Opracowanie: Agata Kaczmarek

Geologia w rejonie KWB „Turów”

Złoże węgla brunatnego „Turów” charakteryzuje się silnie zróżnicowaną i skomplikowaną budową geologiczną co ma swoje przełożenie na trudności w zakresie eksploatacji węgla. Złoże to charakteryzuje się nierównomiernym zaleganiem, a także wielopokładowym ułożeniem warstw.

Na poniższym przekroju geologicznym zaprezentowano ułożenie warstw utworów, budujących złoże KWB „Turów”:

Rys. 1. Przekrój geologiczny przez złoże KWB „Turów” (źródło: Z. Kasztelewicz „Węgiel brunatny, optymalna oferta energetyczna dla Polski”)

Zgodnie z przedstawionym powyżej przekrojem można zaobserwować, iż geologię złoża węgla brunatnego „Turów” stanowią:

Kompleks krystalicznego podłoża. Kompleks ten utworzony jest przez skały plutoniczne, wulkaniczne , subwulkaniczne, a także metamorficzne. Wśród nich można rozróżnić głównie granity (tzw. granity rumburskie), granitognejsy oraz granodioryty. Wspomnianym skałom towarzyszą również podrzędnie gnejsy, łupki krystaliczne, a także występujące
w formie żył aplity oraz metabazyty. Wspomniane utwory cechują się silną kaolinizacją, oraz tworzą nie tylko rozległe, pokrywy zwietrzelinowe
o miąższości nawet do kilkudziesięciu metrów.

Kompleks zwietrzelin stanowią przede wszystkim produkty, pochodzące
z intensywnego wietrzenia skał krystalicznych. Zasadniczym składnikiem zwietrzelin granitoidowych jest kaolinit oraz towarzysząca mu domieszka materiałów detrytycznych. W mniejszych ilościach w kompleksie zwietrzelin spotkać można ilaste zwietrzeliny bazaltodiów, brekcji oraz tufów. Te, w przeciwieństwie do zwietrzelin granitoidowych cechują się silnym przeobrażeniem oraz zmiennością litologiczną, a głównymi składnikami tych zwietrzelin jest kaolinit oraz haloizyt.

Kolejnym kompleksem jest kompleks podwęglowy, który stanowią litologicznie zróżnicowane osady o charakterze ilasto- piaszczystym.
U składzie dominują przede wszystkim iły kaolinitowe, których cechą charakterystyczną jest zmienność domieszki materiału piaszczystego. Materiał ten często składa się z ostrokrawędzistych ziaren kwarcu, cechujących się złym wysortowaniem, a także ze skaleni i okruchów skał pochodzących z kompleksu krystalicznego. Osady kompleksu podwęglowego wypełniły zagłębienia, jakie występowały w podłożu,
w dolnych partiach tego kompleksu obserwować można wkładki zwietrzelin granitoidowych oraz bazaltowych, z kolei w stropowej części kompleksu występują wkładki węgli brunatnych, cechujące się niewielką miąższością.

Kolejno, obserwuje się pierwszy pokład węgla brunatnego. Jest to jednolita ławica, cechująca się silnym uwęgleniem. Jedynie w spągowej części obserwować można niewielkie przerosty iłów. Zaleganie tych utworów jest silnie zróżnicowane i związane z tektoniką, oraz morfologią podłoża. Miąższość tych utworów waha się nawet w centrum południowej części do 35 m. A średnia miąższość tych utworów wynosi około 15 m.

Następnie, obserwować można kompleks międzywęglowy dolny i górny. Stanowią go iły, które podobnie jak kompleks podwęglowy cechują się różnorodnym zapiaszczeniem. Dodatkowo odznaczają się tutaj piaski
i żwiry o różnym stopniu zailenia. Można obserwować również niewielkiej miąższości wkładki węgla ksylitowego. Miąższość tego kompleksu jest najmniejsza w centralnej części złoża i wynosi około 3 m, natomiast największe miąższości obserwuje się w części zachodniej, gdzie grubość utworów wynosi nawet 135 m.

II pokład węgla, który zalega powyżej cechuje się większą miąższością niż pierwszy kompleks węglowy. Dochodzi ona nawet do 42 m, którą zaobserwowano w centralnej części rejonu południowego i wraz ze zmniejszaniem odległości do obrzeży niecki, miąższość zmniejsza się. Pokład ten jest wykształcony jako węgle ziemiste, w którym gdzieniegdzie występują cienkie wkładki węgli ksylitowych, a w dolnej części utworów można zauważyć liczne przewarstwienia iłem. Pokład ten cechuje się również mniej zróżnicowanym zaleganiem utworów.

Kolejny, III pokład węgla jest w znacznym stopniu wyeksploatowany.
W północnej części utwory te reprezentowane są przez węgle ksylitowe, leżące bezpośrednio na II kompleksie węglowym. Przemieszczając się
w kierunku południowym zaobserwować można, iż III pokład oddzielony jest od II pokładu przez utwory kompleksu międzywęglowego górnego.

Powyżej III kompleksu węglowego zalegają utwory nadwęglowe, które są tworzone przez warstwy piasków, żwirów, cechujących się zróżnicowanym stopniem zailenia. Obserwuje się tutaj również warstwy iłów piaszczystych, a także nieregularnie występujące warstwy węgla brunatnego.

Cała trzeciorzędowa sukcesja osadowa składa się z grubokrostalicznych, drobnoklastyczno - ilastych utworów, a także węgla brunatnego. W tych profilach zauważa się wyraźną cykliczność sedymentacji: żwir, piasek - mułek, ił-węgiel brunatny. Każdy cykl rozpoczyna się od pakietu grubo- lub średnioklastycznego, który stopniowo, ku górze przechodzi w skały mułkowo-ilaste, natomiast w stropie każdego cyklu znajdują się pokłady węgla. Oprócz węgla brunatnego znaczenie w złożu mają także iły, wśród których wyróżniono: jasnoszare „czyste”- stanowią one ok. 8% wszystkich iłów, jasnoszare zapiaszczone (50%), brunatne zawęglone (30%), zwietrzeliny ilaste granitoidów i bazaltów (12%). Iły „czyste”, występują jedynie pod II pokładem węgla, a ich miąższość jest mniejsza niż 1 m. Iły te nazywane są „iłami turoszowskimi szarymi”. Z kolei nad II pokładem węgla występują iły pozbawione piasku, o zabarwieniu szarobrunatnym. Cechują się dużą zawartością K₂O oraz obecnością wtrąceń węglowych.

Powyżej utworów trzeciorzędowych zalega kompleks osadów czwartorzędowych, który stanową głównie piaski i żwiry pochodzenia wodnolodowcowego, gliny pylaste i gliny zwałowe, wieku plejstoceńskiego. Występują tutaj również piaski oraz żwiry terasów rzecznych, oraz piaski
i namuły wieku holoceńskiego, a miąższość tego kompleksu wynosi około kilkanaście metrów.

---