PAMIĘĆ - warunek nabywania wiedzy i doświadczenia
Przez pamięć rozumiemy własność układu nerwowego, która umożliwia kształtowanie się i funkcjonowanie człowieka. Przejawem pamięci są następujące czynności psychiczne:
zapamiętywanie różnorodnych informacji,
przechowywanie ich w pamięci,
odtwarzanie, czyli rozpoznawanie i przypominanie po krótszym lub dłuższym czasie.
Pamięć jest warunkiem nabywania doświadczenia - przyswajania sobie wiedzy o świecie oraz rozmaitych nawyków i sprawności. To doświadczenie gromadzi się w naszej świadomości i korzystamy z jego zasobów przez całe życie, stale je powiększając. Czasami jednak niełatwo nam wydobyć z pamięci potrzebną informację. Mamy poczucie, że tkwi ona gdzieś w głębi psychiki, lecz nie potrafimy jej w danej chwili odszukać. Mówimy wówczas o zapominaniu. Zapominanie jest również przejawem pamięci.
W psychologii wyróżniamy dwa rodzaje pamięci: pamięć bezpośrednią (zw. też świeżą) i pamięć trwałą.
Pamięć bezpośrednia przejawia się tym, że ujmujemy kolejno i utrzymujemy w świadomości pewną ilość bodźców oddziałujących bezpośrednio na nasze analizatory. Podczas rozmowy słyszymy nie tylko pojedyncze słowa, lecz kilka słów tworzących zdanie. Potrafimy taki fragment wypowiedzi powtórzyć dosłownie bezpośrednio po jednorazowym usłyszeniu. Wskutek tego nie tracimy wątku wypowiedzi.
Klasycznym przykładem pamięci krótkotrwałej jest zapamiętanie nieznanego numeru telefonu. Po wyszukaniu numeru w książce potrafisz wybrać go natychmiast, a może nawet powtórzyć go komuś innemu. Jednakże już po krótkim czasie prawdopodobnie nie będziesz umiał powtórzyć poprawnie tego numeru.
Pamięć krótkotrwała ma ograniczoną pojemność i może przechować jedynie małą ilość informacji. Jednak informacja w niej zawarta jest łatwo dostępna i można ja łatwo przywołać.
Pamięć trwała. Doświadczenie człowieka kształtuje się przede wszystkim w oparciu o pamięć trwałą. Jej charakterystyczną cechą jest pamiętanie znaczenia informacji. W tym systemie pamięciowym informacje przechowywane są przez czas dłuższy, przy czym jego pojemność jest teoretycznie nieograniczona. W magazynie pamięci długotrwałej nie zawsze łatwo jest odszukać informację, ponieważ zmagazynowany tam materiał nie jest dostępny bezpośrednio.
ZAPAMIĘTYWANIE - pierwsze ogniwo w procesie pamięci.
Zapamiętywanie mimowolne dokonuje się bez specjalnego wysiłku z naszej strony. Nie stawiamy sobie wówczas celu utrwalenia w pamięci jakiegoś przedmiotu, faktu czy zjawiska. W ten sposób zapamiętujemy wiele zdarzeń, informacji, które mimo woli docierają do naszej świadomości w codziennym życiu. Pamiętamy treść filmu, książki, wygląd i zachowanie różnych osób, watek rozmowy usłyszanej w autobusie i wiele innych rzeczy.
Zapamiętywanie mimowolne ma charakter w jakiejś mierze wybiórczy, bo nie wszystko co dociera do naszej świadomości zapamiętujemy równie trwale i głęboko, a niektórych rzeczy nie pamiętamy wcale. Na ogół człowiek zapamiętuje mimo woli to, co posiada dla niego jakieś znaczenie oraz to, co przyciąga jego uwagę.
Zapamiętywanie dowolne, zamierzone, powstaje w wyniku działania skierowanego na to, aby utrwalić coś w pamięci. Jest ono procesem zamierzonym i celowym. Gdy zapamiętywanie przybiera formę czynności ukierunkowanej na wzbogacenie doświadczenia, na przyswojenie wiedzy, opanowanie określonych umiejętności - staje się procesem uczenia.
Od czego zależy skuteczne i trwałe zapamiętywanie?
Nastawienie - eksperymenty potwierdzają, że jeśli człowiek postawi przed sobą jednoznaczne zadanie zapamiętania jakiegoś materiału, pamięta go potem lepiej i bardziej trwale. Okazało się również, że materiał jest znacznie dłużej przechowywany w pamięci, jeśli nastawimy się na to, żeby zapamiętać go „na zawsze” lub „na długo”.
Działanie - im większe znaczenie ma przedmiot lub jakąś jego cecha w działaniu, tym szybciej utrwala się w pamięci (np. nie potrafimy dokładnie opisać tarczy naszego zegarka, mimo, że spoglądamy na niego codziennie, bo jej szczegóły nie są ważne dla orientacji w czasie).
ODTWARZANIE DOŚWIADCZEŃ
Odtwarzanie uprzedniego doświadczenia, a więc wszystkiego, co niegdyś zapamiętaliśmy, zarówno mimo woli, jak też w sposób świadomy i zamierzony, dokonuje się w dwóch formach - rozpoznania i przypominania.
Przy rozpoznawaniu wyróżniamy z zespołu bodźców, wrażeń oddziałujących w danej chwili bezpośrednio na nasze zmysły, bodźce już nam znane. Rozpoznajemy np. w grupie ludzi kogoś znajomego, odróżniamy melodię znaną od innych, których nigdy nie słyszeliśmy.
Przypominanie polega na odtwarzaniu sądów, opinii, bodźców, wrażeń, które działały na nas w przeszłości, lecz aktualnie ich nie odbieramy. Przypominamy więc sobie postać bohatera filmu, treść przeczytanej powieści, adres koleżanki.
JAK ZAPOBIEGAĆ ZAPOMINANIU?
bezpośrednio po sobie uczyć się przedmiotów kontrastowych, gdyż uczenie się treści podobnych do siebie działa na mechanizm uczenia się hamująco;
między uczeniem się jednego a drugiego materiału korzystnie jest zorganizować sobie przerwę poświęcona na relaks;
lepiej przechowuje się w pamięci materiał przemyślany i zorganizowany - ucz się więc ze zrozumieniem;
aktywnie powtarzaj materiał, by utrwalić ślady pamięciowe
CECHY PAMIĘCI
Trwałość pamięci - jest to zdolność do dłuższego przechowywania doświadczenia. Ludzie różnią się znacznie między sobą pod względem tej cechy pamięci. Jedni szybko zapominają to, czego się nauczyli, mówi się o nich, że mają „krótką pamięć”; inni natomiast długo przechowują w pamięci wyuczony materiał.
Szybkość zapamiętywania - może się łączyć z trwałością pamięci. Na ogół ten, kto szybko zapamiętuje, również długo przechowuje w pamięci to, czego się nauczył. Bywa też jednak i przeciwnie. Niektórzy ludzie szybko się uczą, ale też i szybko zapominają.
Gotowość pamięci - polega na zdolności do szybkiego odtwarzania doświadczenia. Zdarza się, że uczeń sumiennie przygotował się do lekcji, lecz zapytany nie umie „przywołać” swoich wiadomości, zaktywizować tego, co przyswoił. Gotowość pamięci to inaczej umiejętność przypominania „na zawołanie”.
Wierność pamięci - polega na dokładnym odtworzeniu zapamiętanych treści. Człowiek, który ma pamięć wierną, przy odtwarzaniu wyuczonego materiału popełnia niewiele błędów, reprodukuje go w sposób dokładny bez zmian i przekształceń.
TYPY PAMIĘCI - za podstawę podziału przyjmuje się rodzaj najlepiej zapamiętywanych bodźców.
Pamięć obrazowa:
pamięć wzrokowa - wzrokowiec przyswaja sobie najlepiej materiał przedstawiony wizualnie; ułatwiają mu naukę film, ilustracje, schematy;
pamięć słuchowa - słuchowiec łatwo opanowuje wiadomości przekazywane werbalnie w toku wykładu, dyskusji, pogadanki. Woli uczyć się głośno niż po cichu. Pamięć słuchowa może być nastawiona na tony muzyczne - jest ważnym elementem uzdolnień muzycznych.
Pamięć słowno-logiczna - polega na zdolności do zapamiętywania i odtwarzania myśli wypowiedzianych w słowach, do ujmowania związków i stosunków logicznych, operowania symbolami; ważna w nauce przedmiotów ścisłych.
Pamięć ruchowa - polega na zdolności do zapamiętywania złożonych przestrzennie i czasowo ruchów (jeśli kiedyś nauczyłeś się jeździć na rowerze czy pływać, to nawet jeśli kilka lat nie wykonywałeś tych umiejętności bez trudu potrafisz wykonać je na zawołanie).
Pamięć uczuciowa - jest to łatwość zapamiętywania i przypominania tych zdarzeń, które są szczególnie silnie zabarwione emocjonalnie. Dzięki temu, że pamiętamy uczucia, jaki w nas budziły rozmaite przedmioty i zjawiska, potrafimy we właściwy sposób je ocenić, dążyć do tych, które zaspokajają nasze potrzeby, unikać zaś tych, które są dla nas przykre.
3