Rozdział 14 Seligman - ZABURZENIA WYWOŁANE ZAŻYWANIEM ŚRDOKÓW PSYCHOAKTYWNYCH

• Osoby cierpiące na zaburzenia związane z zażywaniem substancji psychoaktywnych nierzadko cierpią także na innego rodzaju zaburzenia. Nadużywanie tych środków charakteryzuje się wysokim prawdopodobieństwem występowania z zaburzeniami osobowości, niepokojem i schizofrenią

• określenie tego, co rzeczywiście stanowi uzależnienie, jest kwestią poglądów i nierzadko przedmiotem kontrowersji

1. Historyczne aspekty zażywania środków psychoaktywnych i uzależnienia

• opium w różnych społeczeństwach używane jest od 3000 lat

• zażywanie opium przez przedstawicieli klasy średniej miało charakter niemalże masowy, ale nie było uważane za poważny problem społeczny czy nałóg (aż do końcówki XIX wieku)

• rośliny zawierające środki halucynogenne są używane przez wiele społeczności w rytuałach

• w latach 20 XX wieku produkcja i sprzedaż alkoholu była nielegalna, był on symbolem rozwiązłości i słabości charakteru moralnego

• osoba uzależniona obecnie jest postrzegana jako ofiara lub pacjent cierpiący na daną chorobę

2. Kryteria DSM-IV

• akcentują istnienie zespołów symptomów lub behawioralnych oznak, które wskazują na cierpienie lub utratę niektórych zdolności

• 3 podstawowe cechy kryteriów:

1) utrata kontroli nad zażywaniem substancji

2) upośledzenie codziennego funkcjonowania oraz niezaprzestanie przyjmowania danej substancji mimo przykrych skutków zażywania

3) fizyczne lub emocjonalne przystosowanie do substancji, jak np. zespół abstynencyjny

• czyli uzależnienie można określić za pomocą „trzech K”: utrata Kontroli nad zażywaniem substancji, Kontynuacja zażywania mimo przykrych skutków i Kompulsja zażywania.

• Obserwuje się ciekawy trend do mieszania kilku substancji naraz, np. narkomani mogą mieszać kokainę z heroiną...i otrzymują....”speedball” - jakże urzekająca nazwa ;D

3. WHO:

• def. Uzależnienia: „ zespół fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych zjawisk, w którym przyjmowanie pewnej substancji lub grupy substancji zajmuje ważniejszą pozycję niż inne zachowania mające większą wartość. Główną charakterystyczną cechą zespołu uzależnienia jest przymus zażycia narkotyku, alkoholu lub tytoniu”

• w skład definicji WHO wchodzi pojęcie neuroprzystosowania, podczas którego stała obecność substancji w organizmie wywołuje długotrwale zmiany w funkcjonowaniu mózgu

• obie definicje kładą nacisk na zachowanie jednostki oraz przykre skutki takiego zachowania

4. Podstawy działania substancji psychoaktywnych

• substancje psychoaktywne - mają wpływa na funkcjonowanie mózgu, nastrój, zachowanie. Chociaż różnią się między sobą sposobem oddziaływania na mózg, wszystkie posiadają pewne wspólne właściwości i cechy

• skuteczność i siła wszystkich substancji zależy od: 1) sposobu przyjmowania, 2) dostępu do struktur mózgu, 3) interakcji z receptorami w mózgu, 4) tempa przystosowania organizmu i mózgu do tej substancji

Sposób zażywania:

• często sposób zażywania określa ilość substancji, jaka dociera do mózgu, szybkość, z jaką wywołuje pożądany efekt

• nikotyna u palaczy dociera do ustroju przez inhalację, powierzchnia płuc jest bardzo duża i w ścisłym kontakcie z układem krążenia. Dzięki temu stosunkowo duże ilości tej substancji mogą się znaleźć we krwi i dość szybko dotrzeć do mózgu

• substancja przyjmowana doustnie musi najpierw przejść przez przewód pokarmowy, gdzie stopniowo jest wchłaniana przez układ krążenia, wchłaniane są też przez wątrobę, która może dezaktywować działanie niektórych z nich. Doustne substancje często docierają do mózgu z opóźnieniem i w stosunkowo niewielkich ilościach

• no i dożylne - oczywiste że działają bardzo szybko

• plus jeszcze przyjmowanie leków przez śluzówkę śródnosową i wewnątrzustną

Sposób docierania do struktur mózgu

• zanim dotrą do mózgu, substancje muszą przejść przez wiele błon biologicznych

• czynnikiem określającym możliwość i szybkość dotarcia do mózgu jest rozpuszczalność lipidowa - substancje łatwiej rozpuszczające się w tłuszczach będą wchłaniane szybciej

• jedną z najważniejszych barier jakie substancja musi pokonać jest bariera krew - mózg

Interakcja między receptorami środków psychoaktywnych

• substancje psychoaktywne wpływają na gospodarkę chemiczną i aktywność mózgu w różny sposób

• np. wpływają na neuroprzekaźniki zakłócając ich syntezę lub produkcję w komórkach nerwowych

• mogą też zakłócać proces wypuszczania neuroprzekaźników do przestrzeni synaptycznej lub blokować receptory neuronów postsynaptycznych

• mogą zaburzać mechanizmy powtórnego wychwytu neuroprzekaźnika lub proces rozpadu (stosowane w celu usunięcia go z przestrzeni synaptycznej).

• Mogą hamować działanie enzymów odpowiedzialnych za usuwanie nadmiaru neuroprzekaźników

Neuroadaptacja: tolerancja i uzależnienie fizyczne

• wielokrotne zażywanie substancji powoduje, że organizm i mózg przystosowują się do jej obecności

• tolerancja stanowi jedną z form adaptacji. Odnosi się do stanu osłabienia reakcji w wyniku wcześniejszego wielokrotnego poddawania się działaniu określonej substancji. W związku z tym trzeba przyjmować coraz więcej substancji żeby uzyskać pożądany efekt

• tolerancji może towarzyszyć fizyczne uzależnienie, czyli potrzeba substancji, by móc normalnie funkcjonować. Przejawia się zespołem abstynencyjnym w momencie zaprzestania działania danego zw.chem.

• Zespół abstynencyjny - zwykle widoczne, fizyczne objawy, jak znaczne zmiany temperatury ciała, drgawki, drżenia, wymioty

5. Teoretyczne modele uzależnienia:

Model psychologiczny i model osobowościowy:

• najczęściej spotykanym zaburzeniem u mężczyzn uzależnionych jest antyspołeczne zaburzenie osobowości; stanowi one czynnik ryzyka popadnięcia w alkoholizm lub inne uzależnienie

• psychoanaliza: substancja jest tu środkiem kompensującym wadliwe funkcjonowanie ego i stanów afektywnych. Jest używana w celu zredukowania bolesnych stanów emocjonalnych oraz jako mechanizm obronny przed wewnętrznym konfliktem.

• Do wzrostu podatności może się przyczynić zakłócenie wcześniejszych faz rozwojowych, zwłaszcza jeśli chodzi o relacje z innymi.

• Zapotrzebowanie na daną substancje postrzegane jest też jako wyraz „deficytu obiektu”. Wg tego poglądu substancja działa jako zewnętrzna pomoc lub obiekt przejściowy.

• Używa się także tych substancji jako środka pomagającego poradzić sobie z niepokojem wywołanym intymnością stosunków.

Podatność genetyczna:

• biologiczni krewni alkoholików stanowią grupę podwyższonego ryzyka uzależnienia od marihuany, kokainy, nałogowego palenia, alkoholizmu

• wyst. pewne złożone czynniki genetyczne, które mogą określać biologiczne reakcje na różne substancje farmakologicznie czynne

• badania w tym obszarze dopiero raczkują

Teoria oponent - proces:

• teorię przedstawić można na przykładzie jedzenia chrupek ziemniaczanych (chyba chodzi im o chipsy no nie?:)): trudno „zjeść tylko jedną”, po zjedzeniu jednej wzmaga się motywacja, żeby zjeść więcej. Gdy torebka z chrupkami zostanie zabrana, pragnienie utrzymuje się jeszcze jakiś czas i stopniowo zanika . Jakby przyjemne zjedzenia chrupki uwrażliwiło potrzeby i odczucia, których wcześniej nie było. To samo zjawisko dot. substancji psychoaktywnych. Pragnienie, które przed zetknięciem się z nimi nie istniało, wzrasta w momencie doświadczenia ich działania.

• Teoria próbuje wyjaśnić wzrost motywacji do kontynuowania zażywania substancji

• opiera się na 3 zjawiskach wspólnych dla zażywania sub. Psychoaktywnych:

1) po pierwszym zażyciu następuje przyjemność afektywna, np. alkohol może wywoływać stan rozluźnienia

2) wielokrotne przyjmowanie substancji prowadzi do ustanowienia tolerancji afektywnej (osłabienia efektu wywołanego przez daną substancję)

3) abstynencja afektywna - stan ten pojawia się, gdy substancja nie zostanie zażyta i stanowi przeciwieństwo przyjemności afektywnej

• ciągłe działanie substancji w końcu sprawia, że stany negatywne, nieprzyjemne zaczynają dominować i silnie kontrastują ze wspomnieniami odczuć pozytywnych

• mimo tego cykl zachowań uzależnieniowych nie zostanie przerwany, bo pozwala przynajmniej na utrzymanie stanu stabilności lub neutralnego poziomu

• teoria opiera się głównie na pojęciu wzmocnienia negatywnego: ludzie uzależniają się, by złagodzić pragnienie związane z efektem abstynencji

Modele wzmocnienia pozytywnego:

• skupiają się na odczuciach przyjemności i euforii wywołanych przyjmowaniem substancji psychoaktywnej

• zaczęło się od eksperymentu, który pokazywał, ze małpy same sobie wstrzykują morfinę

• substancje psychoaktywne stanowią bardzo silny czynnik wzmacniający

• jakie struktury w mózgu za to odpowiadają? - jądro półleżące (otrzymuje z systemu limbicznego info dot nastroju i emocji i przetwarza je). Substancje psychoaktywne powodują wzrost dopaminy w przestrzeni synaptycznej, wzrost w rejonie jądra półleżącego wydaje się mieć decydujące znaczenie w wywoływaniu zjawiska wzmocnienia

• oprócz dopaminy ważną rolę jeśli chodzi o wzmocnienie biologiczne i stany afektywne odgrywać mogą też opiaty endogenne (endorfiny, dynorfiny). Morfina czy heroina na pewno wywołują swój efekt działając na na główne receptory opiatowe.

• Receptory opiatowe leżące w jądrze półleżącym mogą być w szczególności odpowiedzialne za „haj” narkotyczny.

Warunkowanie i modele uczenia się:

• substancja psychoaktywna jest bodźcem bezwarunkowym, który zostaje skojarzony z wieloma sygnałami z otoczenia osoby zażywającej: obrazami, dźwiękami, odczuciami. Sygnały te stają się silnym bodźcem warunkowym przez łączenie ich ze stanem wywołanym działaniem danej substancji i mogą się przyczyniać do zachowania polegającego na aktywnym poszukiwaniu tej substancji (Winkler - ojciec modeli warunkujących)

• wskazówki narkotyczne lub wspominki uruchamiają poczucie głodu oraz odgrywają istotną rolę w występowaniu nawrotu

• np. zapach dymu może wywołać silną chęć zapalenia papierosa u osoby próbującej rzucić palenie

ALKOHOL

1. Spożywanie i nadużywanie alkoholu:

• nadmierne spożywanie alkoholu wiążę się zazwyczaj ze specjalnymi okazjami, jak Sylwester, urodziny, święta, itp. mimo że większość osób postrzega to jako niewinną zabawę, nadmierne spożycie jest w zasadzie bardzo niebezpieczne

• okresem największego ryzyka, w którym rozpoczęcie picia może w końcu doprowadzić do alkoholizmu, jest przedział od 10 do 24 lat, częściej dochodzi do uzależnienia u mężczyzn niż u kobiet

• ogólnie w USA biali stanowią grupę wyższego ryzyka picia i nadmiernego picia niż Latynosi i czarni

• alkohol nie jest to zbyt silny środek, żeby uzyskać zauważalny skutek należy spożyć kilka gramów alkoholu ( w przypadku większości substancji psychoaktywnych jets to kilka miligramów)

• treść żołądkowa spowalnia wchłanianie alkoholu, natomiast nasycenie dwutlenkiem węgla przyspiesza ją

Wpływ alkoholu na zachowanie:

• przy umiarkowanych dawkach większość osób doświadcza poczucia relaksacji i łagodnej euforii, może działać jako środek pobudzający

• ludzie są odhamowani - robią to, czego normalnie by nie robili z obawy przed nieprzyjemnymi konsekwencjami

• zależność między stężeniem alkoholu we krwi a jego wpływem na zachowanie (wg Bogena):

< 0,03% jednostka jest tępa i poważna

0,05% pewna siebie i czarująca

0,1% może być niebezpieczna i nikczemna

0,2 często ma zawroty i jest kłótliwa

0,25% może być obrzydliwa i rozchłestana ;D

0,3% wpada w delirium, jest zdezorientowana i z pewnością pijana

0,35% zalana „w trupa”

0,06% może nastąpić zgon

• wyższe dawki alkoholu wywołują stany depresyjne i znacznie upośledzają funkcje zmysłów i czynności ruchowych, następuje spadek ostrości widzenia oraz przytępienie smaku i zapachu, odruchy w opóźnieniu , a ruchy i mowa w spowolnieniu

• procesy pamięciowe ulegają zakłóceniu

• u dużo pijących w okresach wysokiego spożycia może „urwać się film”

Działanie na OUN:

• alkohol ma wpływa na błony k. nerwowych, jego działanie na proteiny zawarte w błonach komórkowych uruchamia łańcuch czynności metabolicznych wewnątrz komórki

• oddziałuje także na systemy przekaźników, szczególnie na aminy biogeniczne (norepinefrynę, dopaminę, serotoninę) oraz na GABA, co może wiązać się z efektem zmiany nastroju, wzmożenia lub obniżenia poziomu lęku

Tolerancja alkoholowa i uzależnienie fizyczne:

• tolerancja metaboliczna - dzięki niej wątroba produkuje więcej enzymów metabolicznych i szybciej rozkłada alkohol

• tolerancja behawioralna - mamy z nią do czynienia, kiedy jednostka uczy się funkcjonować pod wpływem substancji psychoaktywnej, np. niektórzy alkoholicy potrafią normalnie pracować i wykonywać czynności przy wysokim stężeniu alkoholu we krwi

• tolerancja komórkowa - polega na przystosowaniu się neuronów do obecności substancji

• prawdziwe fizyczne uzależnienie jest skutkiem długotrwałego nadmiernego spożywania alkoholu, a dotkliwość zespołu abstynencyjnego zależy od ilości i długości trwania okresu spożywania alkoholu

• syndrom odstawienia jest poważny, a jeśli nie zostanie poddany leczeniu może nawet zagrażać życiu. Do pierwszych objawów należą nudności, osłabienie, niepokój, drgawki, przyspieszenie akcji serca i zakłócenia snu

• w poważnych przypadkach dochodzi do halucynacji, dezorientacji, poczucia zamieszania i pobudzenia

• w najgorszym stanie w ciągu 2-4 dni pojawiają się silne pobudzenie, napady i poważne delirium (delirium tremens - D.T.)

• bez leczenia 7-10 dni i objawy abstynencyjne zaczynają ustępować

Definicja alkoholizmu:

• na ogół za alkoholika uważa się kogoś kto od dłuższego czasu pije w nadmiernych ilościach i z tego powodu zmaga się z wieloma problemami życiowymi

• często towarzyszy temu przymus picia i brak zdolności skończenia z nałogiem

• w przypadku częstego picia z wszelkimi przykrymi następstwami, lecz niespełnieniu jeszcze kryteriów uzależnienia (np. brak objawów wycofania lub przymusu picia), stawia się diagnozę nadużywania alkoholu

2. Etiologia alkoholizmu:

Biologiczne skłonności do alkoholizmu:

• już w XX wieku wykazano, że prawdopodobieństwo wystąpienia alkoholizmu u rodziców, rodzeństwa i dzieci alkoholików jest wyższe niż dla ogółu społeczeństwa

• czynnik ryzyka jest cechą dziedziczną

• wyniki badać dot. dzieci alkoholików i nie-alkoholików, wykazały, że osoby stanowiące grupę ryzyka popadnięcia w alkoholizm (dzieci alkoholików) muszą wypić więcej, by doświadczyć tych samych subiektywnych efektów co osoby o niższym wskaźniku

• kolejne badania wykazały, ze młodzi mężczyźni, u których zaobserwowano „wolniejsze reakcje” na alkohol w wieku dwudziestu lat, a u których stwierdzono później alkoholizm, różnili się od reszty grupy genotypem

• istnieją dowody na to, ze aktywność serotoniny w mózgu alkoholików i zwierząt eksperymentalnych spożywających duże ilości alkoholu jest niższa niż u jednostek wolnych od nałogu; mogą oni nieświadomie kompensować niedobory serotoniny przez picie alkoholu, który podnosi jej poziom w mózgu

• badania: stres przeżyty we wczesnym okresie życia może zwiększać biologiczne ryzyko wystąpienia alkoholizmu

• jest też wiele dowodów na to, ze alkoholizm wiąże się z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu opiatów endogennych

Osobowość i czynniki psychiczne:

• u osób z antyspołecznym zaburzeniem osobowości jest i gwałtowniejszy przebieg choroby, wcześniejsze rozpoczęcie i wskaźnik nawrotu jest o wiele wyższy

• niektóre osoby piją by obniżyć poziom lęku lub stresu

• stresujące sytuacje wiążą się z zaburzeniami alkoholowymi w okresie dorastania

• u dorosłych szczególnie ważny może okazać się stres związany z życiem zawodowym

3. Kliniczny podział alkoholików na grupy:

• Cloninger zaproponował istnienie dwóch grup alkoholików:

* alkoholizm typu 1:

• dotyczy i mężczyzn i kobitek (chociaż głównie kobitek)

• początek - powyżej 25 lat

• wiąże się z biernością, zależnością, silnym uzależnieniem od nagrody, unikaniem krzywdy i niskim poszukiwaniem nowych wrażeń

• osoby w większości są uzależnione emocjonalnie, wrażliwe na wskazówki społeczne, wylęknione i raczej nie angażują się w zachowania niebezpieczne lub zaburzone

• mogą powstrzymywać się od picia, jednak dochodzi u nich do utraty kontroli, gdy na nowo sięgają po alkohol i mają poczucie winy z powodu ich uzależnienia

• jego ujawnienie zależy zarówno od środowiska rodzinnego charakteryzującego się piciem rekreacyjnym, jak i uwarunkowań genetycznych

* alkoholizm typu 2:

• dot. wyłącznie mężczyzn o rysach osobowości przeciwnych do tych w alkoholizmie 1: niskie uzależnienie od nagrody, słabe unikanie krzywdy, silne poszukiwanie nowych wrażeń

• osoby są impulsywne, pewne siebie, szybko ulegają ekscytacji, rozhamowane, raczej wyizolowane społecznie

• problemy z alkoholem zaczynają się przed 20stym r.ż.

• piją w dużych ilościach i nie potrafią przestać, często biorą udział w rękoczynach, bywają aresztowani, powodują wypadki samochodowe

U wielu ludzi dochodzi do nakładania się cech tych podtypów.

4. Leczenie

• detoksykacja stanowi pierwszy poważny krok w procesie leczenia

• po niej następuje faza czynnego leczenia

Leczenie poznawczo - behawioralne

• podkreśla znaczenie 3 strategii: trening umiejętności, restrukturyzację poznawczą i interwencję w styl życia

• trening umiejętności - nauczenie pacjenta identyfikacji i skutecznego radzenia sobie w sytuacjach „wysokiego ryzyka”, w których wzrasta możliwość utraty kontroli lub nawrotu. Celem terapeuty jest zaszczepienie w pacjencie poczucia panowania lub postrzegania samokontroli w takich momentach.

• Restrukturyzacja - zmiana sposobu spostrzegania przez jednostkę pogwałcenia abstynencji. Chodzi o to, że jeśli pacjentowi się przydarzy przerwać abstynencje musi nauczyć się, żeby nie traktować tego jak wielkiej porażki, katastrofy, ale jako błąd do naprawienia

• Podstawowym celem interwencji jest rozwój aktywności eliminujących źródła stresu, lub zmiana „negatywnego nałogu” na pozytywny nałóg, jak np. ćwiczenia fizyczne, relaksacja

Terapia farmakologiczna:

• Disulfiram jest środkiem, który hamuje działanie enzymów pomagających metabolizować alkohol

• Naltrexone blokuje lub osłabia transmisję opiatów w mózgu, co jest bardzo skuteczne

• Lit też był stosowany, ale niedawno się okazało, ze nie jest on skuteczny dla większości

Prognozy i efekty leczenia:

• reguła 1/3: w wieku 65 lat 1/3 alkoholików nie żyje lub jest w fatalnej kondycji, 1/3 została abstynentami lub pije tylko społecznie, 1/3 wciąż stara się rzucić picie

• czynniki pozwalające przewidzieć pozytywne rezultaty i wyjście z alkoholizmu:

1) posiadanie bardzo przykrych doświadczeń związanych z piciem

2) znalezienie substytutu uzależnienia

3) uzyskanie nowego wsparcia społecznego

4) wstąpienie do inspirującego towarzystwa

• ogólnie nie wiadomo która forma leczenia jest najlepsza, wiadomo tylko że leczenie jest lepsze niż nie leczenie ;D

5. Komplikacje medyczne i społeczne:

• marskość wątroby, uszkodzenie UN, serca, układu pokarmowego i takie tam inne suchary....

• FAS

ŚRODKI POBUDZAJĄCE (symulanty)

Amfetamina:

• była syntetycznym substytutem efedryny

• jej spożycie w latach 70tych i 80tych zmalało na rzecz „szlachetniejszej” kokainy, potem znów nastąpił wzrost spożycia

Metaamfetamina:

• „meth”, „crank”, „ice”

• pobudza UN

• proszek lub kryształki, zażywane przez wstrzyknięcie, palenie lub wdychanie

• po jej zażyciu: euforia, rozbawienie

• skutki uboczne: bezsenność, hipertermia, paranoja, depresja, niepokój, podniesienie ciśnienia krwi

• długotrwałe zażywanie może prowadzić do wad serca, udaru, uszkodzeń mózgu, ponadto wywołać objawy przypominające schizofrenię (halucynacje słuchowe i wzrokowe, gniew, paranoje)

• typowymi amatorami są uczniowie szkół średnich, studenci, urzędnicy, bezrobotni w wieku 20-30 lat

• jest uważana za „kokainę dla ubogich”

• efekt przyjęcia sporej dawki może trwać nieprzerwanie nawet tydzień!!!!! i na długo zniwelować wiele zaburzeń myślenia i nastroju

Kokaina:

Zażywanie:

• Freud uważał, że za pomocą kokainy można zwalczyć uzależnienie od morfiny i alkoholu!!!

• jeśli chodzi o narkotyki, to stanowi ona największy problem

Efekt działania:

• najczęściej spożywana za pomocą dożylnego zastrzyku, wciągnięcia lub palenia w formie papierosa (crack)

• jest silnym środkiem zwężającym naczynia krwionośne, przyspieszającym pracę serca i zwiększającym ciśnienie krwi

• może być przyczyną arytmii, która może spowodować nagły zgon

• powoduje zmiany nastroju i stanów emocjonalnych

• wywołuje wrażenie pobudzenia i dobrego samopoczucia, wigoru i euforii

• odczucie wzmożonej gotowości, podwyższony poziom seksualności, wzrost energii oraz pogłębienie stanów emocjonalnych

• wysokie dawki mogą powodować dysforię i silne niepokoje, ciągłe zażywanie może doprowadzić do hiperagresji, całkowitej bezsenności, rozdrażnienia, impulsywności i paniki

• w skrajnych przypadkach intoksykacji może się pojawić psychoza paranoidalna i przemoc

• kokaina to bardzo silny związek wzmacniający, uzależnieni od kokainy angażują się w ryzykowne przedsięwzięcia w celu jej pozyskania

• efekt podstawowy to uaktywnienie systemu dopaminergicznego

• kokaina może uruchamiać lub blokować niektóre geny zawarte w neuronach

Uzależnienie od kokainy:

• poprawa stanu afektywnego wywołana przez kokainę, powiązana z relatywnym brakiem przykrych następstw, sprawiają, że pierwsze doświadczenia z tym narkotykiem są dla wielu ludzi bardzo ponętne

• wielokrotne zażywanie kokainy często pociąga za sobą zwiększenie dawki, co prowadzi do intensyfikacji przeżyć

• w końcu osoba zażywająca ten narkotyk koncentruje się na intensywnych euforycznych wrażeniach fizycznych wywołanych intoksykacją, a nie na wzmocnieniu normalnych czynności zewnętrznych

• po okresie nadmiernego zażywania kokainy, zwykle obserwuje się „trzyfazowy” wzorzec abstynencji:

1)faza upadku - od kilku godzin do kilku dni, gwałtowny spadek nastroju i energii, wzburzenie, niepokój, depresja, głód kokainowy; silna potrzeba snu

2) abstynencja - może się utrzymywać przez kilka tygodni, intensywny zespół dysforii, gdzie jednostka doświadcza depresji i anhedonii, odczucia te kontrastują ze wspomnieniami zażywania narkotyku

3) wygaszenie - powrót do normalnego nastroju i poziomu energii, ale czasem osoba w tej fazie może odczuwać głód kokainowy

Leczenie:

• strategie farmakologiczne mogą wspomagać stan abstynencji od kokainy

• techniki cieszące się powodzeniem: terapia poznawczo - behawioralna oraz terapie grupowe

• do najskuteczniejszych zalicza się radzenie sobie z ewentualnymi sytuacjami sprzyjającymi zażyciu narkotyku - programy te kładą nacisk na efekt behawioralnego „zarażania” i zachęcania do zaangażowania

• uzupełniają je treningi zdolności zapobiegającym nawrotom, doradztwo w zakresie alternatywnych zajęć rekreacyjnych

• leczenie oparte na modelu uczenia się polega na eliminacji reakcji warunkowych u osoby poprzez poddawanie jej wielokrotnemu działaniu związanych z narkotykiem bodźców w bezpiecznym, kontrolowanym otoczeniu

• Powikłania: AIDS, epizody psychozy i zachowań paranoidalnych, głębokiego rozdrażnienia, napady paniki.

OPIATY

• zaliczamy: opium, morfinę, kodeinę, heroinę, demerol

• potocznie tę właśnie grupę nazywamy narkotykami, od greckiego słowa oznaczającego oszołomienie

• pozyskiwane z maku

1. Efekt działania:

• heroina pierwotnie była reklamowana jako nieuzależniający substytut kofeiny(!!!), wprowadzona na rynek przez firmę Bayer

• jest najsilniejsze ze wszystkich opiatów

• subiektywne uczucia uniesienia (haju) lub ekscytacji („rush”) obejmują ciepłe zaczerwienienie skóry i wrażenie podobne do „orgazmu całego ciała”; ten pierwszy efekt trwa nie dłużej niż minutę

• opiaty wywołują też dobre samopoczucie, spokój, senność, redukują poczucie niepokoju, wrogości i agresji

• głównym skutkiem oddziaływania tych substancji jest obniżenie zdolności odczuwania bólu

• zwłaszcza na początku zażywania wywołują wymioty i nudności

• ich skutkiem jest zwężenie źrenic

• obniżają ciśnienie krwi i powodują pocenie

• subiektywne przyjemne efekty działania opiatów mogą być spowodowane stymulacją receptorów opiatowych w takich obszarach układu limbicznego, jak jadro migdałowate, jadro półleżące i podwzgórze

2. Uzależnienie:

• początkiem jednego z wzorców zażywania opiatów jest eksperymentalne lub rekreacyjne dożylne przyjmowanie heroiny

• jest grupa, u której nałóg rozpoczął się od przepisywanych ze względów medycznych doustnych środków przeciwbólowych i którzy nadal w jakiś sposób je pozyskują

• po pewnym czasie nieprzerwanego zażywania niektórzy uzależnieni mogą przyjmować dawki piętnastokrotnie przekraczające te, które mogłyby zabić człowieka nie posiadającego tolerancji na tego typu substancję

• z uzależnieniem od opiatów łączy się też uzależnienie fizyczne i zespół abstynencyjny

• objawy odstawienia pojawiają się zwykle 8-12h po zażyciu ostatniej dawki i znikają po 7-12 dniach

• najpierw: niespokojny sen, potem: rozszerzenie źrenic, rozdrażnienie, utrata apetytu, drżenie; w szczytowym nasileniu jednostka cierpi na bezsenność, gwałtownie ziewa, obficie łzawi i kicha, piloerekcja doprowadza do pojawienia się „gęsiej skórki”, są też zaburzenia żołądkowo - jelitowe w postaci skurczów i biegunki, może nastąpić odwodnienie i spadek masy ciała

• chęć uniknięcia dysforii jest istotnym czynnikiem motywacyjnym do ponownego zażywania opiatów

3. Leczenie:

• główną metodą walki z tym schorzeniem jest terapia farmakologiczna, zwykle podaje się metadon (doustny opiat syntetyczny)

• metadon też wywołuje zespół abstynencyjny ale nie tak dokuczliwy jak po heroinie

• osoba uzależniona musi codziennie przyjść do przychodni po dawkę, przychodnia staje się miejscem wsparcia

• jednak wskaźnik nawrotu po tej kuracji jest dość wysoki

• konsekwencje zdrowotne: skutki zachowania osób uzależnionych - niebezpieczne, ryzykowne działania, zakażenia AIDS, złe odżywianie, lekceważenie działań profilaktycznych, przestępstwa (jak rozbój czy prostytucja)

SUBSTANCJE HALUCYNOGENNE

• zdolność wpływania na spostrzeganie świata i sposób myślenia

• psychodeliki, psychozomimetyki

• np. LSD, meskalina, psylocybina

1. Efekt działania:

• efekt psychiczny różny w zależności od osoby

• najczęściej zaburzenia widzenia, dotykowe, słuchowe

• zniekształcenie poczucia czasu

• synestezja - zjawiska przenoszone z jednego trybu do innego

• może się wydawać, że doświadczyli specjalnego wglądu w swoje Ja

• nie powodują stanu pobudzenia ani silniejszego odczuwania przyjemności

• ludzie na ogół zażywają je przy rzadkich okazjach

• nie wywołują efektu głodu ani przymusu zażywania

• przypominają budowę serotoniny i norepinefryny

• halucynogeny powodują znaczny spadek aktywności serotoniny

• mogą wywoływać np. reakcje psychotyczną lub tzw. trwały odjazd, w której jednostka ulega silnej panice wywołanej wrażeniem utraty zmysłów

• w rzadkich przypadkach zaburzenia percepcyjne mogą prowadzić do samobójstwa

• kolejny skutek uboczny: trwałe zaburzenia percepcji - „flashbacks”, krótkie epizody działania środka pojawiające się długo po ostatnim zażyciu

• osoby z wysoką neurotycznością - grupa podwyższonego ryzyka wystąpienia reakcji psychotycznych pod wpływem halucynogenów

2. PCP i MDMA

• PCP - fencyklidyna, znana jako „anielski pył”, „wacik” czy „paliwo rakietowe” i pokrewna jej katemina były w latach 50tych używane jako leki przeciwbólowe, jednak wyszło, że mają właściwości podobne do halucynogenów

• PCP była palona, wciągana przez nos lub wstrzykiwana dożylnie, dawała subiektywne poczucie intoksykacji, ciepła, mrowienie i odrętwienia kończyn. Typowe dla niej są stany zniekształcenia obrazu ciała i wrażenie depersonalizacji. Przy większych dawkach zmieszanie lub podniecenie, a nawet osłupienie czy śpiączka

• u niektórych po PCP pojawia się psychoza przypominająca schizofrenię, mogąca trwać tygodnie czy nawet miesiące; ma też związek z brutalnymi, agresywnymi zachowaniami

• często PCP jest dodawana do skrętów z marihuaną, tzw. „killer joints”

• MDMA w żargonie ulicznym „Ecstasy” lub „XTC”

• zażywanie jej wywołuje poczucie euforii, mrowienie, wzrost poziomu towarzyskości

• powoduje poważne uszkodzenia mózgu, jedna dawka może wystarczyć do uszkodzenia znacznej liczby neuronów

MARIHUANA

1. Efekt działania:

• psychoaktywna substancja w marihuanie to 9-tetrahydrokannabinol (THC), jest skoncentrowany w żywicy konopi

• marihuana zawiera liście i pączki a haszysz niemalże czystą, żywicę, więc ma silniejsze działanie

• efekt działania pojawia się już po kilku minutach, a kulminacja następuje po ok. pół godziny

• oczywiście różne ludzie, różne potrzeby o różnie reagują

• często, jeśli maryśka zażywana jest w gronie kilku osób, towarzyszy temu śmiech i rozbawienie, mogą się pojawić zmiany percepcyjne, np. wyostrzeniu może ulec odbiór muzyki lub smak

• po przyjęciu bardzo dużych dawek mogą wystąpić halucynacje i oznaki paranoi

• pojawiają się stanowcze ubytki pamięci krótkotrwałej

• intoksykacja może powodować coś, co nazywamy przejściową dezintegracją, tzn, utrata zdolności do celowego pozyskiwania i koordynacji informacji, ponadto następuje zniekształcenie poczucia czasu, który zdaje się płynąć wolniej

• THC może prowadzić do uszkodzeń genetycznych (badania wpływu THC na DNA)

• względem niektórych efektów działania marihuany, pojawia się tolerancja, prawdopodobnie do pojawienia się jej konieczne jest długotrwałe przyjmowanie dużych dawek marihuany

• uzależnienie fizyczne raczej nie występuje

• nagłe przerwanie długotrwałego przyjmowania wysokich dawek sprawia, że może wystąpić zespół abstynencji, charakteryzujący się rozdrażnieniem, niespokojnym zachowaniem, utratą wagi ciała, bezsennością, drżeniem i wzrostem wagi ciała (?i spadkiem i wzrostem?chyba może być i tak i tak...)

• uzależnienie psychiczne występuje częściej, chociaż głód narkotyczny jest słabszy niż w przypadku innych psychoaktywnych substancji

• Fizjologicznie i neurochemicznie: oddziałuje niemal na wszystkie układy biologiczne i posiada zdolność „upłynniania” błon, istnieją dowody, że THC ma działanie antycholinergiczne, co może być przyczyną deficytów pamięci i innych skutków fizjologicznych

2. Komplikacje medyczne i społeczne

• zagrożenie płuc wynikające z wdychania substancji smolistych

• zapalenie oskrzeli i astma

• otępienie, apatia, upośledzenie poznawcze i zaburzenia pamięci, brak zainteresowania swoim wyglądem i osiąganiem przyjętych celów (syndrom amotywacyjny)

TYTOŃ

• nikotyna - substancja uzależniająca

• chroniczne zażywanie nikotyny nawet w dużych dawkach nie powoduje upośledzenia umysłowego

1. Efekt działania

• może działać zarówno jako środek pobudzający, jak i depresyjny

• ludzie palą w celu pobudzenia i w celu relaksacji

• powoduje podwyższenie poziomu acetylocholiny (czujność i pobudzenie), norepinefryny, dopaminy i serotoniny (efekt relaksacji)

• pierwszy papieros często wywołuje bladość, mdłości, zawroty głowy, itp.

• prawdopodobnie u uzależnionych pozytywne skutki palenia przewyższają negatywne

2. Uzależnienie od nikotyny:

• wzorzec powrotu do nikotynizmu jest taki sam, jak wzorzec powrotu do zażywania innych substancji psychoaktywnych

• jest przymus palenia, wszechogarniające zaangażowanie w zażywanie substancji, troska o zabezpieczenie jej zapasów oraz wysoki wskaźnik nawrotu po okresie abstynencji

• występuje zespół abstynencyjny po zakończeniu palenia - najczęstsze oznaki objawów: rozdrażnienie, niepokój ruchowy, upośledzenie zdolności koncentracji oraz silny głód tytoniowy; często zdarzają się bóle głowy, senność, bezsenność oraz dolegliwości żołądkowo - jelitowe

• Teorie uzależnienia od nikotyny:

Efekt pozytywnego wzmocnienia - nikotyna oddziałuje na nastrój, emocje i funkcjonowanie poznawcze, powoduje przyjemne właściwości dla tych, którzy palą.

Model radzenia sobie - ludzie zażywają substancje czynne po to, by uśmierzyć ból, by pomogły im poradzić sobie ze stresem i wyzwaniami dnia codziennego. U ludzi w stanach niepokoju, palenie pomaga łagodzić te nieprzyjemne odczucie

Model funkcjonalny - zakłada, że nikotyna poprawia zdolność działania, oraz podkreśla fakt, że ludzie palą, by kontrolować stany psychiczne i uzyskać optymalne warunki funkcjonowania. U osób palących nikotynę zauważono poprawę koncentracji i pamięci.

Osoby palące od dłuższego czasu mogą być mniej podatne na chorobę Alzheimera. Istnieją też dowody na to, że nikotyna ma korzystny wpływ na osoby cierpiące na schizofrenię: u wielu redukuje poczucie zmieszania i skłonności do roztargnienia.

3. Leczenie

• terapia behawioralna, doradztwo grupowe mogą w niektórych przypadkach pomóc, ale najlepsze efekty przynoszą z nikotynową kuracja zastępczą

BARBITURANY I BENZODIAEPINY

• są to leki uspokajająco - nasenne

• barbiturany: nembutal. secotal, itp.

• beznodiazepiny (były wprowadzone jako bezpieczniejsza alternatywa barbituranów), np. diazepam (valium), alprazalam (xanax)

1. Efekt działania:

• podobny do alkoholu

• barbiturany małe dawki - wrażenie łagodnej euforii, pustki w głowie i utrata koordynacji ruchowej

• barbiturany większe - poważna intoksykacja, charakteryzująca się trudnościami w myśleniu, bełkotliwą mową, słabym rozumieniem i pamięcią, emocjonalnością i agresywnym zachowaniem

• przedawkowanie - może nastąpić zatrzymanie czynności oddechowych

• bardzo niebezpieczne jest mieszanie ich z alkoholem

• umiarkowane dawki benzodiazepin- łagodne poczucie przyjemności i (paradoksalnie) stany lekkiego pobudzenia

• większe dawki benzodiazepin - uspokojenie, zapadnięcie w sen, czynności oddechowe nie ulegają prawie żadnym zmianom

• z użyciem Benzodiazepin wiążą się deficyty pamięci, u osób dłużej je zażywających agresja i wrogie zachowania

• benzodiazepiny ogólnie cieszą się powodzeniem w leczeniu niepokoju i bezsenności

2. Uzależnienie:

• odstawienie barbituranów po okresie dłuższego ich zażywania może prowadzić do wystąpienia drgawek, bezsenności, delirium i ataków

• a odstawienie benzodiazepin po okresie dłuższego ich zażywania może skutkować wzrostem poziomu zaburzeń lękowych i zaburzeń snu, wzrostem wrażliwości na bodźce i zmianami w zapisie EEG

WALKA Z NADUŻYWANIEM SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

• Legalizacja jest niezgodna z chorobowym modelem uzależnienia. W zasadzie spowodowałaby zrzucenie całej odpowiedzialności za problem nadużywania substancji uzależniających na służbę zdrowia

• przeciwnicy legalizacji twierdzą, że dałoby to sygnał, że zażywanie narkotykó jest rzeczą społecznie akceptowaną i nie pociąga za sobą żadnego ryzyka

• ograniczyć dostęp? Wraz ze wzrostem dostępności substancji wzrasta liczba zaburzeń z nimi związanych

• jednym z najskuteczniejszych czynników odstraszających od substancji uzależniających jest edukacja i szerzenie wiedzy na temat alkoholu, narkotyków i efektów ich działania

• istotne jest kształcenie u nastolatków umiejętności podejmowania decyzji i technik przeciwstawiania się presji ze strony równieśników

---