa prawa mogą być wykonywane jednocześnie ( np. służebność przechodu i służebność przejazdu mogą być bez przeszkód wykonywane przez kilku uprawnionych ).

Przykład: Właściciel ustanowił użytkowanie i służebność. Pierwszeństwo przysługuje użytkowaniu. Służebność w takiej sytuacji nie mogłaby być wykonywana, dopóki trwa użytkowania.

Przykład; Jest trzech wierzycieli hipotecznych i prowadzona jest egzekucja. Każdemu z nich należy się 500 tys. zł. Ze sprzedaży nieruchomości obciążonej uzyskano 900 tys. zł. Pełen zaspokojenie uzyska wierzyciel, którego hipoteka znajduje się na pierwszym miejscu, ten, którego hipoteka znajduje się na drugim miejscu otrzyma 400 tys, a trzeci- nic. Gdyby żadna z tych wierzytelności nie miała zabezpieczenia hipotecznego, każdy z wierzycieli otrzymałby- zgodnie z zasadą proporcjonalnego zaspokojenia- 300 tys.

Wyjątki:

a) w przypadku praw obciążających nieruchomości, które mają księgę wieczystą,

- w wypadku zbiegu praw nie wpisanych do księgi wieczystej- wracamy do zasady z Art. 249

- w wypadku zbiegu prawa wpisanego w księdze wieczystej z prawem nie wpisanym w księdze wieczystej pierwszeństwo przysługuje prawu wpisanemu, bez względu na czas jego powstania ( Art. 11 ukwh ).

- w wypadku zbiegu prawa wpisanych w księdze wieczystej, o pierwszeństwie decyduje chwila złożenia wniosku o wpis ( Art. 12 §1 uwkh ). Wpis do k. w. ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu. Nie ma więc znaczenia opieszałość sądu wieczysto- księgowego.

- w wypadku zbiegu praw wpisanych w księdze wieczystej na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają one równe pierwszeństwo.

b) przez czynność prawną,

Zasada: konsensualność umowy- do zmiany pierwszeństwa potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo a tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwo

Wyjątek: konieczny jest wpis do księgi wieczystej,

- jeżeli chociaż jedno prawo jest ujawnione w księdze wieczystej.

Zmiana taka nie może naruszać praw mających pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe aniżeli prawo, które uzyskuje pierwszeństwo ustępującego prawa.

Np. w księdze wieczystej wpisane są hipoteki- I- 300 tys., II- 300 tys., III- 500 tys., to zmiana polegająca na przeniesieniu hipoteki III na miejsce pierwsze, a hipoteki I na miejsce III nie mogłaby nastąpić bez zgody wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka II, bo wówczas na skutek takiej zmiany znalazłby się on w gorszej sytuacji, gdyż wyprzedzałaby go hipoteka w wysokości 500 tys., a nie 300 tys.- jak dotychczas.

Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa.

c) przez ustawę ( np. pierwszeństwo hipoteki ustawowej ).

d) z zastrzeżenia właściciela nieruchomości- Art.13 ukwh:

Właściciel może zastrzec pierwszeństwo ograniczonego prawa rzeczowego, które ma być wpisane w księdze wieczystej przed tym prawem lub równe z tym prawem dla innego prawa. Konieczny jest wpis w księdze wieczystej.:

- w momencie ustanowienia tego prawa-,

- po ustanowieniu tego prawa:

- zgoda osoby, której to prawo przysługuje

Ochrona ograniczonych praw rzeczowych:

Zasada: Art. 251- stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

Przepisy te znajdują odpowiednie zastosowanie tylko do tych praw rzeczowych ograniczonych, które polegają na władaniu rzeczą. Osobie uprawnionej może przysługiwać roszczenie windykacyjne lub negatoryjne. Jeśli chodzi o służebności najczęściej występujące, to w rachubę wchodzi jedynie roszczenie zbliżone do roszczenia negatoryjnego. Uprawniony może mianowicie żądać usunięcia przeszkód ( zasypania rowu uniemożliwiającego przejazd i zakazania dalszych naruszeń ). Ze względu na bezwzględny charakter praw rzeczowych ograniczonych są to roszczenia skuteczne nie tylko względem osób trzecich, ale także i właściciela rzeczy obciążonej.

VI. UŻYTKOWANIE ( USUS FRUCTUS )-

Jest to najszersze ograniczone prawo rzeczowe, bowiem tylko ono daje pełne w zasadzie prawo do korzystania z cudzej rzeczy. Jest ukształtowane jako prawo o podwójnym charakterze:

a) alimentacyjnym,

b) produkcyjnym.

Treść użytkowania- Art. 252:

a) ius utendi- prawo do używania rzeczy,

b) ius fruendi- prawo do pobierania pożytków

Użytkownik nie ma natomiast własności przychodów, które pożytków nie stanowią, a więc takich oddzielonych od rzeczy części składowych, które zostały od niej odłączone poza zakresem normalnej eksploatacji ( np. budulca pochodzącego z rozbiórki budynku )

- można wyłączyć oznaczone pożytki rzeczy ( Art. 253 §1 )- np. można wyłączyć owoce, jakie przynosi sad lub tylko niektóre drzewa.

Odróżnić należy użytkowanie od:

a) dzierżawy- jest bardzo podobna do treści użytkowania, ale

- użytkowanie jest prawem rzeczowym, a dzierżawa- obligacyjnym,

- funkcja gospodarcza jest różna ( użytkowanie- cele konsumpcyjne- dzierżawa- produkcyjne ),

- użytkowanie realizuje cele długotrwałe ( dlatego użytkowanie dla celów produkcyjnych jest z reguły bezterminowe ), a dzierżawa- krótkotrwałe ( może być zawarta tylko na okres 30 lat ).

stosunek obligacyjny, dający te same uprawnienia co użytkowanie, jednak ukierunkowana jest ona produkcyjnie na krótszy w czasie okres, a użytkowanie realizuje cele długotrwałe ),

b) użytkowania wieczystego-

- użytkowanie wieczyste zawiera ius disponendi,

- przedmiotem użytkowania wieczystego może być tylko nieruchomość państwowa lub komunalna.

c) bezczynszowego użytkowania gruntu- prawo, które przysługuje osobie, która otrzymuje nieruchomość rolną do używania i korzystania ( ius utendi i ius fruendi ) bez obowiązku uiszczania czynszu ( Art. 708 ). Jest to prawo o charakterze obligacyjnym, które powstaje z reguły na podstawie ustnej umowy i które podlega swobodnemu wypowiedzeniu.

d) użytkowaniem w sensie potocznym- bywa tak nazywany sam fakt eksploatowania gospodarstwa niezależnie od tytułu prawnego.

e) trwały zarząd- użytkowanie przez jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Przedmiot użytkowania:

Zasada: rzecz niezużywalna ( tzn. taka, z której można korzystać bez unicestwienia )- obciążą rzecz razem z częściami składowymi oraz przynależnościami, chyba, że postanowiono inaczej.

Wyjątki:

a) Art. 253 §2 można ograniczyć wykonywanie użytkowania nieruchomości do jej oznaczonej części. Ale prawo rozciąga się na całą rzecz, ograniczenia dotyczy wykonywania, a nie prawa!

b) Art. 264- UŻYTKOWANIE NIEPRAWIDŁOWE- jeżeli przedmiotem użytkowania są:

- pieniądze,

- inne rzeczy oznaczone co do gatunku

Użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania jest obowiązany do zwrotu wg przepisów o zwrocie pożyczki ( a więc nie tych samych, ale takich samych rzeczy ).

Chodzi tu najczęściej o sytuację, gdy przedmiotem użytkowania jest pewien zespół przedmiotów, w skład którego wchodzą rzeczy obojga rodzajów ( np. działka gruntu z zapasem materiałów siewnych i nawozów ).

c) prawa ( Art. 265 )- mogą być także prawa,

- do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy.

- do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa.

Obciążyć można tylko prawa zbywalne ( niezbywalne nie mogą być eksploatowane przez inny podmiot. Chodzi o pobieranie pożytków prawa w rozumieniu Art. 54 ).

Użytkowanie nie obejmuje zatem innych dochodów z rzeczy, nie będących pożytkami w rozumieniu Art. 53.

d) w sposób szczególny unormowano użytkowanie środków produkcji ( np. urządzenia gospodarstwa rolnego, przedsiębiorstwa, rzeczy zbiorowe- Art. 257 )

Użytkownik może:

- zastępować poszczególne składniki innymi,

- w granicach prawidłowej gospodarki

Zasada: Tak włączone składniki stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji.

Wyjątek: Jeżeli użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony wg oszacowania,

- użytkownik nabywa własność jego poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane.

- po ustaniu użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego rodzaju i tej samej wartości, chyba że inaczej zastrzeżono ( czyli nie te same, ale takie same ).

Przykład: Właściciel X oddał w użytkowanie użytkownikowi Y zespół środków produkcji, w którego skład wchodzą urządzenia- kombajn A, traktor B, traktor C i żniwiarka D. Użytkownik może zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne rzeczy innymi- np. kombajn A zastąpił kombajnem A1, traktor B- traktorem B1, traktor C- traktorem C1, żniwiarkę D- żniwiarką D1. Takie składniki staną się co do zasady własnością X.

Natomiast jeżeli ustalono, iż użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony wg oszacowania ( tzn. wartość A- 1000000 zł, B- 15000 zł, C- 20000 zł, D- 200000 zł, to sprzęty te z chwilą ich wydania staną się własnością Y. Po zakończeniu użytkowania Y jest obowiązany zwrócić niekoniecznie te same sprzęty- ale sprzęty tego samego rodzaju i tej samej wartości- tzn. kombajn A1 o wartości 1000000 zł, traktor B1 o wartości 15000zł itd.

Cechy użytkowania:

a) najszerszy zakres spośród tradycyjnych ograniczonych praw rzeczowych,

b) jest prawem związanym z osobą użytkownika- prawem osobistym i niezbywalnym ( Art. 254 ),

Użytkownik może jednak oddać przedmiot do eksploatacji osobie trzeciej na podstawie stosunku obligacyjnego ( najem, dzierżawa ). Takie wykonywanie użytkowania jest dopuszczalne,

c) jest prawem terminowym lub bezterminowym w zależności od tego, czy podmiotem jest osoba fizyczna czy też prawna,

d) może być ustanowione zarówno odpłatnie jak i bez wynagrodzenia

e) wyłączne uprawnienie do korzystania z rzeczy- osoby trzecie są zobowiązane do biernego poszanowania ( skuteczność erga omnes ).

Stosunki użytkownika z właścicielem:

Jest to stosunek o charakterze obligacyjnym, powstaje ex lege i wchodzi w skład ustawowej treści użytkowania.

Zasada: Art. 256- Użytkownik powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki-

Precyzuje to szereg dodatkowych przepisów:

Użytkownik:

a) ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy ( Art. 258 ),

b) właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem, jeżeli takie poczynił, może od użytkownika żądać ich zwrotu wg przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia ( Art. 259 ).

c) obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. O potrzebie innych naprawa i nakładów powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót ( Art. 260 ),

- jeśli poczynił nakłady, co do których nie był obowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

d) obowiązek powiadomienia właściciela, jeśli osoba trzecia dochodzi przeciwko użytkownikowi roszczeń dotyczących własności rzeczy ( Art. 261 )

Powstanie użytkowania:

Zasada: patrz powstanie ograniczonych praw rzeczowych, najczęściej czynność prawna

Wyjątki:

- nie można nabyć użytkowania przez zasiedzenie,

- nie można nabyć ex lege w następstwie określonych zdarzeń.

Wygaśnięcie użytkowania:

Zob. wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych.

Skutki wygaśnięcia:

a) użytkownik zobowiązany jest zwrócić właścicielowi rzecz w takim stanie, w jakim powinna znajdować się stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania ( Art. 262 ).

b) właścicielowi przysługuje roszczenie przeciwko użytkownikowi

- o naprawienie szkody powstałej z powodu pogorszenia rzeczy,

- o zwrot nakładów na rzecz,

c) użytkownikowi przysługuje przeciw właścicielowi roszczenie:

- o zwrot nakładów na rzecz

Przedawnienie: 1 rok od dnia zwrotu rzeczy.

VII. SŁUŻEBNOŚCI ( Art. 285- 305 )

A. SŁUŻEBNOŚCI GRUNTOWE- ograniczone prawo rzeczowe o określonej treści przysługujące każdoczesnemu właścicielowi jednej nieruchomości ( PRAEDIUM DOMINANS- NIERUCHOMOŚĆ WŁADNĄCA ) wobec drugiej nieruchomości ( PRAEDIUM SERVIENS- NIERUCHOMOŚĆ OBCIĄŻONA/SŁUŻEBNA )

Cel społeczno- gospodarczy- w stosunkach sąsiedzkich niejednokrotnie jest celowe, a czasem nawet konieczne- korzystanie z cudzej nieruchomości, lecz w ograniczonym zakresie, np. gdy określona nieruchomość nie ma dostępu do drogi- konieczne staje się przyznanie właścicielowi tej nieruchomości prawa przejazdu przez grunt sąsiedni.

TREŚĆ- ze względu na to służebności gruntowe zgodnie z art. 285 dzielą się na:

a) czynne-

- właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej.

Polega to na faktycznym korzystaniu ( np. przejazd drogą ) lub pobieraniu pożytków. Nigdy jednak nie obejmuje tak pełnego jak przy użytkowaniu ( ius utendi i ius fruendi ).

b) bierne ( mają niewielkie znaczenie praktyczne )

- właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań

SŁUŻEBNOŚCI WIDOKU/ŚWIATŁA. zakaz wznoszenia budynków lub budowy ponad pewną wysokość albo sadzenia drzew wysokopiennych- mają na celu pozostawienie otwartego widoku lub dostępu światła słonecznego- )..

- właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności.

Np. pozbawienie właściciela uprawnienia z art. 149, tj. prawa wchodzenia na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców.

c) zasada: nie są natomiast możliwe służebności polegające na obowiązku czynnym właściciela nieruchomości obciążonej w stosunku do nieruchomości władnącej ( SERVITUS IN FACIENDO CONSISTERE NON POTEST ). Polegają na:

- POTI ( znoszeniu przy czynnych ),

- NON FACERE ( nie czynieniu przy biernych ).

Wyjątek: Art. 289- strony mogą postanowić, iż obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowej obciążać będzie właściciela nieruchomości obciążonej.

Cechy służebności gruntowej:

a) jest prawem związanym z własnością nieruchomości i stanowi jej część składową ( Art. 50 ).

- przysługuje ona właścicielowi nieruchomości władnącej i obciąża właściciela nieruchomości obciążonej dopóty, dopóki są oni właścicielami tych nieruchomości,

- wraz z przejściem własności w drodze czynności prawnej jednej z tych nieruchomości na inną osobę, zarówno prawo, jak i obciążenie przechodzą na nabywców,

- nie można zbyć samej służebności bez nieruchomości władnącej.

b) w tym sensie jest niezbywalna.

c) nie jest ograniczona ustawowo w czasie, ale strony mogą w umowie postanowić inaczej, może być ustanowiona na czas oznaczony lub pod warunkiem.

Zakres i sposób wykonywania służebności gruntowej:

Zasada: określony jest w źródle powstania, w innym wypadku wchodzą w grę poniższe przepisy:

a) Art. 285 §2- może mieć na celu jedynie zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części.

b) Art. 287- w braku innych danych wg

- zasad współżycia społecznego,

- przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych.

c) Art. 288- powinna być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej.

d) wykonywać służebność może nie tylko właściciel nieruchomości władnącej, ale i również każda inna osoba wykonująca prawo własności w imieniu właściciela nieruchomości władnącej ( osoby pozostające we wspólności domowej najemcy, dzierżawcy, użytkownicy, pracownicy ).

Powstanie służebności gruntowych:

1) USTANOWIENIE ( zob. wyż.- ograniczone prawa rzeczowe )- stronami są:

a) właściciel/użytkownik wieczysty nieruchomości obciążonej

b) zasada: właściciel/użytkownik wieczysty nieruchomości władnącej

Wyjątki:

- rolnicza spółdzielnia produkcyjna bez względu na to, czy jest właścicielem gruntu ( Art. 286 (

- posiadacz samoistny może żądać tylko ustanowienia służebności osobistej,

- jeśli chodzi o współwłaścicieli jednej nieruchomości podzielonej na kilka działek, to mogą oni ustanowić względem siebie obciążenia odpowiadające treści służebności, ale mają one charakter obligacyjny a nie rzeczowy.

2) ORZECZENIE SĄDU

a) DROGA KONIECZNA ( Art. 145 )

Polega na:

- urządzeniu drogi w ścisłym tego słowa znaczeniu ( ale nie zawsze! ),

- udzieleniu zezwolenia na przejeżdżanie przez grunty obciążone,

- w wypadku pojazdów o szerszym nadwoziu aniżeli istniejąca droga- w obowiązku tolerowania przez właścicieli gruntów przylegających do takiej drogi takiego stanu, że w czasie przejeżdżania nadwozia tych pojazdów będą znajdować się w przestrzeni powietrznej nad tymi przylegającymi gruntami ( łączy się z tym zakaz wnoszenia w bezpośrednim sąsiedztwie drogi budynków i płotów ).

Przesłanki:

- nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich,

Zarówno wtedy, gdy:

- dostęp taki w ogóle nie istnieje,

- dostęp istnieje, ale jest nieodpowiedni ( zbyt okrężny, szczególnie utrudniony ze względu na konfigurację gruntu )- SN 1954.

BRAK ODPOWIEDNIEGO DOSTĘPU:

- suma kosztów wykonania i utrzymywania urządzenia koniecznego do doprowadzenia do stanu odpowiedniego istniejącego dojazdu byłaby znacznie wyższa od uszczerbku nieruchomości, przez które droga konieczna ma prowadzić, a który polega na wyjęciu spod eksploatacji pasa gruntu na tę drogę,

- zwiększenie użyteczności nieruchomości wskutek ustanowienia służebności drogowej przewyższa uszczerbek gruntów, przez które droga ma prowadzić.

- żądanie odpowiedniego podmiotu ( zob. wyż. ):

Wyznaczenie drogi koniecznej:

- uwzględnienie potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej,

- jak najmniejsze obciążenie gruntów, przez które droga ma prowadzić,

- interes społeczno- gospodarczy

- jeśli potrzeba ustanowienia drogi koniecznej jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między zainteresowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to możliwe, przeprowadzenie przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

Załóżmy, iż mamy nieruchomość A i nieruchomość B. Nieruchomość A podzielono na 3 nieruchomości- C, D, E i między zainteresowanymi nie doszło do porozumienia. Droga konieczna zostanie więc ustanowiona w sposób następujący.

- jeśli droga konieczna ma prowadzić przez różne nieruchomości, przeprowadza się ją prze tę spośród nich, dla której będzie to najmniej uciążliwe ( SN 1957 ),

- wynagrodzenie dla właściciela nieruchomości obciążonej na jego żądanie, może przybrać formę:

- zapłaty jednorazowej,

- świadczenia okresowego ( SN 1969 ),

- postaci służebności polegającej na korzystaniu z przygranicznego pasa gruntu wchodzącego w skład nieruchomości, na rzecz której ustanawia się służebność drogową ( SN 1970 ).

b) służebność budynkowa- w razie przekroczenia przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia granicy sąsiedniego gruntu,

c) w orzeczeniu o zniesieniu współwłasności.

3) ZASIEDZENIE ( Art. 292 w zw. z art. 172 )- przesłanki:

a) posiadanie służebności- Art. 352 ( a nie samoistne )- faktyczne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności ( w taki sposób, jak czyni to osoba, której przysługuje służebność- np. stałe przejeżdżanie przez grunt sąsiedni ).

Nie jest posiadaniem służebności korzystanie z sąsiedniej nieruchomości tylko dzięki grzeczności sąsiada. Korzystający w takich wypadkach z cudzej nieruchomości jest prekarzystą.

Nie można nabyć też przez zasiedzenie służebności biernej- bo ta jako pozbawiona faktycznego korzystania nie polega na posiadaniu ( SN 1953 ).

b) upływ czasu ( bieg rozpoczyna się od chwili, kiedy posiadacz służebności przystąpił do korzystania z urządzenia, o którym mowa niżej ).

- 20 lat w dobrej wierze,

- 30 lat w złej wierze- w złej wierze jest ten, kto wykonuje służebność na podstawie zezwolenia właściciela nieruchomości "obciążonej", ale udzielonego bez zachowania formy aktu notarialnego ( SN 1990 ).

c) służebność polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.

Urządzenie to musi być przy tym wykonane przez właściciela korzystającego w ten sposób z cudzej nieruchomości, a nie przez jej właściciela ( SN- 1974 ).

Podyktowane jest to tym, aby z możliwości nabycia służebności przez zasiedzenie nie skorzystali ci, którzy korzystają z cudzych nieruchomości tylko dzięki dobrosąsiedzkim stosunkom. Założenie trwałego i widocznego urządzenia ma stanowić ostrzeżenie dla zainteresowanego właściciela, że jeśli będzie dalej tolerował korzystanie z jego nieruchomości, może dojść do jej obciążenia przez zasiedzenie.

4) DECYZJA ADMINISTRACYJNA- na podstawie przepisów o wywłaszczeniu.

Ustanie bądź zmiana służebności gruntowej:

1) z mocy prawa ( Art. 293 )- upływ 10 lat,

- w przypadku czynnych- wskutek niewykonywania,

- w przypadku biernych- stosuje się tylko wtedy, gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od 10 lat stan rzeczy sprzeczny z treścią służebności

2) jeśli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać jej zniesienia bez wynagrodzenia ( Art. 295 ),

UTRATA WSZELKIEGO ZNACZENIA- sytuacja, gdy dalsze istnienie służebności nie może już obiektywnie wpływać na użyteczność nieruchomości władnącej.

3) jeżeli wskutek zmiany stosunków

- służebność gruntowa stała się szczególnie uciążliwa i:

- nie jest konieczna dla prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej,

właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem ( Art. 294 ),

4) jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek dla nieruchomości władnącej ( Art. 291 ),

5) podział nieruchomości władnącej/obciążonej- Art. 290

Zasada: podział nie powoduje automatycznie wygaśnięcia służebności.

a) jeśli podział nieruchomości obciążonej

Zasada: służebność utrzymuje się na wszystkich nowo powstałych działkach.

Wyjątek: Właściciele działek formalnie obciążonych mogą żądać zwolnienia ich od służebności.

- gdy zasadne jest utrzymanie służebności tylko na niektórych działkach,

- korzystanie z pozostałych okaże się zbędne.

b) jeśli podział nieruchomości władnącej

Zasada: służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonych przez podział.

Wyjątek: właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienie jej od służebności względem części pozostałych,

- gdy służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku z nich.

c) jeżeli wskutek podziału nieruchomości władnącej albo nieruchomości obciążonej sposób wykonywania służebności wymaga zmiany, to sposób ten w braku porozumienia stron będzie ustalony przez sąd.

Ponadto- inne sposoby wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych.

B. SŁUŻEBNOŚCI OSOBISTE

Różnica pomiędzy służebnością osobistą a gruntową polega jedynie na tym, że inna osoba jest uprawniona

Służebność gruntowa- każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej.

Służebność osobista- określona osoba fizyczna ( nie może być ustanawiana na rzecz osoby prawnej ).

Cel społeczno- gospodarczy- służy celom konsumpcyjnym, gdyż zaspokaja określoną potrzebę człowieka ( nie dotyczy to służebności drogi koniecznej ustanowionej na rzecz samoistnego posiadacza nieruchomości. Występuje najczęściej jako uzupełnienie zabezpieczenia osób starszych wynikającego z prawa dożywocia lub użytkowania.

Zasada: Art. 297- stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych,

Wyjątek: przepisy rozdziału II.

a) Art. 298- zakres i sposób wykonywania oznacza się w braku innych danych wg:

- osobistych potrzeb uprawnionego,

- zasada współżycia społecznego,

- zwyczajów miejscowych

b) Art. 299- służebność osobista jest prawem związany z określonym osobą- wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego

c) Art. 300- jest niezbywalna, nie można przenieść też prawa do jej wykonywania,

d) Art. 303- jeśli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa właściciel może żądać zmiany służebności na rentę,

e) Art. 305- jeżeli nieruchomość obciążona służebnością osobistą została wniesiona jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielnia może z ważnych powodów żądać zmiany sposobu wykonywania służebności albo zamiany jej na rentę,

f) Art. 304- nie można nabyć służebności osobistej przez zasiedzenie.

SŁUŻEBNOŚĆ MIESZKANIA ( Art. 301- 302 )- uprawnionemu przysługuje, jako prawo rzeczowe, prawo do zamieszkiwania w cudzej nieruchomości. Obejmuje:

- uprawnienie do zajmowania mieszkania razem ze współmałżonkiem i nieletnimi dziećmi. Dzieci przyjęta jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletniości.

- uprawnienie do zajmowania mieszkania razem z innymi osobami, tylko wtedy, gdy:

- są przez niego utrzymywane albo:

- są potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego,

- uprawnienie do korzystania z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku.

Aczkolwiek służebność jako osobista jest niezbywalna, można się umówić, że po śmierci uprawnionego, służebność mieszkania będzie przysługiwała jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi.

Do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne. Podstawowa różnica polega na tym, że użytkownik może swoje prawo wykonywać przez osoby trzecie, a mający służebność mieszkania nie.

VIII. SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU

Ustawa z 15.12.2000 o spółdzielniach mieszkaniowych.

SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU- podstawowa forma korzystania z lokali spółdzielczych.

Przy odrębnej własności lokali- prawo na rzeczy swojej + współwłasność łączna nieruchomości wspólnej,

Przy spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu- spółdzielnia jest właścicielem całości, uprawniony ma prawo na rzeczy cudzej,

Przy prawie lokatorskim- nie jest to ograniczone prawo rzeczowe, jest to wzmocniony najem ( ale zob. art. 690 ).

Przedmiot:

- lokal mieszkalny lub lokal o innym przeznaczeniu ( w tym również garaż )

- znajdujący się w budynku będącym własnością lub współwłasnością spółdzielni.

Podmiot:

- osoba fizyczna ( bez względu na jej zdolność do czynności prawnych ),

- osoba prawna ( o ile statut nie stanowi inaczej )

Powstanie:

Umowa o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, której stronami są:

- spółdzielnia mieszkaniowa- zobowiązuje się oddać członkowi lokal do używania

Zasada:- nabywca prawa- członek spółdzielni-

Wyjątek: spółdzielnia nie może odmówić ustanowienia prawa na rzecz kogoś, kto nie jest członkiem spółdzielni. Nabywca nie musi mieć zdolności do czynności prawnych. Prawo to może należeć do kilku osób, z tym, że członkiem spółdzielni może być tylko jedna z nich, chyba że przysługuje ono wspólnie małżonkom. Nie ma też przeszkód prawnych, żeby jednej osobie przysługiwało więcej niż jedno własnościowe prawo do lokalu spółdzielczego.

Nabywca zobowiązuje się wnieść wkład budowlany oraz uiszczać opłaty określone w ustawie i w statucie spółdzielni.

Forma- pisemna ad solemnitatem.

- umowa o ustanowienie spółdzielczego prawa do lokalu może być poprzedzona zawarciem umowy o budowę lokalu, gdy członek ubiega się o spółdzielcze własnościowe prawo do nowo wybudowanego lokalu. Z chwilą jej zawarcia powstaje:

EKSPEKTATYWA spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu- roszczenie przysługujące członkowi o ustanowieniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

- jest zbywalna ( wraz z wkładem budowlanym )- umowa zbycia ekspektatywy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu- forma aktu notarialnego. Nabycie ekspektatywy staje się skuteczne z momentem przyjęcia nabywcy w poczet członków.

- przechodzi na spadkobierców,

- podlega egzekucji,

- jest to prawo pod warunkiem, że spółdzielnia wybuduje lokal.

TREŚĆ:

1) ius utendi

Zasada: wynajmowanie lub oddawanie w bezpłatne używanie przez członka całego lub części lokalu nie wymaga zgody spółdzielni

Wyjątek: związane byłoby to ze zmianą sposobu korzystania z lokalu lub przeznaczenia lokalu bądź jego części ( bo spółdzielnia mieszkaniowa )

Nawet przy odrębnej własności lokali musimy pytać o zgodę pozostałych właścicieli, jeśli chcemy zmienić przeznaczenie ( np. urządzić gabinet dentystyczny )- wg wyroku TK nie jest to ograniczenie prawa własności,

2) ius disponendi ( spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu, a nie lokalem! )

- prawo jest zbywalne, przechodzi na spadkobierców, podlega egzekucji. Do zbycia wymagana jest forma aktu notarialnego. Przewiduje się możliwość ustanowienia księgi wieczystej. Spółdzielnia ma obowiązek prowadzić rejestr lokali, dla których księgi wieczyste ustanowiono. W praktyce ma to znaczenie, gdy uprawniony chce obciążyć prawo hipoteką,

- zbycie prawa do części lokalu jest nieważne, natomiast można zbyć część ułamkową. Było to przedmiotem orzeczenia TK. Prof. Szafnicka argumentuje, że zbycie prawa do części lokalu, bo to tak jakby zbyć prawo własności do 2 kół i silnika samochodu, a pozostawić sobie prawo własności do pozostałych części. Nie można zbyć fizycznej części rzeczy, co najwyżej udział. Można również podzielić lokal do korzystania ( zob. QUOD AD USUM )- ale to nie jest zbycie prawa do części lokalu,

- na pisemne żądanie uprawnionego spółdzielnia mieszkaniowa jest obowiązana zawrzeć z tym członkiem umowę o przeniesienie własności lokalu po dokonaniu przez niego określonych czynności.

IX. ZASTAW

Art. 306- 335.

Ustawa z 16.12.1996 o Zastawie Rejestrowym i Rejestrze Zastawów.

ZASTAW ( Art. 306 )- ograniczone prawo rzeczowe na rzeczy ruchomej, służące zabezpieczeniu wierzytelności z tym skutkiem, że wierzyciel zastawny może zaspokoić się z rzeczy, niezależnie od tego czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela rzeczy ( z wyjątkiem tych, którym przysługuje pierwszeństwo szczególne ).

Cel społeczno- gospodarczy: Służy zabezpieczeniu wierzytelności. Możemy mówić o następujących rodzajach zabezpieczeń wierzytelności:

a) odpowiedzialność osobą- obecnie już nie występuję- np. poćwiartowanie dłużnika, jeśli nie zapłacił długu,

b) zasada: odpowiedzialność osobista- polega na tym, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem. Wierzyciel może prowadzić egzekucję ze wszystkich składników majątku dłużnika. Dłużnicy prześcigają się więc w sposobach uniknięcia takiej odpowiedzialności. Porządek prawny konstruuje więc kolejną instytucję:

c) odpowiedzialność poręczyciela ( poręczyciel mówi: "jeśli dłużnik nie zapłaci, to ja spełnię świadczenie" ). Wierzyciel uzyskuje dostęp do majątku innej osoby niż dłużnik ( poręczyciela ),

d) odpowiedzialność rzeczowa ( zastaw, hipoteka )- wierzyciel uzyskuje szczególne prawo do konkretnych rzeczy,

e) przewłaszczenie na zabezpieczenie ( zob. wyż- czynności pozorne ),

f) dług gruntowy ( wejdzie w 2007- zob. niż. )

Konstrukcja zastawu:

1) ograniczone prawo rzeczowe

- ZASTAWCA- właściciel rzeczy będącej przedmiotem zastawu,

- ZASTAWNIK- wierzyciel zastawny,

2) Przedmiotem może być

a) rzecz ruchoma- rozciąga się na jej części składowe oraz przynależności, mogą być to tylko rzeczy mające wartość majątkową i nie wyjęte z obrotu ( gdyż zaspokojenie wierzyciela następuje ze sprzedaży rzeczy zastawionej ),

b) udział współwłaściciela w rzeczy ruchomej ( przyjęte w doktrynie i orzecznictwie ).

c) prawa zbywalne ( Art. 327- bez znaczenia praktycznego, bo są skuteczniejsze zabezpieczenia- przelew na zabezpieczenie ).

d) specyficzny charakter ma zastaw na statkach. Kodeks morski ( Art. 76- 89 ) wyróżnia:

- HIPOTEKĘ MORSKĄ- prawnie jest to zastaw, gdyż statek jest rzeczą ruchomą, ale stosuje się odpowiednio przepisy o hipotece ! Hipotekę morską ustanawia się na statku wpisanym do rejestru okrętowego. Konieczny jest konstytutywny wpis do rejestru okrętowego,

- zwykły zastaw na statku niebędący hipoteką morską- stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych.

3) jest prawem akcesoryjnym ( służy zabezpieczeniu wierzytelności ),

WIERZYTELNOŚĆ ZABEZPIECZONA ZASTAWEM- może mieć charakter:

- pieniężny,

- niepieniężny, ale do realizacji zastawu, który zabezpiecza taką wierzytelność może dojść dopiero z chwilą przekształcenia się wierzytelności niepieniężnej w pieniężną.

Zasada: AKCESORYJNOŚĆ ZASTAWU- związek zastawu z wierzytelnością, którą zabezpiecza ( a nie z rzeczą czy prawem, która jest jego przedmiotem! ). Los zastawu zależy od losu prawnego wierzytelności:

a) może powstać dla zabezpieczenia określonej wierzytelności,

b) Art. 323 §2- zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza,

c) Art, 323 §1- przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu,

d) Art. 314- zakres zabezpieczenia odpowiada zakresowi wierzytelności- w granicach przewidzianych w kpc zastaw zabezpiecza także roszczenie związane z wierzytelnością zabezpieczoną, w szczególności:

- roszczenie o odsetki nie przedawnione,

- roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,

- roszczenie o zwrot nakładów na rzecz,

- roszczenie o przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności,

e) Art. 315- zastawca może przeciwko zastawnikowi się bronić:

- własnymi zarzutami,

a jeśli jest rozszczepienie odpowiedzialności osobistej i rzeczowej, to:

- zarzutami przysługującymi dłużnikowi,

- zarzutami, których dłużnik się zrzekł.

f) zastaw wygasa wraz z wierzytelnością.

Wyjątek: PRZEŁAMANIE AKCESORYJNOŚCI- los zastawu jest inny niż wierzytelności.

a) Art. 306 §2- zastaw można także ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.

b) Art. 316- zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z przepisów prawa spadkowego,

Spadkobiercy w terminie 6 miesięcy od chwili, kiedy dowiedzieli się, iż przysługuje im spadek, mogą:

- go odrzucić,

- przyjąć wprost,

- przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza, co gwarantuje im ograniczoną odpowiedzialność do wysokości stanu spadku ( nie dopłacą ). Oznacza to, że wierzycieli spadkodawcy nie zostaną w pełni zaspokojeni, np:

spadek= 300

długi= 600

Jeśli spadkobierca przyjmie z dobrodziejstwem inwentarza, to każdy z wierzycieli osobistych dostanie 1/2, ale zastawnik może zaspokoić się w całości.

c) Zasada: Art. 317- zastawnik może zaspokoić się z rzeczy zabezpieczonej, mimo przedawnienia wierzytelności

Wyjątek: roszczenia o:

- odsetki,

- inne świadczenia uboczne

4) "ZASTAW POSUWA SIĘ ZA RZECZĄ" - wierzyciel zastawny ma możliwość zaspokojenia się z rzeczy zastawionej bez względu na to, czyją stała się własnością. Inaczej ta instytucja nie miałaby żadnego sensu, bo niczym nie różniłaby się od odpowiedzialności osobistej (). Ale zastawca, który przeniósł własność rzeczy oddanej w zastaw i tak odpowiada za dług całym swoim majątkiem,

5) pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi.

Wyjątek1: Art. 310- zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba, że zastawnik działał w złej wierze ( chodzi zarówno o relacje pomiędzy dwoma zastawami, jak i zastawem a innym ograniczonym prawem rzeczowym ).

ZASPOKOJENIE ZASTAWNIKA

Zasada: Art. 312- zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Art. 1025 kpc przewiduje wyjątki, z którego wynika, że pewne wierzytelności korzystają przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji z pierwszeństwa ustawowego. Zaspokaja się je w następującej kolejności:

- koszty egzekucyjne,

- należności alimentacyjne,

- należności za pracę za okres 3 miesięcy do wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę określonego w odrębnych przepisach oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i koszty zwykłego pogrzebu dłużnika,

- należności wynikające z wierzytelności zabezpieczonych hipoteką morską ( o hipotece morskiej- zob. wyż. ),

- należności zabezpieczone hipotecznie lub zastawem rejestrowym albo zabezpieczone przez wpisanie do innego rejestru,

- należności za pracę nie zaspokojone w kolejności trzeciej,

- należności, do których stosuje się przepisy działu III ordynacji podatkowej, o ile nie zostały zaspokojone w kolejności piątej,

- należności zabezpieczone prawem zastawu lub które korzystały z ustawowego pierwszeństwa niewymienionego w kolejnościach wcześniejszych,

- należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję,

- inne należności.

Chodzi o to, że jeśli ktoś nie płacił długu, to najprawdopodobniej nie płacił również alimentów, wynagrodzenia za pracę, ZUS-u i innych opłat.

Wyjątek 1: Art. 313 ( UMOWA O PRZEPADEK )- w razie zwłoki z zapłatą długu, rzeczy przypadną w odpowiednim stosunku zastawnikowi na własność zamiast zapłaty, wg ceny z dnia wymagalności wierzytelności zabezpieczonej,

- umowa stron

- jeśli przedmiotem zastawu są rzeczy mające określoną przez zarządzenie właściwego organu państwowego cenę sztywną.

CENA SZTYWNA ( Art. 537 §1 )- cena ściśle określona, wiążąca strony umowy sprzedaży bez względu na to, jaką cenę w umowie ustaliły, jaka ma być zapłacona za rzeczy danego rodzaju lub gatunku, wg zarządzenia obowiązującego w miejscu i w czasie zawarcia umowy sprzedaży.

Obecnie obowiązująca ustawa o cenach z 1982 nie zna takiej kategorii cen, więc istnienie tego przepisu wydaje się wątpliwe.

Czy wydanie na własność rzeczy zastawionej zastawnikowi może być DATIO IN SOLUTUM?

DATIO IN SOLUTUM ( Art. 453 )- ( ŚWIADCZENIE ZAMIAST WYKONANIA )- jest to świadczenie w miejsce wypełnienia, prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania z zaspokojeniem wierzyciela, mające miejsce wówczas, gdy pomiędzy stronami zostaje zawarta umowa odpłatna rozporządzająca, wedle której dłużnik spełni świadczenie inne niż określone treścią zobowiązania, zaś wierzyciel takie świadczenie przyjmie, a świadczenie zostaje rzeczywiście spełnione.

Np. A zobowiązał się wobec B do spełnienia świadczenia pieniężnego o wartości 10 tys. zł. B zabezpieczył się zastawem, który A ustanowił na będącym jego własnością zegarku Rolex o wartości 15 tys. zł. Po kilku miesiącach okazuje się, że A nie ma pieniędzy na spłatę wierzytelności, utracił cały swój majątek z wyjątkiem zegarka, w związku z czym spełnia świadczenie zastępcze- przenosi na B własność zastawionego zegarka, a zobowiązanie wygasa. Ale np. jeśli B ma kilku wierzycieli, C- któremu jest winny 5 tys. zł, i D- któremu jest winny 5 tys. zł ( zakładamy, że C i D są wierzycielami osobistymi )? Gdyby zegarek został sprzedany wedle przepisów o postępowaniu egzekucyjnym za cenę odpowiadającą swej wartości ( 15 tys. ), to A otrzymałby 10 tys. jako zastawnik ( zakładamy dla uproszczenia, że pozostałe wierzytelności korzystające z pierwszeństwa wg art. 1025 kpc są wartości nieistotnej ), zaś C i D, zgodnie z zasadą proporcjonalnego zaspokojenia otrzymają po 2,5 tys. zł. Natomiast w przypadku datio in solutum nie otrzymaliby nic. Wydaje się, że w sytuacji, gdy datio in solutum prowadziłoby do pokrzywdzenia wierzycieli, to nie jest ono dopuszczalne i będzie jako czynność in fraudem legis nieważne.

Wyjątek 2: jeśli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, to Art. 319- zastawnik powinien w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek.

ZASTAW ANTYCHRETYCZNY- zastaw polegający na tym, że wierzyciel zastawny zaspokaja się wyłącznie z pożytków- zastaw, o którym mowa w art. 319 to nie jest czysty zastaw antychretyczny. Np. przedmiotem zastawu jest krowa- zastawnik pobiera pożytki naturalne- mleko, które sprzedaje i z uzyskanych z tytuły sprzedaży pieniędzy zaspokaja się.

RODZAJE ZASTAWU:

A. Zasada: UMOWNY

1) RĘCZNY ( PIGNUS ),

Ustanowienie następuje przez umowę, której stronami są:

- wierzyciel

- właściciel rzeczy- niekonieczne dłużnik, może być to osoba trzecia, bo wierzycielowi jest wszystko jedno, z czyjej rzeczy się zaspokoi, tylko z jakiej ( ROZSZCZEPIENIE DŁUGU ).

Zasada: Art. 307- realny charakter- musi nastąpić wydanie rzeczy,

- zastawnikowi,

- osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły

Wyjątek: konsensualny

- jeśli rzecz znajduje się w dzierżeniu zastawnika.

Taki zastaw nie odgrywa istotnej roli gospodarczej. Jeśli już ktoś prowadzi działalność gospodarczą, to jeśli ustanowi zastaw na warsztacie produkcyjnym, to nie będzie miał środków, by spłacić dług. Czy np. bank, który przejmowałby władanie tysięcy rzeczy zastawionych.

2) REJESTROWY- podlega odrębnym przepisom- Art. 308 odsyła do ustawy o zastawie rejestrowym.

Konieczna jest umowa:

- musi mieć formę pisma zwykłego ad solemnitatem,

- ma charakter realny, bo konieczny jest wpis do rejestru zastawów ( wydanie rzeczy nie jest obligatoryjne, może nastąpić, aczkolwiek i tak w praktyce do niego nie dochodzi ).

Początkowy był rejestrowy zastaw bankowy- wydanie rzeczy było zastąpione wpisem do rejestru bankowego, za to dłużnicy znów prześcigali się w wymyślaniu sposobów na ukrywanie faktu, że rzecz jest przedmiotem zastawu. Funkcjonuje też zastaw na pojazdach mechanicznych- obowiązek stempla w dowodzie rejestracyjnym, ale również zdarzają się przypadki oszustw. Natomiast rejestr zastawów funkcjonuje w systemie informatycznym dla całej Polski.

B. USTAWOWY ( Art. 326 )- stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie umownym- powstaje w następujących wypadkach

- Art. 670- wynajmującemu przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu, chyba że rzeczy te nie podlegają zajęciu- dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok,

- Art. 850- utrzymującemu zarobkowo hotel lub podobny zakład przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach wniesionych dla zabezpieczenia należności za mieszkanie, utrzymanie i usługi dostarczone osobie korzystającej z usług hotelu lub podobnego zakładu, jak również dla zabezpieczenia roszczenie o zwrot wydatków,

- Art. 41 ordynacji podatkowej- na rzeczach ruchomych podatnika- zabezpieczenie wierzytelności Skarbu Państwa/jednostek samorządu terytorialnego,

- Art. 47 ustawy o łączności- zastaw na przesyłkach pocztowych przysługujący Poczcie Polskiej ( normalnie przesyłka pocztowa w ogóle nie może być obciążona zastawem ).

ZOBOWIĄZANIA REALNE W STOSUNKU DO ZASTAWU. Zastaw jest prawem skutecznym erga omnes- niezależnie od tego w stosunku wewnętrznym między zastawcą a zastawnikiem występuje szereg zobowiązań wzajemnych, które można określić mianem zobowiązań realnych. Dotyczy to wszystkich odmian zastawu.

1) Zastawcy, którego rzecz znajduje się u zastawnika, przysługuje ochrona w razie narażenia rzeczy na utratę lub uszkodzenie ( Art. 321 ). Może on żądać złożenia rzeczy do depozytu sądowego, bądź zwrotu rzeczy za jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia wierzytelności, bądź sprzedaży rzeczy, w razie której zastaw przechodzi na uzyskaną cenę, która powinna być złożona do depozytu sądowego,

2) Zastawca może rozporządzić rzeczą. Zastrzeżenie w umowie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu jest nieważne ( Art. 311 ). Jednak zastawca, który rzecz zbywa/obciąża zobowiązany jest informować drugą stronę o wszelkich wadach/obciążeniach ( zob. niż- art. 170 ).

3) Zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw,

4) Zastawnik, któremu rzecz została wydana, powinien czuwać nad jej zachowaniem w należytym stanie, stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem ( Art. 318 ).

WYGAŚNIECIE ZASTAWU:

Po wygaśnięciu zastawu zastawnik zobowiązany jest zwrócić rzecz zastawcy.

1) wygaśnięcie wierzytelności,

2) przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem z wyłączeniem zastawu

3) zwrócenie rzez zastawnika rzeczy zastawcy ( Art. 325 )

4) konfuzja

Wyjątek: Art. 325 §2- nie wygasa, jeśli:

- wierzytelność zabezpieczona jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta.

5) Art. 170- przeniesienie własności rzeczy obciążonej zastawem, jeśli nabywca działał w dobrej wierze z chwilą wydania rzeczy nabywcy. Wykazanie złej wiary nabywcy ciąży w tym wypadku na zastawniku, a sama zła wiary zastawcy pozostaje bez znaczenia, co bardzo osłabia zabezpieczającą funkcję zastawu. Natomiast takie postępowanie nieuczciwego zastawcy może kwalifikować się jako czyn przestępczy ( np. art. 258 kk ).

Oraz inne sposoby wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych.

ZASTAW REJESTROWY - ustawa z 6.12.1996 r. - szczególne unormowania dotyczą zastawu rejestrowego.

Art. 1 - zastawnikiem może być skarb państwa, jednostki samorządu terytorialnego, banki osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą, czyli zasadniczo wszystkie podmioty oprócz osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej.

Powstanie - art. 2 do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebny jest oprócz umowy konstytutywny wpis do rejestru zastawów. Umowa musi być sporządzona w formie pisemnej ad solemnitatem - art. 3.

Co można zabezpieczyć?

Art. 5 - tylko wierzytelności pieniężne (zasadniczo muszą być określone w PLN, ale mogą być w innej walucie

Art. 6 - może to być także wierzytelność przyszła lub warunkowa do wskazanej w umowie zastawniczej sumy maksymalnej.

Przedmiot - art. 7

Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być ruchomości z wyjątkiem statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego ( hipoteka morska) oraz prawa majątkowe zbywalne.

Istotne jest wyliczenie z ust. 2 - rzeczy oznaczone co do tożsamości, ale również rzeczy określone co do gatunku (jeżeli w umowie zostanie określona ich ilość i sposób wyodrębnienia), zbiór rzeczy lub praw stanowiących całość gospodarczą, wierzytelności, prawa na dobrach niematerialnych, prawa z papierów wartościowych.

Art. 8 - Obciążenie rzeczy zastawem rejestrowym pozostaje w mocy bez względu na zmiany, którym może ona ulegać w toku przetwarzania, a w razie połączenia lub pomieszania rzeczy obciążonej z innymi rzeczami ruchomymi w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo związanie z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, zastaw rejestrowy obciąża całość rzeczy połączonych lub pomieszanych.

Istotną różnicą pomiędzy zastawem a zastawem rejestrowym jest obok wydania rzeczy także sposób zaspokajania się z rzeczy zastawu rejestrowego.

Zasada - art. 21 - postępowanie egzekucyjne.

Wyjątki:

Art. 22 - klauzula przepadku - jeśli nadszedł termin spełnienia świadczenia, a nie zostało wykonane - zastawca rejestrowy może przejąć rzecz na własność. Przejście własności następuje z chwilą złożenia oświadczenia zastawnika.

Art. 24 - sprzedaż przedmiotu zastawu w drodze przetargu publicznego, ale nie w trybie określonym w KPC, tylko wykonanego przez komornika albo notariusza.

Art. 27 - zaspokojenie z dochodów jakie przynosi przedsiębiorstwo. Może być ono przejęte w zarząd - zastawca może wyznaczyc zarządcę w umowie zastawniczej.

X. HIPOTEKA

Ustawa z 06.07.1982 o księgach wieczystych i hipotece ( Art. 65- 112 ).

HIPOTEKA- ( Art. 65 ) ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, służące zabezpieczeniu wierzytelności z tym skutkiem, że wierzyciel hipoteczny może zaspokoić się z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela nieruchomości.

Cel społeczno- gospodarczy: Jest to podstawowa forma rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych. Istniała już w czasach starożytnej Grecji i Rzymu. Rozwój przypadł na okres kapitalizmu. Wcześniej hipoteka zabezpieczała kredyt nieprodukcyjny ( z reguły lichwiarski ), przeznaczony na podtrzymanie podupadłych gospodarstw i na wydatki związane ze służbą wojskową, o tyle w kapitalizmie kredyt hipoteczny stał się przede wszystkim kredytem produkcyjnym. Udzielanie kredytu zabezpieczonego hipotecznie stało się narzędziem uzależnienia przemysłu i rolnictwa od kapitału przemysłowego. W krajach gospodarki nakazowo- rozdzielczej ( jak ZSRR ), w których doszło do pełnego upaństwowienia ziemi, hipoteka przestała istnieć ze względu na brak właściwego dla niej przedmiotu zabezpieczenia. Natomiast w PRL utrzymała się, ze względu na to, iż przeważająca większość ziemi pozostała w rękach prywatnych.

Konstrukcja hipoteki:

1) ograniczone prawo rzeczowe

- WIERZYCIEL HIPOTECZNY,

- WŁAŚCICIEL NIERUCHOMOŚCI OBCIĄŻONEJ

2) przedmiotem może być

a) zasada: nieruchomość

- jedna nieruchomość, ściśle określona ( ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI HIPOTEKI ) i to tylko taką, która ma księgę wieczystą ( zob. niż. ).Rozciąga się na części składowe, przynależności i niektóre roszczenia okresowe- zob. niż..

- kilka nieruchomości ( Art. 76 )- może mieć dwie formy

- HIPOTEKA ŁĄCZNA- w przypadku podziału nieruchomości obciążonej, hipoteka obciążająca dotychczas nieruchomość obciąża wszystkie powstałe przez podział ( ZASADA NIEPODZIELNOŚCI HIPOTEKI ),

Jednak w razie sprzedaży części nieruchomości obciążonej hipoteką, zarówno sprzedawca lub kupujący mogą żądać, aby wierzyciel zwolnił tę część od obciążenia, jeżeli jest ona stosunkowo nieznaczna, a wartość pozostałej części nieruchomości zapewnia wierzycielowi dostateczne zabezpieczenie. Z kolei wierzyciele mogą żądać aby kwota uzyskana za sprzedaży powinna im być wypłacona wg pierwszeństwa służących im hipotek ( Art. 90 ).

Podziałem nieruchomości- wg SN będzie również ustanowienie w niej odrębnej własności lokali, gdyż zamiast jednej nieruchomości ( gruntowej ) powstaje w ten sposób wiele nieruchomości mniejszych- lokalowych. Jeśli taka nieruchomość była zabezpieczona hipoteką, to obciążona ona w całości nieruchomości lokalowe jako hipoteka łączna.

- HIPOTEKA ŁĄCZNA UMOWNA- hipoteka, która obciąża więcej niż jedną nieruchomość- w drodze czynności prawnej

Wierzyciel, któremu takie prawo przysługuje może żądać

- zaspokojenia w całości lub części z każdej nieruchomości z osobna,

- z niektórych z nich

- ze wszystkich łącznie,

- może również wg swego uznania dokonać podziału hipoteki łącznej pomiędzy poszczególne nieruchomości.

- PRZYMUSOWA HIPOTEKA ŁĄCZNA ( Art. 111¹ ).

Zasada: jest niedopuszczalna

Wyjątek:

- nieruchomości te są już obciążone inna hipoteką łączną albo,

- nieruchomości te stanowią własność dłużników solidarnych,

- nie można natomiast obciążać ogółu nieruchomości należących do pewnej osoby ( HIPOTEKA GENERALNA

b) część ułamkowa nieruchomości, jeśli stanowi udział współwłaściciela.

Ułamkowej części nieruchomości nie może obciążyć więc wyłączny właściciel nieruchomości. Współwłaściciel może obciążyć swój udział tylko w całości. Do ustanowienia takiej hipoteki zgoda pozostałych współwłaścicieli nie jest wymagana ( Art. 198 kc ).

c) prawa zbywalne odnoszące się do nieruchomości:

- użytkowanie wieczyste ( wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym terenie, stanowiącymi własność użytkownika wieczystego ),

Choć ustawa wyraźnie o tym nie mówi, to dopuszczalne jest ustanowienie hipoteki także na udziale w użytkowaniu wieczystym przysługującym kilku osobom ( zob. wyż- b). Wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają także ustanowione na nim hipoteki ( Art. 241 kc ). Wierzycielom hipotecznym użytkownika wieczystego przysługuje wówczas w takim wypadku ustawowe prawo zastawu na jego roszczeniach z art. 243 kc o wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki lub inne urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanej nieruchomości ( Art. 101 ).

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,

- wierzytelność zabezpieczona hipoteką ( WIERZYTELNOŚĆ HIPOTEKOWANA )- tzw. SUBINTABUAT ( PRAWO PODZASTAWU )- 108¹ - 108⁵.

Istota tej instytucji polega na tym, że:

- wierzyciel mające takie zabezpieczenie może, korzystając pośrednio z praw przysługujących jego dłużnikowi względem właściciela obciążonej nieruchomości żądać zapłaty wprost od dłużnika wierzytelności obciążonej i może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości,

- spłata wierzytelności obciążonej hipoteką może być dokonana do wysokości sumy subintabulatu tylko do rąk wierzyciela, któremu ona przysługuje, chociażby wierzytelność nie była jeszcze wymagalna,

- jeśli właściciel nieruchomości dokonał zapłaty do rąk wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka na wierzytelności hipotecznej, hipoteka na nieruchomości wygasa aż do wysokości sumy uiszczonej przez właściciela.

Dodatkowo, wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej może być przedmiotem dalszych hipotek.

3) jest prawem akcesoryjnym ( służy zabezpieczeniu wierzytelności )- identycznie jak przy zastawie., wyjątki:

a) Zasada: Art. 68- hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej,

Wyjątek: hipoteka kaucyjna ( zob. niż. ).

Zasada: powinna być wyrażona w walucie polskiej.

Wyjątek: jeśli wierzytelność została wyrażona w innym pieniądzu niż polski, to zgodnie z wymogami Prawa dewizowego z 2002, powinna być wpisana w tej samej walucie obcej.

b) zakres zabezpieczenia- hipoteka zabezpiecza także roszczenia ( Art. 69 ) o:

- odsetki nieprzedawnione,

- przyznane koszty postępowania.

4) "HIPOTEKA POSUWA SIĘ ZA RZECZĄ" - wierzyciel hipoteczny ma możliwość zaspokojenia się z rzeczy obciążonej hipoteką bez względu na to, czyją stała się własnością.

5) pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi

Jeśli nieruchomość obciążona jest kilkoma hipotekami- to o pierwszeństwie między wierzycielami hipotecznymi rozstrzyga kolejność złożenia wniosku o wpis ( Art. 12 ), a jeśli wnioski zostały złożone równocześnie, to prawa mają równe pierwszeństwo.

ZASPOKOJENIE WIERZYCIELA HIPOTECZNEGO

Art. 3 ust. 1 ustanawia domniemanie prawne, iż prawo ujawnione w księdze wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemanie dotyczy hipoteki, natomiast nie obejmuje wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, bo ta jest prawem obligacyjnym. Art. 71 wprowadza dodatkowe domniemanie prawne-

- domniemanie istnienia prawa wynikające z wpisu hipoteki obejmuje, jeżeli chodzi o odpowiedzialność z nieruchomości, także wierzytelność zabezpieczoną hipoteką.

Odnosi się tylko do odpowiedzialności dłużnika rzeczowego. Wierzyciel, który dochodzi wierzytelności od dłużnika osobistego, musi istnienie wierzytelności udowodnić na zasadach ogólnych.

Przykład: A zaciągnął zobowiązanie wobec B. B zabezpieczył się hipoteką na nieruchomości A. Następnie A zbywa obciążoną nieruchomość na rzecz C. W tym wypadku w księdze wieczystej będzie ujawniona tylko wierzytelność B wobec C- o charakterze rzeczowym. Natomiast istnienie odpowiedzialności A wobec B, B będzie musiał udowodnić na zasadach ogólnych.

Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje w dwóch drogach:

a) Zasada: Art. 75- następuje wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.

Umowa przeciwna jest nieważna. Chodzi o ochronę dłużnika hipotecznego, bo inny sposób zaspokojenia się wierzyciela z nieruchomości mógłby prowadzić do pokrzywdzenia właściciela nieruchomości, np. na skutek sprzedaży za cenę poniżej wartości.

b) Wyjątek: gdy z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny.

Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o przysądzeniu w toku egzekucji własności nieruchomości wygasają wszelkie prawa jej dotyczące, a na ich miejsce powstaje prawo do zaspokojenia z ceny uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, przy uwzględnieniu obowiązującego pierwszeństwa. Wymienione postanowienie stanowi podstawę do wykreślenia w księdze wieczystej praw obciążających nieruchomość. Zaspokojenie wierzycieli hipotecznych z uzyskanej ceny następuje choćby ich wierzytelności nie były jeszcze wymagalne.

Przykład. 01.01.2005 A zobowiązał się wobec B do zapłaty 20 tys. zł. Terminem wymagalności roszczenia był 01.10.2005. B zabezpieczył się hipoteką na nieruchomości A. Jednak 01.03.2005 okazuje się, iż wobec tego, iż dłużnik zalega z podatkami na rzecz Skarbu Państwa, zostaje wszczęte postępowania, a 01.07.2005 uprawomocnia się postanowienie sądu o przysądzenie w toku egzekucji własności nieruchomości Skarbowi Państwa. Z tą datą hipoteka wygasa, a zamiast tego B uzyskuje prawo do zaspokojenia się z uzyskanej ze spłaty nieruchomości sumy, chociaż roszczenie wobec B nie jest jeszcze wymagalne. Jeżeli uzyskana ze sprzedaży nieruchomości suma wyniesie np. 50 tys., to B będzie mógł się zaspokoić z tej sumy, według obowiązującego pierwszeństwa.

RODZAJE HIPOTEKI

Ze względu na sposób powstania

1) UMOWNA

Powstaje na drodze umowy, której stronami są:

- wierzyciel,

- właściciel nieruchomości, która ma być obciążona lub inna osoba uprawniona.

Forma: Art. 245 §2 kc.

Zasada: realny charakter- konieczny jest konstytutywny wpis do księgi wieczystej.

2) PRZYMUSOWA ( Art. 109 )- służy zabezpieczeniu i egzekucji wierzytelności już istniejącej. Jej przedmiotem są wszystkie nieruchomości dłużnika, ale wierzyciel musi wskazać, w jakiej części jego wierzytelność będzie zabezpieczona na każdej z nieruchomości.

Zasada: hipoteka przymusowa na nieruchomościach Skarbu Państwa nie może być ustanawiana.

Wyjątek: z ustawy

Chodzi o to, że państwo jest dłużnikiem pewnym, więc nie ma sensu się zabezpieczać dodatkowo hipoteką.

Przesłanki ustanowienia:

a) wniosek wierzyciela,

b) odpowiednia podstawa:

- tytuł wykonawczy, określony przepisach o postępowaniu egzekucyjnym ( tytuł egzekucyjny- z reguły prawomocne orzeczenie sądu zaopatrzone w klauzulę wykonalności ), stwierdzający istnienie wierzytelności

- tymczasowe zarządzenie sądu,

- postanowienie prokuratora,

- decyzja ( na mocy przepisów szczególnych ), chociażby nie była ostateczna,

- zarządzenie zabezpieczenia dokonanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

c) konstytutywny wpis do księgi wieczystej. Zgoda właściciela nieruchomości na wpis nie jest potrzebna.

3) USTAWOWA- powstaje bez wpisu do księgi wieczystej ( co zmniejsza bezpieczeństwo obrotu ),

- przewidywał ją art. 66 ( skreślony )

- przysługuje wierzycielowi na sprzedanej nieruchomości w toku egzekucji, jeśli przydzielono mu roszczenie przeciwko nabywcy ( Art. 1037 §3 kpc ),

- Art. 115 §3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Ze względu na oznaczenie wysokości zabezpieczanej wierzytelności:

1) zasada: ZWYKŁA- zabezpiecza wierzytelność już istniejącą i oznaczoną co do wysokości.

2) wyjątek: KAUCYJNA- ( Art. 102 )- zabezpiecza wierzytelności o nie ustalonej wysokości do oznaczonej sumy najwyższej, w szczególności

- wierzytelności istniejące lub mogące powstać z określonego stosunku prawnego ( np. wierzytelność z otwartego kredytu- w celu sfinansowania określonej budowy- jej wysokość zmienia się w miarę postępów w budowie ),

- roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nie objęte z mocy ustawy hipoteką zwykłą ( np. odsetki ).

- wierzytelności z dokumentów zbywalnych przez indos, chociażby wierzytelność była z góry ustalona ( np. wierzytelności z weksla lub czeku )

Powstaje:

a) na mocy umowy,

b) z mocy prawa- hipoteka przymusowa wpisana na podstawie ( Art. 111 ):

- nieprawomocnego orzeczenia,

- tymczasowego zarządzenia sądu,

- tymczasowego postanowienia prokuratora,

- nieostecznej decyzji.

c) w przypadku utraty przez wierzytelność zabezpieczoną hipoteką zwykła charakteru wierzytelności o ustalonej wysokości ( Art. 108 )

ZOBOWIĄZANIA REALNE W STOSUNKU DO HIPOTEKI

1) ius abutendi- właściciel nieruchomości nie może dokonywać takich czynności faktycznych, które mogłyby pociągać za sobą zmniejszenie jej wartości poniżej zabezpieczonej wierzytelności ( Art. 91 ). Wierzycielowi hipotecznemu przysługują uprawnienia składające się na ochronę hipoteki ( Art. 92- 94 ), a dające możliwość przeciwdziałania dewastacji nieruchomości przez właściciela. Jeśli właściciel nie zastosuje się do żądań wierzyciela, może on wystąpić o niezwłoczne zaspokojenie z nieruchomości obciążonej, chociażby wierzytelność nie była jeszcze wymagalna.

2) ius disponendi- właściciel nieruchomości obciążonej może nią rozporządzać- analogicznie jak przy zastawie- Art. 72 ),

3) ius utendi- wierzyciel nie ma prawa korzystać z nieruchomości obciążonej.

4) ius fruendi- Art. 88- hipoteka obejmuje roszczenie właściciela o czynsz najmu lub dzierżawy, jednakże do chwili zajęcia nieruchomości przez wierzyciela hipotecznego właściciel może czynsz pobrać.

WYGAŚNIĘCIE HIPOTEKI ( Art. 94- 101 )

Po wygaśnięciu hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej ( np. pokwitować spłatę długu ).

a) wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej,

Natomiast przedawnienie wierzytelności nie pozbawia wierzyciela prawa zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej ( zob.- przełamanie akcesoryjności ).

b) zniesienie jej przez czynność prawną,

c) złożenie przez właściciela nieruchomości zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego, zrzekając się uprawnienia do odebrania jej z powrotem, jeśli:

- wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest wymagalna,

- wierzyciel dopuszcza się zwłoki albo:

- zaspokojenie go napotyka trudności.

d) konfuzja,

e) wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej bez ważnej podstawy prawnej z upływem 10 lat od jej wykreślenia, jeśli w tym czasie nie nastąpiło przywrócenie wpisu.

PRAWO POSUWANIA SIĘ HIPOTEK NAPRZÓD

Jeśli nieruchomość jest obciążona kilkoma hipotekami, powstaje w przypadku wygaśnięcia jednej z nich ( z wyjątkiem konfuzji ) pytanie, co dzieje się ze zwolnionym miejscem hipotecznym. Niektóre ustawodawstwa ( kc szwajcarskie ) przyjmują, że powstaje wówczas "puste" miejsce, a pozostałe hipoteki pozostają na swoich miejscach. W związku z czym właściciel może ustanowić na miejscu wygasłej hipoteki nową, którą będzie wyprzedzała hipoteki powstałe dawniej, ale znajdujące się na dalszych miejscach w stosunku do hipoteki, która wygasła.

Natomiast polski ustawodawca przyjął, iż w razie wygaśnięcia hipoteki dalsze hipoteki "awansują" o jedno miejsce.

XI.KSIĘGI WIECZYSTE

Ustawa o księgach wieczystych i hipotece.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 18.03.1992 w sprawie wykonywania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Ustawa z 14.02.2003 o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym.

KSIĘGI WIECZYSTE- szczególnego rodzaju urzędowe rejestry publiczne, mające za zadanie ujawnienie stanu prawnego dotyczącego nieruchomości i spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Cel społeczno- gospodarczy: ustalenie stanu prawnego w powszechnie dostępnych księgach wieczystych jest podstawą bezpieczeństwa obrotu gospodarczego i zabezpieczenia kredytu hipotecznego.

Rejestry możemy podzielić na:

a) podmiotowe ( asc, ewiencja ludności, rejestr przedsiębiorców )- ujawnia się określone podmioty stosunków prawnych,

b) przedmiotowe ( księgi wieczyste, ewidencja gruntów )- służą ujawnianiu i sytuacji prawnej określonych przedmiotów.

Księgi wieczyste mają podwójny charakter:

a) ewidencyjny- ale w odróżnieniu od innych akt urzędowych nie podlegają zniszczeniu po upływie określonego terminu ( dlatego "wieczyste" ).

b) prawnomaterialny- wpisy w księdze wieczystej pociągają za sobą skutki w zakresie prawa materialnego, które kształtują w sposób specjalny nabywanie i utratę praw rzeczowych na nieruchomościach.

Zasady prowadzenia ksiąg wieczystych:

Prowadzenie ksiąg należy do właściwości sądów rejonowych. Sądem właściwym jest sąd miejsca położenia nieruchomości. Księgi wieczyste mogą być także zakładane i prowadzone w systemie informatycznym. Uznano bowiem, że w dobie elektronicznego przetwarzania danych dotychczasowy sposób prowadzenia ksiąg wieczystych jest przestarzały i nie odpowiada potrzebom rozwijającej się gospodarki. Ustawa z 2003 reguluje zasady i tryb dokonywania czynności służących temu przenoszeniu ( MIGRACJA KSIĄG WIECZYSTYCH ).Do dokonania wpisu w nowym systemie konieczne jest podpisanie przez sędziego lub referendarza sądowego oraz zapisanie w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych. Przez podpis sędziego lub referendarza należy rozumieć dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone, służą do identyfikacji sędziego lub referendarza sądowego dokonującego czynności w systemie informatycznym. Utworzona zostanie centralna baza danych ksiąg wieczystych, należeć będzie to do zadań Ministra Sprawiedliwości. Dostępność do ksiąg wieczystych i ich jawność ma umożliwić Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych.

Realny system ksiąg wieczystych

Księgi wieczyste związane są z nieruchomością, a nie osobą właściciela! Prowadzi się je dla rzeczy ( SYSTEM REALNY ) niezależnie od zmian dotyczących osoby właściciela. Służą ujawnianiu wszelakich nieruchomości- gruntów, budynkowych.

Zasada: Art. 24- dla każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą.

Księgi zbiorowe- tzn. takie, które prowadzi się dla kilku nieruchomości miały tę wadę, że na skutek nagromadzenia w nich wielkiej ilości danych były mało czytelne.

Wyjątek: przepisy szczególny stanowią inaczej.

- Art. 21- właściciel kilku nieruchomości stanowiących całość gospodarczą lub graniczących ze sobą może żądać połączenia ich w księdze wieczystej w jedną nieruchomość,

- budynki wzniesione na gruncie użytkowanym wieczyście wybudowane przez użytkownika wieczystego- ponieważ prawo własności budynków jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym, to prowadzi się wspólną księgę wieczystą dla gruntu i budynków,

- przy odrębnej własności lokali- istnieją obok siebie księgi wieczyste dla "macierzystej" nieruchomości gruntowej, w której lokale zostały wyodrębnione ( dokonuje się w niej wpisów dotyczących nieruchomości wspólnej ) i księgi założone dla nieruchomości lokalowych ( wpisy odnoszą się do wydzielonych lokali ),

- dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu- w razie przekształcenia praw we własność lokalu lub prawo własności księga prowadzona dla prawa staje się księgą dla nieruchomości, a właściciel nieruchomości powstałej na skutek przekształcenia ma obowiązek ujawnienia w księdze nowo powstałego prawa.

Podyktowane to było tym, że wiele spółdzielni mieszkaniowych nie miało uregulowanego stanu prawnego swoich nieruchomości, a ponadto niektóre z nich obejmowały swym zasięgiem działania całe osiedla. Dokonywanie przeto wpisów spółdzielczych praw do lokali byłoby w księgach dla nieruchomości ze względów technicznych albo niemożliwe albo co najmniej bardzo utrudnione.

W księdze wieczystej ujawnia się następujące prawa:

Zasada: prawa rzeczowe- własność i użytkowanie wieczyste, pozostałe mogą być wpisane jako prawa od własności pochodne,

Wyjątek: Art. 16- mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia, gdy przepis szczególny na to zezwala, w szczególności:

- prawo najmu lub dzierżawy, odkupu, pierwokupu, dożywocia,

- roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, dotyczy to także roszczeń przyszłych i warunkowych,

- roszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników,

- roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie od zniesienia współwłasności,

- roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu,

- wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia hipotecznych listów zastawnych,

- timesharing.

Zasada: Art. 17- takie prawo osobiste lub roszczenie przez ujawnienie w księdze wieczystej uzyskuje skuteczność względem praw nabytych przez czynność po jego ujawnieniu,

Wyjątki:

- służebność drogi koniecznej,

- służebność ustanowiona w związku z przekraczaniem granicy,

- służebność ustanowiona przy wnoszeniu budynku lub innego urządzenia.

Np. ujawnienie prawa dzierżawy ma ten skutek, że nowy właściciel nieruchomości wstępuje w stosunek obligacyjny z umowy dzierżawy poprzedniego właściciela.

Do pierwszeństwa praw osobistych i roszczeń ujawnionych w księdze wieczystej stosuje się odpowiednio przepisy o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych.

TREŚĆ I BUDOWA KSIĘGI WIECZYSTEJ

WPIS- określona adnotacja w księdze wieczystej ujawniająca stan prawny nieruchomości. Ujawnia on w księdze wieczystej powstanie, przeniesienie, zmianę lub ustanie praw rzeczowych oraz prawo obligacyjnych, jeśli przepis szczególny tak stanowi. Wpisem jest również wykreślenie.

Treść wpisu formułuje referendarz na podstawie dokumentu stanowiącego jego podstawę.

- jeżeli doszłoby do rozbieżności między wpisem a podstawą, na korzyść osoby trzeciej, nie znającej treści dokumentu, rozstrzygałaby treść wpisu ( osobę trzecią obowiązuje tylko znajomość księgi wieczystej ).

Np. jeśli w umowie została ustanowiona służebność przechodu, a we wpisie określono ją omyłkowo jako służebność przejazdu, nabywca nieruchomości władnącej nabyłby służebność przejazdu.

- jeśli chodzi o stosunki między stronami danej czynność, rozstrzygające znaczenie ma zawsze treść dokumentu stanowiącego podstawę wpisu.

Wpisy można podzielić na:

a) ostateczne- kończą postępowanie wieczysto- księgowe ( np. wykreślenie hipoteki ),

b) tymczasowe- zabezpiecza wynik postępowania ( np. wpis hipoteki kaucyjnej ),

a) deklaratoryjne,

b) konstytutywne- ich dokonanie jest warunkiem powstania, zmiany, wygaśnięcia albo przeniesienia prawa ( bardzo zwiększają rolę ksiąg wieczystych ).

Księga składa się z 4 działów:

I- oznaczenie nieruchomości ( położenie, obszar, przeznaczenie ) + prawa związane z nieruchomością ( np. służebności gruntowe ),

Oznaczenie nieruchomości to dane faktyczne- nie łączą się z nim żadne gwarancje, jakie zapewnia wpis prawa. Ma znaczenie wyłącznie informacyjnie. Osoba nie może się powołać na to, że nieruchomość, jaką nabywa, ma inny obszar niż ten, który podano w księdze wieczystej ( SN- 1989 ).

II- osoba właściciela i użytkownika wieczystego, jeżeli nieruchomość jest przedmiotem użytkowania wieczystego,

III- ograniczone prawa rzeczowe, obciążające nieruchomość ( poza hipotekami ) oraz wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym, a także wpisy innych praw i roszczeń,

IV- hipoteka.

Podział ma charakter porządkowy- dokonanie wpisu w niewłaściwym dziale nie powoduje jego nieważności.

ZASADY RZĄDZĄCE KSIĘGAMI WIECZYSTYMI

1) ZASADA FORMALNEJ JAWNOŚCI KSIĄG WIECZYSTYCH- Art. 2.

Każdy ma możliwość zapoznania się z treścią ksiąg wieczystych, nie mając przy tym obowiązku wykazywania w tym swojego interesu. Przeglądanie ksiąg nie może mieć miejsca poza sądem ( Art. 36 ust. 2 ). Nie ma formalnych ograniczeń, co do robienia wypisów i notatek.

- natomiast akta księgi wieczystej, na którą składa się dokumenty i pisma dotyczące nieruchomości, stanowiące podstawę wpisów- może je przeglądać tylko osoba mająca interes prawny ( Art. 36¹ ust. )

Nikt nie może podnieść zarzutu powołując się na nieznajomość wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę.

2) ZASADA WPISU-

W czystej postaci oznaczałoby to, że stan prawny nieruchomości jest tylko taki, jaki wynika z księgi wieczystej ( musiałaby istnieć zasada abstrakcyjności wpisu do księgi wieczystej oraz, iż bez wpisu nie może dojść do zmiany stanu prawnego ).

Zasada: wpis jest deklaratywny

Wyjątki: wpis konstytutywny- jeśli przepisy szczególne tak stanowią:

- ustanowienie odrębnej własności lokalu,

- ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego,

- ustanowienie hipoteki,

- przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego, jeśli jest wpisane do księgi wieczystej,

- zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego wpisanego do księgi wieczystej,

- zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego,

- zmiana pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej.

Wpis do księgi wieczystej nie jest zatem konieczną przesłanką przeniesienia własności- najważniejszego prawa rzeczowego. Wyjątek dotyczy ustanowienia odrębnej własności lokalu, jednakże nie rozciąga się to na dalsze rozporządzenia odrębnym lokalem.

W konsekwencji wyróżniamy:

a) STAN PRAWNY MATERIALNY- wynikający z księgi wieczystej,

b) STAN PRAWNY RZECZYWISTY- zgodny z prawem materialnym.

W związku z tym ustawa nakłada na właścicieli obowiązek ujawniania swego prawa pod rygorem grzywny. Wpis do księgi wieczystej jest deklaratywny, ale obowiązkowy!

3) DOMNIEMANIE ZGODNOŚCI WPISU ZE STANEM PRAWNYM.

Skoro wpis do księgi wieczystej może być niezgodny ze stanem prawnym, to wniosek z tego, że sam wpis nie przesądza o stanie prawnym. Nie jest on jednak pozbawiony znaczenia- wiążą się z nim dwa domniemania prawne:

a) PRAWO JAWNE Z KSIĘGI WIECZYSTEJ JEST WPISANE ZGODNIE Z RZECZYWISTYM STANEM PRAWNYM ( Art. 3 ust. 1 ),

Jest to prawo silniejsze niż domniemanie wynikające z posiadania ( Art. 4 ), obejmuje ujawnione w księdze wieczystej prawa podmiotowa, nie rozciąga się natomiast na zawierające informacje faktyczne oznaczenie nieruchomości. Domniemanie istnienia prawa została rozciągnięte przez art. 71 na wierzytelność zabezpieczoną hipoteką.

b) PRAWO WYKREŚLONE Z KSIĘGI WIECZYSTEJ NIE ISTNIEJE ( Art. 3 ust. 2 ).

Na domniemanie to może powołać się każdy, kto ma w tym interes prawny. Są to domniemania iuris tantum, w szczególności obalenie takiego domniemania może prowadzić do zastąpienia wpisu nieprawidłowego przez wpis prawdziwy, czyli do usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym- może to mieć miejsce z dwóch powodów.

- stan prawny się zmienił i dlatego dotychczasowy wpis stał się nieprawdziwy- wówczas usunięcia niezgodności dokonuje się na podstawie dokumentu ( np. umowa przeniesienia własności ) lub orzeczenia ( np. stwierdzenia nabycia własności przez zasiedzenie ), które stwierdzają zmianę takiego stanu,

- dokonany wpis od początku był niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym- wtedy przewidziane jest specjalne postępowanie. Osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Niezgodność może polegać na:

- pomyłce w treści wpisu, wskutek której wpis nieprawidłowo odzwierciedla rzeczywisty stan prawny,

- wpisie prawa nieistniejącego,

- braku wpisu prawa istniejącego.

Usunięcie niezgodności odbywa się w trybie procesu- wyrok stanowi podstawę do dokonania odpowiedniego wpisu. Ostrzeżenie może być także wpisane z urzędu, jeżeli sąd dostrzeże, że skutkiem uchybienia przepisom ustawy treść księgi wieczystej stała się niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym. Ostrzeżenie to wyłącza rękojmię- i tylko rękojmię, natomiast domniemanie z art. 3 istnieje, pomimo ujawnienia ostrzeżenia zabezpieczającego roszczenie o usunięcie niezgodnosci. Domniemanie mogą być także obalone w innej sprawie jako przesłanka jej rozstrzygnięcia np. w procesie windykacyjnym.

RĘKOJMIA PUBLICZNEJ WIARY KSIĄG WIECZYSTYCH ( ZASADA WIARYGODNOSCI- PUBLICA FIDES ).

Zasada: Art. 5- w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi wieczystej rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe.

Wyjątek od zasady nemo plus iuris. Stanowi zatem sposób nabycia prawa od nieuprawnionego. W dążeniu do bezpieczeństwa obrotu ustawodawca sankcjonuje przewagę treści księgi wieczystej nad rzeczywistym stanem prawnym, chroniąc w ten sposób osoby, które w zaufaniu do tej treści nabywają prawo od nieuprawnionego, tzn.:

- zarówno wtedy, jak i to prawo nie istnieje,

- prawo istnieje, ale przysługuje innej osobie niż wpisanej.

Jeśli prawo jest obciążone, to nabywca nie nabywa obciążeń!

Nigdy rękojmia nie działa na niekorzyść nabywcy- nie przechodzą na niego wygasłe, a nie wykreślone obciążenia własności!

Przesłanki nabycia prawa od nieuprawnionego na podstawie treści księgi wieczystej:

1) istnieje rozbieżność pomiędzy stanem prawnym materialnym a rzeczywistym

Ale rękojmia daje pewność tylko co do tego, że osoba wpisana do księgi wieczystej jest osobą uprawnioną, nie daje natomiast pewności co do tożsamości tej osoby. Dlatego nabywa własność ten, kto zawarł umowę z rzekomym właścicielem, legitymującym się fałszywym dowodem.

2) osoba uprawniona wg księgi wieczystej dokonuje czynności prawnej,

3) na podstawie tej czynności następuje:

- nabycie własności i innych praw rzeczowych,

- innych rozporządzeń takim prawem,

Zatem w wypadku np. zawarcia umowy dzierżawy nieruchomości z osobą wpisaną do księgi wieczystej jako właściciel tej nieruchomości niezgodnie ze stanem prawnym rzeczywistym, dzierżawca nie uzyska prawa skutecznego względem rzeczywistego właściciela nieruchomości, tylko wobec nieuprawnionej osoby ujawnionej jako właściciel w księdze wieczystej.

- spełnienia świadczenia na rzecz osoby uprawnionej wg księgi wieczystej.

Nie jest chroniony ten, kto uzyskał hipotekę przymusową lub ten, kto nabył przez zasiedzenie własność rzeczy obciążonej prawem rzeczowym nie ujawnionym w księdze wieczystej. Natomiast nabycie w drodze art. 64 jest nabyciem w drodze czynności prawnej- bo orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli stron,

4) nabycie nie ma miejsca pod tytułem ogólnym.

5) czynność ta jest odpłatna

Np. darowizna- tu należy dać pierwszeństwo interesom rzeczywiście uprawnionego przed interesem nabywcy, który nie świadczy żadnego ekwiwalentu,

6) dobra wiara nabywcy

NABYWCA W ZŁEJ WIERZE ( Art. 6 ust. 2 )- ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna ze stanem prawnym rzeczywistym albo ten, kto z łatwością mógł się dowiedzieć.

Jeśli wpis ma charakter deklaratoryjny- właściwa dla oceny dobrej wiary jest chwila nabycia prawa wpisanego,

Jeśli wpis ma charakter konstytutywny- chwila złożenia wniosku,

Jeśli rozporządzenie dochodzi do skutku po dokonaniu wpisu- dzień, w którym skutek nastąpił.

Wyjątek:

1) Art. 7- rękojmia nie działa przeciwko:

- prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu,

- prawu dożywocia,

- służebnościom ustanowionym na mocy decyzji właściwego organu administracji państwowej,

- służebnosciom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia.

Takie prawa są skuteczne względem nabywcy, choćby nie były ujawnione w księdze wieczystej. Nie wygasają, choćby nie były wpisane do księgi wieczystej. Z uregulowania wynika, że przeciwko innym nie ujawnionym obciążeniom rękojmia nie działa, a nabycie nieruchomości następuje w stanie wolnym od wszelkich innych nie ujawnionych obciążeń.

Dlatego tak ważne jest to, iż hipoteka dla powstania wymaga wpisu, bo gdyby nie wymagała, to wówczas wygasałaby tak jak zastaw- w każdym wypadku nabycia nieruchomości przez nabywcę, który działał w dobrej wierze.

2) Art. 8- rękojmię wyłącza:

- wzmianka o wniosku,

- wzmianka o skarze na orzeczenie referendarza sądowego,

- wzmianka o apelacji lub kasacji,

- ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości.

Przykład: A wytoczył powództwo przeciwko B o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, twierdząc, że wbrew wpisowi on, a nie B jest właścicielem nieruchomości. Powództwo to zostało zabezpieczone przez ostrzeżenie, które zostało wpisane do księgi wieczystej. Po takim wpisie B zbył jako właściciel jawny z księgi wieczystej, własność nieruchomości na rzecz osoby trzeciej- C. C nabędzie własność nieruchomości tylko wtedy, gdy B wygra proces, w przeciwnym razie bowiem nabyłby nieruchomość od osoby nie będącej właścicielem, a rękojmia wiary publicznej nie chroniłaby jej ze względu na wpis ostrzeżenia.

Treść księgi wieczystej nie rozstrzyga na korzyść nabywcy w przypadku zderzenia z zasadą, wedle której użytkowanie wieczyste może być ustanowione tylko na gruncie stanowiącym własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Nie chroni więc osoby, na rzecz której ustanowiono użytkowanie wieczyste na gruncie nie stanowiącym- wbrew wpisowi- własność Skarbu Państwa/jednostki samorządu terytorialnego. Odmienny pogląd doprowadziłby do sytuacji niezgodnej z samą istotą użytkowania wieczystego.

XII.HIPOTEKA MORSKA

Kodeks morski- Art. 76- 89.

HIPOTEKA MORSKA- Art. 76 §1- ograniczone prawo rzeczowe na statku wpisanym do rejestru okrętowego, służące zabezpieczeniu wierzytelności, wskutek którego wierzyciel hipoteczny może zaspokoić się z obciążonego statku bez względu na to, czyją stał się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdego właściciela statku. Stosuje się odpowiednio przepisy o hipotece.

Przedmiot ( Art. 79 ):

Statek + jego przynależności

- może być to kilka statków w celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności

- Art. 82- może być to statek w budowie- hipoteka morska obejmuje wówczas materiały, urządzenia i wyposażenie znajdujące się na terenie stoczni budującej obciążony hipoteką statek, które przez oznakowanie lub w inny sposób zostały wyraźnie zidentyfikowane jako przeznaczone do budowy lub na wyposażenie tego statku.

Zakres ochrony rozciąga się ponadto na:

wierzytelności właściciela statku powstałe po ustanowieniu hipoteki z tytułu

- odszkodowania za uszkodzenie lub stratę statku, łącznie z odszkodowaniem ubezpieczeniowym,

- wynagrodzenia za ratownictwo w zakresie, w jakim wyrównuje ono szkody w statku spowodowane ratownictwem,

- udziału statku w awarii wspólnej,

- opłat za najem lub dzierżawę statku.

Strony mogą rozszerzyć zakres wierzytelności zabezpieczonych.

ZASPOKOJENIE WIERZYCIELA HIPOTECZNEGO

Zasada: wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym ( Art. 83 §2 ):

Wierzytelność zabezpieczona hipoteką morską stoi bardzo wysoko w hierarchii, jeśli chodzi o pierwszeństwo zaspokajania, natomiast przywilej przed nią przysługuje wierzytelnościom określonym w art. 91.

Wyjątek: Art. 84 ( UMOWA O PRZEJĘCIE ).

Wymogi:

- forma pisemną z podpisami obu stron urzędowo poświadczonymi.

- konieczna jest uprzednia zgoda wierzycieli hipotecznych wyrażona na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym

- realny charakter- konieczny jest konstytutywny wpis do rejestru okrętowego.

W umowie o ustanowieniu hipoteki morskiej strony mogą przewidywać

1) PRZEJĘCIE PRZEZ WIERZYCIELA HIPOTECZNEGO POSIADANIA STATKU ( Art. 85 ) ( a nie własności ! ) - w celu zaspokojenia wierzytelności z dochodu, jaki przynosi statek,

Następuje

- gdy właściciel statku nie zaspokaja zabezpieczoną hipoteką wierzytelności,

- w innych wypadkach przewidzianych w ustawie.

- Przejęcie posiadania wymaga złożenia przez wierzyciela hipotecznego oświadczenia w tej sprawie, z powołaniem się na okoliczności uzasadniające przejecie posiadania. Oświadczenie woli powinno być złożone na piśmie, z podpisem urzędowo poświadczonym, podlega ono ujawnieniu w rejestrze okrętowym nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia zawiadomienia właściciela statku, chyba że właściciel wyraził zgodę na wcześniejszy termin.

- Przejęcie posiadania może nastąpić:

a) przez samoistne działanie wierzyciela,

b) przy udziale komornika na wniosek wierzyciela. Do wniosku należy dołączyć postanowienia izby morskiej, stwierdzające zgodność oświadczenia, o którym mowa wyżej z treścią umowy o przejęcie.

Uprawnienia wierzyciela wobec przejętego w posiadanie statku:

- prawo do oddania go w posiadanie osobie trzeciej,

- prawo do wydzierżawienia lub wynajęcia statku w celu zaspokojenia zabezpieczonej wierzytelności z opłat za dzierżawę lub najem statku.

Umowa o przejęcie może przewidywać, iż do wykonywania tych uprawnień potrzeba jest zgoda właściciela statku.

B) UPOWAŻNIENIE DO SPRZEDAŻY STATKU ( Art. 86 )- w celu zaspokojenia wierzytelności z jego sprzedaży.

- Sprzedaż statku następuje na wniosek wierzyciela hipotecznego po upływie terminu zaspokojenia wierzytelności. Wniosek powinien być złożony na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, podlega ujawnieniu w rejestrze okrętowym, nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia zawiadomienia właściciela statku i organu rejestrowego, chyba że właściciel wyraził zgodę na wcześniejszy termin

- na co najmniej 7 dni przed datą sprzedaży wierzyciel hipoteczny powinien na piśmie zawiadomić innych wierzycieli hipotecznych o złożeniu wniosku o dokonanie sprzedaży statku. W braku zawiadomienia ponosi on odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę.

- sprzedaż przeprowadza notariusz lub komornik w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku.

- sprzedaż ma te same skutki prawne, co sprzedaż dokonane w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego.

Przed podjęciem obu czynności wierzyciel hipoteczny powinien na piśmie zawiadomić właściciela statku i organ rejestrowy o zamierzonym podjęciu działań zmierzających do zaspokojenia jego roszczeń wynikających z ustanowionej hipoteki. Właściciel statku w ciągu 14 dni od dnia zawiadomienia, może:

- zaspokoić wierzyciela hipotecznego,

- wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie ( wymaga ono ujawnienia w rejestrze okrętowym ), że wierzytelność nie istnieje albo nie jest wymagalna w całości lub w części. Wniesienie powództwa powoduje zawieszenie prawa wierzyciela hipotecznego do zaspokojenia się do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Powstanie:

USTANOWIENIE- umowa, której stronami są:

- wierzyciel,

- właściciel statku.

Zasada: Oświadczenie woli właściciela o ustanowieniu na jego statku hipoteki morskiej powinno być złożone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym ( Art. 77 ).

Wyjątek: umowa o przejęcie ( zob. wyż. ).

Charakter realny- konieczny jest konstytutywny wpis do rejestru okrętowego.

ZOBOWIĄZANIA REALNE W STOSUNKU DO HIPOTEKI MORSKIEJ

1) ius abutendi- Art. 81- wierzyciel może żądać

- niezwłocznego zaspokojenia z przedmiotu hipoteki lub,

- dodatkowego odpowiedniego zabezpieczenia,

W przypadku,

- znacznego zwiększenia ryzyka związanego z eksploatację statku obciążonego,

- zwiększenie to jest świadome,

- powoduje pogorszenie sytuacji wierzyciela hipotecznego,

- pogorszenie jest istotne.

2) ius disponendi:

Zasada: jak przy hipotece

Wyjątek:

- Art. 80- umowa o przeniesienie własności statku obciążonego na osobę zagraniczną ( w rozumieniu art. 4 ust. 3 Prawa działalności gospodarczej )- wymaga uprzedniej zgody wierzyciela hipotecznego wyrażonej w formie pisma z podpisem urzędowo poświadczonym.

XIII. DŁUG GRUNTOWY

Zmiany w kc- 244, 247

Zmiany w ustawie o księgach wieczystych i hipotece, dodany dział II¹ "Dług gruntowy"- Art. 112¹ - 112²⁵.

Zmiany wejdą w życie najprawdopodobniej 2007 r.

DŁUG GRUNTOWY- ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, przysługujące określonej osobie ( uprawnionemu ), na mocy którego uprawniony może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczensego właściciela nieruchomości.

Konstrukcja długu gruntowego:

1) ograniczone prawo rzeczowe;

- UPRAWNIONY ( nie musi być to wierzyciel ),

- WŁAŚCICIEL NIERUCHOMOŚCI OBCIĄŻONEJ,

2) przedmiot długu gruntowego:

a) nieruchomość- nie może być łącznego długu gruntowego!

- DŁUG GRUNTOWY ŁĄCZNY może być kilka nieruchomości, ale tylko wtedy gdy jest to skutkiem podziału nieruchomości obciążonej długiem gruntowym- sytuacja wierzyciela jest identyczna jak przy hipotece,

- natomiast nie ma możliwości ustanowienia umownego długu gruntowego łącznego.

b) ułamkowa część nieruchomości, jeśli stanowi udział współwłaściciela,

c) użytkowania wieczyste ( obejmuje także budynki lub inne urządzenia na gruncie stanowiące własność wieczystego użytkownika ).

3) jest prawem samoistnym Jest to podstawowa i najważniejsza różnica pomiędzy długiem gruntowym a hipoteką. Los długu gruntowego nie zależy od istnienia jakiegokolwiek stosunku prawnego lub wierzytelności. Nie można ustanowić, a także przenieść/zmienić treści pod warunki.

Z uwagi na tę szczególną cechę długu gruntowego, inaczej niż ma to miejsce w przypadku hipoteki, prawem tym mogą być w praktyce zabezpieczane do określonej wysokości różne, zmieniające się wierzytelności bez konieczności ustanawiania nowego prawa zabezpieczającego każdą z nich.

Natomiast nie zmienia to społeczno- gospodarczej funkcji prawa- dług gruntowy służy przede wszystkim celom zabezpieczenia wierzytelności. Jednak samo powiązanie z wierzytelnością nie wynika z treści prawa rzeczowego, lecz może zostać wskazane przez strony w odrębnej umowie, która kreuje stosunek obligacyjny ( UMOWA ZABEPIECZAJĄCA ). Nie ma natomiast obowiązku, aby właściciel nieruchomości obciążonej każdą swoją wierzytelność zabezpieczał za pomocą długu gruntowego.

Stronami są:

- uprawniony- wierzyciel,

- właściciel nieruchomości obciążonej długiem gruntowym- dłużnik

Z tym że dwa stosunki- rzeczowy i obligacyjny są zupełnie od siebie niezależne! Wygaśnięcie takiego stosunku obligacyjnego nie spowoduje wygaśnięcia długu gruntowego.

Wymogi:

- kazualność formalna i materialna- musi jednoznacznie wskazywać wierzytelność oraz stosunek prawny, z którego wierzytelność wynika.

- forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym,

- może określać cel ustanowienia bądź zakres wykonywania długu gruntowego ( istotne, gdy wysokość zabezpieczanej wierzytelności będzie niższa niż wartość długu gruntowe ),

Skutki:

- umowa jest skuteczna względem nabywcy długu gruntowego. Zbywca ( czyli wierzyciel ) jest obowiązany powiadomić nabywcę o treści umowy, jeśli niedopełni obowiązku, jest obowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody.

5. W razie wykonania zobowiązań wynikających z umowy, o której mowa
w ust. 1, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać przeniesienia długu gruntowego na siebie lub wskazaną przez niego osobę trzecią.

. W razie wykonania zobowiązań wynikających z takiej umowy, właściciel obciążonej nieruchomości może żądać przeniesienia prawa rzeczowego zabezpieczającego dotychczas wskazaną w umowie wierzytelność na siebie albo wskazaną osobę trzecią (albo wierzytelności) bądź jego wykreślenia z księgi wieczystej. Wprowadzono możliwość wykupienia długu gruntowego przez właściciela nieruchomości obciążonej po upływie trzydziestu lat od jego powstania, jeżeli co innego nie jest uzasadnione celem wskazanym w umowie. W wypadku wykupienia właściciel nabywa dług gruntowy jako dług właściciela albo prawo to podlega wykreśleniu z księgi wieczystej. Umowa ograniczająca zakres realizacji uprawnień z długu gruntowego z uwagi na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa obrotu powinna być skuteczna wobec nabywcy tego prawa rzeczowego w sytuacji, gdy wiedział on albo z łatwością mógł się dowiedzieć o istnieniu tego rodzaju ograniczeń.

4) "DŁUG GRUNTOWY IDZIE ZA RZECZĄ"

5) pierwszeństwo zaspokojenia uprawnionego przed wierzycielami osobistymi.

ZASPOKOJENIE UPRAWNIONEGO:

Zasada: wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.

Wyjątek: gdy z nieruchomości prowadzona jest egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny.

Powstanie długu gruntowego:

1) USTANOWIENIE- umowa, której stronami są:

- uprawniony,

- właściciel nieruchomości.

Forma: akt notarialny,

Ma charakter realny, niezbędny jest konstytutywny wpis do księgi wieczystej.

2) ZMIANA Z HIPOTEKI NA DŁUG GRUNTOWY ( tak samo jak zmiana długu gruntowego na hipotekę- zob. niż. ).

ZOBOWIĄZANIE REALNE W STOSUNKU DO DŁUGU GRUNTOWEGO

1) ius disponendi- jak w hipotece.

WYGAŚNIĘCIE DŁUGU GRUNTOWEGO:

1) nie wygasa na skutek konfuzji,

2) nie wygasa wskutek wygaśnięcia wierzytelności czy stosunku prawnego jako prawo samoistne,

3) upływ terminu określonego przez strony w umowie.

4) zrzeczenie się, wymaga uprzedniej zgody właściciela nieruchomości obciążonej. Może on żądać przeniesienia na niego długu gruntowego ( wtedy konfuzja- zob. wyż. ). Zrzeczenie staje się skuteczne z chwilą wykreślenia długu gruntowego z księgi wieczystej.

5) zmiana na hipotekę. Stosuje się odpowiednio o ustanowieniu hipoteki. Konieczna jest umowa o zamianę długu gruntowego na hipotekę w formie aktu notarialnego. Zmiany nie wymagają zgody uprawnionych wpisanych do księgi wieczystej w tej samej lub niższej kolejności, chyba że prawo powstające w wyniku zmiany miałoby być wpisane w szerszym zakresie, niż to wynika z zastrzeżenia pierwszeństwa.

MAŁŻEŃŚTWO

PODSTAWOWE ZASADY PRAWA MAŁŻEŃSKIEGO:

1) zasada monogamii

2) zasada świeckości małżeństwa

a) małżeństwo w rozumieniu prawa państwowego- nie interesuje nas małżeństwo wyznaniowe,

b) w sprawach małżeńskich orzekają sądy państwowe- wg prawa państwowego

3) zasada egalitaryzmu ( równości ) małżonków

4) zasada trwałości małżeństwa

- jedynym państwem europejskim, które nie przewiduje rozwodów, jest Malta, Irlandia wprowadziła je niedawno, Chile- od 2004, nie ma rozwodów na Filipinach, ale szerzej traktuje się unieważnienie małżeństwa.

5) zasada dobra dziecka i równouprawnienia dzieci pozamałżeńskich i małżeńskich

POKREWIEŃSTWO- stosunek między osobami związanymi węzłem krwi ( jest wspólny przodek ).

a) w linii prostej ( jedna osoba pochodzi bezpośrednio od drugiej ),

b) w linii bocznej

POWINOWACTWO ( Art. 26 )- stosunek miedzy małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka.

Stopnie powinowactwa liczy się tak jak przy pokrewieństwie. Powinowactwo trwa mimo ustania małżeństwa ( "można pozbyć się żony, ale nie można pozbyć się teściowej" ). Jeśli małżeństwo zostanie jednak unieważnione, to powinowactwo wygasa.

ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

A. WARUNKI ISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA ( Art. 1 )- warunkują one byt małżeństwa, jeśli ich nie ma, nie ma małżeństwa ( MATRIMONIUM NON EXISTENS ).

- jeżeli mimo tego sporządzony zostanie akt małżeństwa, to

- każdy, kto ma w tym interes prawny,

- może wystąpić z powództwem o USTALENIE NIEISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA ( Art. 2 )

I. Zawarcie małżeństwa w formie cywilnej ( Art. 1 §1 ):

1) odmienność płci nupturientów,

Wynika to też z Art. 18 Konstytucji- małżeństwo to związek kobiety i mężczyzny. W Europie są 2 państwa, gdzie dopuszczalne są małżeństwa homoseksualne ( Belgia, Holandia ). Jeśli ktoś zmienił płeć, to występuje z powództwem o ustalenie. W akcie urodzenia pojawia się wzmianka dodatkowa.

2) jednoczesna obecność nupturientów

Wyjątek: Art. 6- małżeństwo przez pełnomocnika ( per procura ):

- zezwolenie sądu z ważnych powodów,

- forma pełnomocnictwa:

- pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym,

- z wymienieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte,

- tylko jeden z małżonków może mieć pełnomocnika, drugi musi być obecny

3) oświadczenia woli obu nupturientów, iż wstępują ze sobą w związek małżeński,

4) przed odpowiednim organem:

- kierownikiem usc,

- polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeśli mężczyzna i kobieta ( Art. 1 §4 ):

- są obywatelami polskimi,

- przebywają za granicą

II. Zawarcie małżeństwa w formie konkordatowej ( wyznaniowej ) ( Art. 1 §2 i 3 )

Zasada: ślub kościelny nie wywołuje skutków w sferze prawa cywilnego

Przez długi czas można było zawrzeć małżeństwo tylko przed organem władzy publicznej. Istniał nawet zakaz dla duchownego udzielania małżeństwa osobie, które nie zawarła małżeństwa świeckiego, istniała nawet sankcja za udzielenie takiego małżeństwa. Ustawa z 12.05.1979- stosunek RP do Kościoła Katolickiego. Zmieniono powyższe przepisy. Małżeństwo kościelne nie wywoływało żadnych skutków w zakresie prawa cywilnego- osoba uważana była za wolną, brak dziedziczenia ustawowego, dzieci uważane były za pozamałżeńskie. Inne ustawy regulujące stosunek RP do kościołów również przewidują zawarcie małżeństwa ze skutkiem cywilno- prawnym, np. protestanckie.

28.03.1993 podpisano Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską.

Wyjątek: wywołuje, jeśli spełnione są odpowiedni przesłanki:

1) zawarcie przez kobietę i mężczyznę związku małżeńskiego podlegającemu prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego

2) oświadczenie przez nupturientów w obecności duchownego woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, gdy przewiduje to ratyfikowana umowa międzynarodowa albo ustawa regulująca stosunku między Państwem a kościołem albo związkiem wyznaniowym,

3) sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika usc ( zob. niż. )

Procedura zawarcia małżeństwa w formie cywilnej.

1) zwykła

a) Zasada: osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi usc dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa, określone w odrębnych przepisach ( Art. 3 §1

Wyjątek: sąd może zwolnić osobę od obowiązku złożenia lub przedstawienia takiego dokumentu, jeżeli otrzymanie go napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody ( §2 ).

b) kierownik usc wyjaśnia nupturientom:

- doniosłość związku małżeńskiego,

- przepisy regulujące prawa i obowiązki małżonków,

- przepisy o nazwisku małżonków i o nazwisku ich dzieci.

c) Zasada: Art. 4- małżeństwo przed kierownikiem usc nie może być zawarte przed upływem 1 miesiące od dnia, kiedy nupturienci złożyły kierownikowi usc pisemne zaświadczenie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie takiego małżeństwa.

Wyjątek: kierownik usc może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeśli przemawiają za tym ważne względy.

d) Art. 7 zawarcie małżeństwa- oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone:

- publicznie,

- w obecności dwóch świadków

- kierownik usc zapytuje mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć małżeństwo,

- gdy oboje odpowiadają twierdząco, wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpienie w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci,

- mężczyzna i kobieta ( osobno ) składają oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński, powtarzając za kierownikiem usc treść oświadczenia lub odczytując je na głos. Jeżeli osoba nie może mówić, to składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński podpisując akt małżeństwa,

- po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez obie strony kierownik usc ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń woli obu stron małżeństwo zostało zawarte.

2) przyspieszona ( Art. 9 §1 )- w razie:

- niebezpieczeństwa grożącego życiu jednej ze stron,

- niebezpieczeństwo jest bezpośrednie.

Wówczas oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński może być złożone niezwłocznie przed kierownikiem usc bez złożenia lub przedstawienia dokumentów niezbędnych do zawarcia małżeństwa. Jednakże i w tym wypadku nupturienci są obowiązani złożyć zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

Procedura zawarcia małżeństwa w formie konkordatowej:

1) zwykła

a) Art. 4¹- kierownik usc wydaje osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo kokordatowe zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Zaświadczenie to traci moc po upływie 3 miesięcy od dnia wydania. Wydając to zaświadczenie kierownik usc informuje strony o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa.

b) dopiero z tym zaświadczeniem idzie się do duchownego, bez niego duchowny nie może przyjąć oświadczeń nupturientów woli zawarcia małżeństwa ( Art. 8 §1 )

c) duchowny sporządza niezwłocznie po oświadczeniu przez nupturientów woli zawarcia małżeństwa zaświadczenie stwierdzające że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającemu prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują:

- duchowny,

- małżonkowie,

- dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń.

d) zaświadczenie to wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika usc o którym mowa w e) duchowny przekazuje do usc w terminie zawitym 5 dni ( termin jest zawieszony, jeżeli zachowanie go nie jest możliwe z powodu siły wyższej przez czas trwania tej siły )

- teoria wysłania ( a nie doręczenia )- zaświadczenie uważa się za złożone z chwilą nadania jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego.

f) kierownik usc sporządza akt małżeństwa. Ma on charakter konstytutywny, ale małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.

2) przyspieszona ( Art. 9 §2 )- w razie tej samej sytuacji co w Art. 9 §1

- oświadczenia woli zawarcia małżeństwa mogą być złożone przed duchownym bez przedstawienia zaświadczenia sporządzonego przez kierownika usc stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Strony składają przed duchownym zapewnienie, iż nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa ( ale i tak zaświadczenie to musi być nadane i przekazane kierownikowi usc ) i musi on sporządzić akt małżeństwa.

Może jednak być tak, iż życiu jednego z nupturientów grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo. Zawierają oni małżeństwo w formie konkordatowej w trybie przyspieszonym. Zaświadczenie zostaje nadane kierownikowi usc, a w tym czasie jeden z nupturientów ( jeszcze nie małżonków ) umiera. Kierownik usc sporządza jednak normalnie akt małżeństwa i jest ono ważne, gdyż uważa się je za zawarte z chwilą oświadczenia woli w obecności duchownego.

B. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA ( IMPEDIMENTUM MATRIMONIUM )- WARUNKI WAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA- są to przeszkody małżeńskie, jeżeli jednak mimo ich istnienia został sporządzany akt, to stają się one przesłankami unieważnienia małżeństwa. Wtedy nie powodują nieważności małżeństwa ex lege, ale małżeństwo zawarte mimo przeszkody może ( ale nie musi ! ) być unieważnione ).

W niektórych porządkach prawnych w celu uniknięcia takich sytuacji występuje instytucja ZAPOWIEDZI PRZEDŚLUBNYCH. W Kościele ogłasza się, iż nupturienci zamierzają zawrzeć ze sobą związek małżeński, chodzi o to, by osoby, które nupturientów znają, mogły stwierdzić istnienie przeszkody i poinformować o tym kierownika usc.

Małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach działu I Tytułu I kro ( NUMERUS CLAUSUS )- Art. 17.

1) Art. 10- NIEOSIĄGNIĘCIE WYMAGANEGO WIEKU

Wymagany wiek: 18 lat

Usuwalność- z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat 16, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

Konwalidacja: z chwilą osiągnięcia wieku wymaganego przez ustawę.

Legitymacja ( wystąpienie z powództwem o unieważnienia małżeństwa ). Możemy wyróżnić dwa jej rodzaje:

a) wąska ( każdy z małżonków i zgodnie z art. 22 także prokurator ),

b) rozszerzona ( każdy, kto ma interes prawny ).

Tutaj jest to legitymacja wąska, jednak w przypadku gdy kobieta zaszła w ciążę, legitymacji pozbawiony jest jej mąż.

2) Art. 11- UBEZWŁASNOWOLNIENIE CAŁKOWITE

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.

Usuwalność- nie

Konwalidacja: uchylenie ubezwłasnowolnienia ( pytanie czy uchylenie w ogóle czy np. zmiana na częściowe ).

Legitymacja: wąska.

3) Art. 12- CHOROBA PSYCHICZNA/NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY.

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym.

Usuwalność: tak, jeśli stan zdrowia takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.

Konwalidacja:- w przypadku niedorozwoju umysłowego nie jest możliwa, bo nie da się z niego wyleczyć, w przypadku choroby psychicznej z chwilą jej ustania.

Legitymacja: wąska.

4) Art. 13- POZOSTAWANIE W ZWIĄZKU MAŁŻEŃSKIM ( BIGAMIA )

Nie może zawrzeć małżeństwa ten, kto już w związku małżeńskim przebywa.

Usuwalność- nie

Konwalidacja: ustanie albo unieważnienia pierwszego małżeństwa, chyba że ustania nastąpiło przez śmierć małżonka- bigamisty.

Jeśli A zawarł małżeństwo I z B, a następnie drugie małżeństwo II z C, to konwalidacja małżeństwa II następuje po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa I, chyba, że ustanie małżeństwa jest skutkiem śmierci A, bo wtedy mamy dwie pełnoprawne wdowy.

Legitymacja: rozszerzona.

5) Art. 14- POKREWIEŃSTWO

Nie mogą ze sobą zawrzeć małżeństwa krewni w linii prostej i rodzeństwo.

Usuwalność- nie

Konwalidacja: nie

Legitymacja: rozszerzona

Przeszkoda ta ma charakter eugeniczny- dzieci urodzone ze związków osób, które są połączone więzami krwi często są obarczone wadami wrodzonymi.

6) Art. 14- POWINOWACTWO

Nie mogą ze sobą zawrzeć małżeństwo powinowaci w linii prostej. Pojawia się wtedy, gdy jest rozwód, bo wcześniej takie małżeństwo byłoby bigamiczne.

Usuwalność- tak, z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństw pomiędzy powinowatymi.

Konwalidacja: gdy małżeństwo, z którego wynika powinowactwo zostało unieważnione.

Legitymacja- wąska.

7) Art.15- PRZYSPOSOBIENIE

Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposabiany.

Usuwalność- nie

Konwalidacja- ustanie przysposobienia ( jeżeli nie jest to przysposobienie nierozwiązywalne ).

Legitymacja: wąska.

8) Art. 15¹- WADY OŚWIADCZEŃ WOLI

a) przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli ( w chwili wyrażenia woli, a nie powzięcia decyzji )!

b) pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby- liczy się wszystko, nazwisko, płeć

c) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

- groźba musi być więc bezprawna i poważna, obojętne czy dotyczy samej osoby, czy kogoś innego.

- nieważne jest źródło groźby,

- musi być osobiste niebezpieczeństwo a nie majątkowe.

Terminy ( §3 )- nie można żądać unieważnienia małżeństwa

- po upływie 16 miesięcy od

- ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli,

- od wykrycia błędu

- od ustania obawy wywołanej groźbą-

- a w każdym wypadku po upływie 3 lat od zawarcia małżeństwa

Legitymacja: prokurator oraz małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.

9) Art. 16- "WADY PEŁNOMOCNIKA"

- jeśli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo:

- jeżeli pełnomocnictwo było:

- nieważne lub,

- skutecznie odwołane.

- jeśli małżonkowie nie podjęli jeszcze wspólnego pożycia.

Legitymacja: mocodawca i prokurator.

Art. 18- UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA PO JEGO USTANIU.

Zasada- nie można.

Wyjątek: nie dotyczy to:

a) UNIEWAŻNIENIA Z POWODU POKREWIEŃSTWA między małżonkami,

b) BIGAMII ( pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim ).

W chwili wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa oboje żyją, a w trakcie procesu jedno umrze, to

- jeśli zmarł pozwany zastępuje go kurator i postępowanie ciągle trwa. ( Art. 19 §1 ).

- jeśli zmarł powód, to unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni ( Art. 19 §2 ). Do tego czasu postępowanie jest zawieszone.

Art. 21- SKUTKI UNIEWAŻNIENIA MAŁŻEŃSTWA

1) ex nunc- stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest jak małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego.

- w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci

- w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami

MAŁŻONEK W ZŁEJ WIERZE ( Art. 20 §2 )- małżonek, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.

2) ex tunc- pozostałe elementy.

STOSUNKI OSOBISTE MIĘDZY MAŁŻONKAMI

Zasada: Art. 23- równość praw i obowiązków małżonków

Nie oznacza to, że małżonkowie wykonują w małżeństwie identyczne funkcje, zależy to od układu, jaki zostanie w małżeństwie przyjęty. Należy ją raczej rozumieć nie tylko jako formalne równouprawnienie ale także w ten sposób, iż w przypadku tradycyjnych układów małżeńskich, gdzie funkcja męża polega na pracy zarobkowej, a żony- na wychowywaniu dzieci i prowadzeniu gospodarstwa domowego- ustawodawca zrównuje pracę w domu z pracą zarobkową ( zob. Art, 27 i 43 §3 ).

Obowiązki- Art. 23 i 24:

1) wspólne pożycie,

- psychiczne ( wzajemna miłość ),

- fizyczne ( obcowanie płciowe ),

- gospodarcze ( wspólne prowadzenie domu i zaspokajanie potrzeb rodziny ).

2) wzajemna pomoc-

a) obejmuje zarówno świadczenie codziennych usług,

b) pomoc wyjątkową, np. w wypadku ciężkiej choroby

a) pomoc fizyczna,

b) wsparcie moralne

3) wierność,

Naruszenie tego obowiązku to

-nawiązanie bliższego pożycia z inną osobą,

- stwarzanie pozorów zdrady ( SN- 1950 ).

4) współdziałanie dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli,

Konkretyzacja- zob. Art. 27.

5) rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny, w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się do sądu ( chyba, że przepis szczególny kro przewiduje taką sytuację ).

SPRAWY RODZINY-

a) takie, które w równym stopniu dotyczą wszystkich członków rodziny ( np. decyzja co do tego, czy podnająć część domu jednorodzinnego i w ten sposób uszczuplić powierzchnię mieszkania, z której rodzina ta korzysta

b) takie, które bezpośrednio dotyczą tylko na jednego z członków rodziny, ale rzutują na sytuację rodziny jako całości- np. decyzja co do tego, czy jeden z małżonków powinien zrezygnować z pracy zarobkowej i zająć się domem.

Są to raczej deklaracje, z których nie wynikają doniosłe skutki prawne. Sankcją za nie wypełnienia tych obowiązków jest rozwód z winy małżonka, który ich nie przestrzega.

Nazwisko małżonków ( Art. 25 ):

Zasada: Małżonkowie pozostają przy swoich nazwiskach,

Wyjątki: złożenie oświadczenia przed kierownikiem usc. Może być złożone

a) przed sporządzeniem przez kierownika usc zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

b) bezpośrednio po zawarciu małżeństwa,

- żona przyjmuje nazwisko męża,

- mąż przyjmuje nazwisko żony,

- mąż przyłącza nazwisko żony,

- żona przyłącza nazwisko męża.

"Połączyć"- a nie "dołączyć"- kolejność nazwisk może być dowolna, natomiast nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów.

Kiedyś kobieta mogła jedynie do własnego nazwiska dołączyć nazwisko męża, ale zasadą było to, że prze fakt zawarcia małżeństwa kobieta nabywała nazwisko męża, W prawie francuskim małżeństwo nigdy nie miało wpływu na nazwisko, ale mężatki miały prawo do używania nazwiska męża.

Nazwisko dzieci:

Zasada: dzieci będą nosić nazwisko ojca,

Wyjątek: gdy małżonkowie przy zawarciu małżeństwa zdecydują inaczej.

STOSUNKI MAJĄTKOWE MIĘDZY MAŁŻONKAMI

I. USTRÓJ PODSTAWOWY ( PIERWOTNY - REGIME PRIMAIRE )- ( Art. 27- 30 )- istnieje on w każdym małżeństwie niezależnie od tego, jaki ustrój wtórny małżonkowie wybrali. To są normy iuris cogentis- jest uniwersalny, bezwzględnie obowiązuje w każdym małżeństwie, małżonkowie nie mogą go modyfikować.

1) Art. 27- obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli, każdy wg

- swoich sił,

- swoich możliwości

Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać na:

- osobistych w całości, lub w części, staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym,

- uzyskiwaniu środków majątkowych ( nie jest napisane w ustawie ). Ratio legis jest takie, iż zrównuje się tutaj pracę zarobkową i wychowywanie dzieci oraz pracę we wspólnym gospodarstwie domowym jako jednakowo "wartościowy" środek służący zaspokajaniu potrzeb rodziny.

Art. 28- sankcja- Sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo innemu należności przypadające jednemu z małżonków były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka, jeżeli:

- małżonek ten nie wypełnia ciążącego na nim obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny i:,

- małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu. Jeżeli jednak nakaz sądowy został wydany, a wspólne pożycie ustało po jego wydaniu, to nakaz zachowuje moc, jednak sąd może go wówczas zmienić albo uchylić na wniosek każdego z małżonków.

2) Art. 28¹- prawo do korzystania z mieszkania i przedmiotów urządzenia domowego w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, jeżeli prawo do mieszkania przysługuje drugiemu małżonkowi,

3) Art. 680¹ kc- wspólność prawa najmu lokalu przez małżonków, jeżeli:

- został nawiązany przez przez jednego lub oboje małżonków,

- w czasie trwania ich małżeństwa,

- ma służyć zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych rodziny

4) Art. 29- pełnomocnictwo dorozumiane- jeden z małżonków działa za drugiego, gdy:

- przemijająca przeszkoda dotycząca jednego z małżonków,

- małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu,

- sprawa zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności,

- brak sprzeciwu małżonka, którego przeszkoda dotyczy. Sprzeciw taki jest względem osób trzecich skuteczny, jeżeli był im wiadomy.

5) Art. 30- odpowiedzialność solidarna małżonków:

a) za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich,

b) w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny

ZWYKŁE POTRZEBY RODZINY- potrzeby związane z wyżywieniem, ubraniem oraz mieszkaniem rodziny ( SN- 1955, 1996 ). Nie są takimi potrzebami zakupy luksusowe czy też bardziej kosztowne wydatki na urządzenie mieszkania przekraczające standard majątkowy danej rodziny.

Wierzyciel może żądać zaspokojenia ze wszystkich mas majątkowych w tym małżeństwie. Nawet jeśli są w rozdzielności majątkowej, to może żądać zaspokojenia zarówno z majątku dłużnika jak i z majątku drugiego z małżonków.

Wyjątek: Sąd może wyłączyć odpowiedzialność solidarną:

- żądanie jednego z małżonków,

- ważne powody- takie postępowanie małżonka, które zagraża poważnie interesom rodziny, a więc postępowanie spowodowane jego lekkomyślnością, rozrzutnością czy nieudolnością.

Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

Jest skuteczne względem osób trzecich, jeżeli było im to wiadome.

II. MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE ( USTROJE WTÓRNE )

Ze względu na źródło powstania dzielimy je na:

A. USTAWOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY ( Art. 31- 46 )- powstaje z mocy prawa, ale w odróżnieniu od ustroju przymusowego, małżonkowie mogą go wyłączyć. Ustrojem ustawowym jest WSPÓLNOŚĆ USTAWOWA.

Zasada: Art. 31- powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami z mocy ustawy,

Wyjątek: powstaje w czasie trwania małżeństwa:

- w razie rozwiązania umowy majątkowej małżeńskiej, chyba, że małżonkowie postanowili inaczej ( Art. 47 §2 (

- gdy ustaje przymusowa rozdzielność majątkowa ( zob. niż. ).

Wyjątek: nie powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa, gdy:

- umowa majątkowa małżeńska ( intercyza )

- gdy zachodzi przesłanka powodująca z mocy prawa powstania przymusowej rozdzielności majątkowej ( zob. niz. ).

Jeśli bowiem ubezwłasnowolnienie małżonka lub ogłoszenie jego upadłości w czasie trwania małżeństwa powoduje powstanie ustroju przymusowego, to te same racje uzasadniają związanie od początku ustrojem przymusowym osób zawierających małżeństwo, które są ubezwłasnowolnione lub których upadłość ogłoszono.

W ustroju tym istnieją trzy masy majątkowe.

1) MAJĄTEK WSPÓLNY- przedmiot współwłasności łącznej obojga małżonków ( WSPÓLNOŚCI MAJĄTKOWEJ )-

- wszystkie przedmioty majątkowe ( prawa, a także posiadanie )

- nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej

- przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności:

a) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

DZIAŁALNOŚĆ ZAROBKOWA- działalność pracownicza wykonywana za wynagrodzeniem ( Art. 2 i 22 kp ) a także działalność podejmowana na podstawie cywilnoprawnych umów o dzieło, zlecenie, świadczenie usług, do których wg Art. 750 kc- stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu oraz nastawiona na zysk działalność wykonywana we własnym imieniu w sposób zorganizowany i ciągły.

Tak jak wynagrodzenie należy traktować pobrane świadczenie, które spełniają identyczną funkcję ekonomiczną:

- emerytury,

- renty inwalidzkie,

- renty odszkodowawcze uzyskane na podstawie art. 444 §2 kc

- świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

b) dochody z majątku wspólnego i dochody z majątków osobistych,

DOCHODY- pożytki naturalne i cywilne rzeczy i inne dochody z nie j osiągane oraz pożytki praw.

c) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Domniemanie: ( SN )- przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania współwłasności należą do majątku wspólnego.

2) DWA MAJĄTKI OSOBISTE ( ŻONY I MĘŻA )- Art. 33

a) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej

Chodzi o przedmioty nabyte również w czasie trwania małżeństwa, ale np. gdy małżonkowie zawarli umowę o ustanowieniu rozdzielności majątkowej.

b) przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej

- Zasada: -nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,

Wyjątek:

- spadkobierca lub darczyńca inaczej postanowił.

- są to przedmioty zwykłego urządzenia domowego

Wyjątek od wyjątku: spadkobierca lub darczyńca inaczej postanowił

- służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

Chodzi zarówno o potrzeby:

- materialne ( odzież, osobiste przybory codziennego użytku domowego ),

- psychiczne i intelektualne ( przedmioty kultu religijnego ),

- hobbystyczne ( sprzęt audio wraz z kolekcją nagrań muzycznych, instrumenty muzyczne, sprzęt wędkarski, osobisty komputer, telefon komórkowy, przedmioty wchodzące w skład kolekcji filatelistycznej )

- nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej,

ZASADA SUROGACJI- pochodzenie prawa zadecydowało o przynależności do majątku osobistego.

- uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków

Chodzi o nagrody za osiągnięcia:

- twórcze ( literackie, naukowe, techniczne ),

- artystyczne ( nagrodzone np. w konkursach piosenkarskich, recytatorskie ),

- wiedzę ( konkursy erudycyjne ),

- sprawność fizyczną ( nagrody sportowe ).

Natomiast nagrody pracownicze stają się składnikiem majątku wspólnego małżonków, traktowane analogicznie jak wynagrodzenie za pracę.

c) prawa

- majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

WSPÓŁWŁASNOŚĆ ŁĄCZNA podlegająca odrębnym przepisom- taka współwłasność łączna, której stosunkiem podstawowym nie jest małżeństwo- obecnie współwłasność oparta na stosunku spółki cywilnej.

- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.

- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie ( prawo odkupu, pierwokupu ),

d) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utarty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków na przyszłość,

e) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków.

Prawa jednego małżonka wobec majątku wspólnego ( Art. 34¹ i 35 ).

W takim stopniu, w jakim daje się to pogodzić z korzystaniem i współposiadaniem przez drugiego małżonka:

- ius possidendi,

- ius utendi-

Zakazane są:

- żądanie podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej,

- ius disponendi ( czynność rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym i czynność zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym ) w stosunku do udziału, który w razie ustania wspólności ustawowej przypadłby małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Zarząd majątkiem wspólnym:

CZYNNOŚCI ZARZĄDU- Art. 36 §2- czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

- nie jest taką czynnością umowa poręczenia zawarta przez małżonka w charakterze poręczyciela, bo zobowiązanie małżonka nie dotyczy określonego składnika majątku wspólnego,

- nie jest taką czynnością czynność prowadząca do nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego, z wyjątkiem umowy zamiany istniejącego składnika majątku wspólnego. Umowa sprzedaży bowiem dopiero powoduje nabycie na rzecz majątku wspólnego określonego przedmiotu majątkowego.

Zasada: Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji

- o stanie majątku wspólnego,

- o wykonywanie zarządu majątkiem wspólnym,

- o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.

Wyjątek: Samodzielnie zarządza małżonek:

- przedmiotami majątkowymi,

- służącymi do wykonywania zawodu lub,

- prowadzenia działalności zarobkowej.

Drugi małżonek ma status osoby nieuprawnionej do dokonywania czynności, które dotyczą wskazanych składników majątku wspólnego. Przysługuje mu jedynie

- kompetencja do wyrażania obligatoryjnej zgody,

- może dokonywać czynności dotyczących tych przedmiotów, jeżeli:

- przemijająca przeszkoda,

- czynności są niezbędne,

- czynności są bieżące.

Ponieważ chodzi o czynności dotyczące składników majątku wspólnego, małżonek upoważniony do zastępczego działania dokonuje czynności zarządu majątkiem wspólnym jako podmiot tego majątku we własnym imieniu, nie zaś jako przedstawiciel drugiego małżonka.

Zasada: Każdy z małżonków może samodzielnie dokonywać takich czynności.

Wyjątki: przepisy szczególne stanowią inaczej

1) ZGODA WSPÓŁMAŁŻONKA

a) OBLIGATORYJNA- Art. 37

- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa.

CZYNNOŚĆ PROWADZĄCA DO ZBYCIA/OBCIĄŻENIA- każda czynność zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym jak i rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym, a więc umowa przenosząca własność nieruchomości, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu albo jedynie zobowiązująca do przeniesienia tych praw, zrzeczenie się prawa i to zarówno odpłatne i nieodpłatne, ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych.

- darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Nie określona jest forma oświadczenia woli. Wydaje się, że należy wobec tego stosować unormowania ogólne kc. Zgoda małżonka jest więc po prostu zgodą osoby trzeciej ( zob. Art. 63 §1 kc ).

Jeżeli mimo braku zgody obligatoryjnej drugi małżonek dokona czynności:

Zasada: jeśli czynność jednostronna- nieważność bezwzględna,

Zasada: jeśli umowa- bezskuteczność zawieszona

Wyjątki ( od obu zasad ):- stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania, jeśli na skutek takiej czynności:

- osoba trzecia nabywa praw lub zostaje zwolniona od obowiązku

b) FAKULTATYWNA- ( SPRZECIW )- Art. 36¹

Zasada: Każda czynność zarządu majątkiem wspólnym zamierzona przez drugiego małżonka.

Wyjątek: czynności

- w bieżących sprawach życia codziennego lub

- zmierzające do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo:

- podejmowane w ramach działalności zarobkowej.

Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeśli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej.

Jeżeli mimo sprzeciwu drugi małżonek dokona czynności.

- nieważność bezwzględna.

Sprzeciw może dotyczyć również czynności, która wymaga zgody obligatoryjnej. Jest on wtedy równoznaczny z odmową zarówno zgody na dokonanie czynności jak i późniejsze jej potwierdzenie. Jeśli osoba trzecia o sprzeciwie wiedziała, to w sytuacji określonej Art. 38, nie może powoływać się na dobrą wiarę i nabycie prawa od osoby nieuprawnionej do rozporządzania nim. Oświadczenie małżonka sprzeciwiającego się może być złożone w dowolnej formie.

2) INGERENCJA SĄDU

a) Art. 39- ingerencja ad hoc- udzielenie zezwolenia na dokonanie czynności, w przypadku gdy:

- jeden z małżonków odmawia zgody

- porozumienie z nim napotyka na trudne do porozumienia przeszkody

- wniosek drugiego małżonka

- dokonania czynności wymaga dobro rodziny

b) Art. 40- zastąpienie zgody na dokonanie czynności wymogiem zgody sądu.

- gdy zgoda jest obligatoryjna

Postanowienie może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

c) Art. 40- pozbawienie drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym

- ważne powody,

- wniosek drugiego małżonka,

Postanowienie może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

Przed nowelizacją wyróżniano:

a) czynności zwykłego zarządu- mógł ich dokonywać każdy z małżonków samodzielnie,

b) czynności przekraczające zwykły zarząd- wymagały zgody drugiego z małżonków.

Problem dotyczył niejasności tych pojęć. Nie wiadomo było czy np. poręczenie jest czynnością zwykłego zarządu czy przekraczającą.

Odpowiedzialność za długi powstałe w czasie trwania wspólności

1) gdy obaj małżonkowie zaciągnęli zobowiązanie- odpowiedzialność solidarna,

2) gdy jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie

Zasada: Wierzyciel może zaspokoić się tylko z majątku osobistego dłużnika.

Wyjątki:

a) odpowiedzialność solidarna z Art. 30 ( zob. wyż. ).

b) z majątku osobistego dłużnika i majątku wspólnego ( Art. 41 §1 )

- jeśli zobowiązanie została zaciągnięte przez jednego małżonka za zgodą drugiego małżonka

W dotychczasowym stanie prawnym było tak, że jeśli wyrok był wykonywany przeciw jednemu z małżonków, to klauzula wykonalności byłą skuteczna także przeciwko drugiemu małżonkowi, ale tylko z jego części majątku wspólnego.

Obecnie art.787 kpc- żeby uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi trzeba przedstawić zgodę małżonka na piśmie,

c) odpowiedzialność z majątku osobistego dłużnika + wkładu do majątku wspólnego dłużnika, czyli:

- wynagrodzenie za pracę dłużnika

- dochody uzyskane przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,

- korzyści uzyskanych przez dłużnika z praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej i innych praw twórcy.

W przypadku:

- zobowiązań zaciągniętych przez jednego małżonka bez zgody drugiego małżonka

- zobowiązań małżonka nie wynikających z czynności prawnej,

- wierzytelności, które powstały przed powstaniem wspólności

- wierzytelności, które dotyczą majątku osobistego jednego z małżonków.

d) odpowiedzialność z majątku osobistego dłużnika + wkładu do majątku wspólnego dłużnika + przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa,

- wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa

Poprzednio było tak, że wierzyciel mógł zaspokoić się z majątku odrębnego dłużnika, ale także z majątku wspólnego małżonków. Od tej zasady ustawodawca wprowadzał wyjątki:

- tzw. długi kawalerskie,

- długi zaciągnięte wyłącznie na rzecz majątku dłużnika.

Wówczas ustawodawca przewidywał, że wierzyciel mógł się zaspokoić tylko z tego, co dłużnik wnosił do majątku wspólnego.

Można było wystąpić do sądu o wyłączenie zaspokojenia wierzytelności z majątku wspólnego.

Ustanie wspólności ustawowej

1) unieważnienie małżeństwa

2) ustanie małżeństwa

W obu wypadkach między byłymi małżonkami lub małżonkiem i spadkobiercami zmarłego małżonka nie istnieje żaden ustrój majątkowy, bo może on wiązać tylko osoby pozostające w związku małżeńskim.

3) w czasie trwania małżeństwa:

a) fakultatywne- umowa majątkowa małżeńska

b) obligatoryjne- przymusowy ustrój majątkowy

Skutki ustania wspólności ustawowej:

Zasada: Art. 46- do majątku, który objęte był wspólnością ustawową w chwili jej ustania oraz do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku.

1) Majątek wspólny staje się przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych.

Zasada: Art. 43 §1- udziały małżonków są w majątku wspólnym są równe niezależnie od przyczyny ustania wspólności majątkowej.

Wyjątek: Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym ( prawo podmiotowe kształtujące )

Legitymacja czynna:

- małżonek albo:

- spadkobiercy małżonka, ale tylko wtedy gdy spadkodawca ( czyli małżonek, którego są dziedzicami ) wytoczył powództwo o:

- unieważnienie małżeństwa,

- rozwód,

- orzeczenie separacji,

Legitymacja bierna:

- drugi małżonek

Kiedy przysługuje

a) ustała wspólność ustawowa

b) ważne powody- rażące lub uporczywe naruszenie przez jednego z małżonków obowiązków wobec rodziny, zawinione spowodowanie rozkładu pożycia, choćby znalazł on tylko wyraz w separacji faktycznej, a do rozwodu nie doszło ( SN- 2003 ).

c) różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego

- zarówno praca i inna działalność zarobkowa jak i:

- nakład pracy osobistej przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Powód domaga się:

- ustalenie innej niż równa wysokości udziałów w majątku wspólnym albo

- pozbawienia drugiego małżonka całego udziału ( SN- 2003 ).

Wydaje się, że nie możliwe jest natomiast ustalenie nierównych udziałów tylko w częściach majątku wspólnego.

2) Podział majątku wspólnego- następuje zniesienie współwłasności w częściach ułamkowych- ponieważ kro odsyła do przepisów o dziale spadku, a przepisy o dziale spadku odsyłają do przepisów o współwłasności ułamkowej, nakazując ich stosowanie z zachowaniem odrębnych przepisów o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku, w związku z czym podział majątku wspólnego poddany został przede wszystkim unormowaniom o zniesieniu współwłasności ułamkowej.

3) Rozliczenie

- wydatków i nakładów dokonywanych z majątków małżonków

NAKŁADY- koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy już w majątku istniejących.

WYDATKI- koszty nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego.

- zaspokojenia długu jednego z małżonków z majątku wspólnego. ( Art. 45 )

- korzyści majątkowej, o którą nastąpił wzrost wartości majątku osobistego dzięki usługom świadczonym osobiście przez drugiego małżonka ( SN 1976 ),

- roszczenie z tytułu szkody w majątku wspólnym, wyrządzonej z winy jednego z małżonków ( SN 1958 ).

Kontrowersyjna jest kwestia

- wspólnej budowy małżonków na gruncie stanowiącym składnik majątku osobistego jednego z nich

- wzniesienia przez jednego z małżonków budowli przy użyciu środków majątku osobistego na gruncie będącym przedmiotem własności objętej zakresem majątku wspólnego obojga małżonków

W takim wypadku- Art. 231 §1 kc. Dopuszczalne jest już w czasie trwania wspólności ustawowej dochodzenie przez jednego małżonka przeniesienia na niego udziału we własności gruntu stanowiącego składnik majątku osobistego drugiego małżonka na podstawie Art. 231 §1 kc, jeżeli zabudowy gruntu budynkiem mieszkalnym dokonali oboje małżonkowie przed zawarciem małżeństwa, gdy pozostawali w konkubinacie.

Np. narzeczeni A i B w 1999 budują dla siebie dom, aby po zawarciu małżeństwa mieli gdzie mieszkać. Budowy dokonują na gruncie będącym własnością B wspólnymi nakładami ( zakładamy, że są mniej więcej równe ). W roku 2001 budowa zostaje zakończona i zaraz potem A i B zawierają małżeństwa, wprowadzając się do nowego domu. Grunt ( a więc także budynek- superficies solo cedit! ) pozostaje własnością B i należy do jego majątku osobistego ( prawo własności gruntu- przedmiot majątkowy nabyty przed powstaniem wspólności ustawowej- Art. 33 pkt 1 ). W takim wypadku małżonek A uznany będzie za posiadacza samoistnego w dobrej wierze ( liberalizacja orzecznictwa- zob. rozdział o ochronie własności ) i jakkolwiek oczywiście nie będzie mógł domagać się przeniesienia własności działki za wynagrodzeniem, to będzie mógł domagać się udziału we własności na gruncie B, na którym dom wzniesiono.

a) gdy małżonek poczynił wydatki z majątku wspólnego na jego majątek osobisty

Zasada: powinien je zwrócić.

Wyjątek: wydatki i nakłady konieczne na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.

b) gdy małżonek poczynił wydatki ze swego majątku osobistego na majątek wspólny.

Zasada: może żądać zwrotu tych wydatków i nakładów

Wyjątek:

- wydatki i nakłady zostały zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny

- nie zwiększyły one wartości majątku w chwili ustania wspólności.

Zasada: zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego,

Wyjątek: wcześniej, za nakazem sądowym,

- jeśli wymaga tego dobro rodziny

B. UMOWNE USTROJE MAJĄTKOWE- - jest to ustrój ukształtowany i przyjęty w umowie majątkowej małżeńskiej ( intercyzie ) ( Art. 47- 51⁵ ).

Umowa majątkowa małżeńska

Umowa ta nie jest typową umową cywilnoprawną- jest raczej umową organizacyjną, ustanawiającą któryś z czterech wymienionych niżej ustrojów majątkowych.

Forma- akt notarialny

Czas zawarcia:

- w czasie trwania małżeństwa,

- przed zawarciem małżeństwa- staje się wówczas skuteczna dopiero z chwilą zawarcia małżeństwa.

Może być:

- zmieniona- można przyjąć ustrój majątkowy inny niż dotychczasowy

- rozwiązana- jeśli w czasie trwania małżeństwa to

Zasada: powstaje wspólność ustawowa,

Wyjątek: strony postanowiły inaczej

Skuteczność umowy względem osób trzecich:

Art. 47¹- tylko wtedy, gdy osobom trzecim znane było:

- zawarcie umowy,

- rodzaj umowy.

Przykład: małżonkowie umową majątkową małżeńską ustanowili rozszerzoną wspólność majątkową na przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa, które w ustroju wspólności ustawowej stanowią składniki majątków osobistych. Następnie jeden z małżonków bez wymaganej zgody drugiego zawarł umowę darowizny rzeczy ruchomej włączonej do wspólności i wydał rzecz obdarowanemu. Drugi małżonek mógłby zakwestionować skuteczność i ważność umowy darowizny, jeżeli wykazałby, że obdarowany zawierając umowę darowizny wiedział o umowie majątkowej małżeńskiej i o jej rodzaju.

Przykład: jeden z małżonków po zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej, o której mowa wyżej, zawarł bez zgody drugiego małżonka umowę poręczenia. Za dług powinien był ponieść odpowiedzialność z majątku osobistego i tylko z niektórych składników majątku wspólnego ( Art. 41 §2 ). Jeżeli wierzyciel o umowie i jej rodzaju nie wiedział, będzie mógł domagać się zaspokojenia nie tylko z przedmiotów majątkowych, które po zawarciu umowy ustanawiającej rozszerzoną wspólność majątkową nadal stanowią składniki majątku osobistego dłużnika, lecz także z tych, które mocą umowy zostały objęte wspólnością ( a gdyby nie było umowy, to byłyby wciąż w majątku osobistym ).

Bardzo ciekawą konstrukcję przewiduje prawo upadłościowe. Załóżmy, iż mamy małżonka A i małżonka B. Są oni w ustroju wspólności ustawowej- istnieje majątek osobisty A ( Ma ), majątek osobisty B ( Mb ) i majątek wspólny ( Mw ). Małżonkowie 20.04.2005 zawierają intercyzę ustanawiającą dobrowolną rozdzielność majątkową- są Ma1 i Mb1 ). Następnie ogłoszona zostaje upadłość małżonka A. Ogłoszenie upadłości oznacza powstanie masy upadłościowej, w skład której wchodzi majątek upadłego istniejący w dniu ogłoszenia upadłości a także nabyty w toku postępowania ( a więc majątek osobisty A ) i majątek wspólny małżonków.

Jeżeli ogłoszenie upadłości nastąpiło po upływie 2 lat od dnia zawarcia intercyzy- to umowa jest skuteczna względem masy upadłości- w skład masy upadłościowej A wejdzie tylko Ma1 ( nie ma majątku wspólnego, więc nie może on wejść w skład masy upadłościowej ).

Jeżeli jednak ogłoszenie upadłości nastąpiło przed upływem 2 lat od dnia zawarcia intercyzy, to umowa jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłościowej- istnieją nadal Ma, Mb i Mw ). W skład masy upadłościowej wejdzie więc Ma i Mw, chociaż ani Ma ani Mw- zgodnie z umową, który normalnie w obrocie funkcjonuje, nie istnieje.

1) ROZSZERZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA

Zasada: Art. 48- stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej

Wyjątek: przepisy oddziału 2 ( o wspólności majątkowej ).

Zasada: Art. 49- można rozszerzyć wspólność majątkową na wszystkie przedmioty i prawa ( tzn. te określone w Art. 33, bo wszystkie inne i tak wchodzą do wspólności ustawowej ).

Wyjątek: nie można na:

- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

- prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającym odrębnym przepisom,

- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

- niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków

Jeżeli chodzi o przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.

Ochrona wierzyciela-

- wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności

- dłużnikiem jest tylko jeden małżonek

Wówczas wierzyciel może żądać z zaspokojenia się także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona ( czyli jest sankcja bezskuteczności względnej w stosunku do wierzyciela ).

Wydaje się, że wobec istnienia art. 47¹ art. 51 jest zbędny.

Ustanie rozszerzonej wspólności majątkowej ( Art. 50¹ )

Zasada: udziały małżonków są równe ( ale można dochodzić ustalenia nierównych udziałów )

Wyjątek: umowa małżeńska majątkowa stanowi inaczej.

2) OGRANICZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA- przepisy analogicznie.

Taka zawężona wspólność majątkowa może obejmować tylko jedną kategorię przedmiotów majątkowych, a nawet jeden przedmiot stanowiący majątek wspólny- a wszystkie inne będą należeć do majątków osobistych.

3) UMOWNA ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA ( Art. 51- 51¹ )

W tym ustroju są tylko dwa majątki:

a) MAJĄTEK OSOBISTY ŻONY

b) MAJĄTEK OSOBISTY MĘŻA

Nie występuje majątek wspólny, natomiast małżonkowie mogą nabywać przedmioty majątkowe na współwłasność ułamkową ( najczęściej po 1/2 ). Jeśli po np. 10 latach istnienia wspólności ustawowej małżonkowie zawrą umowę majątkową małżeńską ustanawiającą umowną rozdzielność majątkową, to dotychczasowy majątek wspólny staje się przedmiotem współwłasności ułamkowej po 1/2.

Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem ( Art. 51¹ ).

4) ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Z WYRÓWNANIEM DOROBKÓW ( Art. 51² - Art. 51⁵ ).

Zasada: w czasie trwania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosunki majątkowe małżonków układają się tak, jak w ustroju rozdzielności majątkowej ( Art. 51² ).

Wyjątki: po ustaniu ustroju żądanie wyrównania dorobku ( prawo podmiotowe kształtujące )

Legitymacja czynna:

- małżonek

- spadkobiercy zmarłego małżonka

Legitymacja bierna:

- drugi małżonek

Powód domaga się:

- wyrównania dorobku przez zapłatę lub przeniesienie prawa ( jeśli jego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka ) albo:

- zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobku ( jeśli spadkobiercy- to tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o:

- unieważnienie małżeństwa,

- rozwód,

- orzeczenie separacji,

DOROBEK- Art. 51³- każdego z małżonków- wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. Dorobek będzie stanowić wartość przedmiotów majątkowych ustalona wg stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i wg cen z chwili rozliczenia. Przy jego obliczaniu

a) pomija się:

- przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej i wymienione w art.33 pkt. 2, 5- 7, 9,

- przedmioty nabyte w zamian za nie

b) dolicza się wartość:

- darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych,

- usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,

- nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

C. PRZYMUSOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY ( PRZYMUSOWA ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA )- ( Art. 52- 54 )- system stosunków majątkowych małżonków powstający w wypadkach, w których wymaga tego interes małżonków, ich rodziny lub wierzycieli, powstający niezależnie od woli małżonków lub wbrew ich woli, istniejący przez czas trwania określonych w ustawie okoliczności, i co do zasady- nie podlegający przerwaniu przez zainteresowanych małżonków w trybie umowy majątkowej małżeńskiej. Występuje w postaci ROZDZIELNOŚCI MAJĄTKOWEJ.

Powstanie przymusowej rozdzielności majątkowej

1) orzeczenie sądu ( Art. 52 )

- żądanie małżonka ( ów ),

- ważne powody-

Ważne powody- Dalsze istnienie dotychczasowego ustroju majątkowego nie służy dobru założonej przez małżonków rodziny, a nawet jest sprzeczne z zasadami prawa rodzinnego, zaniedbywanie obowiązków względem rodziny, brak starań o powiększenie lub utrzymanie majątku wspólnego, lekkomyślne zarządzanie składnikami majątku wspólnego, powodujące straty majątkowe, samodzielne zaciąganie zobowiązań.

Zasada: Powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia.

Wyjątek: Powstaje z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa,

- wyjątkowe wypadki, w szczególności gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu.

2) z mocy prawa

a) ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków ( Art. 53 §1 )

Jeżeli małżeństwo zostało zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie i następnie unieważnione, to do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunków majątkowych stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, tak więc przyjąć należy, iż między małżonkami- w okresie małżeństwa przed jego unieważnieniem istniała przymusowa rozdzielność majątkowa.

b) ogłoszenie upadłości jednego z małżonków ( Art. 53 §1 )

c) orzeczenie separacji ( Art. 54 §1 )

Ustanie przymusowej rozdzielności majątkowej:

1) umowa majątkowa małżeńska,

Przepisy o tym nie wspominają- literalna wykładnia doprowadziłaby do wniosku, że nie ma możliwości zniesienia przymusowej rozdzielności majątkowej ustanowionej przez sąd. Wydaje się, że możliwe jest zawarcie takiej umowy, gdy rozbieżności stanowisk małżonków ustaną i osiągną oni porozumienie w sprawie przyjęcia innego ustroju niż ustrój przymusowej rozdzielności majątkowej, chyba, że istnieją przesłanki powodujące powstanie przymusowej rozdzielności majątkowej z mocy prawa. To samo należy stosować do Art. 54§2.

2) z mocy prawa ( zostaje zastąpiona wspólnością ustawową )

a) uchylenie ubezwłasnowolnienia ( Art. 53 §2 ),

b) uchylenie, umorzenie lub ukończenie postępowania upadłościowego ( Art. 53 §2 )

c) Zasada: zniesienie separacji ( Art. 54 §2 )

Wyjątek: przymusowa rozdzielność majątkowa jest utrzymana- orzeczenie sądu na zgodny wniosek małżonków.

USTANIE MAŁZEŃSTWA

Małżeństwo może ustać:

I) Z MOCY PRAWA

1) ŚMIERĆ MAŁŻONKA- kro o tym nie wspomina. Do tej zasady nawiązują jednak inne przepisy ( Art. 55 asc ). Dowodem ustania jest

- odpis zgonu jednego z małżonków

- odpis postanowienia sadu o stwierdzenie zgonu

2) UZNANIE ZA ZMARŁEGO ( Art. 55 )

Zasada: Domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego małżonka została oznaczona jako chwila śmierci.

Wprowadzając takie domniemania, ustawodawca daje możliwość zawarcia drugiego małżeństwa, które nie jest uznawane za bigamiczne na skutek tego, że uznany za zmarłego małżonek żyje, jeżeli strony o tym nie widziały. Uznanie żyjącego małżonka za zmarłego ma ten skutek, że w stosunku do drugiego małżonka niweczy ono zawarty w art. 13 zakaz ponownego małżeństwa. Jeżeli okaże się, że uznany za zmarłego żyje, to odpada domniemanie, a jedynie zawarcie drugiego małżeństwa w niewiedzy o tym, ze uznany za zmarłego żyje, powoduje ustanie pierwszego i to z chwilą zawarcia drugiego małżeństwa. Taka sytuacja występuje, gdy choć jedna ze stron zawierających nowe małżeństwo nie wiedziała o nieprawdziwości uznania za zmarłego. Przepis nie posługuje się wprost pojęciem złej wiary, tylko wiedzą. Różnica polega na tym, że:

- przy złej wierze- osoba nie wiedziała albo mogła się dowiedzieć z łatwością

- przy braku wiedzy- osoba nie wiedziała ( tylko ).

Jeżeli strony dowiedzą się później, że uznany za zmarłego żyje, to również nie ma to wpływu na ważność drugiego małżeństwa.

Zob. tez. uznanie za zmarłego.

Uznanie za zmarłego nie niweczy natomiast zakazu z art. 13 w stosunku do osoby niesłusznie uznanej za zmarłą. Nie może ona z powołaniem się na Art. 55 §1 zawrzeć ponownego związku małżeńskiego. Osoba ta ma natomiast interes prawny w ustaleniu, że jej małżeństwo ustało w chwili zawarcia ponownego związku przez drugiego małżonka.

II) NA SKUTEK ORZECZENIA SĄDOWEGO

1) ROZWÓD

2 modele w porządkach prawnych:

a) rozwód jako sankcja za dopuszczenie się określonych czynów lub rażące naruszenie obowiązków małżonków, uzależnia się dopuszczalność rozwodu jedynie od winy jednego z małżonków, z reguły ustawodawca wymienia katalog bezwzględnych przyczyn. Model ten kładzie nacisk na ochronę pokrzywdzonego małżonka,

b) model drugi- kładzie nacisk na to, że pożycie uległo rozkładowi i to ostateczność- rozwód ma zakończyć istnienie więzi, która stała się fikcyjna, jest remedium.

c) model mieszany- którym posługuje się większość obecnych systemów prawnych.

O rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód sąd orzeka w procesie, który podlega zasadom tzw. postępowania odrębnego ( Art. 425- 446 kpc ), podlega też ogólnym zasadom spraw mających za przedmiot dochodzenie stanu cywilnego.

Stronami w postępowaniu o rozwód mogą być tylko osoby osobiście i bezpośrednio zainteresowane wynikiem sprawy. Inne osoby nie mogą brać udziału w sprawie rozwodowej ani jako strony ani jako interwenienci uboczni. Legitymacja czynna nie przysługuje prokuratorowi.

PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI ROZWODU:

1) Rozkład pożycia:

Możemy mówić o pożyciu w 3 znaczeniach:

- psychicznym ( wzajemna miłość ),

- fizycznym ( obcowanie płciowe ),

- gospodarczym ( wspólne prowadzenie domu i zaspokajanie potrzeb rodziny ).

- trwały- ( a nie długotrwały )- gdy wg zasad doświadczenia życiowego jest pewne, że małżonkowie już do siebie nie powrócą. Sąd nie ocenia długości rozkładu, ale prognozuje na przyszłość, ale czas trwania tego stanu ma z reguły istotne znaczenie tej oceny.

i:

- zupełny- gdy nie istnieje między małżonkami żadna z niż. wymienionych więzi:

- podstawowe znaczenie ma więź uczuciowa ( jeśli jest, nie ma pozwu ),

- gdy przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostają pewne elementy gospodarczej, rozkład pożycia może mimo to być uznany za zupełny,

- natomiast nawet sporadyczne tylko stosunki fizyczne będą wskazywać, że rozkład pożycia nie jest zupełny,

- brak niektórych więzi może być usprawiedliwiony szczególnymi okolicznościami.

2) wskutek rozwodu nie może ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo

Badanie ad casum- nie obowiązuje domniemanie, że dobro dzieci z reguły sprzeciwia się rozwodowi, nie obowiązuje też domniemanie odwrotne. Sąd w ocenie może korzystać z pomocy biegłych, psychologów etc.

Gdy chodzi o dzieci pełnoletnie- zob. przesłanka następna,

3) rozwód nie może być sprzeczny z zasadami współżycia społecznego- tzn. gdy prowadziłby do rażącej krzywdy małżonka sprzeciwiającemu się rozwodowi, ale gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy społeczno- wychowawcze ( szczególnie, gdy w rachubę wchodzi potrzeba zapewnienia drugiemu małżonkowi szczególnej opieki ). Przyjmuje się jedna, że w wypadku wyłącznej winy małżonka sprzeciwiającego się rozwodowi z reguły sprzeczność z zasadami współżycia społecznego nie występuje.

4) rozwód jest niedopuszczalny, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia

Wyjątek: drugi małżonek-

- wyraził zgodę na rozwód-

oznacza zgodę, ale nie jest równoznaczna z akceptacją stanowiska powoda co do winy i co do innych jego żądań. Sąd ma obowiązek ustalenia motywów tej zgody oraz wyjaśnienia, czy strona podjęła decyzję z rozwagą i swobodnie. Zgoda na rozwód nie niweczy pozostałych przesłanek, a nawet jeżeli spełnione są wszystkie pozostałe, to i tak sąd nie jest nią związany. Zgoda może być cofnięta aż do wydania wyroku przez sąd II instancji.

- jego odmowa zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

NEMO AUDITUR TUPITUDINEM SUAM ALLEGAS- nikt nie może powoływać się na własną niegodziwość. Kodeks nie określa na czym polega wina rozkładu- miarodajne wydaje się ogólne pojęcie winy na gruncie przepisów prawa cywilnego. Winnym jest ten małżonek, który narusza obowiązki wynikające z małżeństwa.

SĄD ORZEKA:

1) Z URZĘDU

a) o ROZWODZIE- element podstawowy, warunkuje pozostałe. Datą ustania małżeństwa jest data uprawomocnienia się wyroku ( sąd nie ma możliwości ustalenia innej daty ).

b) o WINIE ( Art. 57 )

Zasada: sąd ma obowiązek jej orzeczenia,

Wyjątek: sąd obligatoryjnie zaniechuje orzekania o winie na zgodne żądanie małżonków. W takim wypadku powstają skutki takie, jakby żaden z małżonków winy nie ponosił ( skutki głównie w zakresie obowiązku alimentacyjnego, udziały w majątku wspólnym ).

c) o WŁADZY RODZICIELSKIEJ nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków( Art. 58 §1 )- sąd rozwodowy zastępuje tu sąd opiekuńczy.

Sąd może powierzając wykonywanie władzy jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień względem dziecka.

Zawarte w wyroku rozwodowym orzeczenie o władzy rodzicielskiej może być zmienione przez sąd opiekuńczy, ale tylko w razie zmiany okoliczności i stosownie do stanu w jakim orzekł sąd rozwodowy.

d) o WYSOKOŚCI PONOSZENIA KOSZTÓW UTRZYMANIA I WYCHOWANIA DZIECKA,

Najczęściej zasądza się od jednego z rodziców określoną rentę alimentacyjną i zobowiązuje się tego z rodziców, któremu powierza się wykonywanie władzy rodzicielskiej, do ponoszenia pozostałych kosztów utrzymania dziecka.

Gdy bezpośrednia piecza została powierzona innej osobie- alimenty od obu.

Sąd nie może od niego odstąpić, dlatego, że jeden z małżonków wnosi o powierzenie mu dziecka "na jego koszt".

e) o SPOSOBIE KORZYSTANIA ZE WSPÓLNIE ZAJMOWANEGO MIESZKANIA ( Art. 58 §2 )- dodany w 1975.

- jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie- korzystanie przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania przez rozwiedzionych małżonków.

Orzekając o wspólnym mieszkaniu sąd uwzględnia przede wszystkim:

- potrzeby dzieci,

- potrzeby małżonka, któremu powierza sprawowanie władzy rodzicielskiej,

Chodzi o mieszkanie wspólne nie w sensie prawnym, lecz w sensie wspólnego zamieszkiwania niezależnie od tego, kto ma tytuł prawny.

2) NA ŻĄDANIE JEDNEGO Z MAŁŻONKÓW

a) EKSMISJĘ- może nakazać sąd, jeżeli

- jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie,

- lokal, z którego eksmituje się małżonka nie należy do jego majątku odrębnego

Nie pozbawia ona jednak tytułu do wspólnego mieszkania- może ona zostać objęta postępowaniem o podział majątku wspólnego.

b) PODZIAŁ MAJĄTKU WSPÓLNEGO ( Art. 58 §3 )-jeżeli przeprowadzenie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

W wyroku rozwodowym sąd nie orzeka o ustaniu ustawowego ustroju majątkowego, ponieważ ustaje on ex lege z chwilą uprawomocnienia się tego wyroku. Do noweli z 1975 podział mógł być dokonany dopiero po ustaniu małżeństwa, a więc w przypadku rozwodu właśnie po uprawomocnieniu się wyroku. Odbywało się to w postępowaniu nieprocesowym.

Obecnie może być dokonany podział w procesie, należy pamiętać, że podział dzieli w takim wypadku zależy od orzeczenia rozwodowego.

Do podziału w procesie stosuje się ponadto szczególne zasady tego podziału:

Wytyczne z 1978:

- wniosek jest niedopuszczalny, jeżeli już wspólnota majątkowa już wcześniej ustała i toczy się odrębne postępowanie o podział wspólnoty ustawowej,

- wniosek jest niedopuszczalny, gdy dokonanie podziału wymagałoby udziału osoby trzeciej w sprawie rozwodowej,

- dopuszczalne jest przeprowadzenie podziału w procesie rozwodowym na podstawie ugody sądowej.

3) NA ZGODNY WNIOSEK

- zgoda drugiego małżonka na jego opuszczenie bez dostarczania lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego

- możność podziału bądź przyznania jednemu z małżonków

a) PODZIAŁ WSPÓLNEGO MIESZKANIA-

Przedmiotem takiego podziału może być mieszkanie, do którego obu małżonkom przysługuje wspólnie tytuł prawno- rzeczowy ( współwłasność zarówno łączna jak i w częściach ułamkowych, spółdzielcze prawo do lokalu, wynikające z umowy najmu )- chodzi o mieszkanie wspólne w sensie prawnym. Dokonanie podziału jest definitywne- powstają dwa odrębne mieszkania. Jeżeli konieczna jest przebudowa, konieczne jest uzyskanie zgody właściwego podmiotu.

b) PRZYZNANIA MIESZKANIA JEDNEMU Z MAŁŻONKÓW.

Małżonek, któremu sąd przyznał mieszkanie staje się wyłącznym podmiotem- przysługującego dotychczas obojgu- prawa do lokalu lub stosunku najmu. Prawo drugiego małżonka wygasa.

Sąd może na zgodne żądanie stron orzec o obowiązku dokonania odpowiedniej spłaty lub dopłaty z tego tytułu na rzecz drugiego małżonka- tylko w razie zgodnego określenia przez małżonków wysokości, terminu i innych warunków spłaty ( inaczej- odrębne postępowanie ).

ZASADA INTEGRALNOŚCI WYROKU SĄDOWEGO

Postanowienia wyroku stanowią nierozerwalną całość- zaskarżenie co najmniej jednego postanowienia powoduje konieczność uchylenia całego wyroku ( łącznie z orzeczeniem o rozwodzie ). Odnosi się ona do środków koniecznych- zamieszczonych z urzędu.

Wyjątki: nie podlega obowiązkowi uchylenia wyrok w razie:

- skutecznego zaskarżenia tylko rozstrzygnięcia o alimentach,

- w części dotyczącej mieszkania,

- o podziale majątku.

ZASADA WYŁĄCZNOŚCI POSTĘPOWANIA ROZWODOWEGO- od chwili, gdy zostało wszczęte tylko sąd rozwodowy ma możliwość wszechstronnej oceny całokształtu spraw rodziny,

SKUTKI ROZWODU:

Następują z chwilą uprawomocnienia się wyroku. Małżonkowie zmieniają z tą chwilą stan cywilny. Wyrok jest konstytutywny, skutki działają ex nunc. Rozwód nie przywraca jednak stanu sprzed małżeństwa:

- pozostaje stan cywilny rodziców względem dzieci ( zmienia się jedynie wykonywanie władzy rodzicielskiej ),

- trwa powinowactwo,

- może trwać obowiązek alimentacyjny między małżonkami,

- nazwisko- Art. 60- może powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa:

- małżonek rozwiedziony,

- który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje nazwisko,

- oświadczenie złożone przed kierownikiem usc.

- ustaje ustawowy ustrój majątkowy

- dochodzić można jedynie odszkodowania za szkody i cierpienia spowodowane czynami ( kto doprowadził? ) do rozkładu pożycia, ale są one niezależne od rozowdu.

OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY ( DOSTARCZANIA ŚRODKÓW UTRZYMANIA ) MIĘDZY ROZWIEDZIONYMI MAŁŻONKAMI ( Art. 60 ).

Cel społeczno- gospodarczy- sprzeczne z zasadami współżycia społecznego byłoby pozostawianie bez żadnego zabezpieczenia po rozwodzie małżonka potrzebującego pomocy, zwłaszcza tego, który nie dał powodu do rozwiązania małżeństwa.

- roszczenie alimentacyjne nie mają charakteru odszkodowawczego, bo prawo polskie nie przewiduje naprawienia szkody, jakiej jeden z małżonków doznał w wyniku rozwodu ( zob. wyż. ),

- źródłem obowiązku alimentacyjnego nie jest orzeczenie rozwodu, ale małżeństwo, prawo to istnieje nie z powodu rozwodu, lecz mimo rozwodu.

PRZESŁANKI- alimentów może żądać:

1) MAŁŻONEK ROZWIEDZIONY,

2) KTÓRY NIE ZOSTAŁ UZNANY ZA WYŁĄCZNIE WINNEGO ROZKŁADU POŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO, tzn. może się domagać:

a) niewinny od winnego

b) niewinny od niewinnego ( jeśli nie orzeczono winy )

c) winny od winnego

3) NIEDOSTATEK MAŁŻONKA domagającego się alimentów- osoba nie ma środków na zaspokojenie swoich usprawiedliwionych potrzeb.

Wyjątek: małżonek domagający się alimentów nie musi znajdować się w niedostatku, jeśli:

- jeśli żąda niewinny od winnego,

- rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego,

- żądanie małżonka ( orzeczenie jest fakultatywne ! ).

WYSOKOŚĆ ALIMENTÓW- wyznaczana jest przez:

a) usprawiedliwione potrzeby uprawnionego,

b) możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego ( możliwości- a nie to, co ma ).

Ustanie obowiązki alimentacyjnego:

a) śmierć jednej ze stron ( obowiązek alimentacyjny i prawo do alimentów nie są dziedziczne ),

b) zawarcie nowego małżeństwa przez małżonka uprawnionego ( ale nie zobowiązanego ! ).

Nie powoduje wygaśnięcia takiego obowiązku zawarcie ślubu kościelnego, ale sąd powinien rozważyć tę okoliczność przy ocenie zgodności dochodzonego roszczenia z zasadami współżycia społecznego ( SN- 1992 ).

c) z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, jeśli:

- zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia,

- sąd ze względu na wyjątkowe okoliczności, na żądanie uprawnionego, przedłuży termin ( sformułowanie nieściśle, chodzi oczywiście o przedłużenie obowiązku ).

- przedłużenie może nastąpić także na drodze umowy zawartej przez byłych małżonków ( SN ).

SEPARACJA

Była ona unormowaniem propagowanym przez partie prawicowe - „rozwód dla katolików”

Należy odróżnić:

a) separację faktyczną- nie istnieje wspólne pożycie, natomiast stan prawny się nie zmienia,

b) separację sądową ( o której mowa niżej )- unormowana prawnie i orzekana przez sąd w orzeczeniu o charakterze konstytutywnym- usankcjonowanie orzeczeniem sądowym stanu separacji faktycznej ze skutkami typowymi dla orzeczenia rozwodu, zawsze jednak z wyjątkiem zniesienia więzi małżeńskiej.

Jej orzeczenie może nastąpić:

a) zasada: w trybie procesowym ( legitymacja wąska z wyłączeniem prokuratora i osób trzecich ),

b) wyjątek: w trybie nieprocesowym, jeśli:

- małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci,

- zgodne żądanie małżonków.

Właściwe rzeczowo są sądy okręgowe.

PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI SEPARACJI ( Art. 61¹ ):

1) zupełny rozkład pożycia między małżonkami ( tym się różni separacja od rozwodu, że nie musi być trwały ),

2) nie może ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo:,

3) nie może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego z innych względów

4) nie można również orzec separacji ( ZASADA PRYMATU ROZWODU ), gdy:

- jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi rozwodu i:

- rozwód jest dopuszczalny ( jeśli nie jest- to sąd orzeka separację ).

Skutki separacji:

Zasada: Art. 61¹ takie jak rozwodu.

Wyjątek: z ustawy

- małżonkowie nie mogą ponownie zawrzeć małżeństwa,

- obowiązek wzajemnej pomocy, jeśli wymagają tego względy słuszności

- nie zmienia się nazwisko

- powstaje przymusowa rozdzielność majątkowa,

- dziedziczenie- Art. 935¹ - małżonkowie w separacji nie dziedziczą po sobie ustawowo,

- nie stosuje się przepisu Art. 61³ o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego,

- domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki nie ma zastosowania, jeśli dziecko urodzi się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

Ustanie separacji:

- rozwiązanie małżeństwa,

- zniesienie małżeństwa ( Art. 61⁶ )- na zgodne żądanie małżonków ( obligatoryjnie )

Zasada: z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki, powstaje ustawowy ustrój majątkowy.

Wyjątek:

- na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami przymusowej rozdzielności majątkowej ( w trybie postępowania nieprocesowego ).

- sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem

STOSUNKI POMIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI

I. STOSUNKI POLEGAJĄCE NA POCHODZENIU DZIECKA OD RODZICÓW ( Art. 62- 86 ).

POCHODZENIE- fakt biologiczny, któremu prawo nadaje znaczenie zdarzenia prawnego. Może dojść jednak do rozbieżności między stanem prawnym a rzeczywistym..

Dziecko może pochodzić tylko od 1 matki i od 1 ojca. Dopóki ojcostwo jednego mężczyzny jest względem dziecka w rozumieniu prawa ustalone, ustalenie ojcostwa innego mężczyzny jest niedopuszczalne.

- nie można ustalić ojcostwa innego mężczyzny względem dziecka urodzonego przez mężatkę, dopóki nie obali się domniemania ojcostwa z art. 62 ( SN. 1966 ),

- nie można sądownie ustalić ojcostwa co do dziecka, które zostało uznane przez innego mężczyznę ( SN 1956

Pochodzenie należy do tzw. praw stanu. Do ich dochodzenia właściwa jest droga procesu, który podlega zasadom postępowania odrębnego ( Art. 425- 35, 453- 58 kpc ), wyrok jest skuteczny względem osób trzecich. Orzeczenie mają charakter deklaratywny i mają moc wsteczną. Niedopuszczalna jest odmowa przeprowadzenia jednego z cieszących się naukową pewnością dowodów na tej podstawie, że wynik jest niepewny- zawsze na żądanie strony, także z urzędu- nie zwalnia to jednak sądu od przeprowadzenia innych dowodów.

DOWODY:

- dowód z krwi- dziecko cechę krwi dziedziczy po ojcu lub matce, jeżeli więc ma inną grupę krwi niż matka i domniemany ojciec dziecka, to z pewnością ( przy założeniu, że macierzyństwo jest pewne, dowód prowadzi do zaprzeczenia ojcostwa. Można więc ojcostwo wykluczyć, ale nie stwierdzić,

- dowód z DNA ( kosztuje ok. 2000 zł )- pozwala z prawdopodobieństwem równym praktycznej pewności potwierdzić ojcostwo ( SN 1997 ).

- niezdolność płciowa mężczyzny ( w okresie poczęcia, a nie w okresie badania ! ):

- IMPOTENTIA COEUNDI- niezdolność do fizycznego współżycia,

- IMPOTENTIA GENERANDI- niezdolność do zapłodnienia kobiety,

- zestawienie czasu obcowania domniemanego ojca z matką dziecka ze stopniem rozwoju dziecka.

Np. pozwany obcował z matką dziecka jedynie na 6 miesięcy przed urodzeniem się dziecka, a przy porodzie zostało stwierdzono ponad wszelką wątpliwość, że dziecko przyszło na świat w pełni donoszone,

- zmniejszona zdolność do zapłodnienia matki ( teoria Ogino- Knausa )- obcowanie w tym okresie nie wyklucza całkowicie zajścia kobiety w ciąże, ale praktyka przyjmuje, że prawdopodobieństwo jest znikome,

- badanie cech antropologicznych ( dowód z podobieństwa )- gdy dziecko ukończyło 3 lata, powinien zostać poprzedzony dowodem z krwi. Wobec praktyki badań DNA ten dowód utracił przydatność.

SZTUCZNE ZAPŁODNIENIE KOBIETY ( INSEMINATIO ARTIFICIALIS )

Kro w ogóle się tą problematyką nie zajmuje, w szczególności nie rozstrzyga kwestii najważniejszej:

- czy dziecko poczęte tak przez mężatkę pochodzi w rozumieniu prawa od męża matki, czy od dawcy nasienia, co zależy od tego, czy dawcą tym jest:

- mąż matki ( INSEMINACJA HOMOLOGICZNA ),

- obcy mężczyzna ( INSEMINACJA HETEROLOGICZNA ).

Dotychczas jedyny raz SN zajmował stanowisko w tej sprawie w 1983- żądanie męża matki zaprzeczenia ojcostwa co do dziecka poczętego w wyniku dokonanego za zgodą tego męża sztucznego zapłodnienia nasieniem innego mężczyzny może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ( nadużycie prawa podmiotowego- wyjątkowo Art. 5 kc będzie podstawą oddalenia praw ).

I) MACIERZYŃSTWO- MATER SEMPER CERTA EST- matka jest zawsze pewna.

W związku z tym problematykę macierzyństwa w kro w zasadzie pominięto. Ustalenie osoby matki wynika z łatwo dostrzegalnego faktu, jakim jest poród, co z kolei znajduje odbicie w akcie urodzenia dziecka. Do ustalenia macierzyństwa w zwykłym trybie dochodzi w toku czynności zmierzających do sporządzenia aktu urodzenia- prawidłowo dokonany wpis- akt urodzenia stanowi wyłączny dowód macierzyństwa ( Art. 39- 40 asc ).

Pojawia się natomiast problem, co dzieje się, gdy następuje zapłodnienie poza organizmem kobiety i implantacja zapłodnionej komórki jajowej kobiecie niebędącej dawczynią komórki rozrodczej ( MACIERZYŃSTWO ZASTĘPCZE ). Sporne jest, która kobieta powinna uchodzić za matkę:

- czy ta, która dziecko urodziła,

- czy też dawczynie komórki rozrodczej.

Dochodzenie macierzyństwa przed sądem:

a) powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa ( jeśli ktoś kwestionuje ) polega to na obaleniu w drodze orzeczenia sądowego domniemania pochodzenia dziecka od kobiety ujawnionej w akcie urodzenia jako jego matka.

b) powództwo o ustalenie macierzyństwa- stwierdzenie przez sąd, że określona kobieta jest matką dziecka. ( gdy ktoś dąży do ujawnienia osoby matki w akcie ):

- gdy matka od początku nie była wpisana, gdyż dziecko miało status dziecka nieznanych rodziców

- gdy osoba matki została wykreślona z aktu urodzenia na skutek uprzedniego zaprzeczenia macierzyństwa przez sąd.

Są to dwa osobne procesy- kobieta, która twierdzi, że jest matką dziecka, nie może w jednym powództwie domagać się zaprzeczenia macierzyństwa kobiety wpisanej do aktu urodzenia jako matka dziecka oraz ustalenia swego macierzyństwa.

Do szczególnie drastycznych przypadków należą sytuację, gdy do takich dwóch procesów dochodzi na skutek "zamiany" dzieci w szpitalu. Czasem do nieprawdziwego wpisania osoby matki do aktu urodzenia dochodzie na skutek celowego wprowadzenia urzędnika stanu cywilnego w błąd, aby tą drogą obejść np. przepisy o przysposobieniu albo ukryć poród, jaki odbyła niezamężna kobieta, np. jako matka do aktu urodzenia zostaje wpisana zamężna siostra rzeczywistej matki. Po upływie pewnego czasu zainteresowanie często dążą do wyprostowania tych nieścisłości.

Legitymacja czynna ( bierna też ) przysługuje ( na zasadach ogólnych- art. 189 kpc )- osobie bezpośrednio zainteresowanej:

- dziecko,

- matka, której macierzyństwo wchodzi w grę,

- ojciec, której dotknie wyrok,

- przysposabiający.

Nie jest dopuszczalne zaprzeczenie macierzyństwa przed urodzeniem, nie mają zastosowanie przepisy dotyczące zaprzeczenia ojcostwa.

Ustalenie macierzyństwa jest konieczną przesłanką materialnoprawną ustalenia ojcostwa ( dopóki niewiadoma jest matka, nie można stwierdzić kto jest ojcem- niedopuszczalne jest nawet uznanie ):

- ustalenie nieistnienia macierzyństwa eliminuje automatycznie ojcostwo związane z zaprzeczonym macierzyństwem,

- ustalenie macierzyństwa może za sobą pociągać ustalenie ojcostwa- chodzi o domniemanie.

II) OJCOSTWO- są 3 wzajemnie wykluczające się sposoby ustalenia ojcostwa.

1) Zasada: Art. 62- DOMNIEMANIE POCHODZENIA DZIECKA OD MĘŻA MATKI- PATER EST QUEM NUPITAE DEMONSTRANT- jeżeli dziecko urodziło się:

a) w czasie trwania małżeństwa

Wyjątek: dziecko urodziło się po upływie 300 dni ( najdłuższa ciąża ) od orzeczenia separacji ( bo jej przesłanką jest zupełny rozkład pożycia, w tym fizycznego ).

b) poza małżeństwem, ale przed upływem 300 dni od jego ustania, unieważnienia

Wyjątek: matka zawarła drugie małżeństwo, a dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa- domniemywa się, iż pochodzi ono od drugiego męża.

Np. matka ( A ) rozwiodła się ze swoim mężem ( B ) 01.04.2005 będąc w ciąży z konkubentem ( C ). Po rozwodzie zawiera ona 01.05.2005 małżeństwo z C. 01.09.2005 rodzi się dziecko. W takiej sytuacji, mimo iż urodziło się przed upływem 300 dni od ustania pierwszego małżeństwa, to domniemywa się, że ojcem dziecka jest C, ponieważ gdy dziecko się urodziło, małżeństwo drugie było już zawarte. Gdyby natomiast dziecko urodziło się przed zawarciem drugiego małżeństwa, a przed upływem 300 dni od dnia ustania, to obowiązywałoby domniemanie, iż ojcem dziecka jest B.

Są to domniemania iuris tantum- mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

1) POWÓDZTWO O ZAPRZECZENIE OJCOSTWA- obalenie w drodze sądowej domniemania pochodzenia dziecka od męża matki.

Legitymacja czynna:

- mąż matki ( Art. 63 )- w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę ,

- przedstawiciel ustawowy męża matki, jeśli:

- mąż matki został całkowicie ubezwłasnowolniony,

- z powodu choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych,

- zapadł na nie w ciągu terminu do wytoczenia powództwa

Termin:

- 6 miesięcy od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego,

- 6 miesięcy od dnia, w którym przedstawiciel ustawowy powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka ( jeśli powziął po ustanowieniu )

- matka dziecka ( Art. 69 §1 )- 6 miesięcy od urodzenia dziecka,

- pełnoletnie dziecko ( Art. 70 )- w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości

- prokurator ( Art. 86 )- bez terminu.

Legitymacja bierna:

- mąż- przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje, to dziecku ( Art. 66 ),

- matka- przeciwko dziecku i ojcu, a jeżeli ojciec nie żyje, to dziecku ( Art. 69 §2 ),

- dziecko pełnoletnie- przeciwko mężowi matki i matce, a jeżeli mąż nie żyje- przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy ( Art. 70 §2 )

- prokurator- przeciwko dziecko, matce i jej mężowi, a jeżeli mąż nie żyje- przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd ( Art. 454 §2 kpc ).

Terminy:

- podane wyżej ( prekluzyjne )

- nie jest dopuszczalne zaprzeczenie ojcostwa po śmierci dziecka ( Art. 71 ) jak również przed urodzeniem się dziecka.

Powód domaga się:

- zaprzeczenia ojcostwa

- swojego ( ojciec )

- swojego męża ( matka ),

- męża swojej matki ( dziecko ).

PRZESŁANKI ZAPRZECZENIA OJCOSTWA:

Zasada: Art. 67- trzeba wykazać niepodobieństwo, żeby mąż mógł być ojcem dziecka, jeśli

- dziecko urodziło się po upływie 180 dnia od zawarcia małżeństwa.

- przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia

Niepodobieństwo- w każdej sytuacji, która wyłącza ojcostwa męża matki dziecka:

Wyjątek: Art. 68- wystarczy, iż mąż złoży oświadczenie, że nie jest ojcem dziecka, jeżeli:

- dziecko urodziło się przed upływem 180 dnia od zawarcia małżeństwa

Wyjątek od wyjątku:

- mąż obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300 dniu a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka albo,

- zawierając małżeństwo wiedział, że żona jest w ciąży.

Skutki zaprzeczenia:

- dziecko przestaje być dzieckiem męża matki,

- ustają wynikłe z tego tytułu prawa i obowiązki,

- wyrok ma moc wsteczną od chwili urodzenia/poczęcia się dziecka.

2) obalenie następuje także na skutek zaprzeczenia macierzyństwa matki ( zob. wyż. ).

2) UZNANIE DZIECKA- dobrowolny akt mężczyzny dokonany za zgodą określonych osób, który przyznaje, że jest ojcem dziecka jednocześnie wyrażając wolę nawiązania z tym dzieckiem stosunku prawnego. Na podstawie art. 80 uznać należy, iż jest to oświadczenie woli, jest też zarazem oświadczeniem wiedzy, gdyż stwierdza fakt znany temu, kto to oświadczenie składa.

Możliwe jest gdy:

Powinno być zgodne ze stanem faktycznym, ale organ przyjmujący oświadczenia tego nie bada, ma jednak obowiązek odmowy przyjęcia, jeśli jest oczywiste, że to nie ojciec.

PRZESŁANKI UZNANIA DZIECKA

1) uznać może tylko ojciec

- jeśli ojciec nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, to przedstawiciel ustawowy nie może w jego imieniu dziecka uznać ( Art. 73 ),

- jeśli ojciec ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, to potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego ( Art. 74 )- zgoda w tej samej formie co uznanie ( SN- 1973 ).

2) można uznać tylko takie dziecko, co do którego brak jest ujawnienia ojcostwa:

- nie zachodzie domniemanie z Art. 61 albo,

- domniemanie takie zostało obalone

Może być to dziecko:

- urodzone,

- nasciturusa ( Art. 75 ),

- zmarłe, jeśli dziecko nie pozostawiło zstępnych ( Art. 76 ).

3) zgoda odpowiednich podmiotów ( Art. 77 )

a) MATKI

Zasada: zgoda matki jest bezwzględnie konieczna

Wyjątki:

- jeśli dziecko jest pełnoletnie, to nie jest konieczna, gdy:

- matka nie żyje,

- porozumienie z nią napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody,

- w pozostałych przypadkach zamiast jej zgody potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego dziecka, gdy:

- matka nie żyje,

- nie przysługuje jej władza rodzicielska,

- porozumienie z nią napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Do czasu wyrażenia zgody, uznanie dziecka jest neotium claudicans ( SN- 1963 ).

Forma i termin zgody ( Art. 78, 79 )

Zgoda może być wyrażona:

- w formie przewidzianej dla uznania dziecka albo:

- w kraju- przed kierownikiem usc albo sądem opiekuńczym

- za granicą- przed polskim konsulem albo osobą wyznaczoną do wykonywani funkcji konsula, jeśli uznanie dotyczy dziecka, którego rodzice są obywatelami polskimi,

- notariuszem, w razie niebezpieczeństwa grożącego życiu ojca lub dziecka.

- w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym,

W terminie:

- przed uznaniem,

- jednocześnie z nim,

- w ciągu 3 miesięcy od daty uznania.

Uznanie działa ex tunc- od chwili urodzenia się dziecka ( np. obowiązek alimentowania od urodzenia ). Osoba, która za niego łożyła uzyskuje roszczenie regresowe.

PROCES O UNIEWAŻNIENIE UZNANIA DZIECKA- pozbawienie mocy tej czynności prawnej przez sąd ( analogicznie do zaprzeczenia ojcostwa )

Legitymacja czynna:

- mężczyzna, który dziecka uznał- 1 rok od uznania,

- osoba, których zgoda była potrzebna i która tą zgodę wyraziła- 1 rok od uznania

- dziecko pełnoletnie w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości, jeśli zostało uznane przed osiągnięciem pełnoletniości,

- prokurator

Legitymacja bierna: ( jak przy powództwie o zaprzeczenie ojcostwa ).

Terminy:

- prekluzyjne ( zob. wyż. ),

- nie jest dopuszczalne unieważnienie uznania po śmierci dziecka.

Unieważnienie działa ex tunc- od chwili uznania.

PRZESŁANKI UNIEWAŻNIENIA UZNANIA:

1) WADY OŚWIADCZEŃ WOLI- mogą się na nie powołać

- mężczyzna, który dziecko uznał,

- osoby, które wyraziły zgodę.

Mogą być to następujące wady:

- błąd uznającego co do prawa,

- błąd co do prawa ( mylne wyobrażenie o istocie instytucji uznania dziecka ).

- groźba ( np. samobójstwo matki ),

- brak świadomości i swobody.

- albo może powodować bezwzględną nieważność,

- albo może stanowić tylko podstawę do unieważnienia uznania.

Natomiast podmioty te nie mogą podnosić, że mężczyzna, który uznał nie jest ojcem biologicznym- tego się w ogóle nie bada!

2) MĘŻCZYZNA, KTÓRY UZNAŁ, NIE JEST OJCEM- mogą się na nie powołać,

- dziecko,

- prokurator

Natomiast nie mogą się oni powołać na wady oświadczeń woli osób, o których mowa w 1).

3) SĄDOWE USTALENIE OJCOSTWA ( Art. 84 )- stwierdzenie wyrokiem sądowym, że dziecko urodzone poza małżeństwem pochodzi od określonego mężczyzny. Można domagać się, gdy pochodzenie dziecka od ojca:

- nie wynika ani z domniemania z art. 62,

- ani z uznania dziecka.

Legitymacja czynna:

- dziecko ( jeśli było powodem, a zmarło, to ustalenia ojcostwa mogą dochodzić jego zstępni ).

- matka ( do osiągnięcia pełnoletniości dziecka albo do jego śmierci ),

- domniemany ojciec dziecka ( jak przy matce ).

DOMNIEMANY OJCIEC ( Art. 85 )- ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300 dniu, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka

Nie mylić z domniemaniem z art. 62:

a) domniemanie z art. 62- dotyczy dziecka urodzonego w małżeństwie,

b) domniemanie z art. 85- dziecka urodzonego poza małżeństwem.

Jest to domniemanie iuris tantum, można go obalić za pomocą:

a) EXCEPTIO IURIS CONCUBENTUM ( Art. 85 §1 _Jeśli matka obcowała w tym czasie z innym mężczyzną, to podstawą do obalenia domniemania dochodzi tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne.

Jeśli się to wykaże, to powództwo jest ustalane ( w 1 procesie tylko 1 mężczyzna może być oddalony ). Jeżeli prawdopodobieństwo ojcostwa kilku mężczyzn jest równe ( np. w przypadku zbiorowego gwałtu ), sąd ustala ojca pozwanego ( nie można pozwać kilku ).

- prokurator

Legitymacja bierna:

- jeśli dziecko/matka- to domniemany ojciec ( jeśli nie żyje- kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy ),

- jeśli domniemany ojciec- dziecko/matka ( jeśli matka nie żyje- dziecko ).

Terminy:

- wolno dochodzić ustalenia po śmierci dziecka, nie wolno przed urodzeniem się.

Skutki:

Wyrok ma charakter konstytutywny:

- nazwisko,

- sąd orzeka o władzy rodzicielskiej,

- często łączone z powództwem alimentacyjnym.

- prawo dziedziczenia po ojcu służy dziecku już poczętemu w chwili otwarcia spadku, choćby urodziło się ono już po śmierci ojca.

Prawomocny wyrok ustalający może być podważony w drodze wznowienia postępowania z przyczyn ściśle określonych w ustawie- wznowienie nie inicjuje nowej sprawy, lecz powoduje kontynuację dotychczasowej mimo prawomocności wyroku- nadzwyczajny charakter.

II. OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY ( Art. 128- 144 ).

OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY ( Art. 128 )- obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania.

Cel społeczno- gospodarczy: w społeczeństwach pierwotnych istniał, choć nie tyle jako obowiązek prawny, ile raczej jako konieczność nakazana przez naturę, w postaci starań rodziców o ich potomstwo. Natomiast co do innych krewnych, to wytworzyła się nawet praktyka stanowiąca przeciwieństwo obowiązku alimentacyjnego- pozbywano się tych, którzy byli ciężarem dla społeczności. Z czasem w miarę harmonizacji stosunków międzyludzkich, obowiązek zabezpieczenia egzystencji każdego człowieka, który znalazł się w potrzebie, stał się najpierw moralnym, a potem prawnym i przybierał różne formy. Najwcześniej wykształcił się właśnie obowiązek alimentacyjny.

Ma on trzy aspekty:

a) funkcjonalny- polega na czynnościach mających na celu zaspokojenie potrzeb osoby, która sama utrzymać się nie może,

b) przedmiotowo ( co do treści )- dostarczenie środków

- utrzymywania ( odzież, mieszkanie, leczenie, wyżywienie, zaspokajanie w rozsądnych granicach potrzeb kulturalnych i rozrywkowych ),

- wychowania ( potrzebne są tylko małoletniemu dziecku, obejmują przede wszystkim wydatki na szkołę i pomoce szkolne ),

c) podmiotowo- występuje on w stosunkach między członkami rodziny- wynika z pokrewieństwa oraz jednakowo pod tym względem traktowanych przez ustawodawcę więzów małżeńskich.

Prawo do alimentów- trzy znaczenia:

a) prawo potencjalne- np. potencjalnie zobowiązane do alimentów względem swoich rodziców jest ich małoletnie dziecko, choć do konkretnych świadczeń będzie zobowiązane w przyszłości, gdy rodzice nie będą mieli własnych dochodów, a takimi dochodami będzie dysponowało dziecko,

b) prawo skonkretyzowane- powstaje wtedy, gdy jedna z osób pozostających w stosunku obowiązku potencjalnego znajduje się w potrzebie, a druga może na jej potrzeby świadczyć ( np. obowiązek rodziców względem dziecka już od chwili urodzenia ),

c) zobowiązanie ciągłe, wykonywane okresowo.

Prawo do pobierania tych świadczeń- RENTA ALIMENTACYJNA

Wierzyciel- UPRAWNIONY

Dłużnik- ZOBOWIĄZANY.

Stan typowy polega na tym, że człowiek utrzymuje się bądź z wynagrodzenia za pracę lub z innej działalności zarobkowej bądź z dochodów ze swojego majątku. Gdy takich dochodów nie osiąga albo gdy są one niewystarczające, środki konieczne do utrzymania czerpie z innych źródeł:

- ubezpieczenia społeczne ( emerytury, renty inwalidzkie, renty rodzinne ),

- ubezpieczenia umowne na podstawie umowy z instytucją ubezpieczeniową,

- umowa zawarta z innym podmiotem aniżeli instytucja ubezpieczeniowa ( dożywocie, renta ),

- renta odszkodowawcza,

- opieka społeczna,

- świadczenia o charakterze filantropijnym ( Polski Komitet Pomocy Społecznej ).

Powstaje problem, jaki jest stosunek powyższych źródeł utrzymania do obowiązku alimentacyjnego- czy uzyskiwanie dochodów z tych źródeł wyłącza prawo do renty alimentacyjnej:

- część z tych środków wyprzedza obowiązek alimentacyjny- w takim zakresie, w jakim wystarczają na utrzymanie/wychowanie osoby uprawnionej wyłączają powstanie konkretnego obowiązku alimentacyjnego ( świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych, roszczenia odszkodowawcze ),

- inaczej w przypadku świadczeń z opieki społecznej i z tytułu pomocy filantropijnej- zobowiązany do alimentów nie może uchylić się od swego obowiązku z tym uzasadnieniem, że uprawniony może skorzystać z pomocy pochodzącej z tych dwu źródeł.

Cechy obowiązku alimentacyjnego

- stanowi zobowiązanie wynikające wx lege ze ściśle określonych powiązań rodzinnych lub quasi- rodzinnych. Nie może powstać w drodze umowy, umowa może mieć za przedmiot stosunek alimentacyjny, jaki powstał z ustawy ( zob. niż. ),

- przepisy, z których wynika obowiązek alimentacyjny są normami ius cogens,

- należy do zobowiązań prawnorodzinnych, co dodaje mu szczególnej intensywności

Dochodzenie roszczeń alimentacyjnych nie może być uznane za nadużycie prawa podmiotowego, ale zasady współżycia społecznego znajdą zastosowanie ( Art. 144 ). Odmowa z powołaniem się na art. 5- zupełnie wyjątkowa ( pełnoletni chce przerzucić ciężar na rodzinę ),

- potencjalny obowiązek ma charakter wzajemny ( wyjątek- ojciec dziecka pozamałżeńskiego względem matki- Art. 141 ),

- prawo do alimentów ma mieszany charakter ( majątkowy i niemajątkowy ),

- prawo do alimentów jest ściśle związane z osobą uprawnionego- wynika z jego celu i charakteru- by zapewnić egzystencję,

- nie jest dopuszczalne jego przejście na inną osobę-

Natomiast dłużnik alimentacyjny może je spełnić za pośrednictwem osoby trzeciej, w szczególności poręczyciela.

- obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego ( Art. 139 ).

Spadkobiercy ci mogą być wprawdzie zobowiązani także do alimentowania tego samego uprawnionego, ale nie z racji dziedziczenia takiego długu, lecz jako samoistnie do tego zobowiązani przez ustawę. Natomiast na spadkobiercę przechodzą raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i które zostały prawomocnie zasądzone.

- nie można się zrzec prawa do alimentów.

PRZESŁANKI OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO ( konkretnego )

1) istnienie potencjalnego obowiązku alimentacyjnego

2) zasada: uprawniony potencjalnie jest w niedostatku ( Art. 133 §2 )

W niedostatku jest ten, kto nie ma własnych środków na zaspokojenie swych potrzeb ( nie może utrzymać się "własnymi siłami" ), przy czym chodzi tu o potrzeby usprawiedliwione, a nie tylko niezbędne.

wyjątki ( zob. niż. ):

- niesamodzielne dziecko,

- małżonkowie,

- byli małżonkowie

ZAKRES OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

Art.135- zależy od

- usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego i

- zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

Żadnych możliwości świadczeń alimentów nie ma ten, kto:

- nie posiada liczącego się majątku,

- nie jest zdolny z powodu stan stanu zdrowia ( inwalidztwa ) do pracy zarobkowej,

- nie otrzymuje surogatu zarobku w postaci renty lub emerytury,

- nieposiadający majątku mężczyzna w czasie odbywania czynnej służby wojskowej.

Nie bierze się pod uwagę, tego ile zobowiązany zarabia, ale ile mógłby zarabiać, gdyby w pełni wykorzystywał swe możliwości zarobkowe ( ale nie kosztem swego zdrowia- SN 1960 ). Jest to zwrócone przepis zwrócony przeciwko wszystkim jednostkom społecznym, które w tym celu, aby uchylić się od obowiązku alimentacyjnego, porzucają nawet pracę.

Wypadkowo tych dwu przesłanek, decyduje o wielkości świadczeń alimentacyjnych. Ustawodawca polski odrzucił znany niektórym prawodawstwom system sztywnego określenia granic należnych świadczeń alimentacyjnych, np. przez wskazanie, że wynoszą one oznaczoną część zarobków osoby zobowiązanej.

POSTACIE OBOWIĄZKU ALIMETNACYJNEGO

Zasada: Wobec braku ograniczeń- każda postać.

- najczęściej zasądzenie ich w określonej sumie pieniężnej.,

- Art. 27

- Art. 135 §2- wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać, także w całości, lub części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie.

- przyjęcie uprawnionego do mieszkania zobowiązanego ( na pewno może wynikać to z porozumienia stron ),

- zobowiązany udostępnia uprawnionym posiadany lokal mieszkalny lub jego część ( np. część dużego domu jednorodzinnego )- zwłaszcza, gdy uprawnionymi są żona i dzieci, a zobowiązanym jest ojciec, który dysponuje odpowiednimi warunkami ( przewidziane np. w art. 371¹ kc francuskiego ).

OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY ZE WZGLĘDU NA JEGO ŹRÓDŁO

1) WYNIKAJĄCY Z POKREWIEŃSTWA - MIĘDZY KREWNYMI( Art. 128 ),

- w linii prostej- bez względu na stopień pokrewieństwa

- w linii bocznej- tylko między rodzeństwem ( rodzonym i przyrodnim ).

Kolejność obciążenia- art. 129

a) zstępni,

b) wstępni,

Jeśli jest kilku wstępnych lub zstępnych- decyduje stopień pokrewieństwa.

c) rodzeństwo, ale:

- Art. 134- zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych w stosunku do rodzeństwa, jeśli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub jego najbliższej rodziny.

Przykład: Uprawniony ma kilku krewnych- syna i wnuka ( zstępnych ), ojca i dziadka ( wstępnego ) oraz brata ( rodzeństwo ). Nie może on żądać alimentów od wszystkich tych krewnych ( przy założeniu, że wszyscy zobowiązani są w stanie łożyć na utrzymanie uprawnionego ). Może on żądać alimentów od syna, gdyby syn nie był w stanie łożyć, to od wnuka, później dopiero od ojca, później od dziadka i dopiero brata.

Jeśli zobowiązanymi są krewni należący do tej samej linii i tego samego stopnia ( kilkoro rodzeństwa, kilkoro dzieci ), to możliwe są dwie regulacje:

- odpowiedzialność solidarna zobowiązanych ( kodeks rodzinny z 1950 ),

- Art. 130 §2- w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.

Np. matka żąda alimentów od trojga dzieci. Dochody dzieci- A- 500, B- 250, C- 250 ( zakładamy, że pracują zgodnie ze swoimi możliwościami ). Sąd prawdopodobnie rozdzieli rentę alimentacyjną w następujący sposób:- A- 1/2, B- 1/4, C- 1/4.

Art. 132- Obowiązek zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy:

- nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo,

- osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swoim obowiązkom lub,

Bardzo częsta sytuacja- młody ojciec pozamałżeńskiego dziecka nie pracuje jeszcze zawodowo, ale pracuje wprawdzie, ale jako domownik w gospodarstwie swoich rodziców, wówczas zobowiązanymi do uiszczenia alimentów są jego rodzice ( dziadkowie dziecka )- ALIMENTY OD DZIADKÓW.

- uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

2) WYNIKAJĄCY Z POKREWIEŃSTWA- RODCZIÓW WZGLĘDEM NIESAMODZIELNEGO DZIECKA ( Art. 133 ), które:

- nie jest jeszcze w stanie się utrzymać samodzielnie,

Dotyczy dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich- uprzywilejowanie trwa do momentu uzyskania samodzielności ( zdobędzie odpowiednie uzdolnienia, predyspozycje zawodowe ). Samodzielności nie oznacza:

SAMODZIELNOŚĆ- zdobycie odpowiadających jego predyspozycjom i uzdolnieniom kwalifikacji zawodowych. Samodzielności nie oznacza:

- pełnoletniość ( np. rodzice muszą łożyć na utrzymanie i wykształcenie dziecka, które mimo ukończenia 18 lat nadal zdobywa takie kwalifikacje, np. studiuje na wyższej uczelni, pod warunkiem jednak, że wykorzystuje ono ten na czas rzeczywiście na naukę- SN 1980 ),

- małżeństwo

- nie wyklucza jej brak pełnoletniości ( np. dziecko uzyskało zawód wcześniej ),

- dochody z majątku dziecka nie wystarczają na pokrycie kosztów utrzymania i wychowania.

Obowiązek szczególnie szeroki- nie mogą się uchylić bo zbyt duży ciężar, muszą wręcz dążyć do zapewnienia właściwych warunków egzystencji kosztem szczególnego wysiłku. Muszą w razie potrzeby sięgnąć do substancji majątku. Rodzice natomiast nie są zobowiązani w ramach obowiązku alimentacyjnego lub niezależnie od tego obowiązku do dania dziecku, które się usamodzielnia, szczególnego wyposażenia, a zwłaszcza zapewnienia mu mieszkania.

Obciąża oboje rodziców. Jeśli jedno z rodziców możliwości nie ma, cały ciężar spada na drugiego z rodziców.

3) WYNIKAJĄCY Z PRZYSPOSOBIENIA ( Art. 131 ),

Zasada: tak jak w 1) i 2 ).

Wyjątki:

a) jeśli przysposobienie niepełne,

Powstaje obowiązek przysposabiający- przysposobiony.

Nie powstaje przysposobiony- krewni przysposabiającego.

Utrzymuje się- przysposobiony- naturalni krewni przysposobionego ( naturalni rodzice też ).

- obowiązek alimentacyjny względem przysposobionego obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego.

Przysposobiony może więc żądać alimentów w pierwszej kolejności od przysposabiającego, a dopiero w następnej kolejności- od krewnych naturalnych.

- obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa przysposobionego- w ostatniej kolejności.

Wstępni i rodzeństwo przysposobionego mogą żądać alimentów od innych krewnych a dopiero w ostatniej kolejności od przysposobionego.

b) jeśli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka- nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a drugim małżonkiem i jego krewnymi.

Po rozwiązaniu przysposobienia

Art. 125- orzekając rozwiązanie stosunku przysposobienia sąd może, stosowanie do okoliczności, utrzymać w mocy wynikające z niego obowiązku alimentacyjne.

Orzeczenie o rozwiązaniu przysposobienia w samej zasadzie nie wyłącza możliwości zasądzenia alimentów aktualnie należnych oczywiście między przysposobionym a przysposabiającym, bo tylko oni są stronami procesu o rozwiązanie przysposobienia.

4) WYNIKAJĄCY Z MAŁŻEŃSTWA- MIĘDZY MAŁŻONKAMI W CZASIE TRWANIA MAŁŻEŃSTWA- Art. 27

W drodze analogii z art. 135 §1- prawo do świadczeń alimentacyjnych jednego z małżonków względem drugiego powstaje o tyle, o ile nie może on zaspokoić swych potrzeb dzięki własnym możliwościom zarobkowym i majątkowym. Wyłączają lub ograniczają obowiązek alimentacyjny drugiego małżonka możliwości, jakie dla każdego z nich zapewnia majątek wspólny, bo jest on w pewnym zakresie majątkiem każdego z małżonków. Małżonek uprawniony nie zawsze jest zobowiązany do wykorzystywania swoich możliwości zarobkowych. Żona zajmująca się dziećmi nie ma obowiązku wykonywania zawodowej pracy zarobkowej, mąż musi przeto w takim wypadku przyczyniać się do jej utrzymania w szerszym zakresie aniżeli wtedy, gdy żona pracuje ( SN 1951 ). Jest to PRAWO DO RÓWNEJ STOPY ŻYCIOWEJ. Zasada ta znajduje szerokie zastosowanie,

- w separacji faktycznej "nie winny" małżonek ma w stosunku do drugiego małżonka roszczenie z Art. 27 o zaspokojenie potrzeb rodziny wg zasada "równej stopy życiowej".

- jeśli małżeństwo jest bezdzietne, to zasada też obowiązuje ( SN- 1987 ).

Jeśli chodzi o kolejność- odpowiednio stosuje się Art. 130.

5) WYNIKAJĄCY Z MAŁŻEŃSTWA- MIĘDZY MAŁŻONKAMI PO USTANIU/UNIEWAŻNIENIA MAŁŻEŃSTWA/W CZASIE SEPARACJI PRAWNEJ ( zob. wyż. )

Art. 130- obowiązek ten wyprzedza obowiązek alimentacyjny wynikający z pokrewieństwa.

Jeżeli więc rozwiedziona kobieta ma syna, to w pierwszej kolejności nie syn, lecz były mąż jest obowiązany ją alimentować.

6) WYNIKAJĄCY Z POWINOWACTWA- MIĘDZY POWINOWATYMI ( Art. 144 ).

Ma podmiotowo wąski zakres, bo więzy wynikające z powinowactwa nie są w odczuciu społecznym na tyle silne, aby uzasadniały w szerokim zakresie tak poważne obciążenie jak obowiązek alimentacyjny.

OJCZYM- mąż matki niebędący ojcem dziecka.

MACHOCHA- żona ojca niebędąca matką dziecka.

PASIERB- dziecko żony/męża nie będące własnym.

a) ojczyma/macochy względem pasierba

- jeśli odpowiada to zasadom współżycia społecznego.

Obowiązek należy traktować jako regułę przede wszystkim wtedy, gdy pasierb wychowuje się w rodzinie, którą założyła jego matka ( ojciec ), zawierając związek małżeński z ojczymem ( macochą )- zasada równej stopy życiowej- ze swoim rodzicem jak i ojczymem ( macochą ).

Należy odróżnić dwie sytuacje:

- pasierb ma oprócz ojczyma ( macochy ) także oboje swoich rodziców, co ma miejsce wtedy, gdy nowe małżeństwo zostało zawarte przez jego ojca/matkę po rozwiązaniu poprzedniego. Wówczas dziecko może uzyskać świadczenia alimentacyjne ( zasądzone zresztą w wyroku rozwodowym ) od drugiego z rodziców, to wówczas- zgodnie z zasadami współżycia społecznego, nie powstanie obowiązek ojczyma/macochy,

- pasierb ma tylko jedno z rodziców, które zawarło nowe małżeństwo jako wdowiec/wdowa. Wówczas drugiego z rodziców traktuje się jako wchodzącego w miejsce poprzedniego ( LOCO PARENTIS ). To rozstrzyga o kolejności tego obowiązku w stosunku do takiegoż obowiązku krewnych pasierba- najpierw obowiązani są ojczym/macocha, a dopiero potem krewni ( SN 1968 ).

b) pasierba wobec macochy/ojczyma, jeśli:

- zasady współżycia społecznego,

- ojczym/macocha przyczyniali się do wychowania i utrzymania dziecka.

Gdy ma swoich naturalnych rodziców, to obowiązek jednych i drugich znajduje się w tej samej kolejności.

Przepisy o obowiązku alimentacyjnym wynikającym z pokrewieństwa stosuje się odpowiednio.

7) OJCA DZIECKA URODZONEGO POZA MAŁŻEŃSTWEM WZGLĘDEM MATKI ( Art. 141 ).

Rodzice dziecka nie są ani małżonkami ani też nie łączy ich węzeł pokrewieństwa, dlatego dla matki dziecka nie powstają z tych dwu źródeł względem ojca jakiekolwiek roszczenia

Zakres obowiązku ( w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom ):

a) zwykły

- pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem,

- koszty 3- miesięcznego utrzymania matki w okresie porodu,

b) rozszerzony- na żądanie matki ( nawet jeśli dziecko urodziło się nieżywe ).

- koszty utrzymania matki przez czas dłuższy niż 3 miesiące,

- z ważnych powodów,

- pokrycie odpowiedniej części wydatków lub strat,

- jeśli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe,

Roszczenia przedawniają się z upływem 3 lat od dnia porodu.

8) WYNIKAJĄCY Z MAŁŻEŃSTWA- OBOWIĄZEK ZASPOKOJANIA ZWYKŁYCH POTRZEB RODZINY ( tzw. GRUPOWY )- Art. 27.

Różni się od innych obowiązków alimentacyjnych tym, że ma charakter grupowy- stroną zobowiązaną są małżonkowie, uprawnionymi dzieci ( bo jeśli drugi małżonek- to zob. 4 ).

Treść jest znacznie szersza aniżeli najdalej idące obowiązki alimentacyjne pomiędzy krewnymi, świadczenia alimentacyjne są tu bowiem ściśle związane z więzami osobistymi łączącymi małżonków oraz ich dzieci.

Nie musi być spełniona przesłanka niedostatku.

Powinny być uwzględniane w znacznym stopniu potrzeby dzieci- szczególne zdolności dziecka ( muzyczne, do języków obcych ) mogą uzasadnić ponoszenie nawet znacznych wydatków na dodatkowe kształcenie, czego z reguły nie można wymagać w ramach zwykłego obowiązku alimentacyjnego między krewnymi.

Obowiązek istnieje tak długu, tak jak istnieje rodzina faktycznie, nawet jeśli małżonkowie są bezdzietni, ale żyją we wspólnocie.

Wygasa, jeśli się rozchodzą- obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny przekształca się w zwykły obowiązek alimentacyjny między małżonkami lub w stosunku do dzieci.

REALIZACJA OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

Może mieć charakter:

1) DOBROWOLNY- w rodzinach normalnych dostarczanie w ramach obowiązku alimentacyjnego osobom potrzebującym pomocy środków utrzymania i wychowania odbywa się bezkonfliktowo- do tego stopnia, że nawet nie zdaje się sobie sprawy z jego istnienia.

- BEZUMOWNY,

- UMOWA DOTYCZĄCA OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO- Art. 138

- niedopuszczalne jest ustalenie wysokości świadczeń poniżej ustawowej granicy,

- uprawniony nie może się zrzec lub ograniczyć prawa.

W praktyce w stosunkach wiejskich- występują umowy, na podstawie których uprawniony "zrzeka się" swego prawa w zamian ze przeniesienie na niego przez zobowiązanego ( najczęściej pozamałżeńskiego ojca ) własności oznaczonej nieruchomości. W świetle tego, co wyżej powiedziano, umowa nie wywiera oczywiście takiego skutku, jaki strony w niej oznaczyły, ale ma ona takie znaczenie, iż ponieważ nieruchomość, którą uzyskał uprawniony zapewnia mu egzystencję, ma on w całości lub części zaspokojone potrzeby i nie może żądać w takim zakresie alimentów od zobowiązanego.

2) DROGĄ SĄDOWĄ- gdy zobowiązani uchylają się od spełnienia swej powinności alimentacyjnych.

Zasada: powództwo o zasądzenie należnych świadczeń alimentacyjnych.

Wyjątki: drogi szczególne:

- żądanie zasądzenia alimentów od drugiego małżonka przez małżonka w procesie o rozwód/unieważnienie małżeństwa/separację.

Sąd orzeka z urzędu o alimentach względem wspólnych małoletnich dzieci ( zob. wyż. ).

- Art. 27- w imieniu własnym wystąpić małżonek, choć żąda dla całej rodziny,

- Art. 28-.

Ułatwienia procesowe:

- przed sądem własnego miejsca zamieszkania,

- alimentów można dochodzić także na przyszłość ( należności mające charakter przyszłych powtarzających się świadczeń ).

- ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych,

- wyrok zasądzający alimenty ma rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu.

GWARANCJE DOCHODZENIA ALIMENTÓW- bardzo rozbudowane system różnorodnych ułatwień, których zadaniem jest doprowadzenie do szybkiego zasądzenia alimentów, a następnie sprawnego wyegzekwowania zasądzonych z tego tytułu należności.

- normy ius cogens,

- ograniczenie możliwości umarzania przez potrącenie ( Art. 505 §2 kc ),

- potrąceń nie może dokonywać zakład pracy ( co do zasady- Art. 87 kp ),

- wykonywanie prawa do obowiązki tylko wyjątkowo jest nadużyciem prawa podmiotowego,

- ochrona prawno- karna ( Art. 207 kk )- uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego jest przestępstwem

- Art. 1025 kpc.

- prawo do alimentów nie ulega przedawnieniu ( potencjalne i konkretne ). Przedawniają się jedynie roszczenia o poszczególne raty- 3 lata. Jeśli stwierdzone są prawomocnym wyrokiem, to też 3 lata ( roszczenia o świadczenia okresowe- Art. 125 kc ).

PRZEPISY SZCZEGÓLNE ODNOSZĄCE SIĘ DO ROSZCEŃ ALIMENTACYJNYCH Z 7)

Zasada: Art. 143- roszczeń tych można dochodzić, jeśli ojcostwo mężczyzny zostało ustalone.

Wyjątki:

a) gdy dziecko urodziło się nieżywe,

b) gdy dziecko urodziło się żywe, jeśli ojcostwa nie zostało ustalone,

- matka i dziecko mogą dochodzić tych roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem ( nie tylko alimentów ) tylko jednocześnie z dochodzeniem ojcostwa.

c) gdy dziecko się jeszcze nie urodziło, a ojcostwo mężczyzny zostało uwiarygodnione

- matka może żądać, aby mężczyzna jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez 3 miesiące w okresie porodu oraz koszty utrzymania dziecka przez pierwsze 3 miesiące po urodzeniu.

Termin i sposób zapłaty sumy określa sąd. Wysokość sumy nie może być wyższa niż przyszłe alimenty.

UWIARYGODNIENIE OJCOSTWA- potrzebny jest mniejszy stopień pewności co do ojcostwa aniżeli jego udowodnienie potrzebne do ustalenia ojcostwa. Może np. polegać na przedłożeniu listu domniemanego ojca do matki, wskazującego na łączące ich bliskie stosunki.

WYGĄŚNIĘCIE:

a) potencjalny-

- śmierć zobowiązanego ( Art. 139 )

- śmierć uprawnionego,

- pełne przysposobienie dziecka ( wygasa obowiązek alimentacyjny rodziców ).

b) konkretny

Art. 138- rebus sic stantibus

- w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego, czyli:

- podwyższenie,

- zmniejszenie,

- uchylenie- gdy uprawniony uzyskał zdolność do samodzielnego utrzymywania się, ewentualnie całkowita utrata możliwości przez zobowiązanego.

ALIMENTY ZA CZAS UBIEGŁY

Zasada: nie można żądać alimentów za czas ubiegły ( PRO PRAETERITO NEMO ALITUR ).

Z istoty alimentów wynika, że są przeznaczone na bieżące i przyszłe potrzeby, nie przypadają za czas ubiegły. Skoro bowiem uprawniony okres ten przeżył, to tym samym zaspokoił potrzeby odnoszące się do tego okresu.

Wyjątek: uprawniony może dochodzić zaległych świadczeń alimentacyjnych ( SN- 1949, 1976 ):

- gdy pozostały niezaspokojone a odnoszą się do tego okresu jego potrzeby ( np. niedożywienie, którego skutki trzeba usunąć ).

- gdy zaciągnął od osoby trzeciej zobowiązanie na pokrycie kosztów utrzymania. ( gdy uprawniony przeżył, ale wydatki na ten cel pokrył z pożyczki, którą musi zwrócić ).

ROSZCENIE REGRESOWE ( Art. 140 ):

Legitymacja czynna: osoba, która:

- dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania,

- nie będąc do tego zobowiązana albo

- będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Najczęstsza sytuacja- matka zmuszona jest łożyć na utrzymanie i wychowanie dziecka bez pomocy ojca- w takiej sytuacji roszczenie regresowe względem ojca nie powstaje dla nie w granicach wszystkich wydatków, lecz w takim tylko zakresie, w jakim powinien do ich pokrywania przyczynić się ojciec,

- osobą w rozumieniu Art. 140 jest także placówka opiekuńczo- wychowawcza ( dom dziecka ) lub głowa rodziny zastępczej.

Legitymacja bierna

- zobowiązany.

Przedawnienie:

- 3 lata,

Powód domaga się:

- zwrotu tych środków od zobowiązanego.

WŁADZA RODZICIELSKA ( Art. 92- 113 ).

Art. 72 K.

Konwencja o prawach dziecka

WŁADZA RODZICIELSKA ( nie ma legalnej definicji )- ogół obowiązków i praw rodziców względem dziecka, mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów, obejmująca kompetencje rodziców zarówno w odniesieniu do osoby dziecka jak i jego majątku.

Cel społeczno- gospodarczy: ze względu na swoją nieporadność dziecko nie może załatwiać osobiście swoich spraw, musi przeto być poddane pieczy innych osób. Pierwotnie obejmowało nieograniczony zakres uprawnień względem dziecka, nie wyłączając nawet drastycznych dyspozycji, jak sprzedaż dziecka, oddanie go w niewolę czy porzucenie. Stopniowo sprawy te uległy złagodzeniu, a w XX w. zwyciężyła idea, że władza rodzicielska istnieje przede wszystkim w interesie dziecka, interes zaś rodziców zszedł na plan dalszy ( zasada dobra dziecka ), stad lepsze byłoby określenie "piecza rodzicielska".

Rekomendacja RE nr R ( 84 ) 4- wprowadza termin "odpowiedzialność rodzicielska"- wszelkie prawa i obowiązki rodzicielskie, łącznie z obowiązkiem alimentacyjnym, prawem do osobistej styczności z dzieckiem.

Charakter prawny:

Istnieją dwa poglądy:

a) jest to prawo podmiotowe ( przeważający )- odbiega co prawda od klasycznej koncepcji prawa podmiotowego, ale rodzice wykonujący władzę rodzicielską nie tylko chronią interesy dziecka, ale realizują także ważki- jeśli w życiu nie najważniejszy- własny interes niemajątkowy, polegający na zaspokajaniu instynktu rodzicielskiego. Niektóre spośród składających się na nią praw mają charakter praw skutecznych erga omnes ( Art. 100 ), natomiast większość charakteryzuje się jako prawo skuteczne inter partes.

b) jest to funkcja społeczna

Zasady wykonywania władzy rodzicielskiej

a) dobro dziecka,

b) interes społeczny

c obowiązek wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka ( Art. 72 ust. 3 K. ).

Te lapidarne sformułowania należałoby uzupełnić o zasady wyrażone w powołanej Rekomendacji:

- poszanowanie godności dziecka,

- zakaz wszelkich form karcenia naruszających godność dziecka,

- obowiązek wysłuchania dzieci przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach,

- uwzględnienie rozsądnych życzeń dzieci,

- dziecko powinno uwzględniać opinie rodziców, ich zalecenia i wskazania formułowane dla jego dobra, także w tych sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenie woli.

Powstanie władzy rodzicielskiej:

Zasada: z chwilą pojawienia się dziecka jako podmiotu prawa.

Raczej moment urodzenia, gdyby ustawodawca chciał rozciągnąć władzę rodzicielską na nasciturusa, to uchyliłby instytucję curatora ventris ( Art. 182 ).

Wyjątki:

- nie powstaje- gdy któraś z przesłanek negujących władzę rodzicielską ( zob. niż. ).

- powstaje później- gdy te przesłanki ustaną.

- powstaje przy przysposobieniu.

Podmiot władzy rodzicielskiej:

Zasada: Art. 93 §1- przysługuje obojgu rodzicom.

Wyjątki:

a) przysługuje tylko matce, gdy ( Art. 93 §2 i 94 )

- nie ustalono ojcostwa albo,

- ojcostwo zostało ustalone bez przyznania władzy rodzicielskiej

Jeżeli nastąpiło sądowe ustalenie ojcostwa, to władza nie przysługuje z mocy prawa, ale musi być przyznana orzeczeniem sądu, podyktowanym dobrem dziecka i interesem społecznym. Wychodzi się tu z założenia, że ojciec, który dopuszcza do sądowego ustalenia ojcostwa ( zamiast uznania ) najprawdopodobniej jest złym ojcem. Można też przyznać władzę rodzicielską ojcu w późniejszym terminie, ale konieczna jest zmiana okoliczności w stosunku do stanu, jaki był podstawą wydania wyroku ustalającego ojcostwo.

b) jednemu z rodziców, jeżeli drugi ( Art. 94 §1 )

- nie żyje,

- nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

- został pozbawiony władzy rodzicielskiej,

- jego władza rodzicielska została zawieszona

c) żadnemu- wówczas ustanawia się opiekę ( Art. 94 §3 )

- te same przesłanki, co wyżej, tyle że odnośnie obu rodziców.

Treść władzy rodzicielskiej:

1) PIECZA NAD OSOBĄ DZIECKA ( Art. 95 §1 )- zespół obowiązków i uprawnień rodziców obejmujących stałą troską osobę dziecka, aby było ono należycie wychowywane, aby nie stała mu się krzywda, a jego dziecinne lata upłynęły w warunkach rodzinnego szczęścia.

Zakres- Art. 96:

a) wychowywanie dziecka,

b) kierowanie dzieckiem- regulowanie jego trybu życia, kontrolowanie, w jakim przebywa towarzystwie, jak spędza czas, jak oddaje się rozrywkom, jaką czyta literaturę.

c) troska o fizyczny i duchowy rozwój- kształtowanie psychiki dziecka, wpajanie zasad moralności i współżycia społecznego, wyrabianie sumienności, pracowitości i poczucia obowiązku, miłości ojczyzny i poszanowania cudzej własności.

d) przygotowanie należycie do pracy dla dobra społeczeństwa.

Art. 95 §2- dziecko winno rodzicom posłuszeństwo.

Nie jest rozstrzygnięte, czy rodzice mogą je wymusić, a jeśli tak, to jakimi środkami, w szczególności czy mogą się uciec do karcenia fizycznego. Przeważa pogląd, że rodzice powinni dążyć do tego, aby ich zarządzenia były przez dziecko respektowane z mocy ich moralnego autorytetu, perswazji i łagodnych środków wychowawczych. Karcenie nie powinno naruszać godności dziecka lub powodować uszczerbku w jego zdrowiu fizycznym i psychicznym ( bo sprzeczne z pkt c) ! ).

f) możliwość żądania powrotu

- jeśli dziecko jest zatrzymane przez osobę nieuprawnioną ( Art. 100 )- mogą zwrócić się do sądu opiekuńczego,

- jeśli dziecko oddali się samowolnie, to też mogą zwrócić się do sądu opiekuńczego albo innych organów.

2) ZARZĄD MAJĄTKIEM DZIECKA

Dwa możliwe systemy:

a) prawo rodziców użytkowania majątku dziecka, a więc także własność pożytków, jakie majątek przynosi,

b) prawo rodziców jedynie do zarządu majątkiem dziecka, pożytki przypadają dziecku-

Zasada: Art. 101- Rodzice sprawują z należytą staranności zarząd majątkiem dziecka ( system drugi ).

Dochód z majątku dziecka ( Art. 103 )- kolejność przeznaczenia:

a) utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuję się razem z nim ( zasada równej stopy ),

b) nadwyżka- na inne uzasadnione potrzeby rodziny.

MAJĄTEK DZIECKA- pasywa i aktywa, wszelkie składniki, a więc przedmioty, które dziecko odziedziczyło lub otrzymało w drodze darowizny, kwoty uzyskane z tytułu alimentów ( ale nie samo prawo alimentacji ! ), sumy uzyskane z tytułu odszkodowania.

Wyjątek: nie sprawują zarządu nad:

- zarobek dziecka ( Art. 101 §2 ),

- przedmioty oddane mu do swobodnego użytku ( Art. 101 §2 ),

- przedmioty przypadające dziecku z tytuły darowizny lub testamentu, jeśli testator lub darczyńca tak zastrzegł ( Art. 102 ). Jeśli testator lub darczyńca nie wyznaczył zarządcy- zarząd sprawuje kurator wyznaczony przez sąd opiekuńczy.

Podział czynności zarządu:

a) CZYNNOŚCI ZWYKŁEGO ZARZĄDU- rodzice decydują sami- załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłym korzystaniem z przedmiotów wchodzących w skład majątku dziecka i utrzymanie tych przedmiotów w stanie niepogorszonym.

b) CZYNNOŚCI PRZEKRACZAJĄCE ZWYKŁY ZARZĄD- do ich dokonania przez rodziców i wyrażanie zgody na dokonanie ich przez dziecko konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego.

3 REPREZENTACJA DZIECKA ( Art. 98- 99 ).

Zasada: rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka. Każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy.

Wyjątek: nie mogą reprezentować:

- Ze względu na podmiot:

a) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod władzą rodzicielską obojga rodziców,

b) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem,

Wyjątek od wyjątku b): czynność polega na:

- bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka,

- dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

Jeśli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka- reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

- Ze względu na przedmiot

c) przy czynnościach, które dziecko może dokonywać samodzielnie.

Wykonywanie władzy rodzicielskiej ( Art. 97 )

Zasada: Każde z rodziców wykonuje ją samodzielnie.

Wyjątek: W istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy, np:

- wybór imienia,

- określenie miejsca pobytu,

- wybór szkoły i przyszłego zawodu,

- decyzja co do leczenia dziecka w wypadku poważniejszej choroby,

- decyzja co do wyjazdu dziecka za granicę.

Zasada: autonomia wykonywania

Wyjątki: NADZÓR NAD WYKONYWANIEM WŁADZY RODZICIELSKIEJ

a) Art. 100- obowiązek pomocy rodzicom ciążący na sądzie opiekuńczym i innych organach państwowych, jeśli jest ona potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej.

Szczególną doniosłość ma współdziałanie rodziców ze szkołą, ze względu na zbieżność zadań. Ustawa o systemie oświaty przewiduje możliwość działania rady rodziców, stanowiącej reprezentację uczniów w szkole i placówce oświatowo- wychowawczej. Rada może występować do rady szkoły lub placówki/rady pedagogicznej/dyrektora z wnioskami dotyczącymi wszystkich spraw szkoły lub placówki.

Pozbawienie i modyfikacje władzy rodzicielskiej.

Zasada: Władza rodzicielska trwa w niezmienionym stanie i przysługuje rodzicom w pełnym zakresie od chwili jej powstania do daty wygaśnięcia.

Wyjątki:

Zasada: Art. 48K

- podstawa ustawowa i:,

- prawomocne orzeczenie sądu

I) POZBAWIENIE RODZICÓW(A) WŁADZY RODZICIELSKIEJ ( Art. 111 ),

1) obligatoryjne

a) niemożność wykonywania z powodu trwałej przeszkody albo:

Np. zaginięcie rodziców, wyjazd za granicę połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem, skazanie na długoletnią karę pozbawienia wolności.

b) niewłaściwość wykonywania

- rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub

- rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.

2) fakultatywne

- gdy nie ustały przyczyny umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo- wychowawczej, w szczególności jeśli rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

Wydaję się, że może nastąpić także pozbawienie władzy rodzicielskiej w stosunku do jednego dziecka, jeśli np, mąż sprawuje z wielką starannością władzę rodzicielską względem wspólnego dziecka małżonków, zaniedbuje zaś swe obowiązki co do dzieci żony, które przysposobił.

Ustanie przesłanek- sąd opiekuńczy może przywrócić władzę rodzicielską.

II) ZAWIESZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ ( Art. 110 ).,

- przemijająca przeszkoda lub:

Np. przejściowa choroba, krótszy pobyt w więzieniu.

Ustanie przesłanek- sąd opiekuńczy uchyla zawieszenie ( obligatoryjnie ).

Co prawda zawieszenie władzy rodzicielskiej nie powoduje jej pozbawienia, ale także powoduje całkowite wyłączenie rodziców od sprawowania władzy rodzicielskiej, co znajduje wyraz w tym, że dla takiego dziecka ustanawia się opiekę.

III) OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ ( Art. 109 ).

- dobro dziecka jest zagrożone.

Środki ograniczające- katalog otwarty- sąd może wydać każde zarządzenie, jeśli w danych okolicznościach wymaga tego dobro dziecka.

1) zarządzenia trwałe,

- zobowiązanie rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania ( np. do nawiązania kontaktu ze szkołą ) z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonywania wydanych zarządzeń,

- określenie, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu albo poddanie rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,

- poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora,

- skierowanie małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,

- powierzenie zarządu majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi,

- zarządzenie umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo- wychowawczej.

RODZINA ZASTĘPCZA/PLACÓWKA OPIEKUŃCZO- WYCHOWAWCZA

Zasada: rozdział praw i obowiązków jest następujący:

a) do rodziny zastępczej/placówki należą:

- sprawowanie bieżącej pieczy,

- wychowywanie,

- reprezentowanie w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokojenie potrzeb jego utrzymania,

b) do rodziców- pozostałe.

Wyjątek: sąd opiekuńczy może postanowić inaczej.

2) zarządzenia doraźne

IV) OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ JEDNEGO Z RODZICÓW ( Art. 107 )

Harmonijne wykonywanie władzy rodzicielskiej przez oboje rodziców jest z reguły możliwe tylko wtedy, gdy rodzice razem zamieszkują, tworząc zgodną rodzinę. Gdy żyją jednak oddzielnie, jako osoby obce, a nawet ze sobą skłócone, to ten normalny mechanizm, polegający na jej wykonywaniu w pełnym zakresie przez oboje rodziców, zawodzi.

Przesłanką jest rozłączenie rodziców- występuje:

a) w wypadku rozwodu/unieważnienia małżeństwa rodziców,

b) separacji prawnej,

c) separacji faktycznej,

d) gdy rodzice nie pozostają ze sobą w związku małżeńskim

Możliwe są dwa rozwiązania

Zasada: sąd:

a) jednemu z rodziców powierza wykonywania władzy rodzicielskiej,

b) władzę drugiego ogranicza do określonych obowiązków i uprawnień.

Np. podejmowanie decyzji co do miejsca pobytu dziecka, sposoby leczenia, wyboru dla niego przyszłego zawodu, spędzania wakacji. Rodzic ten nie ma żadnych uprawnień dotyczących zarządu majątkiem dziecka.

Powstaje problem, któremu z rodziców tę władzę powierzyć- zwłaszcza w sytuacji, gdy oboje rodzice na to zasługują:

- w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa- matce ( SN 1952 ),

- jeśli jest kilkoro dzieci- wskazane jest aby rodzeństwo wychowywało się razem,

- istotne znaczenie może mieć utrwalone stan faktyczny ( SN 1958 ) lub warunki bytowe,

- nie ma również sama przez się znaczenia wina jednego z rodziców rozkładu ich pożycia, bo winny tego stanu rzeczy może być dobrym ojcem lub matką ( SN 1957 ).

W razie śmierci czy utraty pełnej zdolności do czynności prawnych przez rodzica, któremu sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej, władza drugiego odżywa w całej pełni, z tym jednak, że sąd opiekuńczy powinien sprawdzić, czy dobro dziecka nie jest zagrożone i może wydać odpowiednie zarządzenia ( zob. art. 109 )

Wyjątek: sąd może pozostawić władzę w pełnym zakresie obu rodzicom ( bo w art. 107 "może" ), jeśli rodzice mają możliwość wspólnego, zgodnego wykonywania tej władzy np:

- rozwiedzieni małżonkowie zamieszkują w pobliżu, a stosunki między nimi nie mają charakteru konfliktowego,

- rodzice niebędący małżeństwem żyją w konkubinacie.

Opisane rozstrzygnięcia mogą być zmienione ( Art. 106 ), jeśli:

- nastąpiła zmiana okoliczności,

- wymaga tego dobro dziecka.

V. INNE MODYFIKACJE

a) zakres władzy ( reprezentacja dziecka ) ulega zmianie z chwilą, gdy dziecko kończy 13 rok życia,

b) jeśli dziecko jest ubezwłasnowolnione całkowicie, to rodzice podlegają takim ograniczeniom, jak im podlega opiekun ( Art. 108 ).

USTANIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ:

Zasada: osiągnięcie przez dziecko pełnoletniości ( Art. 92 )

Nie są możliwe:

- przedłużenie władzy rodzicielskiej poza okres pełnoletniości. Jeśli dziecko, mimo ukończenia lat 18 nie uzyskało jeszcze dostatecznego rozeznania, zaradzić można temu tylko w drodze ubezwłasnowolnienia, połączonego z reguły z powierzeniem opieki rodzicom. W pewnym stopniu łagodzi to jednak obowiązek alimentacyjny z Art. 133

- emancypacja przed osiągnięciem pełnoletniości.

Wyjątki:.

a) leżące po stronie osobistej dziecka/rodziców,

- śmierć dziecka przed osiągnięciem pełnoletniości

- śmierć rodzica,

- ubezwłasnowolnienie rodzica

b) orzeczenia sądowe powodujące zmiany w stanie cywilnym dziecka i rodziców(a),

- zaprzeczenie ojcostwa,

- unieważnienie uznania dziecka,

- uchylenie prawomocnego wyroku uznającego ojcostwo,

- zaprzeczenie macierzyństwa,

- przysposobienie,

- rozwiązanie przysposobienia,

c) orzeczenia sądowe pozbawiające władzy rodzicielskiej

- pozbawienie władzy

Zdarzenia powodujące ustanie władzy rodzicielskiej możemy też podzielić na:

a) definitywne- władza rodzicielska nie może już być reaktywowana,

b) takie, przy których władza rodzicielska może być reaktywowana ( np. po uchyleniu ubezwłasnowolnienia ).

POZOSTAŁE STOSUNKI MIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI

Są niezależne od władzy rodzicielskiej, ale pozostają w ścisłym związku z jej wykonywaniem.

1) obowiązek wzajemnego wspierania się ( Art. 87 )

Jeśli dziecko mieszka u rodziców, to:

- jeśli ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny ( Art. 91 §2 ),

To nie jest obowiązek alimentacyjny- dziecko jest do niej zobowiązane, choćby nawet rodzice mieli dostateczne własne dochody na utrzymanie rodziny.

- jeśli pozostaje na utrzymaniu rodziców, to obowiązane jest pomagać im we wspólnym gospodarstwie ( Art. 91 §1 ).

Ale z Art. 96 wynika- nasilenie tej pracy powinno być tylko takie, aby dziecko mogło być przygotowane do przyszłej pracy stosownie do swych uzdolnień, jeśli dziecko się uczy- to mniejszy zakres obowiązku, jeśli się nie uczy- to większy.

2) nazwisko dziecka ( Art. 89- 90 ).

Zasada: dziecko nabywa nazwisko rodziców ( obojga lub jednego z nich )

Wyjątek: gdy rodzice noszą różne nazwiska- może nabyć nazwisko ojca.

Przepisy są tak ujęte, że realizują konsekwentnie dążenie do zatarcia oznak pozamałżeńskiego pochodzenia dziecka.

a) dwie sytuacje

- jeśli zachodzi domniemanie z Art. 62

- jeśli rodzice zawarli małżeństwo po urodzeniu się dziecka,

Zasada: nazwisko męża matki,

Wyjątek: nazwisko matki

- oświadczenia małżonków w tej sprawie składane są jednocześnie ze złożeniem osobistych oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków.

- zgoda dziecka, jeśli zawarli małżeństwo po ukończeniu przez dziecko 13 roku życia.

b) jeżeli ojcostwo zostało ustalone przez uznanie dziecka,

Zasada: dziecko nosi nazwisko ojca,

Wyjątek: nazwisko matki

- oświadczenie ojca

- zgoda osób, których zgoda jest potrzebna do ważności uznania,

- zgoda dziecka, jeśli w chwili uznania ukończyło 13 lat

c) jeśli sądowe ustalenie ojcostwa

Zasada: nazwisko matki

Wyjątek: nazwisko ojca

- orzeczenie w tym przedmiocie sądu,

- wniosek dziecka/przedstawiciela ustawowego,

- zgoda dziecka, jeśli ukończyło 13 lat

d) jeśli ojcostwa nie ustalono

Zasada: nazwisko matki.

e) jeśli oboje rodzice są nieznani

Zasada: sąd opiekuńczy nadaje dziecku nazwisko.

f) jeśli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem tego dziecka,

Zasada: dziecko pozostaje przy dotychczasowym nazwisko.

Wyjątek: nazwisko męża matki,

- oświadczenie małżonków przed kierownikiem usc,

- zgoda dziecka, jeśli ukończyło 13 lat,

- dziecko nie nosi nazwiska ojca, chyba, że zostało nadane na podstawie sądowego ustalenia ojcostwa.

3) osobista styczność rodziców z dzieckiem ( Art. 113 ).

Przysługuje również mimo pozbawienia/zawieszenia/ograniczenia władzy rodzicielskiej.

Ingerencja sądu opiekuńczego:

a) pozbawienie osobistej styczności ( fakultatywne ),

- jeśli wymaga tego dobro dziecka

Zakazane są wszelkie formy osobistych kontaktów- widywanie się, korespondencja, rozmowy telefoniczne.

Choć kodeks o tym nie wspomina wydaje się oczywiste, że ingerencja w prawo od osobistej styczności jest możliwe tylko w razie uprzedniego lub równoczesnego pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej.

b) ograniczenie osobistej styczności,

- wyjątkowe wypadki i,

- władza rodzicielska rodziców została ograniczona przez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo- wychowawczej.

Ustawa milczy też odnośnie osobistej styczności z dzieckiem innych jego krewnych ( np. dziadków ). Styczność taka jednak wydaje się czymś oczywistym i nie wymaga nadania jej prawnej sankcji.. Wydaje się jednak, że w drodze analogii- sąd może zakazać osobistej styczności innym krewnym, kierując się dobrem dziecka, może także, gdy rodzice wbrew rozpowszechnionemu zwyczajowi bezpodstawnie uniemożliwiają lub poważnie utrudniają kontakty innych krewnych ( dziadków ) z dzieckiem- zakazać rodzicom takiego postępowania, a więc upoważnić tych krewnych do osobistych kontaktów z dzieckiem ( SN- 1988 ).

KONKUBINAT

KONKUBINAT- nieformalny związek kobiety i mężczyzny, którzy nie zawarli ze sobą małżeństwa w formie określonej przez prawo rodzinne, lecz pozostają we wspólnym- stałym- pożyciu, analogicznym do pożycia małżonków. Stanowi związek faktyczny, a nie prawny.

Teoretycznie konkubinat nie jest regulowany jako instytucja prawa rodzinnego, ale pojawia się w przepisach ( Art. 691 kc, Art. 115 § 11 kk )- OSOBY POZOSTAJĄCE FAKTYCZNIE WE WSPÓLNYM POŻYCIU MAŁŻEŃSKIM i coraz częściej w orzecznictwie.

Zasada: do konkubinatu nie można stosować ( nawet w drodze analogii ) przepisów o małżeństwie i stosunkach majątkowych między małżonkami ).

Wyjątki:

- konkubenci są uważani przez orzecznictwo i doktrynę za osoby bliskie,

- konkubenci nie tworzą rodziny w rozumieniu przepisów kro, ale niektóre przepisy kodeksowe pojęciem rodziny obejmują także konkubentów ( orzecznictwo ETPC ),

Roszczenia majątkowe konkubentów po ustaniu ich konkubinatu powinny być dokonywane z uwzględnieniem konkretnych stosunków prawnych, które powstały między konkubentami w czasie trwania konkubinatu ( KAZUISTYCZNA KONCEPCJA ROZLICZEŃ ). Można stosować wprost lub przez analogię przepisy o zniesieniu współwłasności, o spółce cywilnej, bezpodstawnym wzbogaceniu,

- jeżeli podczas trwania wspólności ustawowej, jedno z małżonków nabędzie przedmioty majątkowe wspólnie ze swoim konkubentem, przedmioty takie mogą stanowić współwłasność konkubenta i małżonków, udział małżonków będzie do nich należał na zasadzie wspólności ustawowej.

PRZYSPOSOBIENIE ( Art. 114- 127 )

PRZYSPOSOBIENIE- instytucja prawa rodzinnego, zwana w języku prawniczym ADOPCJĄ, polegająca na tym, iż między PRZYSPOSABIAJĄCYM a PRZYSPOSABIANYM powstaje stosunek zastępujący władzę rodzicielską.

Zasady rządzące przysposobieniem:

1) dobro dziecka ( art. 114 §1 )- a nie np. małżeńskich ambicji czy znalezienie dziedzica,

2) ADOPTIO NATURAM IMITATUR- przysposobienie ma naśladować naturalne stosunki rodziny biologicznej, przysposobiony ma być traktowany jak naturalne dziecko,

3) charakter niemajątkowy ( aczkolwiek powstają pewne obowiązki majątkowe- np. alimentacja ), ale samym celem nie jest uzyskanie majątku,

4) odbywa się w trybie pozaumownym ( pozakontraktowym ), kiedyś w niektórych systemach prawnych była to umowa,

5) państwowy nadzór nad przysposobieniem,

6) ograniczona rozwiązywalność,

7) tajemnica przysposobienia

Przesłanki przysposobienia:

I tylko dla dobra przysposobionego ( dziecka )- art. 114 §1,

II) małoletniość przysposabianego w momencie złożenia wniosku ( art. 114 ),

III) odpowiednia różnica wieku między przysposabiającym a przysposobionym ( Art. 114¹ §2 )

Czyli tak jaka występuje zwykle między rodzicami a dziećmi:

- najmniejszą granicą było dotąd 13 lat, ale była to sytuacja, gdy mężczyzna, który poślubił matkę dziecka, był jej wieloletnim partnerem,

- odmówiono przysposobienia w sytuacji gdy różnica wynosiła 64 lata, ale raczej nie z powodu tej różnica, lecz z racji tego, iż kandydat na przysposabiającego miał kłopoty zdrowotne

IV) przysposabiający ma kwalifikacje osobiste uzasadniające przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego ( Art. 114¹ §1 ),

V) pełna zdolność do czynności prawnych przysposabiającego ( Art. 114¹ §1 )

VI) zgoda- musi ją wyrazić wiele podmiotów:

1) RODZICE BIOLOGICZNI- Art. 119.

Zgoda ta może być wyrażona:

1a) w toku postępowania o przysposobienie

Wyjątki:

ustawowe: nie jest potrzebna, gdy:

- zostali pozbawienie władzy rodzicielskiej,

- są nieznani,

- porozumienie z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody

Nie jest potrzebna zgoda ojca, gdy:

- jego ojcostwo zostało ustalone przez sąd,

- władza rodzicielska nie została mu przyznana

b) sąd opiekuńczy może orzec przysposobienie ze względu na szczególne okoliczności bez zgody rodziców, jeśli:

- ich zdolność do czynności prawnych jest ograniczona,

- odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.

1b) ZGODA IN BLANCO- Art. 119^1- jest to zgoda wyrażona przed sądem opiekuńczym przez rodziców dziecka na przysposobienie ich dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej.

- może być wyrażona nie wcześniej niż po upływie 6 tygodni od urodzenia się dziecka ( Art. 119² )- chodzi tu o to, iż matka zaraz po porodzie może być w tzw. traumie poporodowej- a medycznie udowodniono, iż okres 6 tygodni jest wystarczający, aby objawy ustąpiły ).

- może być odwołana przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie.

Przepisy o zgodzie blankietowej stosuje się odpowiednio, gdy:

a) jedno z rodziców wyraziło zgodę, a zgoda drugiego nie jest potrzebna

b) jeśli sąd opiekuńczy tak postanowił, gdy:

- gdy rodzice przysposabianego są nieznani

- gdy rodzice przysposabianego nie żyją.

2) ZGODA OPIEKUNA ( jeśli dziecko pozostaje pod opieką )- Art. 120

Wyjątek: sąd opiekuńczy może ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody opiekuna, jeśli wymaga tego dobro dziecka.

Np. 17- latka urodziła dziecko. Nie może być przedstawicielem ustawowym, toteż nie może być opiekunem, będzie nim więc np. babcia dziecka. Nikt się dzieckiem nie zajmuje, ale babcia nie chce wyrazić zgody na przysposobienie. W takich warunkach- jeśli dobro dziecko tego wymaga- sąd ma "furtkę bezpieczeństwa".

3) ZGODA PRZYSPASABIANEGO ( Art. 118 )

- jeśli ukończył 13 lat,

- jeśli nie ukończył lat 13, a może on pojąć znaczenie przysposobienia, sąd opiekuńczy powinien go wysłuchać.

Wyjątki- sąd opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub jego wysłuchania, gdy:

- nie jest on zdolny do wyrażenia zgody,

- z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie takiej zgody byłoby sprzeczne z dobre przysposabianego.

4) ZGODA MAŁŻONKA- jeśli małżonkowie przysposabiają wspólnie

Wyjątek:

- małżonek ( którego zgoda jest wymagana ) nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych

- porozumienie się z nim napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Jeśli chodzi o formę zgody, to rodzice biologiczni powinni ją wyrazić przed sądem opiekuńczym, natomiast jeśli chodzi o zgodę pozostałych podmiotów- nie jest to uregulowane.

Rodzaje przysposobienia:

Ze względu na skutki

1) Zasada: PRZYSPOSOBIENIE PEŁNE ( ADOPTIO PLENA )- Art. 121

Skutki:

- pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym powstaje taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi,

- przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego,

- ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego,

- skutki te rozciągają się na zstępnych przysposobionego,

- można sporządzić nowy akt urodzenia, a jeśli nie- to wzmianka dodatkowa,

- przysposobiony dziedziczy jak naturalne dziecko przysposabiającego ( art. 936 )

- Art. 123- ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym, a jeśli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, władza rodzicielska przysługuje obojgu małżonkom wspólnie.

Imię i nazwisko przysposabianego ( Art. 122 )

Zasada: Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego

Jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposabia dziecko drugiego małżonka- nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżonka.

Wyjątek: Sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu postanowić, że przysposobiony będzie nosił nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego, jeżeli:

- żądanie przysposabianego,

- zgoda przysposabiającego

- nie został sporządzony nowy akt urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców.

Jeśli przysposobiony albo przysposabiający nosi złożone nazwisko- sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego

Zasada: Przysposobiony zachowuję imię dotychczasowe

Wyjątek: Sąd może w orzeczeniu o przysposobieniu imię lub imiona przysposobionego:

- na wniosek przysposabiającego

- za zgodą przysposobionego, jeśli ukończył lat 13,

- jeśli nie ukończył lat 13, to sąd ma obowiązek go wysłuchać, jeżeli przysposabiany może pojąć znaczenie przysposobienia.

2) PRZYSPOSIBIENIE NIEPEŁNE ( ADOPTIO MINUS PLENA )- Art. 124

Orzekane jest:

- na żądanie przysposabiającego,

- za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna

- tylko w wypadkach, jeśli nie było zgody blankietowej.

Skutki:

- powstaje stosunek wyłącznie między przysposabiającym a przysposobionym,

- skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposabiającego

Dziedziczenie:

- przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym, przysposabiający dziedziczy po przysposobionym,

- przysposobiony dziedziczy po krewnych naturalnych, nie dziedziczy po krewnych przysposabiającego,

- rodzice naturalnie nie dziedziczą po przysposobionym, natomiast przysposobiony dziedziczy po rodzicach naturalnych.

Sąd opiekuńczy może zmienić przysposobienie niepełne na pełna:

- na żądanie przysposabiającego,

- za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna,

- przysposobiony jest małoletni

3) PRZYSPOSOBIENIE CAŁKOWITE ( NIEROZWIĄZYWALNE- ADOPTIO PLENISSIMA )- art. 124¹

- gdy rodzice wyrazili zgodę blankietową ( żaden inny rodzaj przysposobienia nie wchodzi wówczas gry ).

Skutki:

- nie jest dopuszczalne:

- uznanie przysposobionego,

- unieważnienie uznania,

- sądowe ustalenie jego pochodzenia lub zaprzeczenie pochodzenia,

- rozwiązanie stosunku przysposobienia ( Art. 125¹ ). ,

- zawsze sporządza się nowy akt urodzenia

Inny podział:

1) KRAJOWE

2) ZAGRANICZNE ( Art. 114² )- takie, które powoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w RP na miejsce zamieszkania w innym państwie.

Zasada: Następuje tylko wówczas, gdy w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne ( tzn. nie ma możliwości przysposobienia krajowego, nie można dziecka umieścić w rodzinie zastępcze ). Oznacza to wyjście dziecka spod jurysdykcji sądów polskich.

Wyjątki:

- jeśli między przysposabiającym a przysposobionym istniej stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo:

- jeśli przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego.

OKRES OSOBISTEJ STYCZNOŚCI ( Art. 120¹ )- jest to okres osobistej styczności między przysposabiającym a przysposabianym, którego sposób może określić sąd opiekuńczy przed orzeczeniem przysposobienia.

- jeśli forma pieczy nad dzieckiem- stosuje się odpowiednio przepisy o rodzicach zastępczych, z tym, że całkowite koszty utrzymania przysposabianego obciążają przysposabiającego,

- przy wykonywania nadzoru nad przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposabianym sąd opiekuńczy może korzystać z pomocy ośrodka adopcyjno- opiekuńczego lub organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych.

Przy przysposobieniu zagranicznym- przysposobienie może być określone tylko po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w RP.

ROZWIĄZANIE PRZYSPOSOBIENIA:

Zasada: przysposobienie jest nierozwiązywalne.

Wyjątki: ( Art. 125 ):

- ważne powody

- nie może ucierpieć dobro małoletniego dziecka,

- nie może być to przysposobienie całkowite.

- nie nastąpiła śmierć przysposobionego lub przysposabiającego

wyjątek: przysposabiający zmarł po wszczęciu sprawy o rozwiązanie stosunku przysposobienia. W wypadku takim na miejsce przysposabiającego w procesie występuje kurator ustanowiony przez sąd.

Postępowanie toczy się w trybie procesowym, konieczny jest wyrok sądu opiekuńczego.

Legitymacja procesowa czynna:

- przysposobiony,

- przysposabiający,

- prokurator ( Art. 127 )

Skutki rozwiązania przysposobienia:

- Art. 126 §1- ustanie przysposobienia ex nunc,

- jeśli rozwiązanie nastąpiło po śmierci przysposabiającego, uważa się, że skutki przysposobienia ustały z chwilą jego śmierci

- obowiązek alimentacyjny, jeśli sąd tak postanowi,

- Art. 126 §2- nazwisko i imiona- zasada:

- przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz imię lub imiona,

wyjątek:

przy nazwisku:

- ważne powody,

- wniosek przysposobionego lub przysposabiającego.

Sąd opiekuńczy może wówczas postanowić w orzeczeniu o rozwiązaniu stosunku przysposobienia, iż przysposobiony powraca do pierwotnego nazwiska, które nosił przed orzeczeniem przysposobienia/

- przy imieniu:

- wniosek przysposobionego,

Sąd wówczas obligatoryjnie orzeka o powrocie do poprzednio noszonego imienia lub imion.

OPIEKA ( Art. 145- 177 ).

OPIEKA- roztoczenie pieczy nad osobą z jakichkolwiek przyczyn nieporadną ( małoletnim/ubezwłasnowolnionym całkowicie ), zgodnie ze zobowiązującym do tego tytułem prawnym. Jest surogatem władzy rodzicielskiej.

Cel społeczno- gospodarczy: jest surogatem władzy rodzicielskiej ( w swej zasadniczej postaci ). Punkt ciężkości spoczywa na staraniach o osobę dziecka, na drugim zaś planie znajduje się dbałość o jego majątek.

Cechy:

- instytucja wykazuje cechy publicznoprawne ( w interesie społecznym ),

- nie jest prawem podmiotowym ( w odróżnieniu od władzy rodzicielskiej )- opiekun wykonując opiekę działa wyłącznie w interesie innej osoby ( poddanego opiece ), a nie w interesie własnym, natomiast jest źródłem praw podmiotowych dla osoby jej poddanej.

- jest stosunkiem prawnym, którego stronami są:

- OPIEKUN,

- POZOSTAJĄCY POD OPIEKĄ ( PUPIL/PODOPIECZNY ).

Zasady rządzące opieką:

a) dobro dziecko,

b) powszechność opieki

- opiekę należy ustanawiać nie tylko wtedy, gdy dzieckiem nikt się zajmuje, ale także wtedy gdy ma ono opiekę faktyczną ( bo opiekun faktyczny nie może działać jako przedstawiciel ustawowy ),

- obowiązek jej ustanowienia jest niezależny od tego, czy w danym momencie zachodzi potrzeba dokonania takiej czynności dla małoletniego, którą może załatwić tylko osoba do tego uprawniona,

c) państwowy nadzór nad opieką.

Organy opieki:

- zwierzchni ( sąd opiekuńczy ),

- pomocniczy ( kuratorzy sądowi ),

- sprawujący ( opiekun ).

PRZESŁANKI OPIEKI NAD MAŁOLETNIM

I) wyłącznym sposobem powstania jest orzeczenie sądu opiekuńczego, niezależnie od inicjatywy osób zainteresowanych.

Należy odróżnić:

- ustanowienie opieki- rozstrzygnięcie sądu opiekuńczego wprowadzającego system pieczy nad dzieckiem, która ma zastąpić władzę rodzicielską,

- powołanie opiekuna- powołanie konkretnej osoby do wykonywania pieczy.

II) poważna wiadomość, że zachodzi powód materialnoprawny ( Art. 145 w zw. z art. 94 §3 )

a) SIEROCTWO NATURALNE- rodzice dziecka nie żyją,

b) SIEROCTWO SPOŁECZNE- rodzice żyją, ale nie mogą sprawować władzy rodzicielskiej:

- są nieznani,

- nie mają pełnej zdolności do czynności prawnej,

- zostali pozbawienie władzy rodzicielskiej,

- ich władza została zawieszona,

- władza rodzicielska nie została przyznana ojcu, pomimo sądowego ustalenia ojcostwa, a nie przysługuje matce.

Jeśli nie ma jednego z rodziców albo nie może ono sprawować władzy rodzicielskiej, a drugie może- to nie ustanawia się opieki, bo władzę rodzicielską wykonuje ten drugi z rodziców.

III) powołanie opiekuna

1) wybór właściwej formy opieki

Zasada: sprawuje ją osoba fizyczna

Może być:

a) jednoosobowa,

b) dwuosobowa ( małżonkowie )- Art. 147.

Wychodzi się z założenia, że taka postać stwarza dziecku warunki najbardziej zbliżone do domu rodzicielskiego, w którym występują oboje rodzice.

Wyjątek: tzw. opieka zakładowa ( Art. 150 )- warunki miałoby określić rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości wydane w porozumieniu z innymi ministrami.

- zakłady wychowawcze lub inne instytucje i organizacje społeczne.

Dotychczas takie rozporządzenie się nie ukazało.

2) wybór odpowiedniego kandydata na opiekuna

a) dobro dziecka,

b) opiekunem nie może być ten, kto ( Art. 148 ):

- nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych lub,

- został pozbawiony praw publicznych, praw rodzicielskich albo opiekuńczych lub,

- w stosunku do niego zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.

c) kolejność wyboru jest następująca- Art. 149:

- kandydat wskazany przez ojca lub matkę, jeśli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej

Co prawda ojciec czy matka nie może ustanowić opiekuna w testamencie ( zob. I )- ale można wyraźnie w testamencie osobę opiekuna wskazać i jeśli rodzice nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej, to sąd najprawdopodobniej powierzy sprawowanie opieki właśnie wskazanej osobie.

- krewni lub inne osoby bliskie pozostającego pod opieką albo jego rodziców

Może być także konkubent rodzica- jeśli np. dziecko urodziło się w małżeństwie, ojciec zmarł zaraz po urodzeniu się dziecka, tak, że nie wykształciła się żadna więź, pełnia władzy rodzicielskiej przysługuje matce, która następnie jest w związku faktycznym z mężczyzną i pomiędzy tym konkubentem a dzieckiem powstaje szczególna więź, a dziecko traktuje go w sposób podobny do ojca ( żaden sąd nie zezwoli raczej konkubentowi na przysposobienie dziecka swojej konkubiny pomijając patologiczne przypadki ! ), następnie umiera matka.

- kandydat wskazany przez właściwy organ gminy albo organizację społeczną, do której należy piecza nad małoletnim albo zakład wychowawczy. jeśli pozostający pod opieką tam przebywa,

- jeśli małoletni przebywa w rodzinie zastępczej- rodzice zastępczy.

Jeżeli opieka nad kilkoma osobami ( Art. 151 ):

- jeżeli jest to rodzeństwo, to w miarę możliwości opiekunem powinna być jedna osoba,

- jeżeli nie jest to rodzeństwo, to sąd może ustanowić jednego opiekuna, jeśli nie ma sprzeczności między interesami tych osób.

IV) objęcie opieki ( Art. 152, 153 )- złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym.

Zasada: przyjęcie opieki jest obowiązkowe.

Wyjątek: z ważnych powodów sąd może zwolnić od tego obowiązku- np. zły stan zdrowia, szczególne obciążenie obowiązkami zawodowymi lub społecznymi, ułomność fizyczna.

Opiekun powinien objąć swe obowiązki niezwłocznie.

V) ponieważ pomiędzy wszczęciem postępowania o ustanowienie opieki a objęciem jej przez opiekuna może nastąpić dłuższy czas- Art. 147, jeśli dobro pozostającego pod opieką tego wymaga, sąd opiekuńczy wydaje niezbędne zarządzenia:

- niezbędne dla ochrony osoby,

- niezbędne dla ochrony majątku

- do czasu objęcia opieki przez opiekuna

W szczególności sąd może ustanowić kuratora.

TREŚĆ OPIEKI

Kryteria- Art. 154:

- należyta staranność,

- dobro dziecka,

- interes społeczny

Zasada: Art. 155 §2- stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej.

Wyjątki: przepisy kro

a) opiekun podlega stałemu nadzorowi sądu opiekuńczego ( Art. 155 §1 ).

b) sprawowanie wyznaczają ( Art. 154 ):

- należyta staranność,

- dobro pozostającego pod opieką,

- interes społeczny.

c) opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego ( Art. 156 )

d) opiekun nie może przeznaczać nadwyżki z majątku dziecka na uzasadnione potrzeby rodziny.

e) opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod opieką ( Art. 159 ):

- przy czynnościach prawnych między tymi osobami,

- przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawne polega na:

- bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.

f( obowiązek wysłuchania pozostającego pod opieką przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach, jeśli pozwala na to jego rozwój umysłowy i stan zdrowia oraz uwzględniać w miarę możności jego rozsądne życzenia.

g) Zasada: opiekun sprawuje opiekę bezpłatnie ( Art. 162 )

Wyjątki:

- opiekun może żądać aby sąd opiekuńczy przyznał mu stosowne wynagrodzenie okresowe albo jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej, jeżeli z opieką związany jest zarząd majątkiem wymagający znacznego nakładu pracy,

- roszczenie opiekuna od pozostającego pod opieką zwrotu kosztów nakładów i wydatków związanych ze sprawowaniem opieki,

- roszczenie osoby pozostającej pod opieką od opiekuna o naprawienie szkody wyrządzonej nienależytym sprawowaniem opieki.

Przedawnienie: 3 lata od ustania opieki/zwolnienia opiekuna.

NADZÓR NAD SPRAWOWANIEM OPIEKI ( Art. 165- 168 )

Wykonuje go

- sąd opiekuńczy

- korzystając fakultatywnie z pomocy społecznego organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych

W następujących formach:

1) Środki nadzoru stałego

a) zaznajamianie się na bieżąco z działalnością opiekuna,

b) udzielanie mu wskazówek i poleceń,

c) może żądać od opiekuna

- wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki

- przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem

d) opiekun jest zobowiązany w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku składać:

- sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką,

- rachunki z tego zarządu jego majątkiem.

Wyjątek: sąd opiekuńczy może zwolnić od opiekuna od przedstawiania szczegółowych rachunków z zarządu na rzecz ogólnego sprawozdania o zarządzie majątkiem, jeśli:

- dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania i wychowania pozostającego pod opieką

2) wydanie zarządzeń, jeśli opiekun nie sprawuje należycie opieki.

3) Art. 157,

4) Nadzór akceptacyjny ( Art. 156 ).

USTANIE OPIEKI ( Art. 169- 174 ):

Należy odróżnić:

I) USTANIE OPIEKI- gdy opieka staje się bezprzedmiotowa,

- gdy małoletni osiągnął pełnoletniość,

- gdy przywrócona zostaje nad nim władza rodzicielska,

- śmierć małoletniego

II) WYGAŚNIĘCIE OPIEKI

1) bądź z powodu ustania opieki,

2) bądź z powodu innych zdarzeń, które mają taki skutek. mimo, że opieka trwa nadal.

a) śmierć opiekuna,

b) zwolnienie opiekuna przez sąd opiekuńczy.

- na wniosek- z ważnych powodów,

- z urzędu, jeśli opiekun:

- jest niezdolny do sprawowania opieki albo:

- dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką.

Skutki:

1) problem oddania przez opiekuna osobie do tego powołanej majątku małoletniego,

Zasada: Art. 174- opiekun jest obowiązany oddać osobie, która pozostawała pod opieką albo jej przedstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom zarządzany przez siebie majątek tej osoby.

2) kwestia rozliczenia się przez niego z zarządu tym majątkiem,

Zasada: Art. 172- Opiekun jest zobowiązany złożyć w ciągu 3 miesięcy rachunek końcowy z zarządu majątkiem. Stosuje się odpowiednio przepisy o rachunku rocznym

Wyjątek: sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od tego obowiązku.

3) problem załatwiania przez niego w okresie przejściowym- od chwili wygaśnięcia funkcji opiekuna do chwili, gdy osoba do tego powołana będzie mogła się zająć sprawami dziecka- pilnych spraw związanych z opieką.

Zasada: Art. 169- opiekun jest obowiązany

a) prowadzić nadal pilne sprawy związane z opieką, aż do czasu objęcia jej przez nowego opiekuna

b) prowadzić nadal pilne sprawy związane z zarządem majątku, jeśli w chwili ustania opieki zachodzi przeszkoda do natychmiastowego przejęcia zarządu majątkiem przez osobę, która pozostawała pod opieką, jej przedstawiciela ustawowego, spadkobierców.

Wyjątek: sąd opiekuńczy postanowił inaczej

OPIEKA NAD UBEZWŁASNOWOLNIONYM CAŁKOWICIE ( Art. 175- 177 ).

Zasada: stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim.

Wyjątki:

a) kolejność:

- małżonek,

- matka lub ojciec

Jeśli nie stoi temu na przeszkodzie dobro pozostającego pod opieką,

b) ustanie:

- uchylenie ubezwłasnowolnienia,

- zmiana ubezwłasnowolnionego całkowitego na częściowe.

KURATELA ( Art. 178- 184 )

KURATELA- instytucja zbliżona do opieki, której celem jest roztoczenie pieczy nad osobami lub majątkiem osób, które same swoich praw z przyczyn prawnych lub faktycznych prowadzić nie mogą.

Różnice pomiędzy kuratelą a opieką;

- kuratela zabezpiecza interesy osoby tylko w pewnym, dość wąskim zakresie, zaś opieka obejmuje całość spraw osoby jej poddanej,

- kuratela ma charakter krótkotrwały- przejściowy byt,

- kuratelą ustanawia się w interesie ogólnym, a nie w celu dbałości o interesy osoby poddanej opiece,

- kuratela stanowi instytucję wchodzącą w zakres wielu gałęzi prawa ( również administracyjnego ), a opieka- instytucję prawnorodzinną ( z wyjątkiem opieki na ubezwłasnowolnionym całkowicie ),

- kuratela może być ustanowiona także dla osób prawnych, a opieka- tylko dla osób fizycznych,

- opiekun jest zawsze przedstawicielem ustawowym osoby pozostającej pod opieką, a kurator- nie zawsze,

- kuratela jest instytucją zróżnicowaną, a opieka- jednolitą.

Zasada: Art. 178 §2- do kurateli stosuje się odpowiednio przepisy o opiece.

Wyjątki: przepisy szczególne.

Ustanowienie kurateli:

Zasada: Art. 178 §1- w wypadkach w ustawie przewidzianych

Ograniczenie to wydaje się bezcelowe- przyjmuje się, że ustanowienie kuratora jest dopuszczalne w każdym wypadku, ilekroć jest to bezwzględnie konieczne dla strzeżenia zasługującego na ochronę interesu indywidualnego lub społecznego.

a) z urzędu,

b) na wniosek,

- osoby zainteresowanej,

- prokuratora

Sprawowanie kurateli:

Zasada: jest odpłatne- Art. 179- organ państwowy, który ustanowił kuratora, przyznaje mu odpowiednie wynagrodzenie za sprawowanie kurateli, na żądanie kuratora. Wynagrodzenie to pokrywa się:

- z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony,

- jeśli osoba nie ma majątku, z majątku tego, na czyje żądanie kurator został ustanowiony,

Wyjątek: nieodpłatne, jeśli:

- nakład pracy kuratora jest nieznaczny,

- sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Ustanie kurateli- Art. 180

Zasada:

- gdy odpadnie jej cel ( uchyla organ państwowy, który ją ustanowił ),

- z chwilą zakończenia sprawy, jeśli kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy

Wyjątki: z ustawy.

Rodzaje kurateli:

1) KURATOR CZĘŚCIOWO UBEZWŁASNOWOLNIONEGO ( Art. 181 ),

- dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo,

Zakres uprawnień może być dwojaki

a) jeśli sąd opiekuńczy tak postanowi- analogicznie jak rodzica/opiekuna małoletniego, który ukończył 13 lat,

b) bez takiego postanowienia jest:

- doradcą osoby ubezwłasnowolnionej,

- przedstawicielem ustawowym, o tyle, o ile do ważności czynności prawnych przez które ubezwłasnowolniony zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swym prawem konieczna jest jego zogda.

Ustanie: uchylenie ubezwłasnowolnienia.

2) CURATOR VENTRIS ( Art. 182 )

- dla nasciturusa,

- jeśli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka

Ustanie: urodzenie się dziecka.

3) CURATOR DEBILIS ( Art. 183 )

- dla osoby ułomnej,

- na jej wniosek,

- jeśli potrzebna jest jej pomoc do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju

OSOBA UŁOMNA- kaleka, ślepy, głuchy, niemowa, osoba znajdująca się we wszelkich stanach, które ograniczają zdolność zajmowania się swoimi sprawami jak brak kończyn, obłożna, długotrwała choroba. Nie jest to choroba psychiczna ani niedorozwój umysłowy, bo ta i tak doprowadzi do ubezwłasnowolnienia i ustanowienia kuratora z Art. 181 albo opiekuna, a w toku postępowania doradcy tymczasowego.

Ustanie: na żądanie osoby pod kuratelą.

4) CURATOR ABSENTIS ( Art. 184 )

- dla osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw,

- nie ma pełnomocnika,

- pełnomocnik tej osoby nie może wykonywać swoich czynności,

- pełnomocnik wykonuje je nienależycie,

Nie można powołać natomiast takiego kuratora dla osoby w ogóle nie istniejącej, nieznanej lub zmarłej.

- dla ochrony praw tej osoby.

Kurator powinien przede wszystkim postarać się o:

- ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej,

- zawiadomić ją o stanie spraw.

Inne rodzaje:

5) kurator zastępujący przedstawiciela ustawowego,

6) kurator powołany do zarządu majątkiem,

7) kurator w sprawach o prawa stanu,

8) kurator procesowy,

9) kurator osoby prawnej,

10) kurator spadku,

11) kurator dla osoby przebywającej w szpitalu psychiatrycznym.

Instytucje zbliżone do kurateli:

1) DORADCTA TYMCZASOWY

2) ZARZĄDCY

- zarządca przedmiotów majątkowych wyłączonych w umowie darowizny lub w testamencie spod zarządu majątkiem dziecka sprawowanego przez rodziców,

- zarządca nieruchomości ustanowiony w toku egzekucji,

- wykonawca testamentu.

Nieraz instytucje są tak zbliżone, że sama nazwa instytucji jest bardziej kwestią zwyczaju lub tradycji. Przepisy o kurateli można stosować:

a) bezpośrednio- do doradcy tymczasowego- o kuratorze dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ( Art. 549 §2 kpc ),

b) przez analogię- najczęściej posiłkowo.

Art. 385¹ §1- NIEDOZWOLONE POSTANOWIENIA UMOWNE- postanowienia:

- umowy zawieranej z konsumentem,

- nieuzgodnione indywidualnie,

- kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- rażąco naruszające jego interesy

Zasada: nie wiążą one konsumenta.

Wyjątek: wiążące są postanowienia:

- określające główne świadczenia i,

- sformułowane w sposób jednoznaczny.

---