Wykład nr 1
Pojęcia podstawowe
Systemy informacyjne (ang. Information Systems) są dziedziną wiedzy wchodzącą w skład informatyki.
Podstawowymi kierunkami badawczymi systemów informacyjnych jako dziedziny wiedzy są:
badanie i opisywanie zasad funkcjonowania systemów informacyjnych,
definiowanie nowoczesnych metodologii tworzenia systemów informatycznych
tworzenie metodologii badania potrzeb informacyjnych,
badanie i budowa narzędzi do sformalizowanego opisu rzeczywistości,
badanie efektywności systemów informacyjnych i informatycznych.
Jednym z podstawowych terminów stosowanych w tej dziedzinie wiedzy jest system. Pojęcie to można wyjaśnić następująco:
system - jest to zbiór elementów i relacji, jakie między nimi zachodzą; przy czym zmiana stanów jednych elementów może wywołać zmiany zachowań u innych elementów należących do danego zbioru, system funkcjonuje w ramach pewnego środowiska, zaś to co nie należy do niego należy uznać za jego otoczenie.
W. Koczyński za system uważa „celowo zorganizowany zbiór elementów i relacji zachodzących pomiędzy nimi i pomiędzy ich właściwościami”, albo też jako „celowo określony zbiór zmiennych i ich relacji, przy czym pod pojęciem zmiennej należy tu rozumieć jedną lub więcej osób fizycznych, własności i właściwości obiektów rozpatrywanych w ramach danego systemu”. (Mynarski 1989, s.13). Należy również pamiętać, że żaden system nie funkcjonuje w próżni i pozostaje w różnego typu relacjach ze swoim otoczeniem. Oddziaływania otoczenia na system nazywane są wejściem systemowym, natomiast relacje przeciwne uważane są za wyjście systemowe.
Bardzo istotną cechą systemowego działania poszczególnych układów jest efekt synergii, polegający na tym, że system jako całość nabiera innych cech niż suma cech części składowych
Każdy system funkcjonuje w ramach pewnego abstrakcyjnego obszaru (w tym wypadku obszar nie ma znaczenia geograficznego), posiadającego zazwyczaj pewne ograniczenia. Obszar ten to środowisko systemu. Stąd należy przyjąć, że środowiskiem systemu jest zakres, miejsce, obszar w którym system funkcjonuje. Przykładem może być przedsiębiorstwo dla swojego systemu informacyjnego przedsiębiorstwa. Należy pamiętać, że współczesne przedsiębiorstwa nie zawsze funkcjonują wyłącznie w ramach określonego ograniczonego terytorium należącego do firmy (np. marketingowcy w podróży służbowej również wykorzystują system informacyjny)
Otoczenie systemu jest to wszystko co nie należy do systemu. Wyróżniane są dwa rodzaje otoczenia:
bliższe - które wchodzi w relacje z otoczeniem
dalsze - nie posiada bezpośrednich relacji z otoczeniem, aczkolwiek może pośrednio wpływać na funkcjonowanie systemu
WE systemowe to oddziaływanie otoczenia na system
WY systemowe to oddziaływanie systemu na otoczenie
Z pojęciem systemu związane jest inne pojęcie, a mianowicie:
model - może stanowić pewien wzorzec (ideał), do którego porównuje się oryginały (obiekty i zjawiska realne), takie podejście zastosowano np. przygotowując model jednostki miary; w innym podejściu może stanowić odwzorowanie rzeczywistości poprzez opis obiektów rzeczywistych, ich właściwości strukturalnych lub funkcjonalnych.
Model zazwyczaj stanowi uproszczone przedstawienie pewnego wycinka rzeczywistości (rzeczywistego lub idealnego) w którym wyróżnione są istotne cechy z punktu widzenia istoty modelu natomiast abstrahuje się od innych
Wyróżnia się dwa rodzaje modeli a priori - związany jest z budową wzorca idealnego,
Którego wdrożenie nastąpi później oraz a posteriori - jest to uproszczone odwzorowanie istniejącego wycinka rzeczywistości.
Innymi ważnymi pojęciami stosowanymi w tej dziedzinie wiedzy są: dana, wiadomość, informacja i wiedza. W języku potocznym słowa te są bliskoznaczne i często stosuje się je zamiennie. W literaturze fachowej pojęcia te są rozróżniane i mają szereg odrębnych definicji. W ramach niniejszych rozważań przyjęto następujące ich znaczenie:
dana - to opis, odwzorowanie jakiegoś zjawiska, zdarzenia czy procesu,
wiadomość - jest to sygnał, przekaz dotyczący jakiegoś zjawiska, zdarzenia czy procesu i związane jest ono z czynnością przesyłania,
informacja - związana jest z interpretacją i możliwością wykorzystania otrzymanej wiadomości czy przetworzonej danej,
wiedza - uporządkowany i usystematyzowany zbiór informacji dotyczący określonej dziedziny, dający pogląd na zdarzenia i zjawiska do niej przynależne,
mądrość - umiejętność zastosowania w praktyce gospodarczej posiadanej wiedzy.
Wycinek rzeczywistości to środowisko, które opisywane jest przez dany system.
Obiekt rzeczywisty to element wycinka rzeczywistości, mający istotne znaczenie dla funkcjonowania danego systemu.
Obiekt informacyjny to opis, odwzorowanie obiektu rzeczywistego w systemie informacyjnym.
Grupa obiektów to obiekty wykazujące podobne właściwości, przez co ich opis dokonywany jest przy wykorzystaniu tych samych cech opisujących zwanych atrybutami.
Cechy opisujące są oznaczane przez nazwy. Natomiast ich wartości opisują poszczególne wystąpienia danej zbiorowości.
Np. Nazwa atrybutu - Nazwisko, wartość atrybutu - Kowalski
Zbiorowość jest to zbiór podobnych obiektów, natomiast wystąpienie jest to jeden z elementów wspomnianego zbioru. Zbiorowością mogą być: ludzie, obiekty organizacyjne (organizacje lub ich jednostki czy stanowiska pracy), rzeczy, zdarzenia, dokumenty.
Wykład nr 2
Przedsiębiorstwo jako środowisko systemu informacyjnego
Przedsiębiorstwo jest to organizacja gospodarcza, której celem jest osiąganie zysku z prowadzonej działalności. Każde przedsiębiorstwo opracowuje cele statutowe swojej działalności, które następnie mogą być modyfikowane w zależności od jego sytuacji rynkowej
W trakcie prowadzenie swej działalności, przedsiębiorstwa poza realizacją bezpośrednich zadań statutowych muszą również wykonywać inne działania związane z aspektami organizacji i zarządzania, a także wymogami prawnymi, jakie nakładane są na każdy podmiot gospodarczy.
W celu realizacji wszystkich niezbędnych działań w ramach przedsiębiorstw powoływane są specjalne jednostki organizacyjne, którym przydziela się określone zadania. Podział na jednostki organizacyjne tworzy strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa. Wspomniana struktura odzwierciedla społecznym podziałem pracy.
Analizując społeczny podział pracy, ogół zadań można podzielić na pewne grupy, które nazywane są obszarami działalności przedsiębiorstwa. W ramach poszczególnych obszarów można wyróżnić określone typy zdarzeń i procesów.
Warto pamiętać, że współcześnie rozróżnia się podejście strukturalne i procesowe w badaniach organizacji. Podejście strukturalne bazuje na stosunkowo trwałej strukturze organizacyjnej w ramach której funkcjonuje organizacja. Podejście procesowe związane jest ze zdefiniowaniem podstawowych procesów realizowanych w danej organizacji, a następnie określeniu zasad ich realizacji. Podział zadań nie przebiega według struktury organizacyjnej lecz według działań, które należy wykonać.
Na funkcjonowanie poszczególnych obszarów działalności przedsiębiorstw składają się procesy i pojedyncze zdarzenia. Część zdarzeń tworzących procesy gospodarcze w ramach poszczególnych obszarów ma charakter powtarzalny. Dlatego też wyróżniane są typy zdarzeń, nazywanych zdarzeniami pierwotnymi. Występujące w praktyce gospodarczej zdarzenie mogą być opisane przez nieskończoną ilość danych. Dane te są nazywane danymi pierwotnymi.
W działalności przedsiębiorstw nie wszystkie dane pierwotne są istotne. W zależności od zgłaszanych potrzeb informacyjnych, rodzaju przedsiębiorstwa oraz możliwości rejestracyjnych wybierane są istotne cechy poszczególnych typów zdarzeń pierwotnych, zwane później atrybutami. Tylko według wspomnianych cech następuje rejestracja danego zdarzenia pierwotnego. Zaewidencjonowane w ten sposób dane nazywa się danymi źródłowymi.
W związku ze społecznym podziałem pracy przyjmuje się, że każde przedsiębiorstwo jest systemem, gdzie występują elementy (jednostki organizacyjne) oraz relacje (żadna z jednostek organizacyjnych nie funkcjonuje zupełnie niezależnie względem innej, przeciwnie szereg działań jest planowanych i realizowanych wspólnie).
Często w ramach przedsiębiorstwa wyodrębnia się podsystemy. Najbardziej znanym podziałem jest podział na sferę zarządzania i wytwarzania (ruchu).
Sfera zarządzania związana jest z procesami zarządzania i administracji.
Sfera wytwarzania dotyczy realizacji statutowych zadań organizacji.
Komunikację między obu sferami mają zabezpieczyć dwa inne podsystemy:
podsystem społeczny i informacyjny.
Z punktu widzenia systemów informacyjnych jako dziedziny wiedzy przedmiotem jej badań jest drugi z wyróżnionych podsystemów.
Omawiając pojęcie systemu informacyjnego, należy również wyjaśnić dwa inne pojęcia, tj. system komputerowy i system informatyczny. Oto ich definicje:
system komputerowy - jest układ dwóch elementów: sprzętu elektronicznego (zwanego hardwarem) i oprogramowania (zwanego softwarem).
system informacyjny - jest to zbiór pewnych elementów (np. stanowisk pracy w jakimś przedsiębiorstwie) między którymi następuje wymiana informacji; o systemie informacyjnym mówi się wtedy, gdy przepływy informacyjne oraz sposoby zaspokajania potrzeb informacyjnych są w miarę uporządkowane i stanowią pewną spójną całość.
system informatyczny - jest to część systemu informacyjnego, gdzie zadania przetwarzania danych realizowane są przy pomocy systemów komputerowych.
Systemy informacyjne mogą wspierać całokształt obszarów działalności przedsiębiorstw. Dotyczy to zarówno sfery zarządzania, wówczas są to systemy informacyjne zarządzania, jak i inne obszary działalności.
Przez systemy informacyjne zarządzania należy rozumieć takie systemy informacyjne, w których zachodzą procesy informacyjne wspierające wszelkiego typu działalność związaną z zarządzaniem daną organizacją.
W ramach systemów informacyjnych zachodzą procesy informacyjne. Procesy informacyjne jest to ogół zdarzeń, które wywołują zmiany stanu zasobów informacyjnych danej organizacji.
Procesy informacyjny mogą pozostawać w trzech rodzajach zależności z procesami gospodarczymi.
pierwszy rodzaj - proces gospodarczy nie wywołuje procesu informacyjnego,
drugi rodzaj - proces gospodarczy wywołuje proces informacyjny,
trzeci rodzaj - proces informacyjny jest nośnikiem procesu gospodarczego.
Zastosowanie systemów informatycznych w przedsiębiorstwach staje się coraz powszechniejsze i obejmuje coraz więcej obszarów działalności. Implementacja systemów informatycznych odbywa się poprzez przedsięwzięcia informatyczne. Współcześnie wyróżnia się trzy rodzaje przedsięwzięć informatycznych:
budowa systemu informatycznego - czyli tworzenie zupełnie nowego systemu na specjalne zlecenie sponsora przedsięwzięcia,
modernizacja - poprawa właściwości użytkowych już istniejącego systemu,
integracja - łączenie istniejących systemów informatycznych w jedną całość, co powinno wywołać m.in. efekt synergii.
Systemy informatyczne mogą spełniać trzy różne role w funkcjonowaniu organizacji. Zależy to od znaczenia jakie zostanie przypisane systemowi informatycznemu w trakcie tworzenia strategii przedsiębiorstwa i definiowania celów jego działalności. Wspomniane role są następujące:
marginalna - polega na tym, że system informatyczny spełnia rolę narzędzia przy realizacji zadań organizacji (organizacja przedsiębiorstwa nie jest uzależniona w sposób bezwzględny od zastosowania systemu informatycznego),
istotna - występuje wtedy, gdy wybrane obszary działalności przedsiębiorstwa wymagają zastosowania systemu informatycznego (jest to konieczne np. do wejścia w skład aliansu gospodarczego), przy czym od jego działania nie zależy istnienie organizacji,
totalna - występuje wtedy, gdy warunkiem podjęcia działalności przez organizację jest zastosowanie systemu informatycznego.
Wykład nr 3
Struktury systemu informacyjnego
Konstrukcja systemów informatycznych zależna jest od różnych typów czynników. Wspomniane typy czynników pozwalają na wyróżnienie grup kryteriów, według których określane są elementy systemu oraz definiowane rodzaje relacji.
W konstrukcji systemów informatycznych można wyróżnić pięć wynikających kolejno z siebie struktur:
organizacyjną,
funkcjonalną,
informacyjną,
przestrzenną,
techniczno-technologiczną.
Wykład nr 4
Struktura organizacyjna systemu informacyjnego
Organizację każdego przedsiębiorstwa można przedstawić przy pomocy schematu struktury organizacyjnej. Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa wskazuje wszystkie jednostki organizacyjne funkcjonujące w jego ramach oraz ich służbowe zależności. Analizując obszary działalności przedsiębiorstwa można wskazać, które jednostki zaangażowane są ich realizację oraz w jakim zakresie.
Struktura organizacyjna systemu informacyjnego jest ściśle uzależniona od struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. Wspomniana zależność dotyczy głównie następujących aspektów:
określa obszary działalności przedsiębiorstwa, które przeznaczone zostały do informatyzacji,
wskazuje jednostki organizacyjne, jako przyszłe węzły systemu,
pozwala na wyznaczenie pracowników, którzy realizować będą procesy informacyjne w ramach poszczególnych obszarów.
Efektem określenia struktury organizacyjnej systemu informatycznego jest wskazanie:
jakie systemy dziedzinowe działać będą w przedsiębiorstwie,
kto będzie je obsługiwał,
jaki będzie zakres poszczególnych systemów oraz jak będą wzajemnie powiązane.
Tradycyjne systemy informatyczne przedsiębiorstw zbudowane są z dziedzinowych podsystemów. Poszczególne podsystemy przeznaczone są do wspierania procesów gospodarczych realizowanych w ramach wybranych obszarów działalności. Do najczęściej zinformatyzowanych podsystemów należy zaliczyć:
zaopatrzenie,
gospodarka magazynowa,
gospodarka środkami trwałymi,
kadry i płace,
produkcja i technologia,
sprzedaż,
finanse i księgowość,
obsługa sekretariatu,
marketing
Wykład nr 5
Struktura funkcjonalna systemu informacyjnego
Struktura funkcjonalna systemu informacyjnego jest pochodną struktury organizacyjnej. Określa ona jakie funkcje i zadania są realizowane przez system informatyczny. Nałożenie struktury funkcjonalnej na strukturę organizacyjną polega na zdefiniowaniu użytkowników poszczególnych systemów dziedzinowych oraz przypisaniu im konkretnych zadań. Opisując strukturę funkcjonalną poszczególnym użytkownikom przypisuje się trzy rodzaje atrybutów:
funkcje przetwarzania danych,
definiuje się zadania w ramach funkcji informacyjnych,
określa konkretne zadania.
Do funkcji przetwarzania danych w systemach informacyjnych (informatycznych) należy zaliczyć:
ewidencja danych - polega na gromadzeniu danych (danych źródłowych) o zdarzeniach zachodzących (zdarzeniach pierwotnych) w przedsiębiorstwie lub jego otoczeniu, a mających wpływ na jego funkcjonowanie,
przekształcanie danych - związana jest z różnego typu działaniami, jakie mogą być wykonywane na zgromadzonych w systemie danych np.: działania arytmetyczne, logiczne, sortowania, indeksowania, realizacja procedur dychotomicznych, łączenie czy wybieranie danych i inne,
magazynowanie i archiwizowanie danych - polega na określeniu zasad przechowywania danych w systemie, można wyróżnić trzy poziomy przechowywania: bieżący (czyli magazynowanie w zbiorach roboczych na których wykonuje się ciągle operacje), bezpośredni (czyli magazynowanie w zbiorach głównych, gdzie dane nie podlegają przekształcaniu, ale można je wykorzystywać do pozyskiwania innych danych zagregowanych) i pośredni (czyli archiwizowanie danych na nośnikach, które nie są bezpośrednio podłączone do serwera np. na streamerach czy płytach CD),
wyszukiwanie i wyprowadzenie danych - związana jest z pobieraniem i interpretacją zapytań użytkownika względem systemu, wyszukaniem poprawnej odpowiedzi i jej prezentacji w odpowiedniej formie; procedura danej funkcji polega na: po pierwsze - zdefiniowaniu zapytania do systemu w sposób dla niego zrozumiały, po drugie interpretacji zapytania przez system, po trzecie wyszukaniu lub filtrowaniu danych adekwatnych do zadanego zapytania, po czwarte opracowaniu odpowiedzi, po piąte - prezentacja wyników.
Czasami wyróżnia się piątą funkcje przesyłanie danych. Od czasu zastosowania technologii klient - serwer przesyłanie danych między różnymi jednostkami danej organizacji może odbywać się niezależnie od działania poszczególnych użytkowników.
Warto zwrócić uwagę na dwa pojęcia: wyszukiwanie i filtrowanie danych:
wyszukiwanie polega na jednorazowym wyszukaniu odpowiednich danych,
filtrowanie polega na ciągłym, aktywnym przeszukiwaniu dostępnych zasobów informacyjnych i wybieraniu wszystkich tych danych, które są adekwatne do potrzeb użytkownika.
Należy także pamiętać, że inaczej następuje proces wyszukiwania danych w bazach danych (zazwyczaj bazuje on na zapytaniach bazujących na logice formalnej) i bazach dokumentów (gdzie dane mogą być przechowywane w postaci tekstowej lub multimedialnej).
Tworzenie struktury funkcjonalnej systemu polega na określeniu, którym pracownikom jakiego typu zadania informacyjne zostaną przydzielone.
Kolejna kwestia to określenie funkcji informacyjnych, jakie ma spełniać system. Wyróżnia się sześć wynikających kolejno z siebie funkcji informacyjnych:
ewidencja danych - związana jest z koniecznością gromadzenia różnego typu danych, wspomniana konieczność może wynikać z czynników zarówno wewnętrznych (potrzeby gromadzenia danych o procesach zachodzących w organizacji, aby lepiej nią zarządzać), jak i zewnętrznych (wynikających z przepisów prawa np. skarbowych, dotyczących ubezpieczeń społecznych, itp.),
sprawozdawczość i informowanie - polega na okresowym przygotowywaniu zbiorów danych zagregowanych opisujących w sposób zestandaryzowany stan organizacji oraz procesów w niej zachodzących, powyższe sprawozdania mogą wynikać z potrzeb wewnętrznych (stan organizacji - np. bilans przedsiębiorstwa) lub zewnętrznych (sprawozdania dla urzędów skarbowych, ZUS, statystyczne, itp.),
automatyczna analiza - system informatyczny może być wykorzystywany do wspierania realizacji zadań analitycznych, w każdym przedsiębiorstwie określa się metody analizy ekonomicznej według których ocenia się stan organizacji - analiza może być prowadzona w porównaniu do danych historycznych, zakładanych lub na tle branży bądź konkurencji - rola systemu informatycznego polega na dokonaniu wszelkiego typu obliczeń przy wykorzystaniu danych wprowadzonych wcześniej na podstawie zdarzeń pierwotnych,
automatyczna kontrola - systemowi narzucana jest funkcja „wczesnego ostrzegania”, gdy zdefiniowane parametry ekonomiczne nie będą mieścić się w przewidywanych przedziałach - granice dopuszczalnego „wahania się” poszczególnych parametrów mogą zostać zawarte w bazach normatywnych lub wyliczane na podstawie testów statystycznych (w przypadku danych niepełnych lub niepewnych),
planowanie - systemy informatyczne są wykorzystywane do opracowywania zbilansowanych planów działalności przedsiębiorstwa na przyszłe okresy, funkcja planowania polega na opracowywaniu różnych wariantów dla których definiuje się bazy normatywne wykorzystywane podczas automatycznej kontroli,
wspomaganie procesów decyzyjnych - dzięki powyższej funkcji można optymalizować proponowane warianty decyzyjne i wybrać najlepszy według przyjętych kryteriów (optymalizacja odbywa się zazwyczaj przy wykorzystaniu modeli ekonometrycznych).
Zadania w ramach poszczególnych funkcji informacyjnych są rozdzielane między odpowiedzialne jednostki organizacyjne oraz desygnowanych do ich realizacji pracowników.
Tym też pracownikom przypisuje się konkretne zadania, za które są odpowiedzialni w ramach społecznego podziału pracy w przedsiębiorstwie.
Wykład nr 6
Struktura informacyjna systemu informacyjnego
W ramach struktury informacyjnej systemu informacyjnego określane są zasoby informacyjne, jakie powinny być gromadzone.
Punktem wyjścia do zdefiniowania struktury informacyjnej są potrzeby informacyjne. Przez potrzeby informacyjne należy rozumieć zbiór zasobów informacyjnych jaki jest niezbędny do efektywnego funkcjonowania danej organizacji, który powinien zostać zgromadzonych i przechowywany w ramach jej systemu informacyjnego oraz udostępniany upoważnionym użytkownikom.
Do zasobów informacyjnych należy zaliczyć:
dane - zgromadzone na podstawie zdarzeń pierwotnych oraz pozyskane z różnych źródeł,
informacje wynikowe - jakie można uzyskać na podstawie danych zgromadzonych w systemie,
wiedzę organizacji - tajną - będącą jednym z podstawowych zasobów służących do zdobywania odpowiedniej pozycji konkurencyjnej oraz jawną rozprowadzaną do otoczenia organizacji,
zasoby proceduralne - umożliwiające odpowiednie przetwarzanie danych w celu zaspokajania potrzeb informacyjnych użytkowników, na które składają się systemy zarządzania bazami danych i dokumentów, bazy metod, modeli i wiedzy.
W ramach struktury informacyjnej definiuje się kształt i zawartość baz danych i baz dokumentów. Wspomniane działanie polega na zdefiniowaniu kartotek, tablic, pól informacyjnych (w ramach podejścia strukturalnego), bądź obiektów, klas-obiektów oraz funkcji, inaczej zwanych usługami (w ramach podejścia obiektowego).
W organizacji można wyróżnić wiedzę instytucjonalną i personalną.
Wiedza instytucjonalna - to ogół danych opisujących dotychczasowe umiejętności, doświadczenia, uzyskane wyniki w zakresie postępu naukowego i technicznego zapisanych w systemach informacyjnych organizacji.
Wiedza personalna to wiedza i umiejętności pojedynczych pracowników.
Opis zdefiniowanych struktur baz danych nazywany jest metadanymi.
Podczas wdrażania systemów informatycznych określa się odpowiedzialność za poszczególne fragmenty zasobów informacyjnych na użytkowników.
Analizując problematykę zasobów informacyjnych należy również zwrócić uwagę na kwestię danych niepewnych i niepełnych.
Dane niepewne - są to dane, których wartość informacyjna nie jest pełna, tzn. prawdopodobieństwo ich prawdziwości jest mniejsze niż 1 (dane o prawdziwości 0 to dane fałszywe, a dane o prawdziwości 0,5 i mniejszej oznaczają że są one raczej fałszywe i trudno na ich podstawie wyciągać prawdziwe wnioski). Niepewność danych może wynikać z niepewności źródła ich pochodzenia (wpłynąć może na to brak zaufania do właściciela źródła, bądź zbyt duża ilość przekształceń danych, przy stosunkowo niskiej odporności na błędy). Ponadto niepewność danych może wynikać z błędnego opisu zdarzeń (procesów) dokonanych przypadkowo lub rozmyślnie.
Dane niepełne - to dane, które nie w pełni opisują istotne z punktu danej organizacji zjawiska. Zazwyczaj dane takie opisują zdarzenia pierwotne według innych specyfikacji niż występują potrzeby informacyjne, bądź ich pierwotne założenia były inne od oczekiwań użytkowników.
Agregacja danych pełnych z danymi niepełnymi lub niepewnymi może być przyczyną generowania błędnych informacji dla użytkowników, dlatego też w wypadku omawianych procesów informacyjnych należy zawsze oszacować prawdziwość opracowanych informacji.
Wykład nr 7
Struktura przestrzenna systemu informacyjnego
Struktura przestrzenna systemu informacyjnego również zależy od struktury przestrzennej danej organizacji. Jej kształt może wymuszać poszukiwanie odpowiednich rozwiązań komunikacyjnych (w tym w zakresie sieci komputerowych), zwiększa zakres problematyki zabezpieczenia bezpieczeństwa informacyjnego organizacji, a także może wymuszać różnorodność przetwarzania danych (wymuszone różnicami prawnymi) oraz wielojęzykowość systemu.
Wyróżnia się następujące rodzaje struktur przestrzennych organizacji:
jednozakładowe małe - mieszczące się w ramach jednego budynku, gdzie rozwiązania w zakresie systemów informatycznych sprowadzają się do pojedynczych stanowisk roboczych lub prostych, lokalnych sieci komputerowych,
jednozakładowe duże - dany zakład może obejmować wielohektarową przestrzeń na której znajdować się będzie kilka lub więcej budynków, wtedy rozwiązania komunikacyjne bazować będą na sieci lokalnej zbudowanej z wielu podsieci tworzących większą całość,
wielozakładowe o zasięgu regionalnym - w celach komunikacji między poszczególnymi jednostkami organizacji niezbędne jest zastosowanie sieci rozległych, do rozstrzygnięcia pozostaje kwestia czy komunikacja w sieci będzie on- czy off-line oraz czy sieć będzie scentralizowana lub zdecentralizowana, ponadto w tego typu strukturach pojawia się kwestia regionalnej infrastruktury komunikacyjnej, a organizacja staje przed problemem wyboru medium komunikacyjnego (np. infrastruktura telekomunikacyjna stacjonarna lub komórkowa, droga radiowa, bądź satelitarna),
wielozakładowe o zasięgu krajowym, nierównomiernie rozłożone - do problematyki wcześniejszej dochodzi kwestia zróżnicowania regionów kraju w oferty firm świadczących usługi telekomunikacyjne i ewentualna kompatybilność usług świadczonych przez różnych operatorów,
wielozakładowe o zasięgu krajowym, równomiernie rozłożone - zazwyczaj przyjmowane są jednolite rozwiązania w skali całego kraju przy wyborze jednego ogólnokrajowego operatora usług komunikacyjnych, sytuacja może się skomplikować, gdy poszczególne jednostki terenowe uzyskają stosunkowo dużą swobodę decyzyjną w zakresie rozwiązań dotyczących technologii informacyjnej,
korporacje o zasięgu międzynarodowym - oprócz kwestii komunikacyjnych, należy również rozwiązać problemy proceduralne wynikające z różnic prawnych, a także problem języka w którym obsługiwany będzie system informatyczny na terenie danego kraju (np. w Polsce obowiązuje ustawa o ochronie dóbr kultury i języka narodowego),
ugrupowania gospodarcze - obejmujące swym zasięgiem różne niezależne podmioty gospodarcze, które wspólnie realizują określone przedsięwzięcia.
Wykład nr 8
Struktura techniczno-technologiczna systemu informacyjnego
Struktura techniczno-technologiczna systemu informacyjnego definiowana jest poprzez rozwiązania techniczne i technologiczne zastosowane w ramach systemów informacyjnych, bądź informatycznych.
W systemach informacyjnych jednych z podstawowych problemów technicznych jest określenie mediów komunikacji między węzłami systemu.
W systemach informatycznych rozwiązania techniczno-technologiczne należy rozważać na kilku poziomach:
konfiguracji sieci komputerowych,
zastosowanego sprzętu komputerowego,
struktura oprogramowania,
rozwiązania mobilne.
Kwestia sieci komputerowych oznacza określenie wewnętrznej konfiguracji sieci wewnątrz organizacji (sieć LAN) oraz komunikacji z otoczeniem (połączenie z sieciami rozległymi).
Współczesne rozwiązania sieciowe w przedsiębiorstwach bazują często na technologii klient-serwer. Wspomniana technologia polega na podziale funkcjonowania sieci na użytkowników (czyli klientów) oraz serwer. Użytkownik żąda dostępu do potrzebnych mu aplikacji oraz danych poprzez swój terminal (lub stację roboczą). Natomiast zadaniem serwera jest zarządzanie funkcjonowaniem sieci (w tym komunikacją z użytkownikami, m.in. poprzez autoryzację i regulację uprawnień dostępu do danych), dostarczanie użytkownikom pożądanych danych oraz zabezpieczenie zasobów informacyjnych (m.in. poprzez mirroring - „lustrzane odbicie” nośników pamięci - tj. kilka dysków przechowujących te same dane).
Wyróżnia się trzy rodzaje serwerów: danych - aplikacji, komunikacyjne i sprzętowe
Użytkownicy mogą pracować w sieciach poprzez:
terminale - komputery służące wyłącznie do komunikacji z serwerem, gdzie praca na nich odbywa się wyłącznie dzięki zasobom dostarczanym przez serwer,
autonomiczne stacje robocze - komputery które mogą pracować niezależnie od sieci komputerowych lub też korzystać z jej zasobów.
Wśród urządzeń sieciowych można wyróżnić m.in.:
modemy - urządzenia pozwalające na przesyłanie danych przy pomocy łączy telekomunikacyjnych, ich zadanie polega na tłumaczeniu sygnałów cyfrowych (istniejących w komputerze) na sygnały analogowe (występujące w sieciach telekomunikacyjnych) i odwrotnie, dzięki czemu istnieje możliwość skomunikowania komputerów poprzez podłączenie ich do zwykłych linii telefonicznych, przy zakupie należy zwrócić uwagę na prędkość przesyłania danych (oszczędność przy zakupie wolniejszych modemów może okazać się iluzoryczna w trakcie ich eksploatacji, co wiąże się z koniecznością opłat większych rachunków telefonicznych za dłuższą wymianę danych), na dzień dzisiejszy dostępne są również modemy cyfrowe, których jedynym zadaniem jest przesłanie danych z systemu komputerowego do cyfrowej sieci telekomunikacyjnej,
wzmacniacz - służący do wzmacniania fali przepływających między komputerami połączonymi danym okablowaniem,
hub-y - urządzenia pozwalające na podłączenie pewnej liczby urządzeń, stanowisk roboczych, komputerów w sieci lokalnej,
switch-e - rozgałęźnik sieciowy, który rozróżnia jednostki podłączone do poszczególnych portów,
router-y - urządzenia pozwalające na równoległą pracę wielu użytkowników sieci rozległych na tych samych komputerach oraz umożliwiające łączenie różnych sieci oraz komunikacje między ich użytkownikami,
gateway-e - komputery pozwalające na komunikację między użytkownikami różnych sieci (np.. między INTERNET-em a Bitnetem),
podtrzymywacze napięcia (ang.. UPS) - urządzenia pozwalające na kilkuminutowe podtrzymanie pracy komputera w razie braku prądu co pozwala na zapamiętanie aktualnych stanów procesów przetwarzania i ponowne ich uruchomienie lub odtworzenie po włączeniu napięcia do sieci.
W przedsiębiorstwach wielozakładowych lub do komunikacji z otoczeniem niezbędne jest wykorzystanie sieci rozległych. Można zastosować różnego rodzaju rozwiązania do których należy zaliczyć m.in.:
wykorzystanie powszechnie dostępnych sieci telekomunikacyjnych,
wydzierżawić specjalne łącza,
tworzyć własną infrastrukturę.
Organizacje zajmujące się udostępnianiem usług w ramach sieci INTERNET nazywani są Internet providers czyli dostawcami usług internetowych.
INTERNET jest to rozległa sieć komputerowa bazująca na protokole TCP/IP. Warstwa TCP definiuje dostępne usługi sieciowe, natomiast IP sposób adresacji komputerów w sieci.
Dla potrzeb wewnętrznych organizacji można stosować zamkniętą wersję INTERNET-u nazywaną INTRANET-em.
Rozwiązania internetowe mogą być również zastosowane do komunikacji między przedstawicielami ugrupowań gospodarczych lub związków organizacji. Wspomniane rozwiązania noszą nazwę EKSTRANET. EKSTRANET jest również siecią zamkniętą, ale korzystają z niej użytkownicy pochodzący z różnych podmiotów.
Podstawę INTERNET-u tworzą usługi sieciowe. Do najważniejszych należy zaliczyć:
e-mail (poczta elektroniczna) - możliwość przesyłania wiadomości elektronicznych między zainteresowanymi użytkownikami, obecnie oprócz wiadomości tekstowych można również załączać różnego typu pliki, ponadto w ramach poczty elektronicznej można tworzyć grupy zainteresowań oraz rozsyłać masowe wiadomości do tzw. list,
news - można samemu przeglądać listy na które przychodzą e-maile, listy te w przeciwieństwie do list zainteresowań nie przesyłają automatycznie wszystkich listów dalej do potencjalnych zainteresowanych,
forward - usługa pozwalająca na przesyłanie dalej e-maili pod wskazany adres internetowy,
ftp - usługa umożliwiająca przesyłanie bądź pobieranie plików z innych serwerów (oczywiście w ramach posiadanych uprawnień),
telnet - możliwość pracy zdalnej na innym komputerze (również w ramach posiadanych uprawnień),
write i talk - służą do „tekstowej rozmowy” między użytkownikami INTERNET-u,
IRC - usługa pozwalająca na korzystanie z elektronicznego forum dyskusyjnego,
VoIP (telefonia internetowa) - usługa umożliwia rozmowę głosową poprzez INTERNET,
Videokonfetencje - pozwalające na przekazywanie zarówno głosu, jak i wizji między użytkownikami, seanse mogą być bilateralne lub multilateralne,
WWW (wielka światowa pajęczyna) - złożona z aktywnie powiązanych między sobą dokumentów elektronicznych, wspomniane połączenia bazują na tzw. linkach, które pozwalają na przełączanie się między różnymi dokumentami elektronicznymi (stronami WWW), jest tu wykorzystana technika hypertekstu.
Na bazie usług sieciowych przygotowane zostały różne przedsięwzięcia elektroniczne. Polegają one na tym, że wykorzystując usługi sieciowe opracowane zostały różne aplikacje programowe, które upowszechnione poprzez sieć są wykorzystywane w działalności komercyjnej. Do przykładów przedsięwzięć elektronicznych można zaliczyć:
portale i vortale internetowe,
sklepy internetowe,
giełdy elektroniczne (bazujące na sieci INTERNET),
systemy typu HOMEBANK
typy działalności gospodarczej bazujące na literach A (administracja), B (biznes), C (klient - ang. customer) E (pracownik - ang. employee) F (organizacje finansowe) - (np. B2B biznes do biznesu, B2C biznes do klienta, C2B klient do biznesu, B2A biznes do administracji, itp.),
organizacje wirtualne bazujące na rozwiązaniach elektronicznych (są to organizacje, które nie posiadają ściśle określonej struktury organizacyjnej, zazwyczaj są to grupy osób bądź innych podmiotów organizacyjnych, które połączył wspólny cel gospodarczy, a jego realizacja odbywa się przy pomocy technologii sieciowej,
usługi providerskie,
i inne.
Do rozwiązań w zakresie struktury techniczno-technologicznej należy również dobrać odpowiedni sprzęt komputerowy oraz oprogramowanie. Sprzęt komputerowy powinien być dobierany na bazie analizy rzeczywistych potrzeb użytkownika, tak aby konfiguracja komputera zapewniała możliwość realizacji jego zadań, przy równocześnie możliwie najniższych kosztach. W tym względzie należy przede wszystkim zapewnić, aby na posiadanym sprzęcie można było uruchomić niezbędne oprogramowanie. Ponadto zarówno sprzęt, jak i oprogramowanie podlegają ciągłym ulepszeniom, dlatego też przygotowując jego konfiguracje należy również przewidywać przyszłe potrzeby. Powyższa problematyka dotyczy tzw. statycznej i dynamicznej zależności sprzętu i oprogramowania.
Rozwiązania mobilne związane są z możliwością bezpośredniej komunikacji pracowników pracujących poza daną organizacją. Mogą być oni wyposażeni w telefony komórkowe oraz inne narzędzia informatyczne (notebooki, palmtopy, organizery, czytniki kart płatniczych i inne urządzenie elektroniczne umożliwiające przenoszenie i przesyłanie danych). Dzięki tym urządzeniom mogą oni bezpośrednio korzystać z zasobów informacyjnych macierzystej organizacji i łączyć się z nią zawsze wtedy gdy zajdzie taka potrzeba.
Wykład nr 9
Bezpieczeństwo systemów informatycznych
Współcześnie systemy informatyczne są wykorzystywane w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego spełniając bardzo istotne funkcje, dlatego istotne jest aby jak najlepiej zabezpieczyć ich funkcjonowanie. Stąd przez bezpieczeństwo systemów informatycznych należy rozumieć całokształt działań zmierzających do zapewnienia niezakłóconego i efektywnego ich funkcjonowania.
Poprawne funkcjonowanie systemów informatycznych może być zakłócone przez różne zagrożenia tj.:
naturalne - siła wyższa: pożar, powódź, wyładowania atmosferyczne,
fizyczne: zniszczenie infrastruktury systemu np. przecięcie sieci komunikacyjnej, zniszczenie serwera lub nośnika pamięci z zasobami informacyjnymi firmy, podsłuch infrastruktury,
elektroniczne - możliwe są różne rodzaje agresji elektronicznej m.in. przez tzw. złe oprogramowanie (badsoftware - wirusy, robaki, konie trojańskie i inne), złamanie zabezpieczeń systemu.
Skutki agresji mogą być bardzo dotkliwe. Ich konsekwencje mogą nie tylko doprowadzić do wadliwego działania systemu informatycznego, ale również zdezorganizować funkcjonowanie organizacji, przyczynić się do strat finansowych lub image firmy w oczach potencjalnych klientów.
Przez agresję elektroniczną należy rozumieć całokształt działań elektronicznych na system informatyczny bez zgody i wiedzy jego właściciela oraz odpowiednich uprawnień, które w swym założeniu przynoszą negatywne skutki dla użytkowników.
Z technicznego punktu widzenia za podstawowe rodzaje agresji elektronicznej na systemu informatyczny należy uznać:
zniszczenie danych - np. poprzez wirusy kasujące zawartość dysków twardych,
kradzież - przekopiowanie danych, przy równoczesnym wykasowaniu z nośników należących do rzeczywistego ich właściciela,
podejrzenie - ktoś może podglądać dane bez zgody właściciela, jest to o tyle niebezpieczne zagrożenie, że nie zawsze może być zauważone,
nieautoryzowana modyfikacja (zmiana) - ktoś może przechwytywać dane i dokonywać ich nieautoryzowanej modyfikacji, jest to jedna z metod elektronicznych kradzieży,
blokada dostępu do danych - np. poprzez negatywne oprogramowanie można mnożyć wywoływane programy, które będą np. zapychać pamięć operacyjną i spowalniać pracę procesora
Dlatego stosowane są różne zabezpieczenie systemów informatycznych. Należą do nich m.in. zabezpieczenia fizyczne:
ograniczenie dostępu niepowołanych osób do urządzeń tworzących system informatyczny,
oznaczone strefy infrastruktury sieciowej,
ograniczenie komunikacji systemów informatycznych z otoczeniem np. przez umieszczanie firewall'a (tzw ściany ogniowej),
czasowe włączanie i wyłączanie serwera,
opracowanie i wdrożenie odpowiednich zasad polityki w zakresie bezpieczeństwa danych i całego systemu informatycznego w danej organizacji
Wykład nr 10
Dokumentacja
Działalność przedsiębiorstw czy innych organizacji powoduje konieczność zapisywania danych źródłowych opisujących poszczególne zdarzenia pierwotne. Do tego celu służy dokumentacja. Dokumentacja tworzona jest przez dokumenty. W 6-ciotomowej Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN (t. II, s.96) przez dokument rozumiany jest „każdy przedmiot materialny będący świadectwem jakiegoś faktu, zjawiska lub myśli ludzkiej ...”. Natomiast zbiór dokumentów tworzy dokumentację. W każdym przedsiębiorstwie przechowuje się wiele różnego typu dokumentacji. Zazwyczaj każda jednostka organizacyjna przechowuje (i odpowiada za nie) dokumenty, które sama tworzy lub często wykorzystuje w swojej działalności. Do pozostałych dokumentów może mieć dostęp poprzez inne jednostki organizacyjne danego przedsiębiorstwa lub system informatyczny (lokalny wewnątrz przedsiębiorstwa lub rozległy np. internet).
Gromadzone w przedsiębiorstwie dokumenty mogą być wykorzystywane do różnych celów. Dlatego też dokumentacji można przypisać następujące funkcje:
rejestracyjne,
informacyjne,
kontrolne,
nośnika wiedzy,
nośnika zdarzeń gospodarczych.
Treść gromadzonych na dokumentach danych zależy zazwyczaj od trzech czynników: wielkości przedsiębiorstwa, ekonomii i kultury informacyjnej.
Gromadzona i przechowywana w przedsiębiorstwach dokumentacja może mieć bardzo różnorodny charakter. Dlatego też można podzielić dokumentację według kilku kryteriów.
Pierwszym z wyróżnionych kryteriów typologicznych jest rola jaką spełniają dane dokumenty w działalności przedsiębiorstw. W ramach powyższego kryterium dokumentację można podzielić na stanowiącą i opisującą.
dokumentacja stanowiąca - zawiera zbiór wszystkich dokumentów w których zawarte są wszelkie uregulowania prawne oraz wydane zarządzenia, które regulują zasady funkcjonowania danego podmiotu gospodarczego, dokumenty zaliczone do wspomnianego typu mogą być zewnętrzne lub wewnętrzne. dokumenty zewnętrzne są opracowywane przez podmioty decyzyjne znajdujące się poza przedsiębiorstwem, natomiast wewnętrzne to zbiór uregulowań stworzony przez organy przedsiębiorstwa,
dokumentacja opisująca jest tworzona w trakcie rejestracji wszelkich faktów, zjawisk, procesów czy zdarzeń pierwotnych istotnych dla przedsiębiorstwa, można ją podzielić na techniczną (zawierającą wszelkie dokumenty projektowe i techniczne odnoszące się produktów, towarów oraz narzędzi i urządzeń budowanych lub wykorzystywanych w przedsiębiorstwie) i ekonomiczną (opisującą konkretne zdarzenia gospodarcze).
Innym kryterium podziału dokumentacji jest jej formalizacja, gdzie dokumenty dzieli się na niesformalizowane (które opisują zazwyczaj zdarzenia nietypowe lub rzadko występujących i nie posiadają one specjalnych formularzy, jak również brak jest regulacji co do ich formy) i sformalizowane (opisujące powtarzalne typy zdarzeń pierwotnych, których opis odbywa się według ściśle określonych cech - atrybutów).
Dokumenty można również podzielić na tradycyjne i elektroniczne.
dokumenty tradycyjne, to te które zapisywane są lub wymagane jest ich przygotowanie w formie papierowej,
dokumenty elektroniczne nie wymagają wersji papierowej, wystarczy, że posiadają swój odpowiednik w wersji elektronicznej.
Wykład nr 11
Systemy informatyczne przedsiębiorstw
Systemy informatyczne przedsiębiorstw są to systemy informatyczne przeznaczone do wspierania lub realizacji procesów zachodzących w organizacji. Wspomniane systemy mogą wspierać zarówno sferę zarządu (sfera „czarna” - dotycząca rejestracji zdarzeń gospodarczych związanych ze sferą zarządzania i wspieraniem procesów decyzyjnych), jak i sferę wytwarzania (ruchu) - (sfera „biała” - związana z wspieraniem realizacji celów statutowych organizacji - np. projektowanie technologii, sterowanie procesami produkcyjnymi).
Współczesne systemy informatyczne często wychodzą poza granicę funkcjonowania organizacji. Dlatego też można wyróżnić „wewnętrzne” systemy informatyczne, które wspierają procesy zachodzące wewnątrz organizacji i które w całości znajdują się pod kontrolą jej organów oraz „zewnętrzne” umożliwiające udział w różnego rodzaju przedsięwzięciach elektronicznych (np. korzystanie z portali i wortali internetowych, korzestanie ze sklepów i giełd elektronicznych czy udział w organizacjach wirtualnych).
Tworzenie systemów informatycznych wewnętrznych i zewnętrznych odbywa się w różnorodny sposób. Systemy wewnętrzne realizowane są zazwyczaj z zachowaniem klasycznych etapów tworzenia. Są to zwykle systemy duże, wielodziedzinowe dotyczące wielu dziedzin działalności przedsiębiorstw. Natomiast systemy zewnętrzne są przeznaczone do realizacji pojedynczych przedsięwzięć gospodarczych, przygotowane przy pomocy współczesnych narzędzi stosowanych w sieciach rozległych, w dużej mierze przy wykorzystaniu usługi WWW oraz języka HTML (bądź jego pochodnych).
Systemy informatyczne funkcjonujące w przedsiębiorstwach doczekały się wielu standardów. Do podstawowych należy zaliczyć:
MRP - (Material Requirement Planning) - to pierwszy ze standardów przeznaczony dla systemów informatycznych, których zadaniem było koordynacja przepływu materiałów oraz planowanie ich zapasów w celu utrzymania płynności produkcji, i sprzedaży w przedsiębiorstwie,
MRP II (Manufacturing Resources Planning) - standard został rozszerzony o problematykę sprzedaży oraz wyprane problemy wspierania procesów decyzyjnych,
ERP (Enterprise Resources Planning) - powyższy standard został rozszerzony o problematykę finansów i księgowości oraz planowanie ekonomiczne, ogólnie jest to system wewnętrznie zintegrowany
ERP II - pozwala na rozszerzanie systemu o dostęp do rozwiązań zewnętrznych, gdzie możliwe jest z nich korzystanie oraz aktywna wymiana danych,
DEM (Dynamic Enterprise Modeling) - systemy umożliwiające aktywne dopasowywanie rozwiązań informatycznych do przekształceń organizacyjnych przedsiębiorstw (jest to istotne zwłaszcza przy stosowaniu w przedsiębiorstwach outsourcingu, udziału w organizacjach wirtualnych czy wdrażaniu reenginieringu).
Outsourcing jest to zastosowanie zewnętrznych podmiotów gospodarczych do realizacji wybranych obszarów działalności przedsiębiorstwa (są to obszary, które zazwyczaj nie są podstawowym celem działalności danego podmiotu).
Reenginiering to gwałtowne przekształcenie struktur organizacyjnych przedsiębiorstwa w celu dopasowania ich do wymogów rynkowych. Podstawowym kryterium przeprowadzania zmian są cele organizacji.
W systemach informatycznych przedsiębiorstw są stosowane również inne rodzaje systemów przeznaczone do realizacji wybranych procesów lub obsługi wybranych obszarów działalności. Do podstawowych rodzajów można zaliczyć:
CAD (Computer Aided Designing) - komputerowe wspieranie procesów projektowania, które mogą być wykorzystywane do projektowania wyrobów (systemy zawierające edytor graficzny oraz bazy danych), z których dane mogą być przenoszone do systemów informatycznych zarządzania oraz programów typu CAM,
CAM (Computer Aided Manufactoring) - systemy wspierające lub nadzorujące procesami wytwarzania, służące do elektronicznego sterowania maszynami,
CRM (Customer Relationship Management) - systemy do zarządzania relacjami z klientami i kooperantami - wykorzystywane do gromadzenia danych z otoczenia, stanowią one coraz powszechniej stosowane narzędzie wykorzystywane przez marketingowców,
SCM (Supplay Chain Management) - systemy zarządzania łańcuchem dostaw
Systemy Obiegu Dokumentacji - wykorzystywane do kontroli obiegu dokumentacji w organizacji, a równocześnie mają zastosowanie w badaniu terminowej realizacji spraw, których przepływające dokumenty dotyczyły
GIS - geograficzne systemy informatyczne - wykorzystywane do prezentacji danych geograficznych, które mogą umożliwiać analizy w zakresie planowania przestrzennego/f.
Wykład nr 12
Koncepcja wielopoziomowych systemów informatycznych
Zbadane i opisane potrzeby informacyjne (na przykładzie tysięcy zbadanych przedsiębiorstw z całego świata), stan wiedzy informatycznej oraz uwarunkowania rynkowe spowodowały, że opracowany został model systemu informatycznego przedsiębiorstwa. Podstawową cechą tego modelu jest jego wielopoziomowość. Stąd mówi się również o wielopoziomowych systemach informacyjnych zarządzania (WSIZ)
WSIZ - to systemy informacyjne powstałe w wyniku łączenia i integracji różnego typu podsystemów funkcjonujących w danym przedsiębiorstwie. Na bazie podstawowych systemów ewidencyjnych tworzone są nowe moduły pozwalające na coraz większą agregację danych, a w dalszych fazach rozwoju na wspieranie procesów decyzyjnych.
Wydzielenie wielopoziomowej struktury tych systemów związane było z funkcjonalnym i organizacyjnym podziałem zadań między poszczególnymi podsystemami. W efekcie tego na dzień dzisiejszy wyróżnia się cztery następujące poziomy:
systemy ewidencyjne
systemy informowania kierownictwa
systemy wspomagania decyzji,
systemy ekspertowe,
EIS - systemy informacyjne naczelnego kierownictwa.
Systemy ewidencyjne służą głównie do rejestracji danych o wszelkiego rodzaju zdarzeniach czy procesach zachodzących w badanym obiekcie bądź poza nim, istotnych dla jego funkcjonowania. Przykładami tego typu systemów są podsystemy ewidencji gospodarki materiałowej, środków trwałych, finansowo-księgowe, kadr i płac, ewidencji produkcji i sprzedaży, obsługi sekretariatu i inne. Efektem działalności tego typu systemów jest tworzenie baz danych o zdarzeniach pierwotnych dla obiektu oraz przygotowywanie najprostszych sprawozdań. Ponadto na poziomie tym gromadzone być mogą również dokumenty istotne z punktu widzenia danej organizacji. Dokumenty gromadzone są w bazie dokumentów, gdzie ich przeszukiwanie może odbywać się poprzez ciągi znaków w nich zawarte, deskryptory czyli słowa kluczowe je opisujące, lub poprzez indeksy.
W większości wypadków podsystemy te są obsługiwane przez szeregowy personel administracyjny danego przedsiębiorstwa. Na poziomie ewidencji danych systemy te nie muszą stanowić jednego zintegrowanego systemu, a mogą stanowić oddzielnie funkcjonujące moduły. Jednakże ich integracja, polegająca głównie na możliwości wymiany danych, jest bardzo przydatna w praktycznej działalności poszczególnych służb. Przykładem może być pracownik komórki zbytu, który ma uprawnienia do sprzedaży rozliczanej przelewami bankowymi. Na bieżąco korzysta on z podsystemu obrotu towarowego, ale w tym przypadku potrzebna będzie mu dana z systemu finansowo-księgowego, czy wskazany klient nie zalega z płatnościami.
Tworzone na tym poziomie bazy danych i normatywne są wykorzystywane przez wszystkie nadrzędne moduły, będące elementami wyższych poziomów systemu informatycznego.
Systemy informowania kierownictwa są to systemy, służące do prowadzenia analiz określonych zjawisk zachodzących w obiekcie lub jego otoczeniu, a mających istotne znaczenie dla jego funkcjonowania. Jakość i zakres prowadzonych analiz uzależniona jest od bazy danych, która stworzona została na poziomie systemów ewidencyjnych. Moduły funkcjonujące na tym poziomie powinny pozwolić na realizację trzech kolejno wynikających z siebie funkcji:
informowanie i sprawozdawczość - na bazie danych wprowadzonych do systemu na poziomie ewidencyjnym, wyliczane są odpowiednie wskaźniki określające stan przedsiębiorstwa w danej dziedzinie jego działalności,
automatyczna analiza - wyliczane wskaźniki ekonomiczne uzyskane przez przedsiębiorstwo są porównywane z przyjętymi normatywami oraz danymi historycznymi, dzięki czemu odpowiedzialny pracownik jest w stanie określić czy przedsiębiorstwo poprawia swą pozycję, czy też przeżywa regres,
automatyczna kontrola - polegająca na weryfikacji uzyskanych przez przedsiębiorstwo wyników; wychwytywane są wszystkie wskaźniki nie mieszczące się w przyjętych założeniach, bądź normatywach, a następnie poddawane są szczegółowej analizie, dlaczego przyjęły nienormatywne wartości..
Przykładami tego typu systemów mogą być pakiety do szacowania trendów różnych zjawisk, analizy kontaktów z poszczególnymi kontrahentami, analiza realizacji poleceń służbowych przez poszczególnych pracowników czy też kontrola trendów kształtowania się poszczególnych wskaźników.
Poszczególne pakiety tworzące systemy informowania kierownictwa powinny umożliwiać wzajemną wymianę danych, aczkolwiek poziom ich integracji może być zróżnicowany. Stąd też większość modułów w nich funkcjonujących ma charakter dziedzinowy. Systemy te są wykorzystywane na średnich i wyższych szczeblach zarządzania przedsiębiorstwem. Do obsługi modułów na tym poziomie wykorzystuje się bazy metod w których metody prac analitycznych w zakresie zarządzania organizacjami zapisane są w postaci procedur przetwarzania.
Efektem ich działalności powinno być między innymi: przygotowanie danych o poszczególnych składnikach bilansu, ocena działalności komórek organizacyjnych i pracowników danego obiektu, ocena kontrahentów i klientów, przygotowanie odpowiedniej sprawozdawczości obiektu.
Systemy wspomagania decyzji są przeznaczone do ułatwiania decydentom rozwiązywania problemów decyzyjnych. Ich zadaniami jest analiza istniejącej sytuacji w oparciu o zadane kryteria, szacowanie zmian zachodzących w obiekcie i jego otoczeniu przy pomocy modeli ekonometrycznych, a także analiza wybranych problemów decyzyjnych, włącznie z możliwością wyboru i prezentacji najoptymalniejszych wariantów decyzyjnych z punktu widzenia zadanych kryteriów. Poszczególne modele ulokowane są w bazach modeli. Systemy te stanowią w zasadzie jedną całość, a ich poszczególne funkcje realizowane są dzięki danym wprowadzonym do systemu na poziomach niższych tj.: ewidencyjnym i informowania kierownictwa. Systemy te są wykorzystywane na najwyższych szczeblach zarządzania.
Efektem ich działalności powinna być analiza strategicznych problemów decyzyjnych obiektu wraz ze wskazaniem optymalnych wariantów decyzyjnych oraz ich przewidywanych skutków. Systemy te mogą być też wykorzystywane do celów planistycznych, a zwłaszcza do planowania strategicznego. Dzięki wyliczonym na niższych poziomach wskaźnikom tworzone są modele do celów planistycznych, a następnie określane warianty planów. Na tym poziomie może być również dokonana dezagregacja przyjętych planów dla potrzeb poszczególnych jednostek organizacyjnych. Natomiast przyjęte i skorygowane plany mogą stanowić bazę normatywną dla przyszłej automatycznej analizy i kontroli realizowanej na poziomie systemów informowania kierownictwa.
Systemy ekspertowe są tworzone na bazie koncepcji wykorzystania sztucznej inteligencji. W przeciwieństwie do omówionych wyżej, trzech poziomów tworzonych w oparciu o wykorzystanie odpowiednich algorytmów (procedur), systemy ekspertowe tworzone są poprzez wykorzystywanie reguł implikacji (wynikania). Opisane reguły mieszczą się w bazach wiedzy. W trakcie wykorzystywania systemów niezbędne jest przygotowanie danych rzeczywistych opisujących stan organizacji, a zgromadzonych na wcześniejszych poziomach. Ogół zgromadzonych i wykorzystywanych danych w systemach ekspertowych nazywany jest bazą wiedzy.
W stosunku do pozostałych systemów różnią się one filozofią konstrukcji oraz sposobem funkcjonowania w ramach systemu informacyjnego zarządzania jako całości. Ich wykorzystanie może nastąpić w wielu dziedzinach działalności poszczególnych obiektów, jednakże ze względu na wysoki koszt ich tworzenia, ich możliwości aplikacyjne są na razie wykorzystane w słabym stopniu i na różnych szczeblach zarządzania. Dlatego też w chwili obecnej nie są one traktowane jako kolejny wyższy poziom systemu, a raczej jako uzupełnienie wybranych modułów funkcjonujących w ramach pozostałych poziomów systemów.
W strukturze informacyjnej przedsiębiorstwa mają one zastąpić zewnętrznych ekspertów, których wynajmują przedsiębiorstwa dla rozwiązywania problemów w nich występujących
EIS (ang. Executive Information Systems) - systemy informacyjne naczelnego kierownictwa są obecnie najnowszym rodzajem systemów informatycznych. Zadaniem tych systemów jest dostarczanie dowolnych informacji o sytuacji przedsiębiorstwa przedstawicielom naczelnego kierownictwa (np. dyrekcji, członkom zarządu, przedstawicielom rady nadzorczej).
Systemy te są nastawione na przyjmowanie zapytań, ich interpretacje, wyszukiwanie odpowiednich danych z dostępnych baz danych, przygotowanie adekwatnej odpowiedzi oraz jej prezentacji w formie zgodnej z wymogami stawianymi przez użytkownika. Stąd jednymi z głównych zagadnień projektowych dla tego typu systemów są procedury wyszukiwania i wizualizacji danych.
Praktyczne rozwiązania w postaci oferowanych na rynku produktów nie nadążają za postulowanymi rozwiązaniami teoretycznymi. W chwili obecnej większość polskich zintegrowanych systemów informatycznych zawiera w sobie moduły charakterystyczne głównie dla poziomów ewidencyjnego i informowania kierownictwa. Co więcej, niewiele z proponowanych systemów zawiera elementy automatycznej kontroli. Nie zawsze też proponowany zestaw ewidencyjnych podsystemów dziedzinowych obejmuje wszystkie istotne sfery funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Wykład nr 13
Tworzenie systemów informatycznych
Wdrażanie informatyki do różnego typu dziedzin działalności ludzkiej wymaga wielu wysiłków zespołów ludzkich oraz nakładów. Implementacja środków informatycznych odbywa się poprzez przedsięwzięcia informatyczne.
Przedsięwzięcie informatyczne jest to ogół działań, które należy podjąć w celu zastosowania narzędzi informatycznych w wybranej dziedzinie lub też dokonania ich doskonalenia. Przy czym przez doskonalenie należy rozumieć poprawę pewnej grupy parametrów użytkowych przy założeniu nie pogorszenia innych.
Tworzenie systemów informatycznych dla przedsiębiorstw jest zadaniem skomplikowanym, czasochłonnym i często wymagającym udziału wielu osób realizujących różnorodne funkcje. W trakcie tworzenia systemów informatycznych wyróżnia się cztery następujące fazy:
analiza systemu informacyjnego
projektowanie systemu informatycznego
oprogramowanie,
wdrożenie systemu.
Każda z tych faz może być realizowana przez inne zespoły ludzkie.
Wyróżnia się również fazę „zerową” - planowanie, która generalnie jest realizowana przez menedżerów, często bez udziału informatyków.
Zanim jednak podjęte zostaną prace nad stworzeniem nowego systemu, czasami niezbędne jest przeprowadzenie pewnych prac wstępnych. Zaliczyć do nich należy:
określenie kierunków funkcjonowania danego wycinka rzeczywistości i wskazanie potrzeb roli oraz zakresu przyszłego systemu informatycznego (chodzi tu często o zawarcie roli systemu informatycznego w misji i celach organizacji),
wskazanie sponsora przedsięwzięcia i sztabu koordynującego projekt.
Powyższe działania nazywane są zerową fazą tworzenia systemu zwaną planowaniem systemu informatycznego.
Analiza systemu informacyjnego, jest to faza w której twórcy systemu mają za zadanie identyfikację organizacji dla której tworzony jest system, rozpoznanie istniejącego systemu informacyjnego, zbadanie występujących potrzeb informacyjnych i ich uzasadnień. Efektem analizy powinno być określenie specyfikacji przyszłego systemu informatycznego. Podstawowe etapy analizy to:
identyfikacja organizacji - opracowanie arkusza identyfikacyjnego przedsiębiorstwa,
rozpoznanie istniejącego systemu informacyjnego - określenie struktur organizacyjnej, funkcjonalnej, informacyjnej, przestrzennej i techniczno-technologicznej,
zbadanie potrzeb informacyjnych - poprzez przeprowadzenie badań empirycznych (wywiady, ankiety, obserwacje, analiza dokumentacji i inne techniki),
konstrukcja modelu konceptualnego systemu - określenie zakresu systemu, jego podziału na moduły, funkcje oraz ustalenie zakresu danych, które będą gromadzone i przetwarzane w systemie,
opracowanie dokumentacji analitycznej - powinna być ona zredagowana w sposób sformalizowany, przy wykorzystaniu odpowiednich technik prezentacji materiału faktograficznego.
Projektowanie systemu informatycznego polega na przygotowaniu i uszczegółowieniu projektu systemu informatycznego. Wyróżniane są trzy etapy projektowania:
projektowanie konceptualne - polega na przygotowaniu koncepcji systemu, przedstawieniu proponowanych modułów i funkcji systemu oraz ich wzajemnych powiązań,
projektowanie ogólne - związane jest z doborem odpowiedniej technologii sieciowej, sprzętowej i programowej, na bazie której ma funkcjonować tworzony system,
projektowanie techniczne - ma na celu przygotowanie projektu technicznego systemu, w jego efekcie powstaje dokumentacja techniczna, która przy wykorzystaniu sformalizowanych narzędzi przedstawia schematy struktur baz danych oraz algorytmy ich przetwarzania.
Oprogramowanie systemu informatycznego związane jest z przygotowaniem programów komputerowych dla przyszłego systemu. W jego ramach należy wyróżnić trzy etapy:
przygotowanie kodów źródłowych - polega na przygotowaniu programu w wypranym języku programowania,
translacja programu - polega na przetłumaczeniu kodu źródłowego programu na kod wynikowy,
testowanie kodu wynikowego - związane jest z pierwotnym testowaniem programu przez programistę przed rozpoczęciem jego rozpowszechniania.
Wdrażanie systemu informatycznego jest realizowane bezpośrednio w przedsiębiorstwie, dla którego był opracowywany dany program, lub zakupiło ono licencje na jego użytkowanie. Celem tej fazy jest doprowadzenie do uruchomienia systemu w organizacji i rozpoczęcia jego eksploatacji. W trakcie trwania tej fazy są realizowane następujące zadania:
instalacja sieci komputerowej,
instalacja komputerów i oprogramowania,
instalacja przygotowanego oprogramowania użytkowego i jego parametryzacja, tj. ustawienie parametrów domyślnych systemu,
konwersja danych do systemu - zmiana formatu danych wykorzystywanych w dotychczasowych systemach i ich wgranie do nowego systemu,
testowanie systemu np. metodą równoległą lub próbkową,
szkolenie kadry, która ma korzystać z systemu.
13