Prof. Helena Kisilowska

PRAWO GOSPODARCZE

WSTĘP

Multimedialny podręcznik prawa działalności gospodarczej ma za zadanie przekazać studentowi podstawowe treści z zakresu szeroko rozumianej przedsiębiorczości oraz umożliwić dalsze poszerzanie wiedzy prawniczej w innych gałęziach prawa. Tak pomyślany wykład poprzedza niezbędna wiedza na temat istoty, źródeł i systemu prawa oraz podstawowe wiadomości dotyczące praw rzeczowych i zobowiązań. Podstawowe wiadomości zawarte w podręczniku studenci mogą wzbogacić samodzielną lekturą literatury podawaną przy każdym wykładzie oraz treścią aktów normatywnych zarówno zawartych na płycie jak i dostępnych w Internecie. Zdobyta w trakcie pierwszych wykładów wiedza dotycząca zakresu źródeł prawa, oraz umiejętności posługiwania się źródłami prawa, powinna umożliwić samodzielne uzupełnianie i rozszerzanie niezbędnej dziś wiedzy prawniczej.

Treść podręcznika podzielona została na 12 wykładów. Odpowiada to zakresowi wykładów prowadzonych w systemie tradycyjnym. Wykłady dodatkowo dzielą się na tematy, co powinno ułatwić studentom naukę w różnych porach i w dowolnym miejscu i czasie. Każdy wykład kończą pytania, na które student powinien sam poprawnie odpowiedzieć. Wymaganą wiedzę znajduje w treści wykładu. Wykład uzupełniony jest stałym kontaktem z wykładowcą, w ramach którego wszyscy studenci otrzymują zadania do wykonania obligatoryjnie i fakultatywnie. Można również uzyskiwać wyjaśnienia i odpowiedzi na pytania. W semestrze przewidziane są konsultacje i spotkania z wykładowcą.

W czasie zjazdu egzaminacyjnego przeprowadzany jest egzamin pisemny składający się z testu i kazusów.

Szczegółowe informacje można uzyskać kontaktując się z wykładowcą.

Helena Kisilowska

Spis treści:

Wstęp

Wykład I - Podstawy prawa.

Temat 1: Pojęcia podstawowe.

Temat 2: Źródła prawa.

Temat 3: System prawa.

Temat 4: Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.

Pytania kontrolne.

Wykład II - Prawa i wolności obywatelskie.

Temat 1: Wolności i prawa osobiste i polityczne.

Temat 2: Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

Pytania kontrolne.

Wykład III - Prawo rzeczowe.

Temat 1: Własność.

Temat 2: Użytkowanie wieczyste.

Temat 3: Ograniczone prawa rzeczowe.

Pytania kontrolne.

Wykład IV - Zobowiązania.

Temat 1: Źródła zobowiązań.

Temat 2: Wykonanie zobowiązań.

Pytania kontrolne.

Wykład V - Umowy w działalności gospodarczej.

Temat 1: Zawieranie umów.

Temat 2: Ochrona praw konsumenta i odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Temat 3: Wybrane umowy związane z działalnością gospodarczą.

Pytania kontrolne.

Wykład VI - Prawo działalności gospodarczej (cz. 1).

Temat 1: Ustrój gospodarczy w Polsce.

Temat 2: Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej.

Pytania kontrolne.

Wykład VII - Prawo działalności gospodarczej (cz. 2).

Temat 1: Oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorstw zagranicznych.

Temat 2: Mali i średni przedsiębiorcy.

Temat 3: Samorząd gospodarczy.

Pytania kontrolne.

Wykład VIII - Przedsiębiorcy indywidualni i spółki osobowe.

Temat 1: Przedsiębiorcy indywidualni i wspólnicy spółki osobowej.

Temat 2: Spółki handlowe - osobowe.

Pytania kontrolne.

Wykład IX - Spółki handlowe - kapitałowe.

Temat 1: Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Temat 2: Spółka akcyjna.

Temat 3: Spółka Europejska.

Pytania kontrolne.

Wykład X - Działalność gospodarcza przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni, stowarzyszeń i fundacji.

Temat 1: Przedsiębiorstwa państwowe.

Temat 2: Spółdzielnie.

Temat 3: Działalność gospodarcza stowarzyszeń i fundacji.

Pytania kontrolne.

Wykład XI - Podatki w działalności gospodarczej.

Temat 1: Struktura systemu podatkowego w Polsce.

Temat 2: Podatki bezpośrednie.

Temat 3: Podatki pośrednie.

Pytania kontrolne.

Wykład XII - Upadłość przedsiębiorcy.

Temat 1: Postępowanie upadłościowe.

Temat 2: Postępowanie układowe.

Pytania kontrolne.

Bibliografia

1) Allerhand L.: Kodeks handlowy.

2) Czachórski W., Brzozowski A., Safjan M., Skowrońska-Bocian E.: Zobowiązania. Zarys wykładu. Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2002.

3) Jacyszyn J., Kosikowski C.: Podstawy prawa gospodarczego.

4) Kidyba A.: Prawo handlowe, Warszawa 2001.

5) Kidyba A.: Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - komentarz, Warszawa 2001.

6) Kotowska E.: Podstawy wiedzy o podatkach w Polsce, Warszawa 2001.

7) Kruczulak K.: Zarys prawa handlowego. Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2001.

8) Kurcz B., Kurcz M.: Societar Europea INFOR Nr 2002.

9) Olszewski J.: Prawo gospodarcze. Kompendium. C.H. Beck, Warszawa 2002.

10) Prawo gospodarcze podręcznik multimedialny. Praca zbiorowa pod red. Heleny Kisilowskiej i Wojciecha Noska. Politechnika Warszawska 2003.

11) Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne. Praca zbiorowa pod red. M. Wierzbowskiego i M. Wyrzykowskiego. Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2003.

12) Prawo handlowe. Praca zbiorowa pod red. Józefa Okolskiego, Warszawa 1999.

13) Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe. Pod red. Jana Barana. Wyd. Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2002.

14) Sieńczyło-Chlebacz J., Bieniek-Koronkiewicz E.: Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej. Wydawnictwa Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2002.

15) Skrzydło W.: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - Komentarz. Zakamycze 2002.

16) Sobczak K.: Działalność gospodarcza. Uregulowania prawne.

Akty prawne

1) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93, z późn. zm.);

2) Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, zm: Dz. U. z 2001 r. Nr 102, poz. 1117)

3) Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zmianami)

4) Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U z 2001 r., Nr 17, poz. 209)

5) Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1934 - Prawo o postępowaniu układowym (Dz.U. Nr 93, poz. 836 z późn. zm.)

6) Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 z późn. zm.)

WYKŁAD I - PODSTAWY PRAWA.

Temat 1: Pojęcia podstawowe.

Pojęcie prawa wywodzi się zazwyczaj z potrzeby ładu społecznego. Nie jest to jednak takie jednoznaczne. Na pojecie łady społecznego składają się nie tylko normy prawne, ale w co najmniej równym stopniu normy moralne, obyczajowe, religijne. Co zatem różni normy prawne. Na czym polega ich istota.

Normy prawne to normy ściśle związane z władzą państwową. Tak jak długo istnieje państwo, tak długo istnieje prawo. Reguły prawne ustanowione w określonej formie przez organy ustawodawcze państwa zabezpieczone są możliwością użycia przymusu państwowego. U podstaw teorii prawa leżą trzy główne kierunki filozoficzne:

• Kierunek pozytywistyczny uznający, że prawem jest zespół norm ustanowionych i chronionych (sankcjonowanych) przez państwo, posługujące się środkami przymusu.

• Kierunek prawnonaturalny, według którego prawo natury wywodzi się z objawionej woli Boga odbijającej się w ludzkich sumieniach. Prawo stanowione nie może wobec tego być sprzeczne z prawem natury. Sprzeczność taka z założenia pozbawia je mocy obowiązującej. Bardziej współczesne kierunki prawnonaturalne nie odwołują się do prawa objawionego, ale do godności człowieka, ideałów kultury, „dobrego prawa”, podstawowych praw i wolności obywatela.

• Kierunek realistyczny zarzuca pozytywistom nadmierną wiarę w teksty prawnicze a prawnonaturalistom spektakularne rozważania zastępujące rzetelna analizę praktyki życia społecznego. Koncepcje realistyczne odwołują się do konkretnych przeżyć i emocji stanowiących rzeczywiste pobudki ludzkiego postępowania. Normy prawne są w tym ujęciu wyobrażeniami sposobów zachowania.

Współczesna myśl prawna jest w dużym stopniu zdominowana przez idee pozytywizmu prawniczego.

Reasumując trzeba stwierdzić, że prawo jest zjawiskiem społecznym. Warunkiem uznania pewnej normy za prawną jest wsparcie jakiego udziela jej instytucja społeczna uznawana za prawotwórczą.

Norma prawna stanowi ujętą w sposób abstrakcyjny regułę zachowania obywateli w określonej sytuacji, przy czym reguła ta jest zabezpieczona sankcją państwową. Norma wyrażona jest w przepisach prawnych. Przepis prawa może również zawierać kilka norm prawnych. Przepisy prawa występują w formie artykułów, paragrafów, punktów w różnych aktach normatywnych (prawnych). Sytuację komplikuje fakt, że jedna norma prawna może występować nawet w kilku zupełnie odrębnych aktach normatywnych i jej poznanie wymaga dosyć żmudnych zabiegów. Norma prawna składa się z trzech części: hipotezy, dyspozycji i sankcji. Hipoteza określa w sposób ogólny i abstrakcyjny daną sytuację, która wywołuje skutki normatywne zawarte w dyspozycji. Dyspozycja zawiera regułę postępowania. Sankcja natomiast określa ujemne konsekwencje dla adresata normy, jeśli ten nie zachowa się zgodna z dyspozycja. Sankcji nie należy utożsamiać z karą . Jedynie w normach prawa karnego sankcja przybiera postać kary. Formy sankcji w innych gałęziach prawa są rozmaite. Np. sankcją za naruszenie zasad sporządzania umowy sprzedaży będzie uznanie umowy za nieważną.

Norma prawna, ustalając obowiązek zachowania się w sposób w niej określony, przewiduje moment powstania obowiązku prawnego lub uprawnienia. Moment zachodzi bądź od razu w chwili wydania normy prawnej lub po nastąpieniu pewnych okoliczności. Te prawnie istotne okoliczności precyzują normy prawne. Są to zdarzenia lub fakty o znaczeniu prawnym zwane w uproszczeniu zdarzeniami prawnymi. Można je sklasyfikować wg schematu przedstawionego w tablicy 1.

Zdarzenia prawne

działania (zachowania zdarzenia sensu stricto (niezależne

Zależne od woli ludzkiej) od woli ludzkiej)

Czyny akty prawne

dozwolone niedozwolone czynności prawne akty konstytutywne

organów pańtwa

działania zaniechania

jednostronne dwustronne (wielostronne)

Stosunki społeczne, które powstają na skutek zaistnienia zdarzeń o znaczeniu prawnym są stosunkami prawnymi. Są to stosunki, które ze społecznego punktu widzenia,

a więc także z punktu widzenia interesów państwa uznano za ważne. Państwu nie jest obojętne jak w pewnych przypadkach ludzie będą wobec siebie postępowali. Chcąc ich skłonić do postępowania korzystnego dla siebie, państwo reguluje te stosunki za pomocą norm prawnych.

Praworządność państwa zależy w dużej mierze od przestrzegania prawa. Przez przestrzeganie prawa należy rozumieć takie postępowanie organów państwowych i obywateli, które jest zgodne z obowiązującymi przepisami. Przestrzeganie prawa nie wyczerpuje pojęcia praworządności, które jest szersze i wiąże się z zagadnieniem prawnie zagwarantowanej ochrony społeczno - ekonomicznych praw obywateli. Nie jest bowiem obojętne jakie prawo przestrzegają organy państwowe i obywatele, istotne jest aby było ono równe dla wszystkich i gwarantowało podstawowe prawa człowieka i obywatela. Przestrzeganie prawa należy do tych pojęć, które wywołują szereg nieporozumień, jest ono bowiem często mieszane ze stosowaniem prawa. Stosowaniem prawa zajmują się organy państwowe, przede wszystkim organy administracyjne i organy wymiaru sprawiedliwości. W procesie stosowania prawa przez organy wymiaru sprawiedliwości i organy administracyjne, a także w wielu sytuacjach, w jakich znajdują się obywatele korzystający z przepisów, dochodzi wielokrotnie do poważnych wątpliwości co do właściwego sensu norm prawnych jest przedmiotem wykładni prawa. Zmiany sensu norm prawnych dokonane w drodze wykładni, nie mogą przekraczać pewnych granic. W drodze interpretacji nie można nadać normie treści sprzecznej z jej wyraźnym brzmieniem.

Temat 2: Źródła prawa.

Konstytucja RP z 02.04.1997 roku przyjęła koncepcje tzw. zamkniętego katalogu źródeł prawa co oznacza, że nie jest źródłem prawa, a zatem nie zawiera norm prawnych akt, który nie został umieszczony w katalogu źródeł prawa.

Artykuł 87 i artykuł 93 Konstytucji dzieli akty normatywne na dwie grupy:

• Do pierwszej grupy należą te, które są źródłami prawa powszechnie obowiązującego.

• Do drugiej grupy należą te, które obowiązują jedynie wewnątrz organów aparatu władzy.

Jako prawo powszechnie obowiązujące Konstytucja wymienia: Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia. Na obszarach objętych władztwem organów samorządu terenowego aktami prawa powszechnie obowiązującego jest prawo miejscowe, stanowione na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie (np. uchwała gminy uchwalająca plan zagospodarowania przestrzennego gminy).

Do aktów normatywnych wewnętrznych Konstytucja zalicza uchwały i zarządzenia, np. ministrów, Rady Ministrów, Prezydenta.

Warunkiem wejścia w życie źródeł prawa powszechnie obowiązującego, tzn. Konstytucji, ustaw, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Konstytucja, ustawy, rozporządzenia i ratyfikowane umowy międzynarodowe są ogłaszane w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Akty prawa miejscowego publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych. Akty prawa wewnętrznego w znacznej części ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski lub w Dziennikach Urzędowych poszczególnych ministerstw.

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system. W tym systemie każde źródło prawa ma swoje miejsce. Źródła prawa niższego rzędu nie mogą zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższego rzędu np. rozporządzenie Rady Ministrów nie może być sprzeczne z ustawą.

Systematykę aktów normatywnych w Polsce przedstawia tablica 2.

Tablica 2

Nazwa organu	Rodzaj aktu normatywnego
Sejm i Senat	Konstytucja Ustawa Uchwała
Prezydent RP	Akt ratyfikacji umowy międzynarodowej Rozporządzenie
Rada Ministrów	Rozporządzenie Uchwała
Ministrowie, kierownicy urzędów centralnych	Rozporządzenie Zarządzenie
Rady: gminy, powiatu, województwa	Uchwała
Wojewodowie, starostowie, prezydenci, burmistrzowie	zarządzenie

Konstytucja jest ustawą szczególnego rodzaju. Ma naczelne miejsce wśród aktów normatywnych, co przejawia się również w specjalnym trybie jej uchwalania i zmian. Cały porządek prawny w państwie musi być zgodny z konstytucją. Konstytucja normuje podstawowe zasady ustroju politycznego i ekonomicznego państwa, samorządu społecznego i innych organów oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Wszystkie akty prawne muszą być zgodne z Konstytucją. W Polsce Konstytucja może być uchwalona lub zmieniona przez Sejm większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Ustawa jest podstawowym aktem normatywnym o charakterze nadrzędnym w stosunku do innych aktów prawnych. Ustawy stanowi Sejm. Mogą one zmieniać lub uchylać wszystkie inne akty normatywne. Również Konstytucja jest uchwalana w formie ustawy. Formalnym warunkiem obowiązywania ustaw jest ich promulgacja, czyli podanie do publicznej wiadomości w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Ogłoszenie w Dzienniku Ustaw jest warunkiem wejścia w życie ustawy. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, chyba że sama ustala późniejszy termin, w którym zacznie obowiązywać.

Należy pamiętać, że nie ma i nie może być ustaw nie publikowanych i zawsze można się z nimi zapoznać w odpowiednim numerze Dziennika Ustaw. Większe biblioteki posiadają skorowidze przepisów prawnych, gdzie w indeksie rzeczowym można znaleźć poszukiwana ustawę i numer Dziennika Ustaw, w którym jest opublikowana. Odpowiednie publikacje można również znaleźć w Internecie pod hasłem Sejm RP.

Umowy międzynarodowe (międzypaństwowe) podlegają ratyfikacji, czyli zatwierdzeniu przez powołany do tego organ państwowy. W Polsce Sejm i Prezydent. Ratyfikowane umowy międzynarodowe są publikowane w Dzienniku Ustaw.

Rozporządzenie jest aktem normatywnym wydawanym przez naczelne organy administracji państwowej tzn. Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministrów lub przewodniczących komitetów stojących na czele resortów.

Rozporządzenia wydawane są na podstawie ustaw, w celu ich wykonania. Wydanie rozporządzenia jest uzależnione od istnienia wyraźnego upoważnienia w ustawie. Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie. Rozporządzenia może normować tylko przedmiot określony w ustawie i tylko w granicach upoważnienia, nie może natomiast naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw.

Upoważnienie może przybrać postać takiego np. przepisu: „Minister Edukacji w porozumieniu z Ministrem Finansów w drodze rozporządzenia określa warunki oraz rodzaje i wysokość świadczeń pomocy materialnej”. Natomiast tekst rozporządzenia z reguły rozpoczyna się od słów: „Na podstawie art. ...ustawy z dnia..... Dz. U. nr ... poz. ... zarządza się co następuje:”. Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Podobnie jak ustawa i dekret, rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, chyba że samo stanowi inaczej.

Temat 3: System prawa.

Prawo nie stanowi bezładnego nagromadzenia norm prawnych, lecz jest zbiorem ułożonym według pewnych przyjętych kryteriów, ma zatem charakter systemu. Systemem prawa nazywamy całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie oraz zespól podstawowych zasad, na których opiera się ustrój państwa, a także prawodawstwo. Prawo dzieli się na szereg działów zwanych gałęziami. Podstawę podziału prawa na gałęzie stanowi rodzaj regulowanych stosunków społecznych. O przynależności przepisu do danej gałęzi decyduje charakter stosunku społecznego, którego przepis dotyczy. Stosunki społeczne będące przedmiotem regulacji prawnej można podzielić na pewne grupy np. stosunki majątkowe, rodzinne, pracy, stosunki powstające na tle popełnianych przestępstw, międzynarodowe itp. Rozciągając ten podział na przepisy prawne otrzymujemy szereg gałęzi prawa. Najczęściej przyjmuje się podział prawa polskiego na następujące gałęzie:

1. prawo konstytucyjne lub państwowe - obejmujące zespół norm regulujących podstawowe instytucje ustroju społeczno - gospodarczego i politycznego państwa,

2. prawo administracyjne - regulujące strukturę organów administracji oraz stosunki prawne powstające w związku z wykonawczo - zarządzającą działalnością administracji państwowej,

3. prawo finansowe - regulujące gromadzenie środków pieniężnych przez państwo, ich rozdział i wydatkowanie. W działalności organów finansowych występuje nie tylko czynnik fiskalny (skarbowy), lecz także czynnik nadzoru nad realizacją nakładów finansowych na inwestycje i gospodarkę,

4. prawo cywilne - zespół norm dotyczących stosunków majątkowych i niektórych stosunków osobistych pomiędzy równorzędnymi w danej sprawie - podmiotami prawa,

5. prawo rodzinne - zajmujące się stosunkami społecznymi w rodzinie oraz stosunkami wynikającymi z przysposobienia, opieki i kurateli,

6. prawo pracy - regulujące stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy. W jego ramy wchodzą także zagadnienia świadczeń socjalnych i ubezpieczenia społeczne,

7. prawo karne - zespól norm określających, jakie czyny są niedozwolone, ustalających kary za te czyny oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności obywateli. Prawo karne jest jednym z najmocniejszych środków, za pomocą których państwo ochrania istniejący porządek,

8. prawo procesowe - dotyczy wszystkich zagadnień proceduralnych, obowiązujących w toku rozstrzygania spraw.

Przepisy te nie ustalają praw i obowiązków, ale regulują sposób postępowania organów orzekających i osób występujących przed tymi organami.

Odrębnie należy też potraktować prawo międzynarodowe publiczne, które nie wchodzi w skład systemu prawa Polski. Nie jest ono bowiem prawem Polski lecz prawem szeregu państw.

Prawo międzynarodowe publiczne powstaje głównie w drodze zawierania umów międzynarodowych; duże znaczenie mają także zwyczaje międzynarodowe. Normy prawa międzynarodowego nie są zagwarantowane przez przymus. Ich stosowanie jest dobrowolne i opiera się na zasadzie wzajemności.

Temat 4: Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnej.

Pojęcie zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych jest pojęciem z zakresu prawa cywilnego. Szeroki zakres stosowania tego prawa w codziennym życiu, a szczególnie w sferze stosunków majątkowych i w zobowiązaniach, a także posługiwanie się tymi pojęciami w innych gałęziach prawa np. prawie pracy i prawie wynalazczym powoduje, że zagadnienia te wymagają choć krótkiego omówienia w niniejszym skrypcie.

Podmiotami stosunków wynikających z prawa cywilnego mogą być ludzie - czyli osoby fizyczne oraz jednostki gospodarki i określone organizacje społeczne - osoby prawne. Cechami, dzięki którym są one podmiotami stosunków wynikających z prawa cywilnego jest ich zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.

Zdolność prawna jest do zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego. Zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia np. można mu zapisać spadek, może posiadać własny majątek, konto bankowe itd. Końcem zdolności prawnej śmierć człowieka.

Zdolność do czynności prawnych jest to zdolność do dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu, czynności zmierzających do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. W przeciwieństwie do zdolności prawnej, którą, którą posiada każdy człowiek od urodzenia aż do śmierci, zdolność do czynności prawnych jest cechą, której nie posiadają wszyscy ludzie. Z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych wszystkie osoby fizyczne możemy podzielić na trzy grupy:

1. osoby posiadające pełna zdolność do czynności prawnych,

2. osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych,

3. osoby ograniczone w zdolności do czynności prawnych.

Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby pełnoletnie jeśli nie zostały ubezwłasnowolnione. Pełnoletni jest ten, kto ukończył 18 lat. Osoba, która nie osiągnąć pełnoletniość nosi nazwę małoletniej. Małoletni może uzyskać pełnoletniość przez zawarcie małżeństwa, przy czym nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa. Osoby pełnoletnie i upełnoletnione mogą dokonywać wszelkich czynności prawnych we własnych imieniu np. mogą napisać testament, zawrzeć związek małżeński, zbyć nieruchomość itp.

Osoby pozbawione zdolności do czynności prawnych to bądź osoby małoletnie, które nie ukończyły jeszcze 13 lat, bądź osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Ubezwłasnowolnienie całkowite jest to pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych na podstawie orzeczenia sądowego z powodu jednej z następujących przyczyn:

1. choroby psychicznej,

2. niedorozwoju umysłowego,

3. pijaństwa,

4. narkomanii.

Ubezwłasnowolnienie całkowite może być orzeczenie w stosunku do osoby, która na skutek jednej lub kilku spośród wymienionych przyczyn nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla osoby takiej sąd ustanawia opiekuna, który dokonuje za nią wszelkich czynności prawnych. Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie - podobnie jak osoby małoletnie - mogą dokonywać pewnych prostych czynności prawnych, mianowicie zawierać umowy należące do kategorii umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat 13, a nie osiągnęli jeszcze 18 roku życia oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Ubezwłasnowolnienie częściowe może orzec sąd w tych samych przypadkach, w których można kogoś ubezwłasnowolnić całkowicie, a takie pełne ubezwłasnowolnienie nie jest konieczne, a jedynie danej osobie potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo sąd ustanawia kuratora, którego zgoda lun potwierdzenie czynności prawnej dokonanej prze częściowo ubezwłasnowolnionego jest warunkiem jej ważności.

Osoby częściowo ubezwłasnowolnione mogą same zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, przyjmować darowizny dokonywać wszelkich czynności prawnych nie będących dla nich ani rozporządzeniem prawem majątkowym, ani zaciągnięciem zobowiązania wobec innych osób, rozporządzać swoim zarobkiem i wszelkimi przedmiotami oddanymi jej do swobodnego użytku przez kuratora lub rodziców.

Ustawowym opiekunem osoby małoletniej są jej rodzice, chyba że sądownie zostali władzy rodzicielskiej pozbawieni.

Oprócz osób fizycznych podmiotami stosunków prawnych są także osoby prawne. Osoba prawna to taka jednostka lub organizacja, której prawo przyznaje zdolność prawną a więc daje jej możność bycia podmiotem praw i obowiązków w zakresie przez przepisy prawa określonym.

Zakres zdolności prawnej jest u osób prawnych węższy niż u osób fizycznych. Osoby prawne nie mogą bowiem posiadać całego szeregu praw i obowiązków, którymi mogą dysponować osoby fizyczne. Przykładowo osobowość prawna posiadają: Skarb Państwa, spółki akcyjne, fundacje, spółdzielnie, szkoły wyższe, instytuty naukowe itd.

Osoba prawna jako twór sztuczny nie może dokonywać czynności prawnych w taki sposób jak robią to osoby fizyczne. Prawo ustanawia, że osoba prawna dokonuje czynności prawnych za pomocą swych organów. Przepisy lub statuty określają, które osoby same lub łącznie mogą występować jako organy osoby prawnej np. dyrektor, dwóch członków zarządu, prezes i jego zastępca itp.

Działanie organu jest działaniem samej osoby prawnej tak więc wszelkie szkody wyrządzone prze organ przy dokonywaniu czynności w imieniu danej osoby prawnej obciążają osobę prawną zarówno w stosunkach umownych jak i pozaumownych.

Wykład I: Pytania kontrolne.

1) Na czym polega istota prawa?

2) Co to są normy prawne?

3) Co to są zdarzenia prawne? Jak możne je usystematyzować?

4) Na czym polega przestrzeganie prawa?

5) Co jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa w Polsce?

6) Gdzie muszą być publikowane ustawy i rozporządzenia?

7) Gdzie drukowane są akty prawa miejscowego?

8) Co to jest system prawa?

9) Na jakie gałęzie prawa możemy podzielić polski system prawa?

10) Na czym polega zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych?

11) Kto ma osobowość fizyczną?

12) Co to jest osobowość prawna i jakie podmioty ją posiadają?

WYKŁAD II - PRAWA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE.

Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela zostały w Konstytucji RP

z 2 kwietnia 1997 sformułowane w rozdziale II.

Problematyka wolności i praw jest w Konstytucji wysunięta na czoło regulacji prawnych. Regulacje prawne w tej dziedzinie uwzględniają w bardzo szerokim stopniu ratyfikowane przez Polskę konwencje międzynarodowe, takie jak Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r., Międzynarodowe Pakty Praw Obywatelskich i Politycznych, a także Pakty Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966.

Nowa Konstytucja zmieniła radykalnie w części dotyczącej podstawowych praw i wolności jednostki całą dotychczasową filozofię ujęcia kwestii stosunków pomiędzy państwem a jednostką. W przeciwieństwie do koncepcji uznawanej przez państwo totalitarne, według której realnie liczą się tylko cele, interesy grup społecznych, a zwłaszcza państwa, zaś człowiek stanowi wyłącznie środek do realizacji tych celów, III Rzeczpospolita uznaje koncepcję indywidualistyczną. Według tego poglądu na pierwszym miejscu stawiane są cele

i interesy człowieka, zaś organizacja państwa służy obywatelom, którym winna jest zapewnić wolności i prawa wynikające z istoty człowieczeństwa. Państwu i jego organom wolno działać władczo wobec obywateli w ramach ustalonych przez Konstytucję i ustawy (zasada legalizmu), zaś obywatelom wolno czynić wszystko, co nie szkodzi innym, a to, co jest szkodliwe, określić może tylko ustawa (zasada wolności).

Trwałość postanowień rozdziału II zapewnia fakt, że zmiana zawartych w nim przepisów odbywa się w wyniku przyjęcia w jednorazowym brzemieniu odpowiednich ustaw konstytucyjnych przez obie izby parlamentu, a na żądanie posłów, Senatu lub Prezydenta przeprowadza się jeszcze jedno dodatkowe referendum zatwierdzające.

Należy zaznaczyć, że Konstytucja nie wylicza w swych postanowieniach wszystkich praw i wolności, ograniczając się jedynie do tych o fundamentalnym znaczeniu. Dzięki ujęciu w ustawie zasadniczej stały się one podstawowymi wolnościami i prawami jednostki.

Różnica pomiędzy wolnościami a prawami jest następująca: wolności to ta sfera uprawnień, których prawo nie tworzy, a jedynie ustala ich granice - na państwie ciąży obowiązek dowodu, że jednostka granice te naruszyła; z kolei katalog praw ustala państwo,

a jednostka w toku ich dochodzenia musi wykazać podstawę prawną.

Prawa i wolności możemy podzielić na:

• wolności i prawa osobiste i polityczne

• wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

Musimy również pamiętać o zasadach ogólnych, które rzutują na cały system prawny Rzeczypospolitej, a zatem i na prawo związane z działalnością gospodarczą.

Przede wszystkim art. 30 stanowi, iż przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych (art. 31). Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Wszyscy są wobec prawa równi (art. 32). Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Kobieta i mężczyzna w RP mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym (art. 33).

Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi (art. 34). Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej (art. 36).

Mniejszości narodowe i etniczne mają zagwarantowaną wolność zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów, tradycji i kultury (art. 35).

Generalnie, wśród wszystkich kategorii wolności i praw, wyróżniamy dwa zasadnicze rodzaje:

• przysługujące każdemu człowiekowi znajdującemu się na terytorium RP (generalnie stanowiące uprawnienia człowieka niezależnie od przynależności państwowej);

• przysługujące tylko obywatelom RP (prawa i wolności obywatelskie).

Temat 1: Wolności i prawa osobiste i polityczne.

Prawo do ochrony życia.

Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. (art. 38)

Artykuł stanowi kompromis pomiędzy rzecznikami zagwarantowania życia od chwili poczęcia aż do naturalnej śmierci, a zwolennikami zapisów bardziej ogólnych. Ustawodawca nie chciał ujmować tego prawa tak szeroko, jak chciała tego pierwsza grupa,

ponieważ kwestia ta wykracza poza materie konstytucyjne i stanowi przedmiot sporów światopoglądowych. Dlatego artykuł ten nie rozstrzyga kwestii dopuszczalności przerywania ciąży i stosowania kary śmierci, pozostawiając je bieżącemu ustawodawstwu.

Nietykalność osobista.

Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody. (art. 39)

Konstytucja zapewnia, że działania mające na celu rozwój nauki, nie będą prowadzone bez wiedzy i woli człowieka. Konstytucja nie zakazuje tychże działań, ale jedynie wprowadza zakaz poddawania kogokolwiek eksperymentom naukowym bez jego zgody. W ten sposób ustawa zasadnicza chroni prawa jednostki i zabezpiecza ją przed nieświadomym występowaniem w roli „królika doświadczalnego” w eksperymentach, których wyniki nie mogą być z góry przewidziane (bo taki jest cel prowadzenia eksperymentów).

Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. (art. 40)

W przeciwieństwie do art. 39, który dotyczył bardzo precyzyjnie określonych działań, przed którymi chroni Konstytucja, art. 40 ma znacznie szerszy zakres i zastosowanie. Zakres stosowania tortur, które to w polskim ustawodawstwie nie występują, ma na celu niedopuszczenie do ich przywrócenia.

Zakaz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania człowieka dotyczy zarówno organów państwa i jego funkcjonariuszy, jak i przepisów dotyczących wykonywania kar orzeczonych przez sądy. Ponadto, art. 40 dotyczy zachowania się osób we wzajemnych stosunkach, np. w ramach stosunków pracy.

Na tej samej zasadzie funkcjonuje zakaz stosowania kar cielesnych: dotyczy zarówno prawnego systemu kar, ale także stosunków międzyludzkich. Ponieważ nie ma od tej zasady wyjątków, w szczególności zapis ten dotyczy również życia rodzinnego, w stosunkach między rodzicami i dziećmi. Zasada ta jest zresztą wielokrotnie wskazywana w Konstytucji, w zapisach mówiących o szczególnej roli rodziny, wychowaniu młodego pokolenia i ochronie praw dziecka.

Wolność osobista.

O ile omawiana powyżej nietykalność osobista chroni przed samowolnym naruszaniem nietykalności ciała i psychiki człowieka, to wolność osobista chroni przed samowolnym i bezprawnym zatrzymaniem lub aresztowaniem. W artykułach 41 - 44 Konstytucja określa tryb i warunki ograniczenia i pozbawienia wolności osobistej.

Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia.

O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.

Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania. (art. 41)

Nie wolno nikogo pozbawić ani ograniczyć wolności na zasadach innych, niż określone w ustawie. Ograniczenie wolności musi mieć istotne społeczne podstawy. Chodzi o to, aby nie było w tej dziedzinie dowolności. Uzasadnione społecznie przypadki ograniczania lub odbierania wolności mogą być określone nie przez organy władzy wykonawczej, które praktycznie dokonują ograniczenia wolności, ale tylko przez władzę ustawodawczą w drodze ustawy. Karę pozbawienia wolności może wymierzyć tyko sąd, a sposób wykonywania kary musi być ściśle określony.

Szczegółowo podane warunki, na których dokonuje się pozbawienia wolności (możliwość odwoływania, czas, jaki sąd ma na decyzję o tymczasowym aresztowaniu, czas zatrzymania, konieczność zrozumiałego - co ważne dla obcokrajowców - poinformowania o przyczynach aresztowania) mają na celu zapewnienie, że dopuszczenie ograniczenia wolności zawarte w zasadach ogólnych (art. 31) nie będzie interpretowane dowolnie w ustawie. Ponadto podane warunki oznaczają, że ograniczeniem wolności człowieka jest nie tylko trzymanie go w izolacji wbrew jego woli i upoważnienia prawa, ale także wtedy, gdy norma prawna zezwala na pozbawienie wolności, ale nie zostały spełnione warunki zatrzymania i przetrzymywania człowieka.

Z kolei zasada poszanowania godności człowieka, zawarta w art. 30 Konstytucji, znajduje swoje odbicie w ustępie 5 art. 41.

Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.

Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. (art. 42)

Przestępstwem jest tylko czyn zabroniony prawem przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia. Nie można zatem stosować odpowiedzialności karnej ani wymierzać kary na podstawie ustawy wprowadzonej w życie po popełnieniu przestępstwa. Wyjątek stanowią czyny uważane za przestępstwa w myśl prawa międzynarodowego, co pozwala na sądzenie zbrodniarzy winnych ludobójstwa, chociażby ich czyny nie były uznawane za przestępstwa przez ustanowione przez nich samych prawo.

Ponadto określono podstawowe zasady postępowania przed sądami:

• prawa do obrony, polegające na możliwości przedstawiania przez podsądnego dowodów, świadków oraz posiadania obrońcy. Konstytucyjnie gwarantuje się możliwość posiadania obrońcy z urzędu;

• zasady domniemania niewinności. Za niewinnego uznaje się każdego zatrzymanego, dopóki sąd prawomocnym wyrokiem nie stwierdzi jego winy.

Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu. (Art. 43) Zasada ta nie tylko oznacza, że nie ma przedawnienia dla zbrodni wojennych, ale przede wszystkim zobowiązuje RP do ścigania zbrodni wojennych i zbrodni ludobójstwa, sądzenia ich sprawców oraz wydawania wszystkich zbrodniarzy schwytanych na terytorium RP, niezależnie od miejsca i czasu popełnienia czynów. Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn. (art. 44) Zapis ten ma przede wszystkim znaczenie dla spraw wewnętrznych i umożliwia ściganie tych przestępstw popełnionych przez funkcjonariuszy PRL: zarówno służb specjalnych (UB i SB), jak i pracowników organów ścigania i władzy sądowej. Przestępstwa te, nie będące zbrodniami ludobójstwa, nie podlegają art. 43, ale jednocześnie stanowiły przestępstwa w świetle ówczesnego prawa. Taka formuła umożliwia wymierzenie sprawiedliwości, pomimo upływu czasu przedawnienia, bo do 1989 przestępstw tych nie ścigano. Należy podkreślić, że zasada ta w równym stopniu odnosi się do ewentualnych przyszłych naruszeń prawa nie ściganych ze względów politycznych.

Prawo do sądu.

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie. (art. 45)

Artykuł 45 wyraża bardzo ważną zasadę - prawo każdej jednostki do dochodzenia swoich spraw przed sądem spełniającym wszystkie podane w ustępie 1. warunki. Ponadto, poza kilkoma uzasadnionymi przypadkami szczególnymi, wprowadzono zasadę jawności rozprawy sądowej. Niezależnie jednak od tych przyczyn, ogłoszenie wyroku musi nastąpić publicznie.

Wspomniany w ust. 1. konstytucyjny wymóg rozpatrzenia sprawy „bez nieuzasadnionej zwłoki jest w dzisiejszej rzeczywistości bardzo często nie przestrzegany z uwagi na przewlekłość postępowań w sądzie. Wydaje się, że to konstytucyjne prawo obywatelskie powinno jak najszybciej zacząć być przestrzegane.

Dodatkowo, w art. 77 ust. 2 Konstytucja zakazuje ustawowego „zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw”.

Prawo do ochrony życia prywatnego.

W doktrynie prawnej przyjmuje się, że prawo do ochrony życia prywatnego sprowadza się do roszczenia pod adresem państwa, aby zapewniło każdemu ochronę prawną jego godności osobistej oraz jego wolności decydowania, w jaki sposób i w jakim zakresie będą innym udostępniane informacje dotyczące jego i jego rodziny, na jakich zasadach można wkroczyć na teren jego nieruchomości lub pojazdu. Ochrona ta zapobiegać ma zarówno ingerencji ze strony organów władzy, jak i przez innych obywateli.

Przepis podstawowy zawarty jest w artykule 47.: Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

Dookreślają go następujące przepisy:

Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.

Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. (art. 48).

Należy podkreślić, że artykuł ten nie pozbawia dzieci, przy uwzględnieniu stopnia ich dojrzałości, ich prawa do korzystania z wolności sumienia i wyzwania, a także przekonań politycznych i światopoglądowych. To prawo dzieci ustanawia jednocześnie granice, w jakich wolno działać rodzicom.

Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. (art. 49) W tym określonym szeroko prawie mieszczą się w szczególności prawa do tajemnicy korespondencji, rozmów telefonicznych i innych form przekazu. Stąd wynika zakaz prowadzenia podsłuchu telefonicznego czy cenzury korespondencji. Mając jednak na uwadze możliwość wystąpienia ważnego interesu publicznego (np. walki z przestępczością zorganizowaną), ustawodawca przewidział możliwość ustawowego ograniczenia tej wolności.

Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. (art. 50)

Zakaz ten odnosi się do organów państwowych i ich funkcjonariuszy. Ewentualne wyjątki podyktowane koniecznością zapewnienia innych praw, ustala nie władza wykonawcza, ale tylko ustawodawcza.

Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.

Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych.

Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.

Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.

Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa. (art. 50)

Konsekwencją art. 47 jest możliwość zobowiązania jednostki do ujawnienia informacji na swój temat wyłącznie poprzez ustawę i tylko pod warunkiem, że zbieranie tychże informacji przez organy państwa jest uzasadnione interesem publicznym. Tym samym władze nie mogą ustalać dowolnie zakresu informacji, jakie chcą uzyskać od obywateli, bo są ograniczone ustawami. Ponadto każdy ma prawo do dostępu do zbieranych na jego temat danych i prawo to można ograniczyć wyłącznie ustawowo. W praktyce zapis art. 51 realizowany jest np. przez ustawy „Prawo bankowe”, „Ordynację podatkową” oraz przez „Ustawę o ochronie danych osobowych”.

Wolność przemieszczania się w kraju i wyjazdu za granicę.

Głównym zapisem dotyczącym tej wolności jest artykuł 52 Konstytucji. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Wolności, o których mowa, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie.

Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.

Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.

Poza przewidzianą explicite możliwością poruszania się po kraju, zapis ten wyklucza tworzenie obszarów zamkniętych, jak przymusowego przesiedlania jednostek czy grup na inne tereny. Wolność jednostki ulega dodatkowemu wzmocnieniu poprzez wprowadzenie konstytucyjnego zakazu wydalenia z kraju lub zabraniania mu powrotu.

Ponadto, ustęp 5 daje Polakom żyjącym z powodów historycznych i politycznych poza Polską możliwość powrotu do ojczyzny.

Z wolnościami przemieszczania i wyjazdu za granicę związane są także przepisy zawarte w art. 55 i 56.

Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana. Zakazana jest ekstradycja osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych. W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd. (art. 55)

Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi. (art. 56)

Zgodnie z powszechnie stosowanymi zasadami, nigdy nie ekstrahuje się obywatela własnego państwa ściganego za przestępstwa w innym kraju. Naturalnie nie oznacza to jego bezkarności, ponieważ podlega on wtedy jurysdykcji własnego kraju.

Dodatkowo jednak, Konstytucja zabrania ekstradycji osób ściganych za przestępstwa polityczne bez użycia przemocy. Chodzi głównie o ochronę działaczy demokratycznych ściganych przez niedemokratyczne władze swoich krajów. W ten sposób kraje demokratyczne (do których, zgodnie z Konstytucją, zalicza się Polska) wspierają przemiany demokratyczne w innych krajach.

Prawo azylu dla cudzoziemców oznacza objęcie ich ochroną władz Rzeczypospolitej. Mogą oni ubiegać się o nie znajdując się w Polsce lub będąc poza Nią, za pośrednictwem placówek dyplomatycznych. Ponadto, cudzoziemcy znajdujący się już w Polsce, mają prawo do ubiegania się o status uchodźcy.

Wolność sumienia i religii.

Wolność sumienia i religii zapewniona jest każdemu człowiekowi w art. 53. Konstytucji:

Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.

Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.

Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.

Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

W jednym artykule Konstytucja wymienia niemal cały zestaw swobód i praw związanych z realizacją wolności sumienia i wyznania. Dodatkowo, stan ten dopełniają przepisy art. 25 Konstytucji mówiące o ustroju społeczno-politycznym państwa.

Wolność religii to wolność przyjmowania i wyznawania religii według własnego uznania. Obejmuje wolność uzewnętrzniania swoich przekonań religijnych indywidualnie i grupowo (w tym uczestniczenia w obrzędach, posiadania świątyń i innych miejsc kultu). Dotyczy więc osób, które wybrały określoną religię, wyznają ją i uczestniczą w praktykach.

Drugą stroną wolności światopoglądu jest wolność sumienia, nie zdefiniowana w Konstytucji. Oznacza ona możliwość przyjęcia innego światopoglądu, niż religijny. Zdaniem części doktryny w tym względzie Konstytucja nie w pełni wystarczającym określa prawo ludzi niewierzących. Można też jednak założyć, że wolność sumienia w sposób naturalny wynika z zasady równości wobec prawa wyłożonej w zasadach ogólnych.

Wolność słowa i druku.

Wolność słowa i druku (nazywana tak tradycyjnie, bo praktycznie oznacza wolność

komunikacji) została zadeklarowana w art. 54 Konstytucji:

Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania

i rozpowszechniania informacji.

Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są

zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na

prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

Chociaż niektórzy autorzy zaliczają tę wolność do kategorii wolności politycznych, w Konstytucji została ona zaliczona do wolności osobistych. Autorzy Konstytucji uznali bowiem, że służy ona ludzkiej ekspresji i uzewnętrzniania myśli w kwestiach jego i innych interesujących.

Wprowadzony zakaz cenzury prewencyjnej nie oznacza bynajmniej całkowitego zakazu cenzury. Nadal dopuszczalna jest ustawowa możliwość stosowania cenzury represyjnej (następczej), polegającej na zakazie dalszego rozpowszechniania opublikowanego już tekstu czy widowiska na podstawie orzeczenia sądu. Koncesjonowanie działalności radiowej i telewizyjnej podyktowane jest koniecznością przyznawania przestrzeni w eterze, nie zaś chęcią sprawowania szczególnej kontroli nad tymi mediami. Znajduje to wyraz w zapisie o zakazie koncesjonowania wydawania prasy.

Wolność prasy i innych środków społecznego przekazu jest zasadą ustrojową, ujętą na samym początku Konstytucji, w art. 14:"Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu".

Wolności polityczne.

Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń. (art. 57) oraz wolność zrzeszania się w zrzeszeniach i związkach zawodowych (art. 58 i 59).

Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych maja prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60).

Obywatele maja prawo do uzyskiwania informacji o działaniach organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne (art. 61).

Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innych osób za ich zgodą (art. 63).

Temat 2: Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia (art. 64).

Własność - najpełniejsze prawo rzeczowe, omówione szerzej w wykładzie III; może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Trzeba tu jeszcze cofnąć się do art. 20 Konstytucji RP, który stanowi, iż: Społeczna gospodarka rynkowa oparta na działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny (art. 22).

Praca.

Każdy ma wolność wyboru i wykonywania pracy. Władze publiczne są zobligowane do prowadzenia polityki zmierzającej do pełnego zatrudniania (art. 65).

Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66).

Pracownicy maja prawo do dni wolnych, urlopu wypoczynkowego oraz poszanowania czasu pracy (art. 66).

Zabezpieczenie społeczne i ochrona zdrowia.

Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo lub po osiągnięciu wieku emerytalnego, również obywatele pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania mają prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67).

Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (art. 68).

Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej (art. 69).

Nauka i kultura.

Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa (art. 70).

Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury (art. 73).

Ochrona środowiska.

Władze publiczne prowadza politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska (art. 74).

Potrzeby mieszkaniowe.

Władze publiczne prowadza politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, a w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania (art. 75).

Ochrona konsumentów.

Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (art. 76).

Ochrona praw i wolności.

Szerokie ujęcie systemu praw i wolności w konstytucji RP stwarza konieczność stworzenia gwarancji ich realizacji i ochrony. Zgodnie z zasadą bezpośredniego stosowania konstytucji, wszystkie organy władzy publicznej maja obowiązek opierać swoje działanie na przepisach konstytucyjnych, również wszystkie akty prawne stanowione w Rzeczypospolitej Polskiej muszą być zgodne w konstytucją.

Podstawowym środkiem ochrony praw i wolności jest droga sądowa.

Art. 77 ust. 2 Konstytucji zakazuje zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszenia wolności i praw, a art. 78 formułuje zasadę dwuinstancyjności postępowania.

Konstytucja ustanawia też dwie specjalne procedury służące ochronie konstytucyjnych wolności i praw. Jest to przede wszystkim skarga konstytucyjna, którą może wnieść każdy bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego oraz na wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich, z którym każdy może wystąpić o pomoc w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Wykład II - Pytania kontrolne.

1. Jaki akt prawny określa katalog wolności i praw w Polsce?

2. Jak możemy podzielić prawa i wolności obywatelskie?

3. Scharakteryzuj wolności i prawa osobiste.

4. Scharakteryzuj wolności i prawa polityczne.

5. Jakie są podstawowe prawa i wolności ekonomiczne w Polsce?

6. Zgodnie z Konstytucją RP, jaka jest podstawa ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej?

7. Na czym polega zasada społecznej gospodarki rynkowej?

8. Scharakteryzuj prawa i wolności socjalne.

9. Scharakteryzuj prawa i wolności kulturalne.

10. Jaka zagwarantowana jest ochrona konstytucyjnych wolności i praw?

WYKLAD III - PRAWO RZECZOWE.

Wstęp.

Prawem rzeczowym jest zespół norm prawnych regulujących stosunki majątkowe związane z rzeczami. Podstawowym źródłem prawa rzeczowego jest kodeks cywilny - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. Nr 16 poz. 93 z późniejszymi zmianami).

Rzeczą w rozumieniu kodeksu cywilnego jest przedmiot materialny (art. 45 par. 1), a zatem rzeczą nie są rzeczy niematerialne takie jak np. dzieła autorskie, energia, czy gaz, choć prawo dopuszcza możliwość obrotu nimi i w określonych sytuacjach traktuje je jak rzeczy.

Rzeczy dzielą się na ruchomości i nieruchomości. Nieruchomości są to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwałe z gruntem związane lub część tych budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Nieruchomościami rolnymi są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Częścią składową rzeczy jest wszystko co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (np. wyłącznik telewizora, noga od stołu). Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych, chyba że odrębnie występuje jako rzecz, samoistnie (np. część zamienna). Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

Prawo rzeczowe zna również pojęcie przynależności. Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi (np. klucz do drzwi domu). Przynależność nie traci swego charakteru przez przemijającą przeszkodę pozbawiającą ją faktycznego związku z rzeczą główną (np. zgubienie klucza). Czynność prawna (np. sprzedaż, darowizna) mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności.

Przedsiębiorstwo (art. 55¹kc) jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, w szczególności:

1. firmę (nazwę), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo,

2. księgi handlowe,

3. nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały,

4. patenty, wzory użytkowe i zdobnicze,

5. zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

6. prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo.

Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.

Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami i ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowana całość gospodarczą, oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Władać rzeczą można na wiele sposobów. Może to być:

• własność

• użytkowanie wieczyste

• ograniczone prawa rzeczowe

Charakterystyczna dla praw rzeczowych jest ich:

• powszechność

• bezwzględna obowiązywalność

• skuteczność wobec wszystkich

Prawo rzeczowe tworzą bowiem normy, które obowiązują wszystkie osoby zarówno na terytorium państwa, jak i polskich obywateli poza granicami kraju. Są to normy, które nie mogą być zmienione lub wyłączone w drodze umowy stron oraz normy, które odnoszą się do wszystkich osób mających związek z rzeczą.

Temat 1: Własność.

Własność jest prawem rzeczowym pozwalającym na władanie rzeczą w sposób najpełniejszy i najszerszy. Wszystkie inne prawa rzeczowe są ograniczone w stosunku do własności. Tylko własność zapewnia w stosunku do rzeczy pełną triadę uprawnień, tzn. korzystania, pobierania pożytków i rozporządzania rzeczą.

Właściciel może wykonywać swoje uprawnienia:

• w granicach ustanowionych przez ustawę

• zgodnie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa oraz zasadami współżycia społecznego.

Granicę prawa własności określa treść ustaw stanowionych przez prawodawcę. Oznacza to, że właściciel nie może wykonywać swoich uprawnień, jeżeli byłoby to sprzeczne z wyraźnym przepisem ustawy, a jeżeli dokona jakiejś czynności, czynność ta nie może być uważana za wykonywanie prawa. Należy tutaj zaznaczyć, że granice wykonywania prawa własności może wskazywać wyłącznie wyraźny przepis ustawy, który nakazuje właścicielowi określonego zachowania się w określonej sytuacji (w postaci zarówno zakazu dokonania określonej czynności przez właściciela, jak i nakazu dokonania takiej czynności).

Drugą granicą wskazaną a art. 140 k.c. jest społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa własności. Zapis ten należy rozumieć w ten sposób, że właściciel nie może wykonywać swoich praw, jeżeli czynności te stałyby w oczywistej sprzeczności z funkcją ekonomiczna prawa własności do konkretnej rzeczy. Przepisy prawa znają trzy rodzaje własności:

• prywatna,

• publiczna, w tym

• komunalna.

Każdy z rodzajów własności służy innym celom i zaspokaja potrzeby innych grup społecznych.

Nabycie i utrata prawa własności. Można mówić o dwóch podstawowych sposobach nabycia prawa własności:

• nabycie pierwotne - kiedy właściciel nie wywodzi swojego prawa od innej osoby

• nabycie pochodne - kiedy mamy do czynienia z następstwem prawnym.

Nabycie pierwotne to:

1. znalezienie rzeczy,

2. wytworzenie rzeczy,

3. zasiedzenie,

4. nabycie własności pożytków z rzeczy,

5. wywłaszczenie.

Nabycie pochodne to:

1. umowa o przeniesienie własności (np. kupno - sprzedaż),

2. połączenie, przetworzenie, pomieszanie rzeczy,

3. wytworzenie rzeczy,

4. orzeczenie sądu.

Znalezienie rzeczy nie oznacza jednak automatycznego nabycia prawa własności -żeby taki skutek zaistniał prawodawca nakazuje dokonać szeregu czynności. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego osoba, która znalazła rzecz zgubioną, powinna niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeżeli znalazca nie wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy (wykaz tych podmiotów wskazała Rada Ministrów w rozporządzeniu). Zawiadomiony organ może zażądać przekazania mu znalezionych rzeczy lub pozostawić je u znalazcy na nieodpłatne przechowanie. Organ, który otrzymał rzecz, zobowiązany jest do jej przechowania oraz wydania osobie uprawnionej do jej odbioru. Jeżeli rzecz znaleziona zostanie odebrana przez taką osobę, znalazca ma prawo do żądania znaleźnego w wysokości jednej dziesiątej wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzecze osobie uprawnionej do odbioru. Rzeczy, które nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania - w ciągu dwóch lat od ich znalezienia, stają się własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom; przy czym, jeżeli rzeczy są przechowywane przez organ państwowy, znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów.

Inne zasady stosują się w sytuacji, w której rzecz znaleziona to pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności lub rzecz mająca wartość naukową, lub artystyczną - w takim przypadku znalazca powinien oddać znalezioną rzecz niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi państwowemu. Jeżeli rzecz należy do wskazanego wyżej katalogu i nie zostanie przez uprawnionego odebrana w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania - w ciągu dwóch lat od ich znalezienia, rzecz ta z mocy prawa staje się własnością Skarbu Państwa. W takiej sytuacji przysługuje roszczenie o znaleźne.

Wytworzenie rzeczy jest pierwotnym sposobem nabycia własności rzeczy. W art. 192 k.c. osoba, która wytworzyła nowa rzecz ruchoma z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów. Jeżeli jednak przetworzenie rzeczy było dokonane w złej wierze albo jeżeli wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów.

Zasiedzenie jest szczególnym sposobem nabycia własności rzeczy, w którym osoba korzystająca z rzeczy przez określony czas nabywa jej własność. Zgodnie z postanowieniami Kodeksu cywilnego zasiedzenie nie dotyczy wszystkich osób korzystających z rzeczy, a jedynie osób, które posiadają rzecz tak jakby były jej właścicielami (tzw. posiadaczy samoistnych). Oznacza to, że z instytucji zasiedzenia nie mogą korzystać np. użytkownik, najemca, lokator, dzierżawca, ponieważ każda z tych osób wykonuje jedynie część praw związanych z rzeczą, w sposób zależny od woli właściciela. Aby mówić o zasiedzeniu:

• osoba używająca rzeczy musi ją wykorzystywać jak właściciel (tzn. musi być posiadaczem samoistnych rzeczy), przy czym należy zaznaczyć, że posiadacz nie może być właścicielem tej rzeczy,

• rzecz musi być w posiadaniu (tzn. rzecz musi być faktycznie wykorzystywana i musi istnieć wola jej wykorzystania),

• rzecz musi być w posiadaniu ciągłym przez określony czas - 3 lata w odniesieniu do rzeczy ruchomej oraz 20 lat w stosunku do posiadania nieruchomości, jeśli jest w dobrej wierze tzn. nie wie czyją własnością jest nieruchomość i 30 lat jeśli był w złej wierze.

Osoba uprawniona do pobierania pożytków naturalnych rzeczy nabywa ich własność przez fizyczne odłączenie ich od rzeczy (art.190 k.c.)

Wywłaszczenie polega - zgodnie z art. 112 ustawy o gospodarce nieruchomościami z 1997 roku - na pozbawieniu albo ograniczeniu prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego przysługującego do nieruchomości osobie uprawnionej (także w odniesieniu do prawa rzeczowego przysługującego do nieruchomości jednostkom samorządy terytorialnego). Wywłaszczeniu może być poddane każde prawo rzeczowe, z wyłączeniem jednak prawa własności przysługującego Skarbowi Państwa (art. 113 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami ) oraz praw rzeczowych o charakterze osobistym (to jest użytkowania i służebności osobistych), te bowiem w wyniki wywłaszczenia wygasają (art.254 i art.300 k.c.).

Wywłaszczenie następuje w formie decyzji administracyjnej, na rzecz Skarbu Państwa lub na rzecz jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiatu lub samorządu województwa) i tylko w przypadku, kiedy cele publiczne nie mogą być w inny sposób zrealizowane, a dana nieruchomość przeznaczona została na takie cele w planie miejscowym (art. 112 ust.1 i 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami). Decyzje o wywłaszczeniu podejmuje właściwy terytorialnie starosta, wykonujący zadania zlecone z zakresu administracji rządowej (art. 112 ust. 4 w związku z art.129 ust. 1 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami). Skutkiem zatem wywłaszczenia jest przejście prawa rzeczowego do nieruchomości na Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego (gminę, powiat lub województwo samorządowe). Zgodnie z art. 21 ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane między innymi za słusznym odszkodowaniem. Prawodawca rozwinął tę zasadę w art.128 ustawy o gospodarce nieruchomościami wskazując, że odszkodowanie to musi odpowiadać wartości wywłaszczonej nieruchomości lub wartości wywłaszczonego prawa rzeczowego. Przenieść własność rzeczy można drogą czynności prawnych. Podstawa przekazania prawa własności jest - jak wskazał ustawodawca w art. 155 k.c. - umowa.

Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej automatycznie przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. Jeżeli jednak przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności powinna zostać sporządzona w odpowiedniej formie - szczególną formę prawodawca zastrzegł wyłącznie w odniesieniu do czynności prawnych dotyczących nieruchomości - czynność taka musi zostać dokonana w formie aktu notarialnego (art. 158 k.c.) Zbywając lub nabywając nieruchomość trzeba koniecznie pamiętać o tym wymogu, bowiem niezachowanie formy szczególnej oznacza, że czynność nie została w ogóle dokonana na terytorium polskim. W odniesieniu do czynności przenoszących własność rzeczy ruchomej prawodawca nie zastrzegł formy szczególnej, co oznacza, że stosuje się tutaj zasady ogólne prawa cywilnego, a sama czynność może zostać dokonana w dowolnej formie. W stosunku do umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości prawodawca uczynił jeszcze jedno zastrzeżenie - umowa ta nie może zawierać ani warunku, ani terminu przeniesienia własności (art. 157 par. 1 k.c.). Jeżeli jednak elementy takie pojawią się w umowie, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkowa zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Połączenie lub pomieszanie rzeczy jest pochodnym sposobem nabycia własności. Nowa rzecz powstaje tutaj z połączenia albo pomieszania rzeczy ruchomych. Status prawny nowej rzeczy ocenia się według kryterium jej wartości - jeżeli jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe, jej właściciel staje się właścicielem nowej rzeczy. Jeżeli jednak rzeczy połączone mają równą wartość i zostały połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych.

Osoba, która wytworzyła rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości tych materiałów. Jeżeli jednak przetworzenie rzeczy było dokonane w złej wierze albo jeżeli wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów (art. 192 k.c.).

Orzeczenie sadu jako sposób nabycia własności oznacza, że to sąd, w drodze orzeczenia, przyznaje (lub stwierdza nabycie) własności rzeczy przez stronę postępowania cywilnego.

Utrata prawa własności. Utrata prawa własności następuje na skutek:

• zawarcia umowy o przeniesienie własności,

• wywłaszczenia,

• połączenia, przetworzenia, pomieszania rzeczy,

• wydanego orzeczenia sądu,

• zrzeczenia się,

• porzucenia,

• nacjonalizacji.

Zrzeczenie jest czynnością prawną, w wyniku której właściciel wyzbywa się własności nieruchomości przez to, że się jej zrzeknie. Zrzeczenie się wymaga formy aktu notarialnego. Do zrzeczenia się własności nieruchomości potrzebna jest zgoda starosty wykonującego to zadanie jako zadanie z zakresu administracji rządowej. Nieruchomość, której właściciel własności się zrzekł, staje się własnością Skarbu Państwa. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia. Jeżeli w chwili zrzeczenia się własności nieruchomości przysługiwało Skarbowi Państwa w stosunku do niej ustawowe prawo pierwokupu, odpowiedzialność ta ogranicza się do sumy, która należałaby się zrzekającemu w razie wykonania prawa pierwokupu (art. 180 k.c.)

Odpowiednikiem zrzeczenia się w odniesieniu do rzeczy ruchomej jest porzucenie. Porzucenie jest czynnością prawną, w wyniku której właściciel wyzbywa się własności rzeczy ruchomej przez to, ze w tym zamiarze rzecz porzuci (art. 180 k.c.). W wyniku tej czynności rzecz staje się rzeczą niczyją.

Współwłasność. Współwłasnością nazywamy sytuację, w której prawo własności do jednej rzeczy przysługuje niepodzielnie co najmniej dwu podmiotom. Współwłasność może być łączna lub w częściach ułamkowych. Współwłasnością łączną jest sytuacja, w której współwłaściciele maja prawo do rzeczy traktowanej jako niepodzielna całość, przy czym ich udziały w rzeczy nie są w żaden sposób bliżej określone. Współwłaściciele nie mogą zatem rozporządzać swoją częścią rzeczy, ponieważ takowej nie posiadają - możliwe jest natomiast zbycie prawa do rzeczy. Np. małżonkowie posiadający jako współwłasność łączną mieszkanie mogą je zbyć tylko razem. Natomiast współwłasność… w częściach ułamkowych - to sytuacja, w której prawo współwłaścicieli wyraża się w częściach (ułamkach, procentach itp.). np. jeśli brat i siostra odziedzicza po ojcu dom w częściach ułamkowych ½, każde z nich może zbyć swój udział w całości bez zgody drugiego, bowiem cecha charakterystyczną współwłasności jest to, że:

• prawo każdego ze współwłaścicieli zostało określone w udziałach, procentach itp.,

• każdy ze współwłaścicieli może swobodnie rozporządzać swoja częścią,

• każdy współwłaściciel ma prawo zarządzania rzeczą wspólna w zakresie zwykłego zarządu,

• każdy współwłaściciel ma prawo współposiadania rzeczy.

Temat 2: Użytkowanie wieczyste.

Użytkowanie wieczyste jest prawem rzeczowym polegającym na długotrwałym korzystaniu z nieruchomości. Treść prawa użytkowania wieczystego określa art. 233 k. C., zgodnie z którym użytkownik wieczysty może rozporządzać i korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób, w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste. Użytkownikiem wieczystym mogą być zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne. Użytkownik wieczysty ma możliwość korzystania z rzeczy, pobierania z niej pożytków oraz rozporządzania prawem w określonych granicach. Rozporządzanie prawem użytkowania wieczystego może przybrać postać obciążania tego prawa niektórymi ograniczonymi prawami rzeczowymi lub przeniesienia tego prawa na inny podmiot. W tym ostatnim przypadku należy do takiej czynności stosować odpowiednio przepisy dotyczące przeniesienia własności. Prawo użytkowania wieczystego jest zatem - w swej istocie - zbliżone do prawa własności. Niemniej własnością nie jest i trzeba o tym pamiętać. Należy tutaj zaznaczyć, że - podobnie jak prawo własności - pracodawca ograniczył prawo użytkowania wieczystego. Zgodnie bowiem z art. 233 k.c. użytkownik może wykonywać swoje uprawnienia w granicach określonych przez ustawy, zasady współżycia społecznego oraz przez umowę ustanawiającą na danej nieruchomości to prawo.

Użytkowanie wieczyste podlega ograniczeniom, zwłaszcza czasowym. Ma ono zastosowanie tylko w przypadku nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub władz lokalnych oraz objętych planem zagospodarowania terenu. Jako w pełni zbywalne i zastawialne, musi być dokonywane notarialnie.

Maksymalny okres użytkowania wieczystego wynosi 99 lat, minimalny zaś 40. dzierżawca musi w ciągu ostatnich 5 lat użytkowania, może występować o przedłużenie o dalsze 40 lub 99 lat. Organ administracyjny może odmówić tylko na podstawie „ważnego interesu publicznego”. Budynki znajdujące się na gruncie nie nalezą do właściciela ziemi, lecz do dzierżawcy. Stąd dzierżawca jest uprawniony do występowania o kompensacje za nie, gdy dzierżawa wygasa chociaż kwota kompensacji jest zapisana w umowie użytkowania, dzierżawca jest uprawniony tylko do 25% wartości budynków w dniu wygaśnięcia umowy. Jeżeli użytkowanie wieczyste jest przyznawane w celu zarobkowym, umowa powinna uwzględniając:

• datę rozpoczęcia zagospodarowania,

• typ zagospodarowania,

• zobowiązanie utrzymywania zagospodarowania we właściwym stanie

• okres i warunki przywrócenia użytkowania zarobkowego w przypadku zniszczenia podczas użytkowania

• wielkości należnej kompensacji za budynki dla użytkownika nieruchomości, w przypadku wygaśnięcia umowy

Kodeks cywilny użytkownika do płacenia regularnego rocznego czynszu zawierającego:

• Składka o wysokości nie większej niż 25% nie mniejszej niż 15% wartości ziemi i każdej struktury z nią związanej (cena nie może niż oficjalna wycena przeprowadzona przez biegłego rzeczoznawcę.

• Roczny czynsz o wielkości 3% wyżej wymienionej ceny z wyjątkiem jego redukcji 1% w przypadku dzierżawienia pod pewne cele np.: edukacyjny, medyczny, charytatywny i 0,3% w przypadku przeznaczenia ziemi na cele obrony narodowej.

Wygaśnięcie prawa użytkowania wieczystego może nastąpić w różnych przypadkach na skutek upływu czasu określonego w umowie - skoro bowiem umowa ta jest umowa terminowa, upływ terminu ja rozwiązuje. Należy tutaj zaznaczyć, że użytkownik wieczysty może (w ciągu ostatnich 5 lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu) żądać jego przedłużenia na dalszy okres od czterdziestu do dziewięćdziesięciu dziewięciu lat; jednakże wieczysty użytkownik może wcześniej wystąpić z takim żądaniem, jeżeli okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie nakładów jest znacznie dłuższy aniżeli czas, który pozostaje do upływu zastrzeżonego w umowie terminu. Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny - art.236 paragraf 2 k.c. Na skutek rozwiązania umowy przez organ, który jest właścicielem nieruchomości, z przyczyn leżących po stronie użytkownika wieczystego. Przyczyną rozwiązania umowy w ten sposób jest - zgodnie z art. 240 k.c. oraz odpowiadający mu art.33 ustawy o gospodarce nieruchomościami - sytuacji, w której wieczysty użytkownik korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności jeżeli wbrew umowie użytkownik nie wzniósł określonych w niej budynków lub urządzeń. Poprzez zgodne oświadczenia woli stron - to jest w sytuacji, w której strony złożą zgodne oświadczenia woli o rozwiązaniu wiążącego je stosunku prawnego. Na skutek zrzeczenia się prawa przez użytkownika wieczystego. W wyniku przejścia prawa własności nieruchomości na użytkownika wieczystego (np. poprzez wykup prawa). Na skutek wywłaszczenia. Ze względu na ukształtowanie prawa użytkowania wieczystego bliskie prawu własności, do ochrony prawa użytkowania wieczystego należy stosować zasady dotyczące ochrony własności.

Temat 3: Ograniczone prawa rzeczowe.

Ograniczone prawa rzeczowe to prawa przysługujące w stosunku do rzeczy będących własnością innych osób fizycznych lub prawnych. Poprzez ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego uprawnienia właściciela rzeczy ulegają zmniejszeniu na rzecz osoby, której to ograniczone prawo przysługuje. Kodeks cywilny przewiduje możliwość występowania siedmiu rodzajów ograniczonych praw rzeczowych.

1. użytkowanie

2. zastaw

3. służebność

4. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

5. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

6. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

7. hipoteka

Użytkowanie. Użytkowanie polega na prawie do używania rzeczy oraz na prawie do pobierania pożytków jakie rzecz przynosi. Rzecz można obciążyć prawem do jeje używania i do pobierania pożytków. W umowie można określić jakie pożytki będą przysługiwały użytkownikowi. Użytkownik powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki, a po wygaśnięciu użytkowania zwrócić rzecz właścicielowi w takim stanie w jakim powinna się znajdować zgodnie z prawidłowym korzystaniem z rzeczy. Użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy (np. co pewien czas pomalować ściany, naprawić cieknący kran, wymienić płyn w spryskiwaczu w samochodzie, itd.). użytkowanie może być ustanowione darmowo lub odpłatnie.

Użytkowanie jest prawem niezbywalnym ściśle związanym z osobą, na rzecz której zostało ustanowione. Gaśnie ze śmiercią użytkownika jeśli jest nim osoba fizyczna, bądź z chwilą likwidacji9 osoby prawnej. Użytkowanie wygasa gdy użytkownik przez lat dziesięć nie wykonuje swojego prawa. Użytkownik może też być określony na określony czas (np. 2 lata, miesiąc, itd.).

Zastaw. Celem zastawu jest zabezpieczenie wierzytelności. W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy. Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem. Zastaw przykładowo ustanawia się często na samochodzie nabywanym na kredyt. Bank udzielający kredytu zabezpiecza sobie w ten sposób na rzeczy cudzej (kupiony samochód) swoją wierzytelność. Aby samochód zachował swoją wartość dodatkowo bank wymaga ubezpieczenia Auto - casco.

Służebność. Służebności dotyczą nieruchomości i mogą być gruntowe lub osobiste. Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomość władająca) prawem służebności gruntowej, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władającej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władającej przysługują. Często służebnością gruntową jest droga konieczna czyli prawo przejazdu bezkolizyjnego samochodem czy traktorem. Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie. Stosuje się w tym przypadku przepisy o nabyciu nieruchomości przez zasiedzenie. Służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.

Służebności osobiste obciąża nieruchomość na podobnych zasadach co służebność gruntowa, może dotyczyć jedynie osoby fizycznej. Zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych. Może to być np. służebność mieszkania do końca życia lub na określony czas. Służebności osobistej nie można nabyć przez zasiedzenie.

Własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej. Prawa te reguluje nie kodeks cywilny, ale ustawa prawo spółdzielcze. Są to prawa, które przysługują członkom spółdzielni mieszkaniowych w stosunku do przydzielonych lokali spółdzielczych. Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego jest prawem zbywalnym, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji. Skuteczność zbycia tego prawa zależy od przyjęcia nabywcy do spółdzielni, czego jednakże spółdzielnia nie może odmówić, jeżeli nabywca odpowiada wymaganiom statutu. Nie jest dopuszczalne zbycie prawa do części lokalu.

Prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni staje się z chwilą zamieszkania członka spółdzielni w wybudowanym domu, który spółdzielnia obowiązana jest przydzielić członkowi prawem dziedzicznym, zbywalnym i podlega egzekucji. Spółdzielnia przenosi po rozliczeniu kosztów budowy na członków własność przydzielonych domów wraz z prawami do działek. Po przeniesieniu własności domów wspólne urządzenia wodne, kanalizacyjne, ogrzewcze oraz inne urządzenia podobne stają się współwłasnością właścicieli domów, do której zastosowanie maja przepisy kc. Zasady powyższe stosuje się także gdy spółdzielnia buduje małe domy mieszkalne w celu ustanowienia na rzecz członków odrębnej własności lokali w tych domach.

Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego powstaje z chwila przydziału członkowi spółdzielni takiego lokalu. Do prawa tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu. Lokal taki może być w całości lub w części wynajęty albo oddany w użyczenie tylko za zgodą spółdzielni. Na takich samych zasadach traktuje się garaże i miejsca postojowe w wielostanowiskowych lokalach garażowych.

Hipoteka. Hipoteka jest forma zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości. Nie jest to prawo samodzielne, istnieje tylko wraz z wierzytelnością. Na mocy hipoteki wierzyciel może dochodzić zaspokojenia wierzytelności z nieruchomości bez względu na to, czyją jest własnością i z pierwszeństwem przed osobistymi wierzycielami właściciela nieruchomości. Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką powoduje wygaśnięcie hipoteki. Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Hipoteka może być ustanowiona także na użytkowaniu wieczystym (obejmuje wtedy także budynki i urządzenia stanowiące własność wieczystego użytkownika) i ograniczonych prawach rzeczowych: własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego, spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego i prawie do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

Przepisy wyróżniają obok hipoteki zwykłej:

• hipotekę kaucyjna (zabezpieczającą wierzytelności o wysokości nie ustalonej do oznaczonej sumy najwyższej albo zabezpieczającą wierzytelności z dokumentów zbywanych przez indos),

• hipotekę na wierzytelności hipotecznej,

• hipotekę przymusową (zabezpieczającą na wszystkich nieruchomościach dłużnika wierzytelność stwierdzona tytułem wykonawczym).

Uprawniony z hipoteki może dochodzić wierzytelności bez względu na zmianę właściciela nieruchomości. Korzysta z pierwszeństwa przed wierzycielami osobistymi właściciela. Obciążenie nieruchomości hipoteką zwykłą następuje umową zawartą w formie aktu notarialnego oraz przez odpowiedni wpis do księgi wieczystej. Podstawa takiego wpisu może też być orzeczenie sądu. Hipoteka przymusowa powstaje z mocy prawa zaś ustawowa nie musi być wpisana do księgi wieczystej. Skarbowi Państwa przysługuje na wszystkich nieruchomościach podatnika (a także płatnika i inkasenta) z tytułu zobowiązań podatkowych oraz zaległości podatkowych hipoteka przymusowa. Podstawą wpisu do księgi wieczystej - co następuje na wniosek organu podatkowego - takiej hipoteki jest doręczenie stronom decyzji, ustalających wysokość zobowiązań podatkowych.

Temat 4: Księgi wieczyste.

Księgi wieczyste są urzędowym dokumentem obrazującym stan prawny. Księgi wieczyste prowadzą sądy rejonowe odrębnie dla poszczególnych nieruchomości. Nieruchomości lokalowe są uwidocznione w dwóch księgach i księdze dotyczącej lokalu i wspólnej księdze dla części nieruchomości wspólnej, które nie mogą być podzielone (np. grunt pod budynkiem, ściany, fundamenty, kominy, itd.). Księgi wieczyste są jawne i każdy może zapoznać się z ich treścią. Zawsze przed zakupem lub wynajmem nieruchomości dobrze jest sprawdzić jej stan prawny w księdze wieczystej.

Księga zawiera cztery działy, z których pierwszy zawiera oznaczenie nieruchomości, drugi wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego, czwarty hipoteki, a trzeci pozostałych ograniczonych praw rzeczowych, ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością oraz wpisy innych praw i roszczeń. Podstawą oznaczenia nieruchomości są dane z ewidencji gruntów i budynków, lokalu zaś zaświadczenie wydane przez spółdzielnię mieszkaniową. Obok księgi sąd prowadzi akta księgi wieczystej, do których składane są dokumenty i pisma dotyczące nieruchomości. W księdze ujawnia się prawo własności, użytkowania wieczystego, ograniczone prawa rzeczowe, a także mogą być ujawnione prawa osobiste oraz roszczenie. Nie można podnosić zarzutu nieznajomości wpisów w księdze wieczystej. Zapis w księdze wieczystej korzysta z domniemania zgodności z rzeczywistym stanem prawnym, brak wpisu rodzi domniemanie nieistnienia prawa. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych polega na tym, że „W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawna z osoba uprawniona według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe.” (art. 6 ust. 1 ustawy). Nie chroni ta rękojmia rozporządzeń nieodpłatnych lub gdy nabywca działa w złej wierze, tj. wie, że treść księgi jest niezgodna z rzeczywistością albo z łatwością mógłby się o tym dowiedzieć. Rękojmię wyłącza wzmianka lub ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym. Roszczenie o usuniecie niezgodności służy osobie, której prawo nie jest wpisane albo wpisane jest błędnie.

Wykład III - pytania kontrolne.

1. Podaj definicję „rzeczy” w rozumieniu kodeksu cywilnego.

2. Jakie jest podstawowe źródło prawa rzeczowego?

3. Jak dzielą się rzeczy?

4. Co to są nieruchomości?

5. Co to są części składowe rzeczy?

6. Co to są części przynależności rzeczy?

7. Jakie znasz sposoby nabycia i utraty własności?

8. Co to jest współwłasność łączna?

9. Co to jest współwłasność w częściach ułamkowych?

10. Jaka jest treść użytkowania wieczystego?

11. Jakie znasz ograniczone prawa rzeczowe?

12. Co to jest przedsiębiorstwo?

13. Na czym polega prawo zastawu?

14. Na czym polega służebność?

15. Co to jest hipoteka?

16. Co to jest księga wieczysta?

17. W jakiej formie prawnej powinna być zawarta umowa sprzedaży nieruchomości?

18. Czym charakteryzuje się własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego?

19. Na czym polega użytkowanie rzeczy?

20. Na ile lat może być oddany grunt w użytkowanie wieczyste?

WYKŁAD IV - ZOBOWIĄZANIA.

Temat 1: Źródła zobowiązań.

Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny, w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego zachowania, czyli świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Np. zobowiązanie może polegać na sprzedaży nieruchomości gdzie jedna strona musi nieruchomość wydać a druga zapłacić umówioną cenę. Działanie świadczenia też może polegać na tym, że zobowiązujemy się nie zabudowywać pasa naszej nieruchomości (zaniechanie).

W stosunkach zobowiązaniowych wierzycielowi przysługuje określone prawo podmiotowe. Może on domagać się od drugiej strony świadczenia. W przypadku jego nie spełnienia może doprowadzić do przymusowego wyegzekwowania tego świadczenia. Przysługujące wierzycielowi prawo podmiotowe nazywamy wierzytelnością a obowiązek dłużnika - długiem. Osoby fizyczne i prawne odpowiadają za długi swoim majątkiem.

Źródłem zobowiązań mogą być różne zdarzenia prawne:

• umowy,

• czyny niedozwolone,

• bezpodstawne wzbogacenie,

• jednostronne czynności prawne,

• niewykonanie lub nienależyte wykonanie wcześniejszego zobowiązania,

• prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia,

• akty administracyjne.

Umowy. Umowa jest czynnością prawną dwustronną, tzn. taką, w której biorą udział dwie strony. Pozycje strony mogą zajmować niejednokrotnie dwa lub więcej podmioty prawa, np. strona umowy sprzedaży może być kilku współwłaścicieli. Umowa obejmuje zgodny zamiar stron powodujący powstanie, zmianę lub ustanie skutków prawnych.

Umowy są najczęstszym źródłem zobowiązań. Występują szeroko w działalności gospodarczej, dlatego tez zostanie im poświęcony wykład V.

Czyny niedozwolone. Czynem niedozwolonym jest sytuacja, w której zobowiązanie powstaje na skutek szkody wyrządzonej innej osobie, jeżeli ustawa wiąże z danym zdarzeniem obowiązek odszkodowawczy. Czynem niedozwolonym jest zatem zarówno czyn dokonany przez człowieka (czyn świadomy), jak i zdarzenie niezależne od woli człowieka. Zobowiązanie powstaje samoistnie - w chwili zaistnienia czynu niedozwolonego. Nie każdy jednak czyn niedozwolony rodzi natychmiast odpowiedzialność cywilną - czyn taki musi jeszcze spowodować szkodę. Prawodawca definiuje pojęcie szkody jako:

1. uszczerbek materialny, czyli rzeczywista stratę w majątku,

2. krzywdę moralną, czyli szkodę, jako osoba poniosła w swoich dobrach osobistych, takich jak np. cześć czy godność,

3. utracone korzyści, czyli utratę tego, co osoba spodziewała się otrzymać, a czego nie otrzymała w wyniku czynu niedozwolonego.

Na przykład: X kierujący pojazdem mechanicznym, powoduje stłuczkę uszkadzając samochód Y. Szkoda, która powstaje w odniesieniu do Y obejmuje:

• uszczerbek materialny - koszty naprawy,

• utracone korzyści - osoba Y nie mogła przez określony czas korzystać z samochodu, który jako dostawczy stanowił jej źródło utrzymania.

Na skutek czynu niedozwolonego podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia. Naprawienie szkody jest istota odpowiedzialności z tytułu czynności niedozwolonych, zwana także odpowiedzialnością deliktową. Cechami charakterystycznymi odpowiedzialności deliktowej są:

1. odpowiedzialność taka powstaje w wyniku dokonania czynu niedozwolonego,

2. odpowiedzialność deliktowa jest niezależna od istniejącego między stronami jakiegokolwiek stosunku prawnego,

3. ciężar udowodnienia osoby odpowiedzialnej za czyn spoczywa na poszkodowanym.

Przesłankami zastosowania odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego są zatem:

1. powstanie szkody,

2. zdarzenie, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy oznaczonego podmiotu (czyn niedozwolony),

3. związek przyczynowy między tym zdarzeniem a szkodą.

Obowiązek naprawienia szkody powstaje tylko w przypadku winy danego podmiotu. Wina może być umyślna i nieumyślna.

Z winą umyślną mamy do czynienia w sytuacji, w której sprawca czynu miał świadomość, a zatem wiedział, że jego czyn był naganny. Sprawca takiego czynu zatem dąży do osiągnięcia celu w postaci szkody albo przynajmniej się godzi na zaistnienie takiego skutku.

Wina nieumyślna oznacza, że sprawca - co prawda - przewiduje możliwość wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć albo tez nie przewiduje możliwości wystąpienia tego skutku, choć powinien i może go przewidzieć. Wina nieumyślna występuje zatem w dwu postaciach: niedbalstwa i lekkomyślności.

W naszym przypadku obowiązek odszkodowania za rozbity samochód wystąpi zarówno wtedy gdy sprawca umyślnie rozbił samochód Y jak i w przypadku gdy nieumyślnie, ale bez należytej dbałości prowadził swój samochód.

Zasada winy ma znaczenie podstawowe w systemie prawa polskiego. Zasada ta oznacza następujące rozłożenie ciężaru dowodu:

1. osoba poszkodowana musi udowodnić przesłanki swojego roszczenia, odszkodowawczego, to jest:

1. fakt wystąpienia naruszenia,

2. osobę sprawcy lub osobę odpowiedzialna za czyny sprawcy,

3. winę osoby wskazanej wyżej (to jest winę sprawcy lub winę w nadzorze nad sprawcą)

2. pozwany musi (jeżeli chce się uchylić od obowiązku odszkodowawczego) przeprowadzić dowód na brak cechy winy (np. przesłanką, której udowodnienie zwalnia z odpowiedzialności, jest działanie siły wyższej np. uderzenie pioruna).

W szczególnych przypadkach mamy do czynienia z zasadą ryzyka. Zasada ryzyka oznacza przerzucenie dowodu na drugą stronę postępowania cywilnego. A zatem to nie osoba poszkodowana, ale sprawca czynu musi przeprowadzić dowód, który zwolni go od odpowiedzialności. Od odpowiedzialności z tytułu ryzyka zwalnia dowód na fakt, że:

1. szkoda powstała wskutek siły wyższej

2. szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą dana osoba nie ponosi odpowiedzialności.

Z tytułu ryzyka odpowiedzialność ponoszą:

1. osoba zajmująca pomieszczenie - za szkodę wyrządzona wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia,

2. samoistny posiadacz budowli - za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części,

3. prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody - za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzona komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu,

4. samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody - za szkodę wyrządzona tym pojazdem.

Bezpodstawne wzbogacenie. Bezpodstawnym wzbogaceniem jest sytuacja, w której jedna osoba uzyskuje korzyść kosztem innej osoby bez należytego usprawiedliwienia prawnego. Art. 405 k. c. stwierdza, że ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

W sytuacji, w której zaistnieje bezpodstawne wzbogacenie, powstaje obowiązek zwrotu przez osobę wzbogaconą nienależnie uzyskanych korzyści, przy czym obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienia szkody (art.406 k. c.). w sytuacji, w której osoba wzbogacona rozporządziła bezpłatnie korzyścią na rzecz osoby trzeciej, obowiązek wydania korzyści przechodzi na te osobę trzecia (art. 407 k. c.). tak określony obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ja lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, o ile wyzbywając się tych korzyści wzbogacony winien był liczyć się z obowiązkiem ich zwrotu. Osobę wzbogaconą obciąża tutaj dowód na zużycie korzyści. Dowód na istnienie okoliczności wskazujących na bezpodstawność wzbogacenia (a zatem okoliczność, o której wzbogacony powinien wiedzieć i z którą powinien się liczyć) obciąża osobę zubożoną.

Jednostronna czynność prawna. Jednostronną czynnością prawna jest sytuacja, w której podmiot zobowiązuje się świadczyć na rzecz jakiegoś podmiotu, nie oczekując świadczenia wzajemnego z jego strony. Klasycznym przykładem jednostronnej czynności prawnej jako źródła zobowiązań, jest przyrzeczenie publiczne, czyli sytuacja, w której dana osoba, przez ogłoszenie publiczne, przyrzeka nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności - osoba ta jest zobowiązana przyrzeczenia dotrzymać (art. 919 k. c.). do ustanowienia zobowiązania wystarczy tutaj samo oświadczenie woli składającego przyrzeczenie. Obowiązek spełnienia zobowiązania powstanie wtedy, gdy inna osoba zachowa się w sposób wskazany w przyrzeczeniu.

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jako źródło zobowiązania to sytuacja, w której dłużnik nie wykonując istniejącego zobowiązania lub wykonując je nienależycie, przyczynia się do powstania szkody, którą musi następnie naprawić.

Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia to sytuacja, w której podmiot prowadzi cudzą sprawę, nie mając do tego stosownego tytułu prawnego. Przykładem takiego zobowiązania może być opieka nad cudzym mieszkaniem lub zwierzęciem.

Decyzja administracyjna. Decyzja administracyjna jako źródło zobowiązań straciła w chwili obecnej swoje znaczenie. Instytucja ta istnieje w postaci szczątkowej, wyłącznie w odniesieniu do niektórych kategorii podmiotów publicznych. Indywidualny akt administracyjny musi zawsze mieć wyraźne upoważnienie ustawowe. Przykładem może być wywłaszczenie nieruchomości gdzie ustawa zastrzega, że decyzja o wywłaszczeniu powinna nie tylko ustalać przedmiot wywłaszczenia (skutek rzeczowy), ale i należne odszkodowanie (skutek obligacyjny - zobowiązaniowy).

Temat 2: Wykonanie zobowiązania.

Każde zobowiązanie powinno zostać wykonane zgodnie ze swoją treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Dłużnik zawsze powinien mieć na uwadze uzasadniony interes wierzyciela i starać się wykonać zobowiązanie w ten sposób, by interes wierzyciela został zaspokojony. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel (art. 345 k. c.). dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (tzw. należyta staranność) - art. 355 k. c.

Pacta sunt servanta

Zmiana treści zobowiązania może nastąpić tylko za zgodą obu stron. Umów należy dotrzymywać Pacta sunt servanta. Zobowiązanie powinno zostać wykonane w uzgodnionym przez strony terminie. W przypadku gdyby strony terminu nie uzgodniły, dłużnik jest zobowiązany spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go do tego przez wierzyciela (art. 455 k. C.).

Miejsce i sposób wykonania

Zobowiązanie powinno zostać wykonane w uzgodnionym przez strony miejscu. Jeżeli jednak miejsce spełnienia świadczenia nie zostało przez strony oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowana przez te zmianę nadwyżkę kosztów przesłania. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa (art. 454 k. c.).

Wyjątkowo Kodeks cywilny dopuszcza zmianę sposobu wykonania zobowiązania - zgodnie z art. 357 k. c. - w przypadku, gdyby z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia było połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziło jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się wskazanymi wyżej zasadami. Spełnienie świadczenia przez dłużnika może przybrać postać złożenia tego świadczenia do depozytu sądowego. Takie wykonanie zobowiązania może mieć miejsce w sytuacji , gdy (art. 467 k. c.):

1. wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności , nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela,

2. wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia,

3. powstał spór, kto jest wierzycielem,

4. z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione.

Przepisy innych ustaw takie zachowanie przewidują.

O złożeniu przedmioty świadczenia do depozytu sądowego dłużnik powinien niezwłocznie zawiadomić wierzyciela, chyba że zawiadomienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Zawiadomienie powinno nastąpić na piśmie. W razie niewykonania tego obowiązku dłużnik jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę. Dłużnik może przedmioty złożony do depozytu odebrać w każdej chwili, dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu świadczenia (art. 469 k. c.). jeżeli dłużnik odbierze przedmioty świadczenia z depozytu sądowego, złożenie do depozytu uważa się za niebyłe. Ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia i zobowiązuje wierzyciela do zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia.

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika powoduje w szczególności:

1. powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej,

2. możliwość dokonania przez wierzyciela na koszt dłużnika zakupu takiej samej ilości takich samych rzeczy lub możliwość żądania od dłużnika zapłaty ich wartości,

3. możliwość wykonania zastępczego na rzecz dłużnika,

4. możliwość odstąpienia od umowy,

5. wygaśnięcie zobowiązania.

Obowiązek odszkodowawczy.

Zgodnie z brzmieniem art. 470 k. c. w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania powstaje obowiązek odszkodowawczy - dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Przepis ten formułuje zatem następujące przesłanki odpowiedzialności dłużnika:

1. musi zaistnieć szkoda po stronie wierzyciela (należy tutaj przypomnieć, że szkoda w rozumieniu prawa cywilnego zawiera trzy elementy: uszczerbek majątkowy, utracone korzyści oraz krzywdę moralną),

2. szkoda musi zostać spowodowana faktem niewykonania lun nienależytego wykonania zobowiązania, przy czym między tym niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem a szkoda powinien istnieć związek przyczynowo - skutkowy.

Omawiania zasada oznacza, że dłużnik ponosi odpowiedzialność tylko za skutki takiego niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, które spowodowane było jego działaniem lub zaniechaniem. Dłużnik poniesie także odpowiedzialność za niezachowanie należytej staranności, chyba że przepis ustawy stanowi inaczej albo z czynności prawnej wynika inne zastrzeżenie. Prawodawca wskazał w art. 473 k. c., że dłużnik może rozszerzyć swoją odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania także na okoliczności, za które z mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi. Tak określona odpowiedzialność jest odpowiedzialnością odszkodowawczą, to znaczy dłużnik zobowiązany jest do zapłacenia odszkodowania, celem naprawienia szkód, które poniósł wierzyciel.

Prawodawca przewidział w Kodeksie cywilnym sytuacje, w której świadczenie stało się niemożliwe do wykonania skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi - zgodnie z art. 475 par. 1 k. c. zobowiązanie wówczas wygasa. Należy tutaj zaznaczyć, że niemożliwość wykonania zobowiązania musi powstać już w trakcie trwania zobowiązania i być spowodowana przyczynami niezależnymi od dłużnika. Warto tutaj podkreślić, że w tej sytuacji nie powstaje obowiązek odszkodowawczy, skoro brak jest podstaw do jego dochodzenia od dłużnika.

Jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania zostało spowodowane przyczynami, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, wówczas należy mówić o opóźnieniu dłużnika. W przypadku opóźnienia w spełnieniu świadczenia wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 par. 1 k. c.).

W sytuacji jednak, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania zostało spowodowane przyczynami, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, wówczas należy wskazać na zwłokę dłużnika. W przypadku zwłoki dłużnika wierzyciel może:

1. żądać wykonania zobowiązania (art.477 k. c.),

2. żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 477 k. c.),

3. w przypadku, gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowite lub w przeważającym stopniu znaczenie - świadczenia dłużnika nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 477 par. 2 k. c.).

4. jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku - nabyć na koszt dłużnika taka samą ilość rzeczy albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości (art. 479 k. c.). w tym przypadku wierzyciel dodatkowo ma możliwość wystąpienia z roszczeniem o naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym. Oznacza to znaczne rozszerzenie jego odpowiedzialności (także na sytuacje, w których - gdyby świadczenie zostało prawidłowo spełnione - nie poniósłby żadnej odpowiedzialności) poprzez znaczne ograniczenie przesłanek zwalniających dłużnika od odpowiedzialności - w art.478 k. c. prawodawca przewidział, że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym,

5. jeżeli zobowiązanie polega na czynieniu - żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika. W takiej sytuacji wierzyciel zachowuje prawo do wystąpienia z roszczeniem o naprawienie szkody (art. 480 par. 1 k. c.),

6. jeżeli zobowiązanie polega na zaniechaniu - żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił. Także i w tym przypadku wierzyciel może dodatkowo wystąpić z roszczeniem o naprawienie szkody (art. 480 par. 2 k. c.),

7. tylko w przypadkach nagłych - wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika lub usunąć na jego koszt to, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił (art. 480 par. 3 k. c.). Wierzyciel zachowuje troszczenie o naprawienie szkody.

W sytuacji, w której wierzyciel, bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie mamy do czynienia ze zwłoką wierzyciela. W przypadku zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody; może również złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 486 k. c.).

Kary umowne.

Szczególną sytuacją w zakresie skutków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jest zagadnienie kary umownej. Karą umowną jest suma pieniężna, jaką strona zobowiązania musi zapłacić drugiej stronie w przypadku wystąpienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (art. 483 par. 1 k. c.). Celem tak określonej kary umownej jest naprawienie szkody. Obowiązek zapłaty kary umownej musi wynikać z zastrzeżenia umownego, a zatem ustanowienie kary umownej wynika z woli stron umowy, nie z przepisów prawa. Oznacza to, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. W przypadku zastrzeżenia w umowie możliwości zastosowania kary umownej strona poszkodowana może żądać jej wypłacenia w wysokości zastrzeżonej na ten wypadek, bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej w umowie postanowiły. Jeżeli jednak zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana (art. 484 par. 2 k. c.). Zobowiązania mogą również wygasać w ustawowo przewidzianych przypadkach. Najczęściej spotykane to: złożenie do depozytu sądowego, zwolnienie z długu, rozwiązanie umowy, niemożność świadczenia, spełnienie celu umowy, śmierć wierzyciela i upływ terminu.

Potrącenie (art. 498 k. c.) jest to sytuacja, w której dwie strony zobowiązania są wobec siebie zarówno dłużnikiem, jak i wierzycielem, a jedna z nich zamiast spełnić swoje świadczenie umarza je, zaliczając świadczenie drugiej strony na poczet swoje należności. Potracenie może nastąpić, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sadem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potracenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wierzytelności niższej. Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k. c.). Potrącenie nie dotyczy (art. 505 k. c.):

1. wierzytelności nie ulegają zajęciu,

2. wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania,

3. wierzytelności wynikających z czynów niedozwolonych,

4. wierzytelności, co do których potracenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Ze złożeniem rzeczy do depozytu sądowego mamy do czynienia w sytuacji, w której dłużnik nie mogąc prawidłowo spełnić świadczenia, uwalnia się od długu oddając rzecz do depozytu sądowego. Zobowiązanie dłużnika wówczas wygasa.

Zwolnienie z długu (art. 508 k. c.) jest prawem wierzyciela, który może umorzyć zobowiązanie bez uzyskania świadczenia dłużnika. Przesłankami zaistnienia zwolnienia są: wyraźne oświadczenie woli wierzyciela o zwolnieniu dłużnika i tak samo wyraźne oświadczenie woli dłużnika o tym, że to zwolnienie przyjmuje. Mając do czynienia z podobną sytuacją należy pamiętać o pisemnej formie zwolnienia.

Strony umowy mogą w każdej chwili uzgodnić rozwiązanie umowy, bez negatywnych skutków dla siebie. Musi to być jednak zgodna wola stron.

Jeżeli świadczenie w trakcie trwania stosunku zobowiązaniowego stało się niemożliwe do wykonania (ale tylko wskutek okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada), zobowiązanie wówczas wygasa.

Jeżeli cel stosunku zobowiązaniowego został osiągnięty, stosunek między stronami wygasa. Przykładem będzie tutaj sytuacja, w której dłużnik zobowiązany jest nauczyć swojego kontrahenta gry na gitarze. Z chwilą osiągnięcia celu stosunek zobowiązaniowy wygasa.

Śmierć strony zobowiązania powoduje jego wygaśnięcie, jeżeli świadczenia nie może odebrać lub wykonać inna osoba, jeżeli wykonanie przez inną osobę byłoby sprzeczne z treścią zobowiązania, z jego celem lub z przepisem ustawy. Na przykład: X zobowiązał się namalować portret Y, ale umarł przed namalowaniem.

Zobowiązanie wygasa także na skutek upływu terminu, na jaki zostało zawarte. Ten sposób wygaśnięcia zobowiązania dotyczy tylko zobowiązań ciągłych. Na przykład umowa najmu zawarta na 10 miesięcy, umowa zlecenia zawarta na 2 tygodnie, itd.

WYKLAD IV - PYTANIA KONTROLNE

1. Co to jest zobowiązanie?

2. Wymień źródła zobowiązań?

3. Na czym może polegać zobowiązanie?

4. Co to jest wina umyślna i nieumyślna?

5. Co to są czyny niedozwolone?

6. Na czym polega zasada pacta sunt servanta?.

7. Jak wykonane powinno być zobowiązanie?

8. W jakich okolicznościach wygasa zobowiązanie?

9. Kto jest wierzycielem a kto dłużnikiem w stosunku zobowiązaniowym?

10. Jakie są skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania?
    

WYKŁAD V- UMOWY W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ.

Temat 1: Zawieranie umów.

Pojęcie umowy.

Umowy są zdarzeniami prawnymi, które w prawie cywilnym odgrywają szczególna rolę. Są one instrumentem, za pomocą którego podmioty stosunków cywilnoprawnych mogą - w granicach obowiązującego porządku prawnego - kształtować te stosunki. Umowa jest dwustronną czynnością zmierzającą do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. W każdym z przypadków można wyróżnić trzy elementy:

• podmiot,

• przedmiot,

• treść, czyli prawa i obowiązki wynikające ze stosunku prawnego.

Podmiotem mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne.

Przedmiotem zaś są zachowania ludzi jak i obiekty, których zachowania te dotyczą.

Jedna z generalnych zasad prawa cywilnego jest tzw. zasada swobody umów, która potwierdzona została w art. 353 kodeksu cywilnego i brzmi: „Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”.

Treść umowy zależy więc od obu stron ją zawierających, a granicą swobody stron są obowiązujące przepisy oraz zasady współżycia społecznego. Zgodnie bowiem z art. 58 k.c. czynność prawna (a więc także umowa) sprzeczna z zasadami współżycia społecznego oraz czynność prawna zmierzająca do obejścia ustawy jest nieważna.

Zawieranie umowy.

Kodeks cywilny wyróżnia trzy sposoby zawierania umów, tj. przez:

• ofertę i jej przyjęcie,

• rokowania,

• przetarg pisemny lub ustny.

Przez ofertę rozumie się oświadczenie woli jednej ze stron skierowane do drugiej strony, które zawiera propozycję zawarcia umowy oraz określa jej istotne postanowienia (art. 66 k.c.). Oferta musi więc być stanowczą i jednoznaczną propozycją zawarcia konkretnej umowy. Dlatego też zgodnie z art. 71 k.c. ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do rokowań. Powstaje pytanie, jak długo oferent związany jest złożoną ofertą. Gdy oferent w ofercie wyznaczył termin, w ciągu którego będzie oczekiwał na odpowiedzi - to jest on oferta związany do upływu oznaczonego terminu (art. 66 §1 k.c.).

W przypadku gdy termin nie został oznaczony to:

• jeżeli oferta została w obecności drugiej strony albo za pomocą telefonu lub innego środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość - przestaje wiązać, jeżeli nie zostaje przyjęta niezwłocznie;

• jeżeli oferta została złożona w inny sposób - przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez uzasadnionego opóźnienia.

Umowa jest zawarta, jeżeli adresat ofertę przyjął, tzn. złożył oświadczenie, że ofertę akceptuje w całej rozciągłości (z zastrzeżeniem sytuacji przewidzianej w art. 69 k.c.). Przyjęcie oferty z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień poczytuje się za nową ofertę (art. 68 k.c.).

Zawarcie umowy w drodze rokowań następuje, gdy strony dojdą do porozumienia, co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań (art. 72 k.c.).

W przypadku przetargu, umowa zostaje zawarta z chwilą wyboru przez ogłaszającego przetarg najkorzystniejszej oferty.

Formy umów.

Umowa może być zawarta w dowolnej formie (art. 60 k.c.). Wyjątek stanowi konieczność zachowania formy szczególnej i wynikać może z przepisów k.c. lub przepisów ustaw szczególnych.

Forma notarialna pod rygorem nieważności dotyczy:

• umownego przeniesienia własności nieruchomości lub zobowiązania się do takiego przeniesienia (art. 158 k.c.),

• ustanowienia lub przeniesienia użytkowania wieczystego (art. 234 i 237 k.c.)

Forma pisemna pod rygorem nieważności dotyczy:

• umowy o przyjęciu długu oraz świadczeń zgody wierzyciela na przejęciu długu (art. 526 k.c.),

• oświadczenia poręczyciela co do objęcia poręczenia ( art. 876 δ2 k.c.).

Przy najmie oraz dzierżawie nieruchomości na czas dłuższy niż rok, dla osiągnięcia szczególnych skutków prawnych, jest zastosowana forma pisemna (art. 660 i 694). Niezachowanie takiej formy, najem lub dzierżawę poczytuje się za zawarte na czas nieoznaczony.

Forma pisemna dla celów dowodowych odnosi się do wszystkich czynności prawnych (a więc także do umów) obejmujących rozporządzenie prawem, którego wartość przekracza 2000 zł lub wywołujących zobowiązania do świadczenia wartości przenoszącej tę kwotę (art. 75 k.c.).

Dodatkowe zastrzeżenia umowne.

Przy zawieraniu umowy, strony mogą zamieścić w treści zastrzeżenia o charakterze dodatkowym, które zabezpieczyłyby interesy obu ze stron. I tak stosuje się:

• zadatek - w razie niewykonania umowy jednej ze stron, druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego odstąpić od umowy i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości (art. 394);

• umowne prawo odstąpienia - strony, które zawarły umowę są ta umową związane i właściwie żadna z nich nie może te umowy rozwiązać bez zgody drugiej. Wyjątek odstąpienia jednej ze stron może nastąpić, np. w razie niewykonania zobowiązania przez drugą stronę (art. 491 k.c.).Ale przy zawieraniu każdej umowy strony mogą wprowadzić dodatkowe zastrzeżenia, iż w ciągu określonego terminu jednej z nich lub obu wolno od umowy odstąpić (art. 395 δ 1 k.c.). Prawo to wykonywane jest przez oświadczenie składane drugiej stronie;

• odstępne - umowa o odstąpienie umożliwia jednej ze stron lub obu stronom odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego (art. 396);

• kara umowna - wyraża się ona w obowiązku zapłaty ustalonej w umowie sumy pieniężnej w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (np. nienależyte pod względem jakości). Dłużnik nie może nigdy bez zgody wierzyciela zwolnić się ze zobowiązania przez wypłatę kary umownej (art. 453 δ 2 k.c.). Kara umowna może być zastosowana tylko w odniesieniu do wykonania zobowiązania niepieniężnego (art. 483 k.c.).

Źródła prawa regulujące kontrakt.

Przepisy dotyczące kontraktów mieszczą się w kodeksie cywilnym. Z tym, że kodeks cywilny w części ogólnej zawiera przepisy dotyczące i regulujące formę czynności prawnych, wady oświadczenia woli, warunek, termin, przedstawicielstwo oraz pełnomocnictwo. Natomiast pozostałe przepisy dotyczące zawarcia wszystkich postaci umów umieszczono w księdze III kodeksu o zobowiązaniach. Wobec tej takiej struktury trudno jest uzyskać wiadomości obejmujące całokształt regulacji dotyczących umów. Ponadto przepisy kodeksu cywilnego nie definiują pojęcia umowy ani też nie określają w sposób generalny niezbędnych przesłanek do ich zawarcia. Nie budzi wszakże wątpliwości, że zawarcie umowy polega na zgodnych oświadczeniach woli dwóch stron celem wywołania określonych skutków prawnych. Zakres zastosowania przepisów kodeksu cywilnego do kontraktów jest następujący:

• Księga I - Część ogólna: przepisy tytułu IV (z wyjątkiem działu II) - czynności prawne.

• Księga II - Część ogólna: przepisy działu II tytułu IV - zawarcie umowy.

• Księga III - zobowiązania: przepisy dotyczące umów zobowiązanych w ogólności oraz przepisy szczególne dotyczące prawnie wyodrębnionych typów kontraktów.

Zwyczaje w stosunkach kontraktowych.

Zwyczaje nie stanowią źródła prawa nie mają charakteru norm prawnych, natomiast są faktycznie stosowaną praktyką. Stanowią wzór zachowania. Kodeks odwołuje się w szeregu przepisów do zwyczajów jako reguł postępowania wykształconych w praktyce. Przepisy nadają zwyczajom różne funkcje i łączą z nimi odpowiednie skutki prawne, co pozwala na lepsze dostosowanie prawa do praktyki. Jakkolwiek w praktyce liczy się ten zwyczaj, który kontrahenci powinni byli znać. Przyjmuje się, że profesjonaliści znają ustalone zwyczaje. Rozpowszechnianie uznanych praktyk - jest domeną działania Międzynarodowej Izby Handlowej w Paryżu. Dotyczy to kontaktów, akredytyw i ostatnio reguł dotyczących gwarancji na żądanie. Uznaje się, że przyjęte w międzynarodowym obrocie zwyczaje mają pierwszeństwo przed prawem właściwym dla danego kontraktu.

Wykonanie zobowiązań kontraktowych.

Z istoty kontraktu wynika, że wynikające z niego zobowiązania powinny być wykonane. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią oraz w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu i zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Kontrahent będący wierzycielem powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania w taki sam sposób, w jaki dłużnik powinien je wykonać. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie w sposób staranny, podobnie powinien zachować się wierzyciel.

Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania kontraktu.

Art. 471 k.c. zobowiązanie do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania

Odpowiedzialność wykonawcy nie tak Ponosi ponosi

poniesienie szkody przez wierzyciela nie tak poniósł poniósł

Opóźnienie zwykłe

Dochodząc kary umownej wierzyciel nie musi udowadniać faktu poniesienia szkody

Brak gwarancji terminowości wykonania świadczenia	Gwarancja terminowości wykonania świadczenia we właściwym terminie
Obowiązek spełnienia świadczenia z chwilą ustania przyczyny	Bezwzględny obowiązek świadczenia we właściwym terminie

Powstaje obowiązek zapłaty kary umownej

Zwolnienie z obowiązku zapłaty kary umownej

Powstaje obowiązek zapłaty kary umownej

Dłużnik może zwolnić się od zapłaty kary umownej przez udowodnienie, że wierzyciel nie poniósł żadnej szkody

W razie przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody lub zwiększenia szkody art. 362 k.c. przewiduje odpowiednie zmniejszenie

Zwolnienie z obowiązku zapłaty kary umownej

Przesłanki odpowiedzialności dłużnika

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy

+

Związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkoda

+

Szkoda

+

Obowiązek odszkodowawczy powstaje, gdy naruszenie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi

Odpowiedzialność kontraktową

Przeważająca ilość przepisów regulujących zawieranie umów mieści się w kodeksie cywilnym. Są to umowy:

• sprzedaży (art. 535 - 602 k.c.)

• zamiany (art. 603 - 604 k.c.)

• dostawy (art. 605 - 612 k.c.)

• kontraktacji (art. 613 - 626 k.c.)

• o dzieło (art. 627 - 646 k.c.)

• o roboty budowlane (art. 647 - 658 k.c.)

• najmu (art. 659 - 692 k.c.)

• dzierżawy ( art. 693 - 709 k.c.)

• leasingu (art. 709¹ - 709¹⁸ k. c.)

• użyczenia (art. 710 - 719 k.c.)

• pożyczki (art. 720 - 724 k.c.)

• rachunku bankowego (art. 725 - 733 k.c.)

• zlecenia (art. 734 - 751 k.c.)

• prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia (art. 752 - 757 k.c.)

• agencyjna (art. 758 - 764⁹ k.c.)

• komisu (art. 765 - 773 k.c.)

• przewozu (art. 774 - 793 k.c.)

• spedycji (art. 794 - 804 k.c.)

• ubezpieczenia (art. 805 - 834 k.c.)

• przechowania (art. 835 - 845 k.c.)

• składu (art. 853 - 859⁹ k.c.)

Poza KC uregulowano także wiele umów mających duże znaczenie w działalności gospodarczej, np. umowa kredytu (art. 69-79 prawo bankowe), umowa licencyjna (art. 76-81 ustawy z dn. 30.06.2000 r. - prawo własności przemysłowej - Dz. U. Z 2001 r. nr 49, poz. 508), umowa o rozpowszechnianiu utworów (art. 41-68 ustawy z 04.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - tekst jedn. Dz. U. Z 2000 r. nr 80, poz. 904).

Klasyfikacja umów.

Istniej wiele podziałów i systematyzacji umów gospodarczych. Do najważniejszych należą:

1) Podział ze względu na spełniane funkcje:

• umowa o przeniesienie praw - do tej grupy należą umowy: sprzedaży, zamiany, dostawy, pożyczki, darowizny, kontraktacji, licencyjna;

• umowa o korzystanie z cudzych rzecz - należą do nich umowy: najmu, dzierżawy, użyczenia;

• umowy o świadczenie usługi - do tej kategorii należą umowy: o dzieło, zlecenia, przewozu, o roboty budowlane, przechowania, agencyjna, spedycji, składu;

• umowy losowe - należą do nich: ubezpieczenia, renty, dożywocia;

• umowy finansowe - należą do nich: pożyczki, rachunku bankowego, kredytowa;

2) Podział ze względu na czynności, jakie konieczne są do spełnienia umowy:

• umowy, w których wystarczy oświadczenie woli - są to umowy konsensualne, np. spedycji, sprzedaży, przewozu;

• umowy, w których obok oświadczenia woli konieczne jest wydanie rzeczy - są to umowy realne, np. umowa przechowania, składu, użyczenia;

3) Podział ze względu na szczególny charakter umowy:

• umowy mieszane charakteryzują się tym, że pojawiają się w nich elementy swoiste dla umów nazywanych, lecz występujące w odmiennych układach strukturalnych. Umową mieszaną można określić umowę, której treść stanowi połączenie w rozmaitych kombinacjach umów nazwanych, np. umowa hotelowa łączy w sobie cechy umów najmu, o dzieło, przechowania;

• umowy wzajemnie są to umowy dwustronnie zobowiązujące, w których zachodzi równowaga między świadczeniami obu stron. Świadczenie jednej strony stanowić ma, według zamiaru stron, ekwiwalentny (równoważnik) za świadczenie drugiej strony. Do umów wzajemnych można zaliczyć większość umów prawa cywilnego, np. umowy najmu, sprzedaży, dzierżawy.

4) Podział umów w dziedzinie zobowiązań na odpłatne i nieodpłatne jest o tyle istotny, że zakres obowiązków dłużnika w tych ostatnich jest z reguły mniejszy niż przy umowach odpłatnych. Przykładem umów nieodpłatnych mogą być umowy użyczenia, zlecenia bez wynagrodzenia, pożyczki nieoprocentowanej.

Temat 2: Ochrona praw konsumenta i odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Pod wpływem prawa europejskiego znowelizowano prawo polskie organizując swobodę umów w stosunkach przedsiębiorców z konsumentami chroniąc interes konsumentów oraz zaostrzając odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Konsument.

Zgodnie z polskim prawem konsumentem jest każdy (zarówno osoba fizyczna, jak i prawna), kto nabywa towary i usługi dla celów nie związanych z działalnością gospodarczą. Jest nią zatem również osoba, która kupuje mieszkanie, buduje dom, remontuje dach czy po prostu kupuje materiały budowlane - pod warunkiem że nie czyni tego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej lub wykonywanego wolnego zawodu. Chodzi zatem o nabywanie towarów lub usług na potrzeby własne lub gospodarstwa domowego. Rynkowym „przeciwnikiem” konsumenta jest przedsiębiorca, czyli osoba zawodowo prowadząca działalność gospodarczą, z której chce czerpać zyski. Dlaczego trzeba chronić prawa konsumenta? Ponieważ wiedza przeciętnego uczestnika rynku o produkcie czy usłudze - w stosunku do profesjonalistów: producentów i sprzedawców - jest z reguły znacznie uboższa. W ostatnich latach nierówności te jeszcze się zaostrzyły. Przejawia się to między innymi w narzucaniu klauzul umownych, zwłaszcza przez banki i towarzystwa ubezpieczeniowe. Ponadto znaczny import towarów, często wadliwie oznaczonych, zwiększył zagrożenie produktami niebezpiecznymi, a wolny rynek dał szansę tworzenia firm nie mających stałej siedziby, lokalu, a nawet tworzonych tylko do sprzedaży jednej partii towaru czy jednego rodzaju usługi.

Ochrona konsumentów w ustawodawstwie Unii Europejskiej.

Podstawowe prawa unijnego konsumenta sformułowano w 1972 roku. Zagwarantowano mu wówczas prawo do:

• bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,

• ochrony interesów ekonomicznych,

• informacji i edukacji,

• zadośćuczynienia z tytułu uzasadnionej reklamacji,

• reprezantacji konsumentów m.in. przez organizację chroniącą ich prawa.

Polskie ustawodawstwo podlega stałej modyfikacji w kierunku pełnego dostosowania prawa do wymogów Unii, również w zakresie ochrony prawa konsumenta.

W ustawie o ochronie praw konsumentów uporządkowano przepisy prawne dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, umów zawieranych na odległość, wzorców umownych oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Umowa poza lokalem firmy.

Obecnie coraz więcej firm, zwłaszcza oferujących pożyczki czy luksusowe towary, umożliwia klientom zawieranie umów poza swoim lokalem. Nie wychodząc z domu, możemy podpisać umowę pożyczki, kupić sprzęt AGD czy meble.

Przedsiębiorca, który proponuje konsumentowi zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, jest obowiązany okazać przed zawarciem umowy dokument potwierdzający prowadzenie działalności gospodarczej oraz dokument potwierdzający prawo do reprezentowania firmy.

Najważniejszym uprawnieniem konsumenta, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, jest możliwość odstąpienia od umowy - bez podania przyczyny- w ciągu 10 dni od dnia jej zawarcia.

Klient musi w tym celu złożyć stosowne oświadczenie na piśmie. W takiej sytuacji umowa traktowana jest tak, jakby w ogóle nie została zawarta, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań. Strony zwracają sobie to, co świadczyły. Jeżeli konsument dokonał już przedpłaty, należą mu się od niej odsetki ustawowe, liczone od daty jej dokonania.

Przedsiębiorcy nie wolno zastrzegać w umowie, że można ją zerwać jedynie za zapłatą określonej sumy (odstępnego). Warto wiedzieć, że przedsiębiorca ma obowiązek powiadomić swojego klienta o przysługującym mu prawie do odstąpienia od umowy. Jeżeli tego nie zrobi, dziesięciodniowy termin biegnie nie od dnia zawarcia umowy, ale od dnia, w którym konsument dowiedział się o swoim uprawnieniu (jednak nie może odstąpić od umowy po trzech miesiącach od jej odebrania). Powyższe przepisy chronią indywidualnych inwestorów budowlanych, choć ochrona ta jest mocno ograniczona. Omawianych przepisów nie stosuje się bowiem do umów o prace budowlane oraz dotyczących nieruchomości (np. najmu). Mają natomiast zastosowanie w wypadku umów dotyczących usług remontowych oraz nabywania materiałów budowlanych i wyposażenie, gdy zawierane są poza lokalem przedsiębiorstwa.

Umowa na odległość.

Umowę na odległość można zawrzeć listownie, przez telefon, pocztę elektroniczną, odpowiadając na przykład na reklamę prasową z wydrukowanym formularzem zamówienia, ogłoszenie telewizyjne lub radiowe. Przedsiębiorca może składać ofertę za pomocą wizjofonu, telefaksu, poczty elektronicznej i telefonu wyłącznie za uprzednią zgodą konsumenta.

Propozycja zawarcia umowy w postaci oferty lub zamówienia powinna jednoznacznie i w sposób zrozumiały informować o zamiarze zawarcia umowy przez tego, kto ją składa. W informacji skierowanej do klienta muszą być podane: nazwa firmy i jej adres, istotne cechy przedmiotu umowy, cena i sposób zapłaty, inne koszty oraz termin i sposób dostawy, miejsce i sposób składani reklamacji, a także uprawnienia do odstąpienia od umowy.

Konsument, który zawarł umowę na odległość, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie 10 dni. Termin ten liczy się od dnia wydania rzeczy lub dnia zawarcia umowy dotyczącej usługi. Jeżeli przedsiębiorca nie podał klientowi wszystkich wymaganych informacji, klient może odstąpić od umowy w ciągi trzech miesięcy.

Umowa zawierana na odległość nie może nakładać na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem świadczenia. Przedsiębiorcy nie wolno też uzależniać odstąpienia od takiej umowy od zapłaty odstępnego.

Przepisy o umowach zawieranych na odległość nie obejmują umów dotyczących nieruchomości, z wyjątkiem najmu. Będzie jednak podlegać tym przepisom sprzedaż materiałów budowlanych i wykończeniowych.

Bardzo ważne dla konsumentów są przepisy o wzorcach umów. Wzorzec umów to przede wszystkim: sam wzór umowy, ogóle warunki umów i regulaminy. Obecnie w Kodeksie cywilnym jednoznacznie stwierdza się, że ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy wiąże drugą stronę tylko wtedy, gdy został jej doręczony przy zawarciu umowy. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie tłumaczy się na korzyść konsumenta. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem strony związane są umową. Ponadto postanowienia umowy nie uzgodnione indywidualnie - czyli wynikające z wzorca z umowy- nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Tego typu niedozwolone postanowienia (klauzule) umowne są sprzeczne z zasadami wzajemnego zaufania w obrocie, wykorzystują niedostateczną wiedzę konsumenta i dają nieuzasadnioną przewagę przedsiębiorcom prowadzącym profesjonalnie działalność gospodarczą.

Niedozwolone są postanowienia umowne, które:

• wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie (np. gdy sprzedawca zastrzega, że nie odpowiada za szkody spowodowane użyciem jakiegoś urządzenia, a urządzenie to nie ma prawidłowych oznaczeń lub instrukcji obsługi),

• wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (np. zastrzeżenie rażąco niskich kar umownych dla dewelopera, gdy nie wykona on umowy w terminie),

• wyłączają lub istotnie ograniczają możliwości potrącenia wierzytelności konsumenta od wierzytelności drugiej strony(czyli zastrzeżenia, które np. zakazują pomniejszenia kwoty należnej sprzedawcy nawet w wypadkach, gdy nie zrealizuje on zamówienia w całości),

• przewidują postanowienia z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,

• uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawieraną (np. uzależniają zakup materiałów budowlanych od zawarcia umowy z konkretnym wykonawcą),

• uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta (przykładowo: uzależniają termin sprowadzenia zamówionych materiałów wyłącznie od możliwości transportowych sprzedawcy),

• przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy lub do jednostronnej zmiany bez ważnej przyczyny wskazanej w umowie,

• wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty (np. w razie odstąpienia od umowy i zwrotu towaru),

• pozwalają kontrahentowi konsumenta ustalić lub podwyższyć cenę lub wynagrodzenie po zawarciu umowy, bez przyznania mu prawa odstąpienia od umowy,

• wyłączają dochodzenie roszczeń przed polskim sądem.

Przed zawarciem umowy każdy konsument powinien zawsze przeczytać ogólne warunki umowy. Może się bowiem później okazać, że na przykład towarzystwo ubezpieczeniowe, w którym ubezpieczyliśmy dom, nie wypłaci nam odszkodowania, bo nie ponosi odpowiedzialności za następstwa określonego zdarzenia lub my nie dopełniliśmy ciążących na nas obowiązków (nie założyliśmy odpowiednich zamków, nie zamknęliśmy wywietrzników itp.). poza tym ograniczeniami strony zawierające umowę mogą kształtować jej treść według swego uznania, byleby nie sprzeciwiała się ona właściwości umowy, przepisom prawa i zasadom współżycia społecznego.

Bezpieczeństwo produktów.

W ostatnich latach konkurencja na wolnym rynku wymusiła podwyższenie jakości produktów, ale wiele towarów wciąż nie spełnia wymogów bezpieczeństwa. Obowiązujące dotychczas przepisy nie gwarantowały skutecznej walki z ich wytwórcami i sprzedawcami, nie spełniały też wymogów Unii Europejskiej.

Poprawić tę sytuację powinny dwie ważne ustawy, które weszły w życie w ostatnich latach:

• ustawa z 22.01.2000 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów ,

• ustawa z 02.03.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Warunki określone w powyższych ustawach odnoszą się nie tylko do nowo wytworzonych produktów, ale także do rzeczy używanych, naprawianych lub regenerowanych, z wyjątkiem rzeczy wprowadzanych na rynek jako antyki albo wymagających naprawy jeszcze przed użyciem, o czym poinformowano nabywcę. Produktem jest bowiem każda rzecz ruchoma dostarczona przez przedsiębiorcę odpłatnie lub nie, przeznaczona lub nadająca się do użytku konsumentów.

Towary i usługi nie powinny w normalnych warunkach użytkowania wykazywać żadnego niedopuszczalnego ryzyka. Użytkownik musi jednak wiedzieć, jakie zagrożenie może stwarzać wyrób i jak się przed nim chronić.

Bezpieczny zgodnie z ustawą jest ten produkt, który w zwykłych lub w rozsądnie przewidywanych warunkach jego używania nie stwarza żadnego zagrożenia dla konsumentów lub stwarza znikome zagrożenie. Oceniając, czy zagrożenie to jest dopuszczalne, należy uwzględnić wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony bezpieczeństwa, życia i zdrowia ludzkiego. Trzeba jednak zaznaczyć, że do uznania produktu za niebezpieczny nie wystarczy orzeczenie, że istnieje możliwość osiągnięcia wyższego poziomu bezpieczeństwa lub że na rynku są dostępne inne, bezpieczniejsze produkty.

Oceniając bezpieczeństwo produktów, uwzględnia się:

• potrzeby i zachowania konsumentów narażonych na zwiększone niebezpieczeństwo związane z używaniem produktów, zwłaszcza dzieci;

• cech i właściwości produktu (skład, konstrukcję, wykończenie, opakowanie);

• oddziaływanie produktu na inne produkty, z którymi może być używany (np. sprawdzenie czy łączenie substancji chemicznych nie powoduje wydzielania trujących substancji);

• wygląd produktu, jego oznakowanie, instrukcję obsługi oraz wszelkie dane pochodzące od producenta.

Jeżeli ustanowiono szczególne przepisy dotyczące bezpieczeństwa produktów, zwłaszcza z zakresu kontroli technicznej, sanitarnej lub ochrony środowiska (np. przepisy dotyczące badań i certyfikacji, obligatoryjne Polskie Normy), produkt powinien odpowiadać określonym w nich wymaganiom. Jeśli takich przepisów nie ma , bezpieczeństwo produktu ocenia się przez sprawdzenie, w jakim stopniu spełnia on wymagania określone w stosowanych dobrowolnie Polskich Normach, a także przez odwołanie się do stanu wiedzy i techniki oraz zasad dobrej praktyki zawodowej.

Organem nadzorującym bezpieczeństwo produktów jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wykonuje on swoje zadania przy pomocy Inspekcji Handlowej. Do tych zatem organów należy się zwracać we wszystkich sprawach wymagających interwencji czy ochrony praw konsumentów w zakresie bezpieczeństwa produktów i usług.

Organy nadzoru mają prawo:

• przeprowadzić kontrole w zakładach produkcyjnych i hurtowniach ;

• żądać od producentów informacji o zagrożeniach związanych z produktem i środkach bezpieczeństwa;

• zobowiązać producenta do poddania produktu badaniu we właściwych akredytowanych laboratoriach;

• nakazać producentowi podanie do publicznej wiadomości odpowiednich ostrzeżeń;

• zakazać wprowadzania produktu lub grupy produktów do obrotu;

• nakazać wycofanie produktu z obrotu, a nawet zniszczenie go, jeśli to jest jedynym środkiem zapewniającym usunięcie niebezpieczeństwa.

W celu jak najlepszej ochrony konsumentów tworzony jest krajowy system informowania o produktach niebezpiecznych (KSIPN), którego zadaniem jest szybkie informowanie organów administracji i konsumentów o produktach niebezpiecznych. Tworzony jest też krajowy system monitorowania wypadków konsumenckich (KSMWK), w którym będą gromadzone m.in. dane o charakterze medycznym.

Obowiązki producentów i sprzedawców.

Omawiane przepisy obowiązują nie tylko wytwórców towarów, ale także przedsiębiorców, którzy wprowadzają produkt do obrotu (sprzedawców, importerów) lub go naprawiają, oraz ich przedstawicieli.

Producenci są zobowiązani:

• wprowadzić do obrotu jedynie bezpieczny produkt;

• dostarczyć konsumentom i sprzedawcom właściwą i pełną informację o ewentualnych zagrożeniach związanych z produktem w czasie normalnego używania oraz informację dotyczącą możliwości przeciwdziałania ewentualnym zagrożeniom;

• testować próbki produktów;

• analizować skargi i reklamacje klientów;

• oznaczać produkty lub ich serie w sposób umożliwiający właściwą identyfikację.

Informacja o produkcie musi zawierać w szczególności nazwę produktu, znak towarowy, firmę, nazwę lub imię i nazwisko producenta oraz jego adres. Wszystkie oznaczenia i informacje należy podać w języku polskim.

Sprzedawcy są objęci ustawowym:

• zakazem sprzedaży produktów, które zgodnie z ich wiedzą (oczekiwaną od nich, skoro są profesjonalistami)nie spełniają wymogów bezpieczeństwa;

• nakazem przyjmowania od klientów informacji o zagrożeniach stwarzanych przez produkty oraz przekazywania ich producentom i właściwym organom.

Kwestie związane z odpowiedzialnością za produkt niebezpieczny regulują obecnie przepisy Kodeksu cywilnego. Producent, który wytwarza w zakresie swojej działalności gospodarczej produkt niebezpieczny, odpowiada za szkody spowodowane przez ten produkt. Niebezpieczny jest produkt nie zapewniający bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać w czasie jego normalnego użycia. O tym, czy produkt jest bezpieczny, decydują okoliczności z chwili wprowadzenia go do obrotu, a zwłaszcza sposób zaprezentowania go na rynku oraz podania konsumentowi informacji o właściwościach produktu. A zatem producent poniesie odpowiedzialność, jeśli produkt w chwili wysłania do sklepów, hurtowni lub przekazania bezpośrednio konsumentowi nie był na przykład właściwie oznaczony albo nie zawierał ostrzeżeń bądź nie spełniał warunków określonych w przepisach. Nie można natomiast obarczyć producenta odpowiedzialnością, jeśli produkt stał się niebezpieczny po wprowadzeniu do obrotu, np. wskutek długotrwałego przechowywania w niewłaściwych warunkach. Odpowiedzialność producenta dotyczy głównie szkód na osobie (takich jak zatrucia, zranienia). Za szkodę na mieniu producent odpowiada tylko wówczas, gdy zniszczona zostanie rzecz osobistego użytku (np. ubranie czy wyposażenie domu), a nie taka, która służyła poszkodowanemu do prowadzenia działalności gospodarczej.

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowanym dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Postępowanie o odszkodowanie toczy się przed sądem cywilnym. Należy też pamiętać, że omawiane przepisy nie wyłączają ani odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady, ani gwarancji jakości. Można zatem dochodzić swoich praw zarówno z jednego, jaki i drugiego tytułu prawnego. Odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można w drodze umowy wyłączyć ani ograniczyć, nawet jeśli kontrahenci zgodzą się na rozpatrywanie sporów na podstawie przepisów innego kraju. Polski konsument zawsze będzie chroniony i będzie mógł dochodzić ewentualnego zadośćuczynienia.

Problem bezpieczeństwa produktu jest zagadnieniem niebywale istotnym nie tylko w Polsce, ale również w całej Europie. W kontekście zjednoczenia z Unią nabiera coraz większej wagi międzynarodowej. Produkty wytwarzane w różnych krajach docierają bowiem do konsumentów na całym świecie.

Ważne zatem jest, aby charakteryzowały się zawsze takim samym stopniem bezpieczeństwa.

Temat 3: Wybrane umowy związane z działalnością gospodarczą.

Umowa sprzedaży.

Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę (art. 535-602 k.c.). Przedmiotem mogą być rzeczy oraz energia i prawa majątkowe (art. 555). Cenę w umowie sprzedaży stanowi kwota pieniężna ustalona i uiszczona w walucie polskiej (art. 358 §1 k.c.). Obowiązkiem sprzedawcy jest wydanie rzeczy kupującemu i przeniesienie na kupującego własności lub przeniesienia prawa majątkowego stanowiącego przedmiot zbycia. Na sprzedawcy ciąży obowiązek udzielenia kupującemu wyjaśnień stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących przedmiotu sprzedaży oraz wydania stosownych dokumentów (art. 546 k.c.). Podstawowymi obowiązkami kupującego jest zapłacenie ceny oraz odbiór rzeczy. Ponadto sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne rzeczy (art. 556 k.c.). Prawo przewiduje szczególne rodzaje sprzedaży:

• sprzedaż na raty - dokonanie w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej za cenę płatną w określonych ratach, jeżeli rzecz zostaje kupującemu wydana przed pełnym zapłaceniem ceny (art. 586 k.c.).

• sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności - (art. 589 k.c.) - sprzedaż połączona z elementami kredytowymi (także sprzedaż na raty) może być powiązana z zastrzeżeniem, iż własność rzeczy przejdzie na kupującego dopiero po zapłaceniu całej ceny. Winno to być stwierdzone pismem, jeżeli rzecz została kupującemu wydana (art. 591 k.c.).

• sprzedaż na próbę lub z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego - łączy się zawsze z wydaniem rzeczy, a w razie wątpliwości uznaje się umowę sprzedaży za zawartą pod warunkiem, że kupujący uzna przedmiot za dobry.

• sprzedaż z zastrzeżeniem prawa odkupu - (art. 593 k.c.) - przyznaje się sprzedawcy prawo do sprzedaży powrotnej czyli odkupu. Może być ono zastosowane na czas nie przekraczający pięciu lat.

• sprzedaż z zastosowaniem prawa pierwokupu - oznacza zastrzeżenie pierwszeństwa kupna rzeczy, gdyby strona zobowiązana tę rzecz sprzedała osobie trzeciej.

Rękojmia przy umowie sprzedaży.

Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana na wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (rękojmia za wady fizyczne).

Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej, albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej; w razie sprzedaży praw sprzedawca jest odpowiedzialny za istnienie praw (rękojmia za wady prawne).

Zgodnie z art. 23 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30.05.19995 r. w sprawie szczególnych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów (Dz. U. nr 64, poz. 328), sprzedawca ma obowiązek załatwić reklamację najpóźniej j terminie 14 dni od jej zgłoszenia. Przedłużenie tego terminu jest możliwe jedynie za pisemną zgodą konsumenta.

Rękojmia trwa przez jeden rok od daty wydania towaru. Są nią objęte:

• artykuły żywnościowe i przemysłowe,

• produkty i usługi wykonane na zamówienie konsumenta,

• towary z importu.

Szczególne zasady odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi dotyczą tylko rzeczy ruchomych. Z tytułu rękojmi w handlu zawsze odpowiada sprzedawca.

Rękojmia zawsze wygasa po roku na podstawie art. 568 §1 k.c., z zastrzeżeniem wad budynku oraz przepisów z § 2 i 3.

Kupujący może wykonać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji (art. 579 k.c.).

Rękojmia obejmuje zarówno wady prawne, jak i fizyczne.

Obecnie kupujący w wypadu wadliwości rzeczy sprzedanej może od umowy odstąpić, chyba że sprzedawca niezwłocznie wymieni rzec wadliwą na rzecz wolną od wad albo niezwłocznie wady usunie (art. 560 § 1 k.c.).

Obok odpowiedzialności z tytułu rękojmi może występować gwarancja jakości. Kupujący uzyskuje zgodnie z umową zapewnienie, co do jakości sprzedanej rzeczy ze wskazaniem uprawnień występujących w miejscu, albo uzupełniających uprawniania, jakie zapewnia mu rękojmia. Sprzedawca udziela kupującemu takiej gwarancji na piśmie przy zawarciu umowy sprzedaży. Różnice między rękojmią a gwarancją można przedstawić w następujący sposób:

Rękojmia	Gwarancja
Rękojmia powstaje z mocy praw.	Gwarancja nie powstaje z mocy prawa, ale gwarant musi ją przyznać.
Przy rękojmi o sposobie reklamacji decyduje nabywca.	Przy gwarancji o sposobie załatwienia reklamacji decyduje gwarant.
Na wady prawne przysługuje tylko rękojmia.	Gwarancja nie wiąże żadnych skutków prawnych z podziałem na rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości.
		Gwarancja dotyczy wyłącznie jakości rzeczy sprzedanej, nie obejmuje natomiast wad prawnych rzeczy.

Umowa najmu.

Uzasadnieniem ekonomicznym dla najmu jest korzystnie z cudzej rzeczy czasowo i w oznaczonym zakresie, dla użytku przemijającego, wobec czego nie opłacałoby się nabycie tej rzeczy na własność.

Art. 659 §a kodeksu Cywilnego: Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz.

Umowa najmu jest więc w rozumienie Kodeksu Cywilnego umową nazwaną a strony umowy nazywają się wynajmujący i najemca.

Ustawa nie wymaga, ażeby wynajmujący musiał być koniecznie właścicielem rzeczy. Może to być również użytkownik lub użytkownik wieczysty, a nawet tylko posiadacz. Skoro najem polega na oddaniu rzeczy do korzystania, i w zamian - na pobieraniu z niej pożytków cywilnych w postaci czynszu to z punktu widzenia prawa cywilnego uprawnionym do oddania w najem będzie przede wszystkim każdy, komu do rzeczy, którą, oddaje w najem, przysługują dwa uprawnienia: do korzystania i do pobierania pożytków. Wówczas bowiem wolno mu pobierać z rzeczy pożytki w postaci czynszu, a skoro ma prawo do korzystania z rzeczy, to równie dobrze ( o ile ustawa mu tego wyraźnie nie zabrania) może tę rzecz oddać do korzystania innej osobie.

Stosunek najmu zostaje zawsze nawiązany na pewien czas, bądź oznaczony, bądź nieoznaczony; w każdym razie jest to, ograniczone w czasie korzystania z rzeczy, w przeciwieństwie do umów przenoszących własność w sposób definitywny (sprzedaż, zamiana, darowizna). W braku stosownego porozumienia stron w tej sprawie (tzn. na jak długo umowa najmu zostaje zawarta) - ustawa przewiduje ograniczenia w czasie przez to, że umowę najmu zawartą na czas nieoznaczony wolno jest zawsze wypowiedzieć z zachowaniem terminów. Więc jeżeli można wypowiedzieć, to znaczy, że istnieje mechanizm ograniczający czas jej trwania, chociażby czas ten nie był podany umowie.

Przedmiotem najmu mogą być rzeczy: zarówno nieruchomości, jak i rzeczy ruchome np. samochód. Najem może również dotyczyć tylko fizycznej części rzeczy, będącej częścią składową całości: np. powszechne jest wynajmowanie murów, płotów czy ślepych ścian budynków, żeby na nich wieszać reklamy. Wynajmuje się też skrytki na bagaż i skrytki sejfowe w banku. Tyle tylko, że natura gospodarcza najmu wymaga, żeby były to rzeczy o charakterze nie zużywalnym - na co wskazują dalsze przepisy o najmie, które określają sposób korzystania z przedmiotu najmu przez najemcę: najemca powinien zawsze zachować substancję rzeczy, nie wolno mu jej uszkadzać ani pogarszać; wolno mu korzystać z rzeczy w granicach jej zwykłego przeznaczenia, nie może dokonywać w niej zmian ani przeróbek.

Ustawa powiada wyraźnie, że przedmiotem najmu może być rzecz. W takim razie nie można wynajmować dóbr niematerialnych ani praw. Jedną z podstawowych cech najmu jest odpłatność. Nie może być najmu nieodpłatnego; wysokość czynszu należy do elementów przedmiotowo istotnych tej umowy. Tym różni się najem od np. użyczenia. Znamię odpłatności nadaje umowie najmu charakter zobowiązania wzajemnego, ponieważ w sposób oczywisty czynsz jest odpowiednikiem ekonomicznym, ekwiwalentem za korzystanie z przedmiotu najmu.

Nie ma znaczenia czy czynsz jest płacony jednorazowo, czy okresowo. Czynsz może zostać uiszczony z góry za cały określony w umowie czas. Tyle tylko, że czynsz jest ze swej natury świadczeniem okresowym więc, w braku odmiennego postanowienia w umowie, należy się- on okresowo chyba że umowa najmu została zawarta na okres krótszy niż miesiąc wówczas należy się- za cały okres z góry) - Art. 669 Kodeksu cywilnego. Czynsz nie musi być koniecznie płacony w pieniądzach: mogą to być również świadczenia innego rodzaju rzeczy, a nawet usługi.

Umowa najmu może zostać zawarta na czas oznaczony lub na czas nieoznaczony. Konsekwencje są dosyć istotne, chodzi bowiem o możliwość wypowiedzenia umowy przez każdą ze stron. Kodeks przewiduje, że umowa najmu zawarta na okres dłuższy niż 10 lat po upływie tego terminu uznawana jest za zawartą na czas nieoznaczony. Dlaczego? - Żeby można było ją bez przeszkód wypowiedzieć. Istotą najmu jest przecież korzystanie z cudzej rzeczy ograniczone w czasie. Możemy całe życie mieszkać w wynajętym mieszkaniu, ale natura gospodarcza najmu jest taka, że każda ze stron może w którymś momencie tę więź znieść: albo przez to, że najem jest zawierany zawsze na okresy oznaczone, więc wymaga przedłużenia za zgodą stron, albo przez to, że jest to umowa na czas nieoznaczony, ale wtedy wolno taką umową wypowiedzieć (pod warunkiem zachowania terminów).

Zawarcie umowy najmu co do zasady nie wymaga żadnej szczególnej formy. Zachowanie formy pisemnej jest jednak potrzebne dla osiągnięcia określonego skutku prawnego: umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż 1 rok powinna być stwierdzona pismem, bo w razie niezachowania tej formy uznaje się - ją za zawartą na czas nieoznaczony (Art. 660 Kodeksu Cywilnego).

Stosunek prawny najmu ma charakter ciągły, ponieważ jego istotą jest korzystanie z cudzej rzeczy przez określony czas: najemca korzysta, a wynajmujący to toleruje (bo się zobowiązał). Umowa ma, co prawda, charakter wzajemny, ale z natury prawa najmu wynika, że wymiana świadczeń nie musi być jednoczesna: rzecz zostaje wydana najemcy do korzystania i pozostawiona w jego władaniu, a czynsz jest płacony jednorazowo z góry lub periodycznie.

Najemca jest posiadaczem rzeczy, ale tylko posiadaczem zależnym. Służy mu jednak ochrona posiadania, jak każdemu posiadaczowi. Wynajmujący nie traci jednak posiadania przez to, że oddal rzecz w posiadanie zależne, więc wobec osób trzecich jemu również służy ochrona posesoryjna.

Obowiązki wynajmującego.

1) wydać rzecz najemcy do używania w stanie do tego przydatnym,

2) i w terminie określonym umownie lub na wezwania najemcy,

3) umożliwić najemcy nieskrępowane prawami osób trzecich korzystanie z rzeczy przez czas trwania najmu; zapewnić najemcy ochronę wobec osób trzecich, w szczególności wobec współnajemców, czy sąsiadów,

4) nie tylko udostępnić rzecz w należytym stanie, ale i utrzymywać ją w takim stanie, czyli w stanie zdatnym do umówionego użytku. To stronę wynajmującą obarcza zatem obowiązek dokonywania napraw i ponoszenia nakładów koniecznych na rzecz.

Obowiązki najemcy.

1) W zakresie napraw i nakładów najemcę obciążają jedynie drobne nakłady połączone ze zwykłym korzystaniem z rzeczy: konserwacja, wstawianie stłuczonych szyb, malowanie ścian, naprawa instalacji. Ten rozkład obowiązków pomiędzy wynajmującego a najemcę jest uregulowany w Kodeksie w sposób dyspozytywny (Art. 662 §1 i 2 Kodeksu Cywilnego), można więc konkretną umowę sformułować odmiennie. Jeżeli nic innego nie ustalono w umowie, to duże nakłady i duże naprawy, bez których rzecz nie będzie się nadawała do dalszego wynajmowania - obciążają wynajmującego, zaś najemcę - tylko drobiazgi o charakterze bieżącym.

2) Naczelnym obowiązkiem najemcy jest rzecz jasna opłacanie czynszu. Czynsz należy się również wtedy, gdy najemca z przyczyn go dotyczących nie odebrał rzeczy od wynajmującego. Czynsz należy się za to, że wynajmujący umożliwił najemcy korzystanie z rzeczy przez określony czas. Nie ma znaczenia, czy najemca rzeczywiście z niej korzysta, płacić musi tak, czy tak, bo w czasie obowiązywania umowy najmu wynajmujący nie może udostępnić tej rzeczy komuś innemu.

Sankcją za zaległości w płaceniu czynszu jest możliwość wypowiedzenia umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia, czyli w trybie natychmiastowym i to niezależnie od tego, czy umowa najmu została zawarta na czas nieoznaczony, czy na oznaczony. Uprawnienie do wypowiedzenia służy, gdy najemca zalega za co najmniej, 2 okresy płatności (Art. 672 Kodeksu Cywilnego). Wówczas to wynajmującemu służy ustawowe prawo zastawu na zabezpieczenie zapłaty czynszu i obciążające rzeczy, najemcy wniesione do przedmiotu najmu (Art. 670 Kodeksu Cywilnego).

3) Najemca ma obowiązek używać rzeczy w sposób należyty troszczyć się o nią oraz używać jej w sposób określony w umowie np. lokal biurowy na biuro, ściana na przylepianie afiszów. Jeżeli sposób korzystania nie został określony w umowie, najemca ma obowiązek używać rzeczy wynajętej w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy.

Pierwszeństwo ma zawsze umowa stron; jeżeli umowa przewiduje sposób korzystania sprzeczny z przeznaczeniem rzeczy - to „chcącemu nie dzieje się krzywda”. Jeżeli jednak najemca używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową (lub z przeznaczeniem rzeczy) lub gdy zaniedbuje rzecz do tego stopnia że naraża ją na utratę lub zniszczenie, wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów (Art. 667 §2 Kodeksu Cywilnego).

Najemcy nie wolno też bez zgody wynajmującego dokonywać w rzeczy wynajętej zmian sprzecznych z umową lub z przeznaczeniem rzeczy: np. wyburzać lub przesuwać ścian.

Odpowiedzialność - wady rzeczy wynajętej.

Wynajmujący odpowiada wobec najemcy za wady, które ograniczają przydatność rzeczy do umówionego użytku (Art. 664 §1 Kodeksu Cywilnego) - pod względem fizycznym lub prawnym. Przykładem fizycznej postaci wady może być: grzyb na ścianach, przeciekający sufit, niesprawne ogrzewanie w mieszkaniu. Wada prawna polega na tym, że rzecz jest już obciążona prawami osób trzecich, z którymi nie da się pogodzić korzystanie z niej przez najemcę.

Odpowiedzialność za wadę ma charakter obiektywny i jest wyłączona tylko, gdy w chwili zawarcia umowy najemca wiedział o wadach (Art. 664 §3 Kodeksu Cywilnego). Ciężar dowodu co do wiedzy najemcy o wadach obarcza jednak wynajmującego: jeżeli więc wady nie były ewidentne, zauważalne gołym okiem, to dowód będzie trudny; zwłaszcza, że dopóki wynajmujący pozytywnie nie udowodni, że najemca rzeczywiście wiedział o wadach, to najemca jest traktowany tak, jakby o nich nie wiedział.

Jeżeli wada tylko ogranicza korzystanie z rzeczy, a nie wyłącza go wówczas; najemcy służy roszczenie o obniżenie czynszu.

Jeżeli jednak wada uniemożliwia najemcy korzystanie z rzeczy zgodnie z umową i nie da się usunąć lub też wynajmujący nie usuwa jej terminie to najemca może najem wypowiedzieć bez zachowania terminów i ze skutkiem natychmiastowym (Art. 664 §2 Kodeksu Cywilnego).

Dochodzenie roszczeń z tytułu wad rzeczy wynajętej jest ograniczone w czasie tylko do momentu, gdy nie ustanie stosunek najmu. Później służy już tylko roszczenie o zwrot nadpłaconego czynszu.

Umowa najmu może wygasnąć po upływie oznaczonego czasu, na jaki została zawarta, lub za wypowiedzeniem. W zwykłych warunkach wypowiedzenia dokonuje się z zachowaniem terminów, więc dopiero po ich upływie najem może wygasnąć, chyba że chodzi o wypowiedzenie z przyczyn nadzwyczajnych, tzn. z powodu określonych uchybień jednej ze stron.

Wypowiedzenie stosunku najmu u ma charakter prawo kształtujący; jest jednostronnym oświadczeniem woli, które dla swej skuteczności wymaga zakomunikowania oznaczonej osobie, tzn. drugiej stronie umowy.

Po ustaniu stosunku najmu najemcą ma obowiązek zwrócić rzecz wynajmującemu w stanie nie pogorszonym (poza zwykłym zużyciem) i za zwrotem poniesionych nakładów (Art. 676 Kodeksu Cywilnego ). Roszczenia obu stron z tego tytułu przedawniają się po roku licząc od dnia zwrotu rzeczy (Art. 677 Kodeksu Cywilnego).

Podnajem lub inny sposób udostępniania przedmiotu najmu przez najemcę osobom trzecim np.

użyczenie) - jest zasadniczo dozwolony, o ile umowa stron tego nie zakazuje (Art. 668 Kodeksu Cywilnego).

Niemniej wszelkie podnajmy, użyczenia itd. są bezpośrednio zależne od praw przysługujących właściwemu najemcy i trwają tylko dopóty dopóki trwa również sam najem (Art. 668 §2 Kodeksu Cywilnego). Podnajemca wywodzi swoje uprawnienia z uprawnień najemcy. Wygaśnięcie samego najmu powoduje automatycznie wygaśnięcie wszystkich praw, które się z niego wywodzą.

Art. 673 §1 Kodeksu Cywilnego: Jeżeli czas trwania najmu nie jest oznaczony, zarówno wynajmujący, jak najemca mogą wypowiedzieć najem z zachowaniem terminu.

Zbycie rzeczy wynajętej w czasie trwania umowy najmu - Art. 678 §1 Kodeksu Cywilnego - nie powoduje wygaśnięcia stosunku najmu. Wobec tego nabywca rzeczy wstępuje z mocy prawa w miejsce zbywcy, więc staje się wynajmującym. Nowemu właścicielowi służy tylko prawo wypowiedzenia najmu z zachowaniem terminów (Art. 678 §1 Kodeksu Cywilnego) chyba, że umowa najmu była zawarta na czas oznaczony i sporządzona na piśmie z datą pewną a rzecz została najemcy wydana. Wszystkie te trzy warunki muszą być spełnione łącznie w przeciwnym razie nowy właściciel może wypowiedzieć najemcy nawet najem zawarty na czas oznaczony (Art. 678 §2 Kodeksu Cywilnego ).

Prawo najmu jest prawem obligacyjnym, więc skutecznym tylko między stronami, które zawarły umowę. Dlatego ba zasadach ogólnych nikt nie może wstąpić w stosunek najmu na miejsce najemcy bez obopólnej zgody, tzn. również bez zgody wynajmującego. Prawo najmu jest prawem niezbywalnym i niedziedzicznym (jedyny wyjątek stanowi najem lokali na podstawie Ustawy o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych).

Art. 690 Kodeksu Cywilnego przewiduje rozszerzoną ochronę praw najemcy lokalu: stosuje się do niej odpowiednio przepisy o ochronie własności: służy; zatem odpowiednik roszczenia windykacyjnego (o wydanie lokalu przez każdą osobę, która nim faktycznie włada); odpowiednik roszczenia negatoryjnego (o zaniechanie innych naruszeń) oraz roszczenia z tytułu prawa sąsiedzkiego.

Umowa leasingu.

Leasing rozwinął się na początku drugiej połowy bieżącego stulecia w Stanach Zjednoczonych. Obecnie udział tej formy inwestycji w ogólnych inwestycjach wynosi w USA około 30%, a w krajach Unii Europejskiej 20%.

Szacunkowa wartość inwestycji sfinansowanych leasingiem w krajach UE w 1999 roku wyniosła ponad 144 mld EURO. Największy udział w finansowaniu inwestycji za pośrednictwem leasingu notuje się w Niemczech, Wielkiej Brytanii i Francji.

Na przestrzeni ostatnich kilku lat zainteresowanie leasingiem, jako alternatywnej formy finansowania, wzrosło również w Polsce.

W 1999 roku udział leasingu w finansowaniu inwestycji w Polsce wyniósł 7,1%. Średnie tempo wzrostu wartości aktywów oddawanych w leasing w Polsce w latach 1993 - 1999 wyniosło 54,8% rocznie (w Unii Europejskiej 11,0%).

Popularność leasingu na rynku polskim skłoniła ustawodawcę do prawnego uregulowania tej umowy.

Ustawą z dnia 26 lipca 2000 r. Sejm RP wprowadził do kodeksu cywilnego umowę leasingu. Zawarte w niej regulacje weszły w życie dnia 9 grudnia 2000r. i dotyczą one umów leasingu zawartych po tej dacie.

Tym samym ustawodawca usankcjonował tą ukształtowaną przez praktykę obrotu gospodarczego instytucję prawną.

Umowa leasingu z umowy nienazwanej (nie regulowanej kodeksem cywilnym lub innym aktem prawnym) stała się umową nazwaną (regulowaną w kodeksie cywilnym).

Znaczącą część przepisów k.c. dotyczących umowy leasingu ma charakter dyspozytywny - co oznacza, że strony umowy mogą odmiennie uregulować prawa i obowiązki wynikające z umowy, zaś regulacja zawarta w kodeksie cywilnym obowiązuje dopiero wówczas, gdy strony umowy z tej możliwości nie skorzystały.

Według kodeksu cywilnego przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w umowie i oddać ją korzystającemu do używania albo do używania i pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego (Art. 709.1.)

Leasing jest więc metodą finansowania inwestycji - przedmioty leasingu zostają zakupione przez finansującego (leasingodawcę) w celu oddania ich do użytku korzystającemu (leasingobiorcy) i pozostają własnością finansującego przez cały okres trwania umowy leasingu. Korzystający natomiast dokonuje wyboru przedmiotu leasingu i jego zbywcy (dostawcy).

Przedmiotem umowy jest:

Rzecz (przynosząca lub nie przynosząca pożytków) - ustawodawca nie ogranicza przedmiotu stosunku jedynie do ruchomości. Do używania można oddać także korzystającemu nieruchomość, część składową rzeczy lub jej przynależność.

W praktyce rozróżniane są dwa rodzaje leasingu:

• Leasing operacyjny - przedmiot umowy leasingu znajduje się w ewidencji środków trwałych finansującego, który dokonuje odpisów amortyzacyjnych. Korzystającemu przysługuje prawo nabycia przedmiotu po zakończeniu umowy leasingu z możliwością wypowiedzenia tego prawa.

• Leasing finansowy - przedmiot umowy leasingu znajduje się w ewidencji środków trwałych korzystającego, który dokonuje odpisów amortyzacyjnych. Korzystający ma zagwarantowane przeniesienie prawa własności przedmiotu po zakończeniu umowy leasingu.

Finansujący - podmiot, który profesjonalnie zajmuje się działalnością leasingową („w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa”), niezależnie od formy prawnej, w jakiej prowadzi działalność (osoba fizyczna, prawna).

Korzystający - może nim być każdy podmiot niezależnie od formy organizacyjno-prawnej, osoba fizyczna jak i prawna.

Umowa leasingu jest umową nazwaną (poprzez uregulowanie jej w kodeksie cywilnym). Oznacza to, że została nazwana ustawowo określone. Jeśli zawarta umowa odpowiada cechom umowy leasingu, to jest tą umową, nawet jeśli strony umowy jej tak nie nazwą, lub nazwą inaczej (Art. 709.18).

Ponadto umowa leasingu jest:

• wzajemna - świadczenie finansującego w postaci oddania rzeczy do używania znajduje swój ekwiwalent w obowiązku korzystającego płacenia czynszu (Art. 709.1.),

• dwustronnie zobowiązująca - na obu stronach kontraktu ciążą określone obowiązki,

• odpłatna - każda ze stron otrzymuje określone przysporzenie majątkowe - w postaci możliwości korzystania z rzeczy (korzystający) oraz zapłacenie czynszu (finansujący),

• konsensualna - do skuteczności jej zawarcia nie jest konieczne wydanie rzeczy, stosunek prawny leasingu ulega nawiązaniu przez sam fakt złożenia przez strony zgodnych oświadczeń woli,

• adhezyjna (przystąpieniowa) - w praktyce nie ma swobody co do treści umowy (finansujący na ogół narzuca warunki i treść umowy), ale jest wybór czy korzystający przystąpi do umowy. Jest więc zachowana swoboda umów zgodnie z art. 353.1 Kodeksu cywilnego.

Umowa leasingu podlega wszystkim zasadom prawa umów zawartym w Kodeksi cywilnym tj:

• zasadzie swobody umów,

• względności przepisów prawa umów,

• równowartości stron umowy,

• zachowania zawartej umowy,

• nominalizmu wykonania umowy,

• waloryzacji świadczenia dłużnika,

• względności (stosunek prawny o charakterze względnym).

Prawa i obowiązki finansującego.

Prawa:

• prawo do pobierani pożytków za oddanie rzeczy do używania przez czas określony w umowie, w wysokości ceny lub wynagrodzenia z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego (Art. 709.1.),

• prawo do pobierania rat leasingowych w ustalonych umownie terminach, jeżeli rzecz nie zostanie wydana korzystającemu w terminie z winy korzystającego (Art. 709.3),

• prawo do żądania, w przypadku utraty rzeczy przez korzystającego do natychmiastowej zapłaty na żądanie finansującego rat określonych w umowie z zastrzeżeniem zapisów art 709.5 par 3 i art. 709.6.,

• brak odpowiedzialności wobec korzystającego za wady rzeczy powstałe nie z winy finansującego (Art. 709.8),

• prawo do wypowiedzenia umowy (zgodnie z umownym terminem, jeżeli istnieje, a jeżeli nie to ze skutkiem natychmiastowym) w przypadku gdy korzystający nie utrzymuje rzeczy w należytym stanie, lub nie używa jej zgodnie z umową leasingu lub jej przeznaczeniem, lub nie usunął dokonanych bez zgody finansującego zmian w rzeczy, nie wynikających z jej przeznaczenia lub oddał bez zgody finansującego rzecz do używania osobie trzeciej, lub nie zapłacił co najmniej jednej zaległej raty w terminie dodatkowym wyznaczonym przez finansującego.

Obowiązki:

• zobowiązanie, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do nabycia rzeczy od zbywcy i oddania rzeczy korzystającemu do używania (Art. 709.1.),

• obowiązek wydania rzeczy korzystającemu w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili wydania finansującemu przez zbywcę, wraz z odpisem umowy ze zbywcą lub innych posiadanych dokumentów dotyczących tej umowy (Art. 709.4),

• odpowiedzialność wobec korzystającego za wady rzeczy powstałe z winy finansującego (Art. 709.8),

• obowiązek niezwłocznego poinformowania korzystającego o zbyciu rzeczy (nabywca wstępuje w umowę leasingu jako finansujący) - Art. 709.14.

Prawa i obowiązki korzystającego.

Prawa:

• Prawo do używania rzeczy zgodnie z umową i postanowieniami przepisów KC (Art. 709.1. i 709.9, 709.10),

• uprawnienia z tytułu wad rzeczy (oprócz praw do odstąpienia od umowy) przechodzą z chwilą zawarcia przez finansującego umowy ze zbywcą na korzystającego (wykonanie tych uprawnień nie wpływa na obowiązki korzystającego wynikające z umowy leasingu), ma on również prawo żądać od finansującego odstąpienie od umowy ze zbywcą ze względu na wady rzeczy, jeżeli finansujący jest do tego uprawniony na mocy przepisów prawa lub umowy ze zbywcą (Art. 709.8).

Obowiązki:

• zobowiązanie do zapłaty finansującemu wynagrodzenia pieniężnego w ratach, w wysokości ceny lub wynagrodzenia z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego (Art. 709.1.),

• obowiązek płacenia rat leasingowych w ustalonych umownie terminach, jeżeli rzecz nie zostanie wydana korzystającemu w terminie z winy korzystającego (Art. 709.3),

• obowiązek poinformowania finansującego o utraceniu rzeczy i natychmiastowej zapłaty za żądanie finansującego rat określonych w umowie z zastrzeżeniem art. 709.5 par 3 i art. 709.6.,

• obowiązek utrzymania rzeczy w należytym stanie oraz ponoszenie ciężarów związanych z własnością i posiadaniem (Art. 709.7).

Leasing umożliwia nieangażowanie własnych środków pieniężnych w unowocześnienie i rozszerzanie parku maszynowego i przeznaczenie ich na środki obrotowe firmy.

Korzystający, biorąc przedmioty do używania niezbędne dla jego działalności gospodarczej, lub potrzebne do życia codziennego w przypadku osoby fizycznej, ma możliwość alternatywnego wykorzystania środków, które musiałby przeznaczyć na zakup tych przedmiotów.

Korzystanie z leasingu ułatwia dostęp do nowych technologii, pozwala na rozszerzenie działalności i zwiększenie zdolności produkcyjnych.

Zastosowanie finansowania zewnętrznego w formie leasingu operacyjnego nie pogarsza zdolności kredytowej firm, które sporządzają bilans - struktura pasywów nie ulega pogorszeniu z punktu widzenia wskaźników oraz oceny wiarygodności finansowej.

Leasing ma również zalety w stosunku do tradycyjnego kredytu. Leasing, w porównaniu z kredytem, zwykle charakteryzuje się uproszczoną procedurą akceptacji klientów, w przypadku leasingu okres decyzyjny i czas uruchamiania finansowania jest na ogół krótszy.

Większość firm leasingowych nie wymaga dodatkowych opłat i prowizji.

W przypadku leasingu istnieje również możliwość dostosowania struktury rat leasingowych do indywidualnych potrzeb korzystających, np. sezonowych przychodów.

Finansujący, będąc właścicielem przedmiotu w całym okresie trwania umowy na ogół dokonuje jego ubezpieczenia, tak więc z uwagi na dużą skalę działalności i stałą współpracę z ubezpieczycielami finansujący oferuje korzystającym korzystne stawki ubezpieczenia, a także może wspomóc przy likwidacji szkody.

O zaletach leasingu świadczy najlepiej jego popularność w praktyce obrotu gospodarczego.

Pamiętać jednak oczywiście należy również o jego wadach, związanych głównie z kwestią własności. Jeśli korzystający nie jest zainteresowany przejęciem własności rzeczy po okresie przewidzianym w umowie leasingu - rzecz może wtedy być np. przestarzała technologicznie, wtedy leasing jest dość kosztowną formą finansowania działalności gospodarczej. Z drugiej strony finansujący jest raczej zainteresowany przeniesieniem własności rzeczy na korzystającego, ponieważ rzecz jest dla finansującego użyteczna tylko, jeśli jest w stanie oddać ją w leasing (np. drugiemu korzystającemu).

Umowa dzierżawy.

Na podstawie umowy dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz (Art. 693 §1).

Umowa dzierżawy w swej konstrukcji prawnej jest podobna do umowy najmu. Podobnie jak umowa najmu jest to umowa zobowiązująca, konsensualna, odpłatna i wzajemna. Rożnie się od umowy najmu tym, że:

1. dzierżawca nie tylko używa cudzej własności za zapłatą czynszu, ale również ciągnie z tej rzeczy pożytki.

2. z tego względu czynsz dzierżawny, w odróżnieniu od czynszu najmu, może być wyrażony także w ułamkowej części pożytków (art. 693 §2). W takim wypadku umowa taka ma charakter losowy, ponieważ wysokość czynszu zależy każdorazowo od wysokości plonów, czyli od urodzaju.

3. Przedmiotem dzierżawy mogą być nie tylko rzeczy, ale również prawa (art. 709).

Ze względu na podobieństwo charakteru umowy dzierżawy do umowy najmu - o ile nic innego nie wskazano w przepisach o dzierżawie, znajdują do niej zastosowanie przepisy dotyczące najmu - stosunek stron musi polegać na wzajemnym zaufaniu (art. 698 § 1 i 2 k.c.)

Przedmiotem umowy dzierżawy mogą być rzeczy ruchome lub nieruchomości przynoszące pożytki (np. pożytki naturalne w postaci płodów rolnych, lub inne stanowiące według zasad prawidłowej gospodarki normalny dochód z rzeczy, oraz pożytki cywilne w postaci dochodów, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego, np. czynsz). Przedmiotem dzierżawy mogą być np. nieruchomość rolna, przedsiębiorstwa, zwierzęta dające pożytki, papiery wartościowe, a także prawa.

Stosunek prawny nawiązany przez zawarcie umowy dzierżawy rodzi świadczenia ciągłe, pociągające za sobą czasowe używanie, czasowe pobieranie pożytków i czasowe płacenie czynszu. Czasookres tych świadczeń może zostać podany w dwojaki sposób - na czas określony lub przez oznaczenie, że umowa zostaje zawarta na czas nieoznaczony.

Umowa dzierżawy może zostać zawarta w dowolnej formie, z tym, że umowa na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie, ponieważ w razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nieoznaczony. Również umowy zawarte na okres krótszy niż jedne rok ze względu na możliwe tzw. utrudnienia dowodowe co do wysokości czynszu powinny mieć formę pisemną. Jeżeli jednak strony w zamiarze zapobieżenia dorozumianemu kontynuowaniu dzierżawy zastrzegły w umowie, że ich oświadczenie woli co do przedłużania powinno być dokonane pod rygorem nieważności na piśmie, to niezachowanie tej formy wyłącza możność powoływania się przez dzierżawcę na wyrażenie przez wydzierżawiającego w jakikolwiek inny sposób woli przedłużania tej dzierżawy.

Umowa dzierżawy zawarta na okres dłuższy niż 30 lat, po upływie tego czasu uważana jest za zawartą na czas nieoznaczony.

Należy zaznaczyć, że wydzierżawiający nie musi być właścicielem przedmiotu dzierżawy, wystarczy że ma on możliwość zapewnienia dzierżawcy używania przedmiotu dzierżawy i pobierania pożytków jakie on przynosi.

Dzierżawca - w określonej sytuacji - może rościć sobie prawa co do dzierżawionej nieruchomości. Sytuacja taka ma miejsce, gdy przedmiotem dzierżawy jest nieruchomość rolna i gdy umowa została zawarta na czas określony, dłuższy niż 3 lata, lub faktycznie trwała, przez co najmniej 10 lat, wtedy dzierżawcy przysługuje ustawowe prawo pierwokupu (wg art. 695 § 2). Przy czym faktyczne trwanie umowy polega na tym, że obie strony - bez formalnego porozumienia w kwestii przedłużenia umowy - zachowują się tak jakby nadal były związane umową.

Naruszenie tego prawa - np. poprzez zbycie nieruchomości drogą sprzedaży przez wydzierżawiającego - bez zachowania prawa pierwokupu przysługującego dzierżawcy powoduje bezwzględną nieważność umowy sprzedaży.

W przypadku zbycia nieruchomości, nabywca wstępuje w stosunek prawny na miejsce zbywcy, a więc automatycznie staje się wydzierżawiający - może się zdarzyć więc, że nabędzie grunt razem z dzierżawcą.

Szczególne zasady dotyczą dzierżawy nieruchomości rolnej:

1. o ile umowa nie stanowi inaczej, dzierżawę gruntu rolnego można wypowiedzieć na jedne rok naprzód na koniec roku dzierżawnego.

2. sytuacja w której przy zakończeniu dzierżawy dzierżawca pozostawia - zgodnie ze swym obowiązkiem zasiewy, może on żądać zwrotu poniesionych nakładów na te zasiewy - pod warunkiem, że wbrew wymaganiom prawidłowej gospodarki - nie otrzymał odpowiednich zasiewów przy rozpoczęciu dzierżawy.

Wskutek zawarcia umowy dzierżawy na wydzierżawiający ciążą następujące obowiązki:

1. obowiązek wydania dzierżawcy rzeczy wydzierżawianej w stanie przydatnym do umówionego użytku,

2. obowiązek ponoszenia kosztów koniecznych napraw obciążających wydzierżawiającego, jeżeli bez dokonania tych napraw rzecz nie jest przydatna do umówionego użytku, a dzierżawca wyznaczył wydzierżawiającemu odpowiedni termin do ich wykonania i termin ten minął bezskutecznie.

Obowiązki ciążące na dzierżawcy to:

1. obowiązek płacenia czynszu,

2. obowiązek wykonania swego prawa zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki, dzierżawca bez zgody wydzierżawiającego nie może zmienić przeznaczenia przedmiotu dzierżawy (Art. 696 k.c.),

3. obowiązek dokonywania na napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawy w stanie nie pogorszonym, - w takiej sytuacji niezależnie od wielkości i kosztów napraw obciążają one dzierżawcę (wg art. 697 k.c.).

Dzierżawca nie może oddawać przedmiotu dzierżawy osobie trzeciej do bezpłatnego używania ani go poddzierżawić, czy podnajmować, chyba, że wydzierżawiający udzieli stosownej zgody (art. 698). Nie zastosowanie się do ww. zapisu upoważnia wydzierżawiającego do wypowiedzenia umowy w trybie natychmiastowym.

Czynsz dzierżawny jest płatny co do zasady z dołu i w okresach dłuższych, jest to konsekwencja ekonomicznego sensu dzierżawy - dzierżawca ma prawo do pobierania pożytków z przedmiotu dzierżawy, a czynsz może być określony jako ułamkowa część pożytków (powinna odnosić się do ściśle wskazanego okresu) stąd jest płacony raczej z dołu, gdy dzierżawca już zebrał plony. W razie ułamkowo określonego czynszu wydzierżawiający ponosi ryzyko, gdyż czynsz jest wprost proporcjonalny do rozmiaru pożytków przynoszących przez przedmiot dzierżawy.

Terminy płatności czynszu mogą być określone w umowie w sposób dowolny - płatny z dołu lub z góry, periodycznie lub jednorazowo. W przypadku braku wskazań termin czynszu - jest pobierany półrocznie z dołu (art. 699 k.c.).

Czynsz z tytułu umowy dzierżawy może być zastrzeżony w pieniądzach lub innego rodzaju świadczeniach. W wypadku gdy określenie czynszu nie było możliwe w samej umowie, powinna ona wskazywać środki i sposoby według których będzie można w przyszłości ustalić dokładnie postać i wielkość czynszu.

Dzierżawca może żądać obniżenia czynszu przypadającego za dany okres gospodarczy - jeśli w skutek okoliczności za które nie ponosi odpowiedzialności i które nie dotyczą jego osoby, zwykły przychód dzierżawy uległ znacznemu zmniejszeniu (art. 709 k.c.). Obniżenie czynszu może odnosić się jedynie do okresu, w którym zwykły przychód uległ zmniejszeniu. Taka możliwość istnieje bez względu na fakt, że w następnym okresie dzierżawca osiągnie przychody wyrównujące stratę wywołaną tymi ujemnymi okolicznościami.

Wydzierżawiając ma prawo domagać się odsetek ustawowych w razie opóźnień w zapłaceniu czynszu. W sytuacji opóźnienia dzierżawcy w płatnościach o co najmniej dwa pełne okresy płatności, a wypadku gdy czynsz jest płatny rocznie - o ponad trzy miesiące - wydzierżawiając ma możliwość wypowiedzenia umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia. Jednak powinien on uprzedzić dzierżawcę o zamiarze skorzystania z przysługującemu mu prawa udzielając dzierżawcy dodatkowego trzymiesięcznego terminu. Uregulowanie przez dzierżawcę należności w tym terminie pozbawia wydzierżawiającego prawa do wypowiedzenia umowy bez zachowania terminu wypowiedzenia. Natomiast przypadku nieuregulowania należności w tym dodatkowym terminie - i zamiarze zakończenia stosunku dzierżawy przez wydzierżawiającego - wymagane jest, aby wydzierżawiając złożył jeszcze jedno stosowne oświadczenie woli.

Kwestie zakończenia dzierżawy i rozliczenia stron regulują art. 704-707 k.c. Po zakończeniu dzierżawy dzierżawca zobowiązany jest zwrócić wydzierżawiającemu przedmiot dzierżawy przeprowadzić właściwe rozliczenie. W przypadku gdy do zakończenia dzierżawy dochodzi przed upływem roku dzierżawczego, dzierżawca zobowiązany jest do zapłacenia czynszu w takim stosunku w jakim pożytki, które pobierał lub mógł pobrać w całym roku pozostają do pożytków całego roku dzierżawczego.

Roszczenia wynikłe ze stosunku dzierżawy takie jak:

1. roszczenia wydzierżawiającego o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy,

2. roszczenia dzierżawcy o zwrot nakładów na rzecz ,

3. roszczenia o zwrot nadpłaconego czynszu

ulegają rocznemu przedawnieniu, pozostałe roszczenia przedawniają się na ogólnych zasadach.

Inne spotykane w działalności gospodarczej umowy to:

- umowa zlecenia - przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do wykonania określone czynności prawnej dla dającego zlecenie. Zlecenie może być zarówno odpłatne jak i nieodpłatne. Obowiązkiem zleceniobiorcy jest wykonanie usługi, a więc dokonanie określonej w umowie czynności prawnej. Sposób wykonania może być dowolny lub też zleceniodawca udzieli wskazówek lub instrukcji, które zleceniobiorca jest zobowiązany respektować (art. 734-757 k.c.). Przyjmujący zlecenie jest także zobowiązany do informowania zleceniodawcy o przebiegi sprawy, a z chwilą zakończenia do złożenia sprawozdania (art. 790 k.c.). Dający zlecenie jest zobowiązany do zwrotu wydatków, które zleceniobiorca poczynił w celu należytego wykonania zlecenie (art. 742 k.c.), a na żądanie zleceniobiorcy winien udzielić zaliczki (art. 743 k.c.). Jeżeli zlecenie jest odpłatne, to zleceniodawca m obowiązek wypłacić wynagrodzenie, zgodnie z urzędową taryfą lub umową stron lub odpowiadające wykonanej pracy (art. 755 k.c.).

- umowa spółki cywilnej - przez umowę spółki cywilnej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860-875 k.c.).

- umowa o prace budowlane - przez umowę o prace budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia (art. 647-658 k.c.).

- umowę dostawy - przez umowę dostawy dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz ich dostarczenia częściami albo periodycznie, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i do zapłacenia ceny (art. 605-6010k.c.).

- umowa pożyczki - dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku tej samej jakości (art. 720-724 k.c.).

Powyższe wyliczenia z pewnością nie wyczerpują wszystkich zagadnień związanych z problematyką umów w obrocie cywilnoprawnym. Zgodnie bowiem z przyjętym w polskim prawie zasadą swobodnych umów, ich treść zależy od woli stron zaś rozwój stosunków gospodarczych powoduje, iż coraz częściej sięga się do umów nienazwanych (nie uregulowanych wprost w kodeksie cywilnym) i wówczas jedyną granicą przyznanej stronom swobody staje się ustawa, i zasada współżycia społecznego.

Wykład V - pytania kontrolne:

1. Podaj definicję umowy.

2. Jakie trzy sposoby zawierania umów przewiduję kodeks cywilny?

3. Co to jest zadatek?

4. Wymień 3 umowy o przeniesienie praw.

5. Podaj przykład umowy o świadczenie usług.

6. Jakie są istotne cechy umowy najmu?

7. Podaj przykład 2 klauzul niedozwolonych prawie polskim.

8. Kto to jest konsument?

9. Co to są umowy zawierane na odległość?

10. Scharakteryzuj umowę sprzedaży.

11. Scharakteryzuj umowę najmu.

12. Czym różni się leasing operacyjny od finansowego?

13. Na czym polegają zalety leasingu?

14. Scharakteryzuj umowę zlecenia.

15. Na czym polega rękojmia za wady fizyczne?

16. Czym różni się gwarancja od rękojmi?

WYKŁAD VI - PRAWO DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ. (CZ. 1)

Temat 1: Ustrój gospodarczy w Polsce.

Konstytucja RP określa podstawowe zasady ustroju gospodarczego Polski. Są to:

• zasada społecznej gospodarki rynkowej;

• zasada wolności gospodarczej;

• zasada własności prywatnej;

• zasada wolności wyboru zawodu oraz idea solidarności i dialogu społecznego.

W Art. 20 Konstytucja określa expressis verbis zasadę społecznej gospodarki rynkowej: „Społeczna gospodarka rynkowa […] stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.” Źródeł tej zasady należy poszukiwać w doktrynie reprezentowanej przez szkołę fryburską Koncepcja społecznej (socjalnej) gospodarki rynkowej rozwinęła się w RFN w połowie lat 60-tych XX wieku i na trwałe ukształtowała ustrój gospodarczy współczesnego państwa gospodarki rynkowej. Zakłada ona, że wolny rynek jest mechanizmem najlepiej społecznie przygotowanym dla podziału dóbr o ograniczonej ilości. Tylko tam, gdzie rynek nie może wypełnić swych funkcji społecznych, ma wkraczać państwo, którego zadaniem jest zabezpieczenie socjalne obywateli (zapewnienie równości szans, humanizacja pracy). Podstawą gospodarki jest wolność uczestników rynku, wolna konkurencja, z drugiej strony dopuszczalne jest świadome kształtowanie gospodarki przy pomocy polityki gospodarczej państwa, a nawet planowanie dotyczące przede wszystkim skali makroekonomicznej.

Kolejną zasadą jest zasada wolności gospodarczej. Konstytucja w Art. 20 stanowi, że: „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej jest podstawą ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”.

Wolność gospodarcza oznacza zagwarantowaną przez prawo swobodę podejmowania działalności gospodarczej, jej organizowania (w tym wyboru formy organizacyjno - prawnej) i samodzielność w jej prowadzeniu. Zasada ta związana jest ze swobodą konkurencji na rynku.

Wolność gospodarcza podlega ochronie konstytucyjnej. Jak wynika z art. 22 dopuszczalne jest ograniczenie wolności gospodarczej, ale tylko „w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny”. Ustawodawca nie traktuje wolności gospodarczej w sposób absolutny, formułuje on granice tego prawa, którymi są interes publiczny.

Podstawą ustroju gospodarczego Polski jest też, jak stanowi art. 20 Konstytucji, własność prywatna. Konstytucja dopuszcza istnienie własności publicznej, która znajduje się we władaniu Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Odrębne ustawy określają zasady gospodarowania mieniem tych podmiotów. W związku z powyższym wyróżniamy następujące rodzaje własności: własność prywatną, własność państwową i własność komunalną.

Własność jako najszersze prawo podmiotu do rzeczy jest szczególnie chroniona już na poziomie Konstytucji. W art. 21 ust. 1 i 2 ustawodawca postanowił, że: „Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia” oraz „Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem”. Zasady i tryb wywłaszczenia reguluje ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. nr 46 z 2000 r., poz. 543).

Art. 20 Konstytucji określa również dwie pozostałe zasady ustroju gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej: wolność wyboru zawodu oraz ideę solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. O ile bowiem pierwsza z nich nie nastręcza szczególnych trudności interpretacyjnych, jest bowiem rozwinięta w przepisach ogólnych kodeksu pracy (art. 10 §1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy, Dz. U. nr 24 z 1974 r. ze zm., poz. 141), o tyle zdaniem niektórych autorów, użyte w art. 20 Konstytucji zwroty „solidarność”, „dialog”, i „współpraca partnerów społecznych” nie dają się precyzyjnie zdefiniować prawnie.

Można na podstawie doktryny przyjąć następującą interpretację tych pojęć:

Solidarność - oznacza wzajemne wspieranie się i pomoc w potrzebie;

Dialog - jest to zorganizowana wymiana informacji i opinii skierowana ku uzyskaniu porozumienia podmiotów o odmiennych zapatrywaniach lub interesach;

Współpraca partnerów społecznych - partnerami społecznymi są przede wszystkim pracobiorcy reprezentowani przez związki zawodowe i pracodawcy reprezentowani przez odpowiednie zrzeszenia i samorządy gospodarcze. Ponadto wśród partnerów społecznych uwzględnić trzeba rolników oraz przedstawicieli administracji państwowej i samorządu terytorialnego. Przedstawiciele organów władzy publicznej nie prezentują jednak własnych interesów, lecz występują w charakterze reprezentantów interesów państwa lub wspólnot samorządowych i grają rolę mediatorów mediatorów sporach toczących się na linii pracodawcy - pracobiorcy. Instytucją mającą służyć dialogowi i współpracy partnerów społecznych jest w Polsce tzw. Komisja Trójstronna (rząd, pracodawcy, pracobiorcy).

Zasada wolności gospodarczej oraz pozostałe zasady jako podstawowe prawa i wolności obywatelskie podlegają również bezpośredniej ochronie Konstytucyjnej na podstawie przepisów art. 77 - 85 Ustawy Zasadniczej, które regulują środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela, m. in. prawo żądania wynagrodzenia za doznaną szkodę wskutek niezgodnego z prawem działania władz, skargę do Trybunału Konstytucyjnego czy wystąpienie do Rzecznika Praw Obywatelskich.

Uruchamianie i prowadzenie działalności gospodarczej na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej zostało uregulowane ustawą z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej.

Pojęcie działalności gospodarczej .

Definicja działalności gospodarczej została sformułowana w ustawie Prawo działalności gospodarczej w sposób ogólny - możliwa jest bardzo szeroka interpretacja poszczególnych elementów, składających się na budowę owej definicji: "Działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy jest zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły". Pojęcie działalności gospodarczej stało się przedmiotem wielu orzeczeń sądowych, z których wynika rozszerzająca wykładnia tego przepisu. Przytoczyć należy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, w którym czytamy: (...) pojęcie działalności gospodarczej nie sprowadza się tylko do procesów technologicznych i zjawisk ekonomicznych zachodzących w toku działalności wytwórczej, budowlanej, handlowej i usługowej prowadzonej w celach zarobkowych i na rachunek podmiotu, ale obejmuje także czynności faktyczne i prawne związane np. z uzyskaniem środków produkcji, jeżeli czynności te lub działania nie są zabronione przez prawo. Podobne stanowisko przyjął Sad Najwyższy, na podstawie którego orzecznictwa została wyprowadzona tzw. „definicja sądowa działalności gospodarczej”.

Mimo generalnego stanowiska orzecznictwa i doktryny, iż pojęcie działalności gospodarczej należy rozumieć szeroko, w literaturze przedmiotu uważano, iż istnieje wiele wyjątków od postrzegania danego przejawu działania ludzkiego, jako działalności gospodarczej. Nie będą wobec powyższego działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej czynności wykonywane w ramach: stosunku pracy (art. 22 § 1 k.p.), udzielonego pełnomocnictwa, dzierżawy przedsiębiorstwa. Należy również pamiętać, iż działalność gospodarcza ma charakter obiektywny, czyli stwierdzenie prowadzenia działalności gospodarczej nie podlega ocenie samego przedsiębiorcy. Biorąc jednocześnie pod uwagę, iż pojęcia budujące zakres przedmiotowy działalności gospodarczej są w znacznym stopniu nieostre, stwarza to konieczność regulowania powyższej kwestii przez orzecznictwo. W ten sposób w wielu orzeczeniach przyjęto, iż działalność gospodarcza nie występuje na przykład w przypadku: wymiany kaset na własne potrzeby, wynajmowania pomieszczeń we własnym domu, wynajmowania lokali, lokowania na rachunkach bankowych własnych środków finansowych, budownictwa komunalnego organów samorządu terytorialnego, okresowego sprawdzania narzędzi pomiarowych, wykonywania czynności przez agentów ubezpieczeniowych, działalności gospodarczej i propagandowej w zakresie planowania rodziny itd.

Zakres przedmiotowy działalności gospodarczej.

Przepis art. 2 ust. l ustawy prawo działalności gospodarczej wskazuje, jakie dziedziny ustawodawca zaliczył do działalności gospodarczej. Są nimi mianowicie: działalność wytwórcza, budowlana, usługowa, handlowa, a także poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych. W stosunku do ustawy o działalności gospodarczej nastąpiła zmiana, polegająca na rozszerzeniu zakresu przedmiotowego pojęcia działalności o ostatni z wymienionych rodzajów.

Lista rodzajów działalności gospodarczej określona w art. 2 ust. l w ustawie Prawo działalności gospodarczej, mimo iż zawiera jedynie cztery pozycje, jest dość pojemna- ustawodawca chciał objąć formułą działalności gospodarczej jak największą liczbę przejawów aktywności gospodarczej człowieka. Rozwiązania problemu, co należy rozumieć pod poszczególnymi rodzajami działalności gospodarczej, należy szukać w rozporządzeniu Rady Ministrów z 07.10.1997r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności.

Pojęcie działalności wytwórczej obejmuje czynności, które prowadzą do wytworzenia produktu materialnego, ale także wydobycie lub pozyskanie surowców mineralnych oraz ich przetworzenie, uszlachetnianie, jak również czynności towarzyszące wydobyciu i produkcji np. poszukiwanie zasobów mineralnych, robót wiertniczych i związanych z nimi robót budowlano - montażowych i magazynowych.

Działalność budowlana zgodnie z ustawą. Prawo budowlane obejmuje projektowanie, budowę utrzymanie i rozbiórkę obiektów budowlanych. W pojęciu działalności budowlanej mieszczą się więc roboty budowlane, obejmujące budowę, a także prace polegające na montażu, remoncie, rozbiórce obiektu budowlanego, prace dotyczące urządzania i wyposażania wnętrz, jeżeli ich realizacja wynika wykonania obiektu budowlanego i jest niezbędna w jego funkcjonowaniu.

Pod pojęciem handlu należy rozumieć zakup lub sprzedaż towaru bądź usługi. Może być wykonywany w sposób hurtowy lub detaliczny, mieć zasięg krajowy lub międzynarodowy.

Pojęcie to obejmuje handel hurtowy i detaliczny nowymi i używanymi towarami prowadzony przez sklepy, domy towarowe, na straganach i targowiskach, przez domokrążców i komiwojażerów, domy aukcyjne i w inny sposób poza siecią sklepową wykonywany na własny rachunek lub jako sprzedaż komisowa, a także dokonywane na własny rachunek operacje zwyczajowo związane

z handlem (sortowanie, składowanie, przepakowywanie).

Pojęcie usług rozpatrujemy w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z 18.03.1997r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług. W świetle powyższego usługi obejmują:

1) wszelkie czynności świadczone na rzecz jednostek gospodarczych prowadzących działalność o charakterze produkcyjnym, nie tworzące bezpośrednio nowych dóbr materialnych, tzn. usługi dla celów produkcji;

2) wszelkie czynności świadczone na rzecz jednostek gospodarki narodowej oraz na rzecz ludności, przeznaczone dla celów konsumpcji indywidualnej, zbiorowej i ogólnospołecznej.

W szczególności usługami są:

l) czynności o charakterze naprawczym, remontowym, konserwacyjnym, z wyłączeniem napraw gwarancyjnych wykonywanych przez producenta siłami własnymi;

2) czynności będące współdziałaniem w procesie produkcji, ale nie tworzące bezpośrednio nowych dóbr, w tym zwłaszcza:

a) roboty instalacyjne i montażowe na miejscu przeznaczenia wyrobu,

b) współdziałanie w procesie produkcji na zlecenie producenta,

c) niektóre szczególne czynności usługowe, jak np. przerób odpadów promieniotwórczych, złomowanie statków, dystrybucja energii elektrycznej;

3) czynności z zakresu budownictwa, handlu, transportu i łączności;

4) czynności zaspokajające potrzeby fizyczne i psychiczne człowieka w zakresie oświaty, ochrony zdrowia i opieki społecznej, kultury, wypoczynku i sportu;

5) czynności zaspakajające potrzeby porządkowo-organizacyjne społeczeństwa w zakresie administracji publicznej, obrony narodowej i wymiaru sprawiedliwości;

6) pozostałe czynności usługowe związane z różnego rodzaju przedsiębiorczością.

Pojęcie działalności gospodarczej polegającej na poszukiwaniu, rozpoznawaniu eksploatacji zasobów naturalnych doprecyzowane zostać może na podstawie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, a także ustawy o Rybołóstwie morskim. Obejmuje ono między innymi: wykonywanie prac geologicznych, wydobywanie kopalin ze złóż, ochronę złóż kopalin, wód podziemnych i innych składników środowiska w związku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin, bezrozbiórkowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze.

Cechy działalności gospodarczej.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy Prawo działalności gospodarczej działalnością gospodarczą jest działalność:

- zarobkowa,

- wykonywana w sposób zorganizowany,

- wykonywana w sposób ciągły.

Regulacja art. 2 ust. l ustawy o działalności gospodarczej wymieniała jako cechy działalności gospodarczej prowadzenie jej „w celach zarobkowych i na własny rachunek”. Pierwszy element „celów zarobkowych”- występuje również obecnie, jednakże w nieco odmiennym znaczeniu. Zmiana ta została podyktowana zastrzeżeniami, jakie budziło dotychczasowe sformułowanie. Po pierwsze, mogło ono wskazywać na wymaganą konieczność wielości celów. Po drugie, pojęcie „celów” ma charakter subiektywny, w związku z czym trudno je precyzyjnie określić. W obecnej regulacji nastąpiło zobiektywizowanie „zarobkowego” wymogu działalności tzn. działalność jest zarobkowa, niezależnie od oczekiwań przedsiębiorcy. Drugi element - „na własny rachunek”- został zastąpiony zbliżonym znaczeniowo sformułowaniem - „we własnym imieniu”, które określa przedsiębiorcę w art. 2 ust. 2 a nie jak dotychczas działalność. Dwie ostatnie cechy obecnego uregulowania stanowią nowość w porównaniu z poprzednią ustawą. Jednakże wykazują one podobieństwo do ukształtowanych przez judykaturę cech działalności gospodarczej. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego działalność gospodarczą charakteryzuje:

a) zawodowy charakter,

b) powtarzalność podejmowanych działań,

c) podporządkowanie się regułom rynku,

d) uczestnictwo w obrocie gospodarczym .

Działalność gospodarcza jest działalnością zarobkową. Zdefiniowanie tej cechy przysparza pewnych kłopotów. Według niektórych autorów „zarobkowego celu działalności nie należy kojarzyć z osiąganiem dochodów z tej działalności”. Jednakże większość doktryny opowiada się za stanowiskiem, z którego wynika, iż działalność zarobkowa, to taka, przez którą zmierza się do osiągnięcia wymiernego zysku, czyli zarobku, choćby nie zawsze zysk ów występował. Przedsiębiorca powinien dążyć do osiągnięcia zysku, i traktować go jako jak najbardziej pożądany skutek prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Zarobkową więc nie będzie działalność o charakterze społecznym, kulturalnym, opiekuńczym, czy charytatywnym. Charakter zarobkowy działalności związany jest z jej odpłatnością. W jednym ze swych uzasadnień Sąd Najwyższy stwierdził: „Istotne jest aby działalność gospodarcza pozostawała „w obrocie”, a więc była realizowana przez odpłatne (ekwiwalentne) świadczenie wzajemne spełnione w ramach obrotu. Działalnością gospodarczą jest więc tylko działalność zewnętrzna („między przedsiębiorcami”) mająca na celu, np. świadczenie usług osobom trzecim. Nie jest zaś działalnością gospodarczą działalność prowadzona na potrzeby samej osoby prawnej lub zrzeszonych w niej członków.

Działania, które są prowadzone jedynie dla zaspokojenia potrzeb własnych np.: zbieractwo, czy łowiectwo nie mają wobec powyższego charakteru zarobkowego.

Sposób zorganizowany wykonywania działalności jest kolejną cechą działalności gospodarczej. Element ten jest trudno określić jednoznacznie. Bez wątpienia ma on związek z zawodowym, profesjonalnym prowadzeniem działalności gospodarczej. Według niektórych „wiąże się z posługiwaniem się przez przedsiębiorcę nazwą (lub firmą), prowadzeniem księgowości, gromadzeniem dokumentów związanych z działalnością, wyznaczeniem kierownika danej działalności, czy wykorzystaniem składników majątkowych”.

Działalność gospodarcza ma również być wykonywana w sposób ciągły. Oznacza to, iż powinna mieć ona stały, powtarzalny charakter, tak by wyeliminować z pojęcia działalności gospodarczej te rodzaje aktywności, które są jednostkowe (sporadyczne, incydentalne). Ciągłość w tym świetle oznacza zaprzeczenie jednorazowości

i sezonowości. W literaturze jednak spotkać się można również z poglądem, iż cecha ciągłości nie wyklucza prowadzenia działalności gospodarczej do czasu osiągnięcia przez przedsiębiorcę wyznaczonego celu, bądź sezonowo, a nawet jednorazowo.

Przedsiębiorca - podmiot działalności gospodarczej.

Pojęcie przedsiębiorcy zostało określone wart. 2 ust. 2 ustawy Prawo działalności gospodarczej. Zastąpiło ono pojęcie "podmiot gospodarczy", którym posługiwała się ustawa o działalności gospodarczej do momentu terminologicznej zmiany na wyraz "przedsiębiorca" przez ustawę z dnia 20.08.1997 r., - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym. Tak samo jak w przypadku działalności gospodarczej, użyto w definicji przedsiębiorcy zwrotu: "u rozumieniu ustawy". Jednakże w tym przypadku wzbudza on jeszcze większe kontrowersje, ponieważ pojęciem „przedsiębiorca” posługują się liczne akty prawne, a ponad to obowiązują jeszcze dwa inne pojęcia przedsiębiorcy na gruncie obowiązującego prawa. Warto też wspomnieć, iż ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym tworzy swoistą definicję przedsiębiorcy przez podanie gotowego katalogu podmiotów, będących przedsiębiorcami w miejsce wskazania cech określających ów podmiot. Jak widać w prawie polskim nie występuje definicja przedsiębiorcy o charakterze ogólnym. Brak ujednoliconego pojęcia powoduje, iż jego znaczenie należy na użytek konkretnej regulacji.

Zgodnie z art. 2 ust. 2 Prawa działalności gospodarczej przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą." W porównaniu z poprzednią regulacją krąg desygnatów nazwy "przedsiębiorca" został zawężony i doprecyzowany:

- status osób fizycznych został określony przepisami kodeksu cywilnego,

które w szczególności regulują zdolność do czynności prawnych, pozwalającą na bycie przedsiębiorcą i podejmowanie działań związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

- kodeks cywilny wskazuje również, jakie podmioty należy rozumieć pod pojęciem osób prawnych. W świetle art.33 k.c. do kategorii osób prawnych zaliczamy Skarb państwa oraz jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Można wyróżnić dwie grupy wśród osób prawnych. Do jednej zaliczać się będą takie, które mogą prowadzić działalność gospodarczą przez wybór formy działalności, określonej przez prawo. Do drugiej natomiast te, które same stanowią formy organizacyjno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej. Możliwy jest również inny podział, a mianowicie: na osoby, dla których działalność gospodarcza jest celem podstawowym i na takie, dla których jest celem równorzędnym z innymi wyznaczonymi celami.

- trzecim podmiotem wymienionym w art. 2 ust. 2 ustawy Prawo działalności gospodarczej jest „nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego”, która zastąpiła „inne jednostki nie mające osobowości prawnej”. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych zaliczać będziemy do tej grupy: spółki jawne, spółki komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne, spółki partnerskie.

Usunięcie z katalogu podmiotów w definicji przedsiębiorcy „jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej”, a także dodanie ust. 3 do art. 2 ustawy Prawo działalności gospodarczej przesądziło jednoznacznie, iż przedsiębiorcami są wspólnicy spółki cywilnej, a nie spółka jako taka. Zagadnienie podmiotowości gospodarczej spółki cywilnej jako przedsiębiorcy budziło wiele kontrowersji. Dotychczasowe przepisy pozwalały traktować spółkę cywilną jako odrębnego przedsiębiorcę, wyposażonego w tzw. zdolność sadową. Jednakże możliwość ta spotykała się z krytyką w doktrynie. Również orzecznictwo Sądu Najwyższego zmierzało w kierunku stwierdzenia, iż spółka cywilna powstała

na gruncie prawa cywilnego i w związku z tym jest wyłącznie stosunkiem zobowiązaniowym i jako taka nie posiada własnej zdolności prawnej.

Działalność gospodarcza powinna być podejmowana i wykonywana przez przedsiębiorcę w sposób zawodowy i w jego własnym imieniu. Pierwsza z wymienionych cech ma na celu zapewnić fachowość i profesjonalny sposób prowadzenia i wykonywania działalności. Pojęciem „zawodowości” posługuje się Kodeks cywilny, tworząc wzorzec staranności o charakterze obiektywnym, który ma zastosowanie do oceny zachowania dłużnika w stosunkach danego rodzaju. Przyjmuję się, iż w stosunku do podmiotów zajmujących się działalnością gospodarczą obowiązuje zasada zaostrzonej wymagalności i odpowiedzialności. Wobec powyższego zawodowe wykonywanie działalności gospodarczej, to wykonywanie według wymagań staranności profesjonalnej, mającej zapewnić bezpieczeństwo uczestników obrotu, a także chronić interesy kontrahentów, a w szczególności konsumentów.

Podejmowanie i wykonywanie działalności we własnym imieniu jest drugim warunkiem wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę. Wykonywana w ten sposób działalność oznacza, iż jej skutki obciążają podmiot ją wykonujący. Istotą jest więc, kto ponosi odpowiedzialność za podejmowane działania. „We własnym imieniu” nie oznacza samemu. Przedsiębiorca może wykonywać działalność gospodarczą osobiście, bądź z innymi przedsiębiorcami, może również wykonywać ją przez pełnomocnika. W doktrynie już wcześniej zauważono, iż ,,(...) brak osobistego udziału osoby uprawnionej, w danej działalności nie przekreśla jej samodzielnego charakteru. Istotne jest jedynie to, aby wszelkie czynności objęte taką działalnością podejmowane były w imieniu oraz na rachunek i ryzyko prowadzącego działalność gospodarczą”.

Temat 2: Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej.

Ograniczenia swobody podejmowania działalności gospodarczej.

Rodzaje ograniczeń.

Prawne ograniczenia działalności gospodarczej mogą przybierać trzy podstawowe formy:

- koncesji;

- zezwolenia (pozwolenia);

- obowiązkowego wpisu do ewidencji (rejestru).

Koncesja - jest to akt zgody władzy publicznej na podjęcie i prowadzenie działalności gospodarczej zastrzeżonej prawnie na rzecz państwa (stanowi uchylenie monopolu państwowego) lub mającej szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa państwa i obywateli. Koncesja jest udzielana tylko w pewnym zakresie działalności gospodarczej i dla szczególnych celów, co uzasadnia specjalny tryb postępowania przy udzielaniu koncesji i szczególną formę prawną tego aktu (decyzja administracyjna).

Zezwolenie natomiast obejmuje w stosunku do określonego podmiotu zakazu podejmowania i prowadzenia pewnego rodzaju działalności gospodarczej nie objętej monopolem. Obowiązek uzyskania zezwolenia wprowadza się wówczas, gdy wykonywanie tej działalności nie może być wolne i wymaga sprawdzenia, czy przedsiębiorca spełnia warunki wykonywania tej działalności dotyczące ochrony zdrowia i życia ludzkiego, bezpieczeństwa i porządku publicznego, tajemnicy państwowej, zobowiązań międzynarodowych. Udzielenie zezwolenia odbywa się w drodze postępowania administracyjnego, zezwolenie ma formę decyzji administracyjnej.

Wpis do ewidencji (rejestru) działalności gospodarczej stanowi formalny wyraz ujawnienia przez przedsiębiorcę zamiaru prowadzenia działalności gospodarczej. Według przeważających poglądów wpis nie jest warunkiem ani przesłanką legalizacji działalności gospodarczej. Jeżeli chodzi o zakwalifikowanie tej formy kontroli państwa nad podejmowaniem działalności gospodarczej, przyjmuje się zdaniem niektórych autorów, że jest to czynność materialno - techniczna stanowiąca tylko potwierdzenie stanu prawnego umożliwiającego podjęcie działalności gospodarczej.

Koncesja a zezwolenie

Geneza systemu koncesjonowania sięga Francji XVI w. Wtedy to, ukształtował się pewien typ zgody państwa na działalność podmiotów gospodarczych w postaci tzw. koncesji na roboty publiczne. Definicja koncesji na roboty publiczne, która obowiązuje do dziś, mówi o umowie, która zobowiązuje jedną lub więcej osób do wobec administracji publicznej, do wzniesienia określonych urządzeń na własny koszt i własne ryzyko, ale w interesie publicznym, w zamian za ekwiwalent w formie pobierania opłat za korzystanie z tych urządzeń przez obywateli. Jest to więc, jak wynika z definicji, nawiązanie stosunku prawnego w formie umowy między państwem (gminą), a odrębną od niego osobą fizyczną lub prawną, dającą uprawnienie i zobowiązanie do realizacji planów wznoszenia urządzeń publicznych, w zamian za przeniesienie praw do wykonywania kompetencji państwa do pobierania dochodów z tych urządzeń. Bodźcem dla rozwoju systemu koncesjonowania był rozwój techniki w połowie XIX w. Państwo nie było w stanie sprostać potrzebie masowego zaopatrywania ludności w energię, w związku z czym wykorzystywało prywatne przedsiębiorstwa i ich inicjatywy gospodarcze.

Oprócz wyżej omówionego pojęcia koncesjonowania, w Francji istniało również pojęcie pozwolenia. Była to aprobata w formie aktu administracyjnego na rozwijanie określonej działalności, przy czym podjęcie takiej działalności bez tego pozwolenia jest zabronione. W obu przypadkach, koncesjonowania i pozwoleń, brany jest pod uwagę interes ogólny, a konkretnie, udzielenie lub odmowa udzielenia koncesji czy zezwolenia, w dużej mierze zależy, czy działalność jednostki nie będzie naruszała interesu publicznego. Oprócz tej wspólnej cechy, obie instytucje prawne posiadają istotne różnice.

Koncesja.

Koncesja jest aktem administracyjnym, który uprawnia do ściśle określonej działalności gospodarczej (produkcyjnej lub usługowej) w sposób i na warunkach określonych w ustawie, których przestrzeganie podlega kontroli organu wydającego koncesję.

W myśl obowiązującego prawa organ udzielający koncesję może zobowiązać wnioskodawcę do przedstawienia w wyznaczonym terminie określonych informacji i dokumentów mogących uprawdopodobnić, że spełni on warunki wykonywania działalności gospodarczej, które będą określone w koncesji. Działalność objęta koncesjonowaniem ma szczególne znaczenie dla zaspokojenia potrzeb publicznych i dlatego przedmiotem szczególnej regulacji prawnej jest powierzenie jej realizacji podmiotom prywatnym. Postępowanie koncesyjne, czyli, udzielenie, odmowa udzielenia i cofanie koncesji należy do naczelnego lub centralnego organu administracji państwowej, właściwego ze względu na przedmiot działalności.

Następujące działalności gospodarcze wymagają uzyskania koncesji:

1. poszukiwania złóż i wydobywanie kopalin podlegających górniczemu,

2. przetwórstwa i obrotu metalami nieżelaznymi,

3. przetwórstwa i obrotu metalami i kamieniami szlachetnymi,

4. wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją,

5. wytwarzania środków farmaceutycznych i materiałów medycznych,

6. wyrobu, rozlewu, oczyszczania i skażania i odwadniania spirytusu oraz wydzielania spirytusu z innych wyrobów, a także wyrobu i rozlewu wódek,

7. wytwarzania wyrobów tytoniowych,

8. transportu morskiego, lotniczego oraz wykonywania innych usług lotniczych,

9. prowadzenia aptek,

10.obrotu dobrami kultury, powstałymi przed 9. 05. 1945r.

11. obrotu z zagranicą towarami i usługami, określonymi przez Ministra właściwego do spraw współpracy gospodarczej z zagranicą,

12. usług: ochrony osób i mienia, detektywistycznych oraz w sprawach paszportowych,

13. budowy i eksploatacji autostrad i dróg szybkiego ruchu oraz zlokalizowanych przy nich miejsc obsługi podróżnych pojazdów i przesyłek,

14. obrotu hurtowego lekami gotowymi i surowcami farmaceutycznymi przeznaczonymi do produkcji lub sporządzania leków w aptekach oraz artykułami sanitarnymi,

15. usług polegających na zarobkowym przewozie i doręczaniu korespondencji,

16. przenoszenia zapisu dźwięku lub dźwięku i obrazu na taśmy, płyty, kasety, wideokasety i wideopłyty.

Rozpoczęcie postępowania koncesyjnego następuje na wniosek podmiotu zamierzającego podjąć działalność w zakresie objętym koncesjonowaniem. O koncesje mogą ubiegać się podmioty zamierzające dopiero podjąć działalność gospodarcza jak i podmioty posiadające status przedsiębiorcy, uzyskany na drodze wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub wpisu do właściwego rejestru sadowego. Jednakże, podmioty, które nie mogą prowadzić działalności gospodarczej, nie mają możliwości złożenia wniosku o rozpoczęcie postępowania koncesyjnego. Wniosek o udzielenie koncesji powinien zawierać w szczególności dane charakteryzujące przedsiębiorcę- jego oznaczenie (imię i nazwisko lub nazwa firmy), siedzibę i adres, numer w rejestrze przedsiębiorców, rodzaj i zakres działalności, na którą ma być wydana koncesja, informacje określone w przepisach odrębnych ustaw.. Wniosek musi być poparty odpowiednimi dokumentami, wskazującymi na spełnienie wszelkich wymogów technicznych, organizacyjnych i finansowych. Postępowanie koncesyjne opiera się, co do zasady na przepisach k.p.a., z modyfikacjami wynikającymi z przepisów szczególnych, odnoszącymi się przede wszystkim do wniosku o udzielenie koncesji, treści samej koncesji oraz cofnięcia samej koncesji.

Udzielenie koncesji oznacza przyznanie konkretnemu koncesjonariuszowi prawa do wykonywania działalności gospodarczej zastrzeżonej na rzecz państwa lub gminy. W wyniku udzielenia koncesji następuje przyznanie prawa do podjęcia działalności gospodarczej objętej koncesjonowaniem, co jest równoznaczne z rezygnacją przez państwo z wykonywania swego monopolu w zakresie określonym w koncesji. Rezygnacja ta nie ma jednak charakteru trwałego. Koncesji udziela się na czas oznaczony, nie krótszy niż 2 lata i nie dłuższy niż 50 lat. Wydanie koncesji na czas oznaczony, może nastąpić na żądanie wnioskodawcy lub z urzędu, gdy zachodzą okoliczności, które uzasadniają odmowę udzielenia koncesji lub ograniczenia zakresu i przedmiotu działalności gospodarczej w stosunku do treści wniosku o udzielenie koncesji ze względu na zagrożenie interesu gospodarki narodowej, obronności lub bezpieczeństwa państwa albo zagrożenie bezpieczeństwa lub byt osobisty obywateli. Co więcej organ koncesyjny może cofnąć przyznana koncesje, co potwierdza terminowy charakter prawa przyznanego w drodze koncesji.

Organ koncesyjny może określić w treści koncesji podstawowe warunki wykonywania tej działalności. Zamieszczenie tych warunków zależy od swobodnego uznania organu koncesyjnego. Ponadto organ ten, wydając koncesję, może ograniczyć zakres i przedmiot działalności gospodarczej określony we wniosku. Ograniczenie to może nastąpić ze względu na okoliczności uzasadniające odmowę udzielenia koncesji.

Odmowa może nastąpić, gdy zdaniem organu, przedsiębiorca nie spełnia znanych mu z ustawy lub przekazanych przez organ informacji na temat warunków wykonywania działalności gospodarczej, a także ze względu na następujące okoliczności:

- zagrożenie interesu gospodarki,

- zagrożenie bezpieczeństwa lub dóbr osobistych obywateli,

- zagrożenie obronności lub bezpieczeństwa państwa,

- brak rękojmi należytego wykonywania działalności gospodarczej przez wnioskodawcę lub spełnienia warunków wymaganych przez organ koncesyjny albo brak zabezpieczenia majątkowego.

Cofnięcie lub ograniczenie zakresu udzielonej koncesji następuje w drodze decyzji:

1. jeżeli nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie uchybienia stwierdzone w kontroli,

2. jeżeli prowadzone działalność rażąco narusza warunki określone w ustawie,

3. wystąpiły przyczyny uzasadniające odmowę udzielenia koncesji,

4. jeśli zaprzestano prowadzenia działalności gospodarczej lub została ona zakazana prawomocnym orzeczeniem sądu.

Ustawa przewiduje udzielenie w formie decyzji przyrzeczenia wydania koncesji (promesy). Termin ważności promesy nie może być krótszy niż 6 m-cy; w okresie jej ważności nie można odmówić wydania koncesji na działalność określoną w przyrzeczeniu, chyba że uległ zmianie stan faktyczny lub prawny podany we wniosku o wydanie przyrzeczenia.

Organ koncesyjny może cofnąć bądź ograniczyć zakres lub przedmiot działalności gospodarczej objętej koncesją. Przyczyny uzasadniające podjecie tego rodzaju decyzji wymienione są taksatywnie w ustawie o działalności gospodarczej i obejmują następujące sytuacje:

• Nie usunięcie w terminie wyznaczonym przez organ koncesyjny uchybień ustalonych w wyniku kontroli koncesjonowanej działalności gospodarczej,

• Rażącego uchybienia przez koncesjonariusza warunkom wykonywania koncesji określonych w drodze decyzji koncesyjnej takich jak: przetwórstwo i obrót metalami nieżelaznymi, prowadzenie aptek oraz usługi ochrony osób i mienia, usług detektywistycznych i w sprawach paszportowych,

• Zagrożenia interesu gospodarki narodowej, obronności i bezpieczeństwa państwa, lub bezpieczeństwa i dóbr osobistych obywateli,

• Prowadzenie przetwórstwa i obrotu surowcami wtórnymi metali nieżelaznych z naruszeniem obowiązku ewidencjonowania umów sprzedaży, ewidencji zbywców surowców wtórnych oraz obowiązek przyjmowania oświadczeń o pochodzeniu tych materiałów,

• Zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej lub prawomocnego orzeczenia sądu zakazującego osobie fizycznej prowadzenia działalności gospodarczej objętej koncesją.

Postępowanie w sprawach cofnięcia bądź ograniczenia zakresu koncesji może zostać wszczęte z urzędu lub na wniosek koncesjonariusza, w zależności od zaistniałych przesłanek. Ograniczenie zakresu lub przedmiotu działalności bądź cofniecie koncesji z urzędu musi być poprzedzone precyzyjnym i jednoznacznym ustaleniem stopnia i zakresu naruszenia warunków wykonywania działalności gospodarczej, a uzasadnienie wydanej decyzji powinno wykazywać powody wyboru takiego, a nie innego środka. Cofniecie koncesji z urzędu wymaga ponadto przeprowadzenia czynności kontrolnych na zasadach określonych w ustawie o działalności gospodarczej. Samo wezwanie podmiotu kontrolowanego do usunięcia uchybień jest jednak tylko aktem postępowania kontrolnego. Dopiero niezastosowanie się do takiego wezwania stanowi przesłankę do wydania w trybie procesowym decyzji administracyjnej, rozstrzygającej o cofnięciu koncesji albo o ograniczeniu jej zakresu.

Zezwolenia.

Zezwolenie, tak samo jak koncesja jest trudnym terminem do zdefiniowania. Dlatego też, najlepszym sposobem będzie odwoływanie się od obowiązujących norm i procedur charakterystycznych dla tego pojęcia. Zezwolenie jest aktem ukierunkowanym na prewencyjną kontrolę spełnienia, przez podmiot zamierzający podjąć działalność gospodarcza lub dokonać czynności określonego rodzaju warunków, których dochowywanie jest niezbędne z uwagi na wartości objęte ochroną prawną. Konieczność ochrony dóbr, znajdujących się w obszarze interesu publicznego sprawia, że zezwolenia nie mają charakteru podmiotowego, lecz ustanawiane są ze względów przedmiotowych. Występujące w obowiązującym ustawodawstwie zezwolenia ukierunkowane na określone podmioty wynikają ze specyfiki dziedzin objętych wymogiem uzyskania zezwolenia.

Przed podjęciem decyzji w sprawie wydania zezwolenia organ zezwalający:

• Wzywa wnioskodawcę do uzupełnienia, w wyznaczonym terminie, brakującej dokumentacji poświadczającej, że spełnia on warunki określone przepisami prawa, wymagane do wykonywania określonej działalności gospodarczej,

• Może dokonać kontrolnego sprawdzenia faktów podanych we wniosku o udzielenie zezwolenia w celu stwierdzenia, czy przedsiębiorca spełnia warunki wykonywania działalności gospodarczej objętej zezwoleniem.

W przypadku, gdy wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności gospodarczej wszystkim wnioskodawcom spełniającym warunki nie jest możliwe - zgodnie z obowiązującymi przepisami regulującymi wykonywanie danego rodzaju działalności gospodarczej - organ zezwalający przeprowadza rozprawę administracyjną.

Zezwolenie, w odróżnieniu od koncesji, wydaje się na czas nieoznaczony, aczkolwiek jest możliwe wydanie zezwolenia na czas oznaczony. Następuje to:

• na wniosek przedsiębiorcy,

• jeżeli przepisy odrębne tak stanowią.

Ogólnie w prawie polskim zezwolenia można podzielić na trzy grupy. Zezwolenia na dokonywanie czynności prawnych, utworzenie przedsiębiorcy, oraz prowadzenie działalności gospodarczej. Czynności prawne wymagające zezwolenia to:

• nabycie nieruchomości przez cudzoziemca,

• dokonanie obrotu kredytowego, skutkiem czego jest dług, który winien być spłacony w terminie nie krótszym niż rok, przewóz na polski obszar celny broni, amunicji itp. towarów.

Utworzenie przedsiębiorcy, jak już zostało wspomniane, również wymaga zezwolenia. Dzieje się to w przypadkach tworzenia banków, zakładów ubezpieczeń oraz tzw. sportowych spółek akcyjnych. Najczęściej jednak, występuje trzecia grupa zezwoleń- podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej.

Podobnie jak w przypadku koncesji organ zezwalający może cofnąć zezwolenie w przypadku, gdy:

• wydano prawomocne orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy wykonywania działalności gospodarczej objętej zezwoleniem,

• przedsiębiorca przestał spełniać warunki określone przepisami prawa, wymagane do prowadzenia działalności gospodarczej określonej w zezwoleniu,

• przedsiębiorca nie usunął, w wyznaczonym przez organ wydający zezwolenia terminie, stanu faktycznego lub prawnego niezgodnego z przepisami prawa regulującymi działalność gospodarczą objętą zezwoleniem.

Wymogi prawne prowadzenia działalności gospodarczej.

Ustawa Prawo działalności gospodarczej nakłada na przedsiębiorcę obowiązek oznaczenia stałego miejsca wykonywania przez niego działalności gospodarczej przez zewnętrzne oznaczenie przedsiębiorcy oraz określenie podmiotu wykonywanej działalności np. „Jan Pietrzak - naprawa telewizorów” lub „Eko - Bank S.A.”.

Wszystkie wprowadzone do obrotu towary powinny być oznaczone informacją w języku polskim o producencie z podaniem jego nazwy i adresu oraz o towarze np. „Zabawka miś pluszowy, Producent Meyland Sp. z o.o., 07-430 Konin ul. Patriotów 1 (zabawka przeznaczona dla dzieci od 2 roku życia).

Prace wykonywane przez osoby posiadające określone kwalifikacje.

Przedsiębiorca zobowiązany jest zapewnić, aby określone prace były wykonywane przez osoby posiadające niezbędne przygotowanie. Wymóg posiadania określonych kwalifikacji wynika z szeregu szczegółowych ustaw (np. adwokaci, radcowie prawni, biegli sądowi i tłumacze przysięgli, rzecznicy patentowi, biegli rewidenci, doradcy podatkowi, maklerzy, aktuariusze, agenci lub brokerzy ubezpieczeniowi, kierownicy aptek oraz hurtowni farmaceutycznych, lekarze i lekarze stomatolodzy, lekarze weterynarii, nauczyciele, nauczyciele akademiccy).

Opłaty.

Zgodnie z art. 1 ustawy z 9.09.2000 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. Nr 68, poz. 960) opłacie skarbowej podlegają zezwolenia (pozwolenia, koncesje) wydawane na wniosek zainteresowanego.

Obowiązek zapłaty opłaty skarbowej powstaje w przypadku uzyskania zezwolenia lub koncesji z chwilą ich wydania. Z tą też chwilą najpóźniej należy opłatę skarbową uiścić.

Organem podatkowym właściwym w sprawie opłaty skarbowej jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta.

Natomiast miejscowo organem właściwym w sprawie opłaty skarbowej od zezwoleń i koncesji jest organ podatkowy właściwy ze względu na siedzibę organu, który wydał zaświadczenie lub zezwolenie.

Krajowy Rejestr Sądowy.

Krajowy Rejestr Sądowy utworzony został z dniem 1.01.2001 r. na mocy ustawy z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769 z późn. zm.). Ustawa ta wprowadza trzy rodzaje rejestrów:

1. rejestr przedsiębiorców,

2. rejestr stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej,

3. rejestr dłużników niewypłacalnych.

Rejestr przedsiębiorców.

Dla osób prowadzących działalność gospodarczą najbardziej istotne znaczenie ma rejestr przedsiębiorców.

Ustawodawca uzależnił bowiem rozpoczęcie działalności od wpisu do rejestru. Rejestr przedsiębiorców to urzędowy wykaz osób prowadzący działalność gospodarczą (przedsiębiorcy) i zawierający dane, których wpisu wymaga ustawa.

Przepisy dotyczące rejestru przedsiębiorców stosuje się do licznej grupy podmiotów, w tym m. in.:

1. osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą,

2. spółek jawnych,

3. spółek partnerskich,

4. spółek komandytowych,

5. spółek komandytowo-akcyjnych,

6. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością,

7. spółek akcyjnych,

8. spółdzielni,

9. przedsiębiorstw państwowych,

10. innych osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą.

Dane dotyczące poszczególnych przedsiębiorców wpisanych do rejestru przedsiębiorców umieszcza się pod numerem przeznaczonym dla danego podmiotu w sześciu działach tego rejestru.

Wpis dla wszystkich podmiotów obejmuje następujące dane:

1. nazwę lub firmę, pod którą działa, a w przypadku osoby fizycznej - jej oznaczenie oraz nazwę, pod którą wykonuje działalność gospodarczą,

2. oznaczenie jego formy prawnej,

3. jego siedzibę i adres, a w przypadku osoby fizycznej również jej miejsce zamieszkania i adres,

4. jeżeli podmiot wpisany do rejestru przedsiębiorców posiada oddziały - także ich siedziby i adresy,

5. oznaczenie jego poprzedniego numeru rejestru sądowego lub numeru w ewidencji działalności gospodarczej,

6. informacje nt. przekształcenia lub podziału innego podmiotu albo połączenia innych podmiotów,

7. wzmiankę o wykonywaniu działalności gospodarczej z innymi podmiotami na podstawie umowy spółki cywilnej.

Ponadto w stosunku do poszczególnych przedsiębiorców wymagane są następujące dane:

- w przypadku osoby fizycznej:

• informacje o pozostawaniu w związku małżeńskim,

• informacje o zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej,

• informacje o ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami,

• zaznaczenie ograniczenia jej zdolności do czynności prawnych, o ile takie istnieje,

• oznaczenie w postaci imienia i nazwiska,

• identyfikator PESEL lub REGON,

• miejsce i adres zamieszkania;

- w przypadku podmiotu nie będącego osobą fizyczną:

• informacje o statucie lub umowie, wzmiankę o ich zmianie,

• okres, na który podmiot został utworzony,

• jego numer REGON, a ponadto

- w przypadku spółki jawnej:

• oznaczenie wspólników spółki jawnej, imiona i nazwiska wspólników,

• identyfikator PESEL lub REGON,

• informacje o jej wspólnikach, tj. informacje o pozostawaniu wspólnika w związku małżeńskim, zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej, ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, zaznaczenie ograniczonej zdolności do czynności prawnej, o ile taka istnieje,

- w przypadku spółki partnerskiej:

• oznaczenie partnerów tj. imiona i nazwiska oraz identyfikator PESEL,

• informacje o partnerach, tj. informacje o pozostawaniu wspólnika w związku małżeńskim, zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej, ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, zaznaczenie ograniczonej zdolności do czynności prawnej, o ile taka istnieje,

• w przypadku partnerów ponoszących odpowiedzialność zgodnie z art. 95 § 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037) zaznaczenie tej okoliczności (w przypadku, gdy wspólnik przyjmuje na siebie odpowiedzialność tak jak wspólnik spółki jawnej),

- w przypadku spółki komandytowej:

• oznaczenie wspólników spółki komandytowej, tj. imiona i nazwiska oraz identyfikator PESEL,

• informacje o jej wspólnikach, tj. informacje o pozostawaniu wspólnika w związku małżeńskim, zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej, ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, zaznaczenie ograniczonej zdolności do czynności prawnej, o ile taka istnieje,

• określenie, który ze wspólników jest komplementariuszem, a który komandytariuszem,

• wysokość sumy komandytowej,

• przedmiot wkładu każdego komandytariusza, z zaznaczeniem, w jakiej części został wniesiony, oraz zwroty wkładów, choćby częściowe,

- w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej:

• oznaczenie komplementariuszy spółki komandytowo-akcyjnej, tj. imiona i nazwiska oraz identyfikator PESEL,

• informacje o komplementraiuszach, tj. informacje o pozostawaniu wspólnika w związku małżeńskim, zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej, ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, zaznaczenie ograniczonej zdolności do czynności prawnej, o ile taka istnieje,

• wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną akcji,

• ilość akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania,

• wzmiankę, jaka część kapitału zakładowego została opłacona przed zarejestrowaniem,

• jeżeli przy zawiązaniu spółki akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne - zaznaczenie tej okoliczności, z podaniem wartości nominalnej objętych w zamian za nie akcji,

- w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością:

• wysokość kapitału zakładowego, a jeżeli wspólnicy wnoszą wkłady niepieniężne - zaznaczenie tej okoliczności, z podaniem wartości objętych w zamian za nie udziałów,

• określenie, czy wspólnik może mieć jeden czy większą liczbę udziałów,

• oznaczenie wspólników (tj. imiona i nazwiska oraz identyfikator PESEL) posiadających samodzielnie lub łącznie z innymi co najmniej 10% kapitału zakładowego oraz ilość posiadanych przez tych wspólników udziałów i łączną ich wysokość,

• jeżeli spółka ma tylko jednego wspólnika - wzmiankę, że jest on jedynym wspólnikiem spółki,

• jeżeli umowa wskazuje pismo przeznaczone do ogłoszeń spółki - oznaczenie tego pisma.

Zgodnie z art. 19 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym wniosek o wpis do Rejestru składa się na urzędowym formularzu wraz z wymaganymi dokumentami. Do wniosku o wpis podmiotu podlegającego obowiązkowi wpisu do Rejestru dołącza się uwierzytelnione notarialnie albo złożone przed sędzią lub upoważnionym pracownikiem sądu wzory podpisów osób upoważnionych do reprezentowania tego podmiotu.

Zgodnie z § 45 rozp. Ministra Sprawiedliwości z 17.12.1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 154, poz. 753 z późn. zm.) od wniosku o zarejestrowanie podmiotu w rejestrze przedsiębiorców Krajowym Rejestrze Sądowym pobiera się wpis stały (obecnie w kwocie 1.000 zł).

Zgłoszenie w Urzędzie Statystycznym.

Przedsiębiorcy są zobowiązani do posiadania numeru identyfikacyjnego krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON) i posługiwania się nim przy przekazywaniu informacji wykorzystywanych dla celów statystycznych. Rejestr obejmuje osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz ich jednostki lokalne. Jest on prowadzony w sposób zinformatyzowany.

Zgłoszenia (osobiste lub przez pełnomocnika) należy dokonać w ciągu 14 dni od dnia otrzymania zaświadczenia o wpisie do rejestru przedsiębiorców.

Urzędy Statystyczne przyjmują wnioski o wpis do rejestru podmiotów od przedsiębiorców mających siedzibę lub miejsce zamieszkania w województwie, na którego terenie działają.

Do wniosku dołącza się wypis, wyciąg z rejestru, umowę spółki lub zaświadczenie potwierdzające powstanie przedsiębiorcy lub podjęcia działalności. Urzędy Statystyczne wydają zaświadczenia o nadanych numerach identyfikacyjnych REGON.

Założenie rachunku bankowego.

Założenie rachunku bankowego jest dla wielu przedsiębiorców obowiązkowe. Są oni zobowiązani do bezgotówkowego obrotu na mocy ustawy prawo o działalności gospodarczej.

Zgodnie z art. 13 ustawy prawo o działalności gospodarczej przedsiębiorca jest zobowiązany do:

• dokonywania lub przyjmowania płatności za pośrednictwem rachunku bankowego tego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy stroną transakcji jest inny przedsiębiorca, a jednorazowa wartość należności lub zobowiązań przekracza równowartość 3.000 EURO albo równowartość 1.000 EURO, gdy suma wartości tych należności i zobowiązań powstałych w miesiącu poprzednim przekracza równowartość 10.000 EURO, przeliczanych na złote według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonywane są operacje finansowe,

• zawiadomienia urzędu skarbowego, właściwego ze względu na podatek dochodowy, o posiadaniu rachunku bankowego związanego z wykonywaną działalnością gospodarczą, a w razie posiadania więcej niż jednego rachunku - do wskazania jednego z nich jako rachunku podstawowego i zawiadomienia o tym banku, w którym rachunek jest otwarty, oraz właściwego urzędu skarbowego; zawiadamiając urząd skarbowy, należy podać nazwę i adres banku oraz numer rachunku bankowego albo podstawowego rachunku bankowego,

• zawiadomienia właściwego urzędu skarbowego oraz banku, w którym otwarty jest podstawowy rachunek bankowy związany z wykonywaną działalnością gospodarczą, o posiadaniu rachunków bankowych w innych bankach, informując o nazwach i adresach banków oraz o numerach rachunków bankowych,

• zawiadomienia banków, w których otwarte są inne rachunki bankowe tego przedsiębiorcy, o nazwie i adresie banku, w którym otwarty jest rachunek podstawowy tego przedsiębiorcy związany z wykonywaną działalnością gospodarczą.

Założenie rachunku bankowego oznacza konieczność podpisania umowy z bankiem. Bank żąda przedstawienia oryginałów oraz sporządzenia kopii dokumentów uzyskanych w trakcie rejestracji firmy.

Załącznikiem do umowy rachunku bankowego jest karta wzorów podpisów osób upoważnionych do dysponowania rachunkiem. Osoby te mogą skreślić podpisy w obecności urzędnika bankowego.

Zgłoszenie w Urzędzie Skarbowym.

Przedsiębiorcy będący podatnikami podlegają obowiązkowi ewidencyjnemu oraz otrzymują numer identyfikacji podatkowej NIP. Ewidencji dokonują organy podatkowe.

Podatnicy zobowiązani są do dokonania zgłoszenia identyfikacyjnego odpowiadającego szczególnym wymaganiom określonym w ustawie. Przedsiębiorca zobowiązany jest informować organ podatkowy bez wezwania o umowach zawartych z osobami zagranicznymi.

Przedsiębiorca będący podatnikiem, jest obowiązany wyznaczyć osoby, do których obowiązków należy obliczanie i pobieranie podatków oraz terminowe wpłacanie organowi podatkowemu pobranych kwot, oraz zgłosić imiona, nazwiska i adresy tych osób.

Zgodnie z art. 2 ustawy z 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (Dz. U. 142, poz. 702 z późn. zm.) podatnicy podlegają obowiązkowi ewidencyjnemu oraz otrzymują numery identyfikacji podatkowej, zwane „NIP”.

Zgodnie z art. 5 ustawy podatnicy obowiązani są do dokonania 1-krotnego zgłoszenia identyfikacyjnego (bez względu na rodzaj oraz liczbę opłacanych przez podatnika podatków, formę opodatkowania, liczbę oraz rodzaje prowadzonej działalności gospodarczej czy liczbę prowadzonych przedsiębiorstw).

- Zgłoszenie identyfikacyjne osób fizycznych zawiera nazwisko, imiona, imiona rodziców, datę i miejsce urodzenia, płeć, nazwisko rodowe, obywatelstwo, adres miejsca zamieszkania, adres miejsca zameldowania na pobyt stały lub czasowy, rodzaj i numer dowodu tożsamości oraz numer identyfikacyjny PESEL.;

- Zgłoszenie identyfikacyjne podatników nie będących osobami fizycznymi zawiera pełną i skróconą nazwę (firmę), formę organizacyjno-prawną, adres siedziby, numer identyfikacyjny REGON, organ rejestrowy lub ewidencyjny i numer nadany przez ten organ, wykaz rachunków bankowych, adres miejsca przechowywania dokumentacji rachunkowej oraz przedmiot wykonywanej działalności określony według obowiązujących standardów klasyfikacyjnych, a w przypadku spółek cywilnych, jawnych oraz komandytowych - dane dotyczące wspólników, wspólników tym również NIP nadany poszczególnym wspólnikom.

Terminy zgłaszania określa szczegółowo ustawa o ewidencji i identyfikacji podatników.

Zgłoszenie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.

Podatnik rozpoczynający działalność gospodarczą poza zgłoszeniem w urzędzie skarbowym obowiązany jest również do dokonania zgłoszenia w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.

Obowiązek ten wynika z ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.) oraz ustawy z 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 z późn. zm.).

Płatnicy składek.

Płatnicy składek na ubezpieczenie społeczne dokonują w ZUS tzw. zgłoszenia płatnika składek (formularz ZUS ZPA lub dla osoby fizycznej na formularzu ZUS ZFA). Formularz ten wypełnia się w celu zgłoszenia:

- płatnika składek,

- zmiany danych płatnika składek, lub

- korekty danych płatnika składek.

Płatnik składek jest zobowiązany złożyć zgłoszenie w terminie 7 dni od:

- daty zatrudnienia pierwszej osoby fizycznej lub powstania stosunku prawnego uzasadniającego objęcie ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi pierwszej osoby,

- daty powstania obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych dla ubezpieczonych wyłącznie zobowiązanych do płacenia składek na własne ubezpieczenie albo składek na ubezpieczenie osób z nimi współpracujących.

Zgłoszenie osób ubezpieczonych.

Zgłoszenia ubezpieczonych w oddziale ZUS dokonuje płatnik składek. Zgłoszenia ubezpieczonych dotyczą albo osób zgłaszanych do ubezpieczeń społecznych i do ubezpieczenia zdrowotnego, albo gdy ubezpieczony podlega jedynie powszechnemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Zgłoszenia dokonuje się w ciągu 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeniowego.

Wykład VI - Pytania kontrolne.

1. Jakie są podstawowe zasady ustroju gospodarczego Polski?

2. Na czym polega wolność gospodarcza w Polsce?

3. Jaka ustawa reguluje zasady podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce?

4. Co rozumie ustawa pod pojęciem działalności gospodarczej?

5. Kto może być przedsiębiorcą w Polsce?

6. Co to jest koncesja?

7. Co to jest zezwolenie?

8. W jaki sposób musi być oznaczone miejsce wykonywania działalności gospodarczej?

9. Jak powinny być oznaczane towary wprowadzane do obrotu?

10. Co to jest Krajowy Rejestr Sądowy?

11. Co to jest numer identyfikacyjny REGON?

12. Gdzie należy zgłosić podjęcie działalności gospodarczej?

WYKŁAD VII - PRAWO DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ. (CZ. 2)

Temat 1: Oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorstw zagranicznych.

Prawo działalności gospodarczej umożliwia przedsiębiorcom zagranicznym tworzenie w Polsce na zasadzie wzajemności, jeżeli umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę nie stanowią inaczej, oddziałów i przedstawicielstw swoich przedsiębiorstw.

Oddziały przedsiębiorców zagranicznych.

Zgodnie z art. 36 ustawy prawo działalności gospodarczej: przedsiębiorca zagraniczny tworzący oddział może prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie przedmiotu działalności przedsiębiorcy zagranicznego. Oznacza to, że przedmiot działalności gospodarczej przedsiębiorcy zagranicznego nie może być inny niż działalności tego przedsiębiorcy za granicą.

Do podstawowych obowiązków oddziału przedsiębiorcy zagranicznego należą:

1. wpis do rejestru przedsiębiorców zgodnie z zasadami obowiązującymi polskich przedsiębiorców. Dodatkowe wymogi związane z rejestracją oddziału uregulowane są w art. 39 ustawy. W postępowaniu w sprawach o wpis do rejestru przedsiębiorców osoba zagraniczna przedkłada sądowi rejestrowemu zaświadczenie właściwego polskiego urzędu konsularnego stwierdzające, że w myśl zasady wzajemności polscy przedsiębiorcy są dopuszczeni do działalności w państwie, na którego terytorium ma siedzibę osoba zagraniczna, na takich samych zasadach, jak przedsiębiorcy mający miejsce pobytu lub siedzibę w tym państwie, chyba że obowiązuje umowa zawierająca zasadę wzajemności.;

2. obowiązek ustanowienia osoby upoważnionej w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego, czyli pełnomocnika na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

3. odpowiednie oznaczenie przedsiębiorcy zagranicznego na zewnątrz. Jak stanowi art. 40 punkt 1 oddział jest zobowiązany używać nazwy przedsiębiorcy zagranicznego w języku państwa jego siedziby wraz z przetłumaczoną na język polski nazwą formy prawnej przedsiębiorcy oraz dodaniem wyrazów „oddział w Polsce”;

4. obowiązek prowadzenia oddzielnej rachunkowości w języku polskim;

5. obowiązek zgłaszania ministrowi właściwemu do spraw gospodarki wszelkich zmian stanu faktycznego i prawnego związanych z likwidacją oddziału lub utratą prawa do wykonywania działalności lub rozporządzania swoim majątkiem przez oddział. Do likwidacji oddziału stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu spółek handlowych likwidacji spółki z o.o.

Minister właściwy do spraw gospodarki może zakazać wykonywania działalności gospodarczej przez oddział. Minister właściwy do spraw gospodarki po zasięgnięciu opinii ministra właściwego ze względu na przedmiot działalności przedsiębiorcy zagranicznego wydaje decyzję o zakazie wykonywania działalności gospodarczej przez oddział w przypadku, gdy: oddział rażąco narusza prawo polskie; nastąpiło otwarcie likwidacji przedsiębiorcy zagranicznego lub przedsiębiorca ten utracił prawo do wykonywania działalności lub rozporządzania swoim majątkiem oraz gdy działalność przedsiębiorcy zagranicznego zagraża bezpieczeństwu i obronności państwa, ochronie tajemnicy państwowej lub innemu ważnemu interesowi publicznemu.

Przedstawicielstwa.

Przedsiębiorcy zagraniczni mogą tworzyć na terytorium Rzeczypospolitej przedstawicielstwa. Zakres działania przedstawicielstwa może obejmować wyłącznie prowadzenie działalności w zakresie reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego.

Przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych nie podlegają, tak jak oddziały, wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Utworzenie przedstawicielstwa wymaga wpisu do ewidencji przedstawicielstw. Wpisu dokonuje minister właściwy do spraw gospodarki po zasięgnięciu opinii ministra właściwego ze względu na przedmiot wykonywanej przez przedsiębiorcę zagranicznego działalności na podstawie złożonego wniosku. O dokonaniu wpisu przedstawicielstwa do ewidencji wydaje się zaświadczenie, które powinno zawierać dane zawarte we wniosku, numer wpisu do ewidencji i datę wpisu. Ewidencja jest jawna, tzn. każdy, kto tego zażąda, może zapoznać się z danymi zamieszczonymi w ewidencji.

Odmowa wpisu do ewidencji następuje w drodze decyzji administracyjnej z następujących przyczyn:

- gdy działalność przedsiębiorcy zagranicznego zagraża bezpieczeństwu i obronności państwa, ochronie tajemnicy państwowej lub innemu ważnemu interesowi publicznemu;

- gdy wniosek o wpis do ewidencji dotyczy działalności wykraczającej poza zakres reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego lub zawiera inne braki albo nie zostały dołączone do wniosku wszystkie wymagane dokumenty.

Decyzję o odmowie wpisu do ewidencji wydaje minister właściwy do spraw gospodarki po zasięgnięciu opinii ministra właściwego ze względu na przedmiot działalności przedsiębiorcy zagranicznego.

Obowiązki przedstawicielstwa są podobnie sformułowane do obowiązków oddziału przedsiębiorcy zagranicznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Należą do nich:

• obowiązek ustanowienia osoby upoważnionej w przedstawicielstwie do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego, czyli pełnomocnika na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

• odpowiednie oznaczenie przedsiębiorcy zagranicznego na zewnątrz. Jak stanowi art. 49 punkt 1 przedstawicielstwo jest zobowiązane używać nazwy przedsiębiorcy zagranicznego w języku państwa jego siedziby wraz z przetłumaczoną na język polski nazwą formy prawnej przedsiębiorcy oraz dodaniem wyrazów „przedstawicielstwo w Polsce”;

• obowiązek prowadzenia oddzielnej rachunkowości w języku polskim;

• obowiązek zgłaszania ministrowi właściwemu do spraw gospodarki wszelkich zmian stanu faktycznego i prawnego w zakresie danych zawartych we wniosku oraz o rozpoczęciu likwidacji przedstawicielstwa albo utracie prawa do wykonywania działalności lub rozporządzania swoim majątkiem przez przedstawicielstwo. Do likwidacji oddziału stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu spółek handlowych likwidacji spółki z o.o.

Przyczyny wydania decyzji o zakazie działalności przedstawicielstwa są analogiczne jak przyczyny wydania takiej decyzji w stosunku do oddziału.

Temat 2: Mali i średni przedsiębiorcy.

Unia Europejska dostrzegła już dawno znaczenie dla gospodarki małych i średnich przedsiębiorstw. To dzięki nim rynek jest elastyczniejszy, bardziej konkurencyjny i efektywny. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw jest najefektywniejszą drogą walki z rosnącym bezrobociem. Dlatego też jednym z warunków członkostwa w Unii Europejskiej jest posiadanie regulacji prawnej zapewniającej instrumenty wspierania przez państwo małych i średnich przedsiębiorstw.

Zgodnie z ustawą prawo działalności gospodarczej:

Państwo stwarza, z poszanowaniem zasad równości i konkurencji, korzystne warunki dla funkcjonowania i rozwoju małych i średnich przedsiębiorców, w szczególności poprzez:

• inicjowanie zmian stanu prawnego sprzyjających rozwojowi małych i średnich przedsiębiorców, w tym dotyczących dostępu do środków finansowych pochodzących z kredytów i pożyczek oraz poręczeń kredytowych,

• wspieranie instytucji umożliwiających finansowanie działalności gospodarczej na dogodnych warunkach,

• wyrównywanie warunków wykonywania działalności gospodarczej ze względu na obciążenia publicznoprawne,

• ułatwianie dostępu do informacji, szkoleń oraz doradztwa,

• wspieranie instytucji i organizacji lokalnych oraz regionalnych działających na rzecz małych i średnich przedsiębiorców,

• promowanie współpracy małych i średnich przedsiębiorców z innymi przedsiębiorcami polskimi i zagranicznymi, ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorczości lokalnej.

Za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym:

  1)  zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz

  2)  osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 7 milionów EURO lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 5 milionów EURO.

Nie uważa się jednak za małego, przedsiębiorcy, w którym przedsiębiorcy inni niż mali posiadają:

  1)  więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji,

  2)  prawa do ponad 25% udziału w zysku,

  3)  więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).

Za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, nie będącego małym przedsiębiorcą, który w poprzednim roku obrotowym:

  1)  zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz

  2)  osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 40 milionów EURO lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 27 milionów EURO.

Nie uważa się jednak za średniego, przedsiębiorcy, w którym przedsiębiorcy inni niż mali i średni posiadają:

  1)  więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji,

  2)  prawa do ponad 25% udziału w zysku,

  3)  więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).

Dla stwierdzenia, że przedsiębiorca spełnia warunki kwalifikujące je jako małe lub średnie przedsiębiorstwo, zainteresowany składa odpowiednie dokumenty. Jeżeli z przyczyn od siebie niezależnych przedsiębiorca nie może przedstawić takich dokumentów świadczących, oświadczenie na piśmie zastępuje te dokumenty.

W przypadku przedsiębiorcy działającego krócej niż rok, jego przewidywany roczny przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych, a także przewidywane średnioroczne zatrudnienie oszacowuje się na podstawie danych za ostatni okres, udokumentowany przez przedsiębiorcę.

Małe i średnie przedsiębiorstwa są w Polsce finansowo wspierane z funduszy oferowanych przez rządy poszczególnych państw zachodnich na podstawie dwustronnych umów z rządem polskim, przez organizacje o charakterze lub zasięgu międzynarodowym, jak Unia Europejska (program PHARE), UNDP, UNIDO, USAID, Bank Światowy oraz ze środków budżetu państwa.

Pomoc zagraniczna wspierająca proces transformacji gospodarczej w Polsce może mieć charakter grantów, subwencji, dotacji, darowizn oraz pożyczek i kredytów.

Kredyty i pożyczki udzielane przez sektor bankowy są najważniejszym źródłem zewnętrznego finansowania podmiotów gospodarczych w tym małych i średnich przedsiębiorstw.

Instrumenty te oraz venture capital jako dominujące źródło kapitału inwestycyjnego

Stosowane są także przez międzynarodowe organizacje finansowe, jak Bank Światowy, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowa Korporacja Finansowa. Zagraniczne linie kredytowe obsługiwane są przez wybrane banki polskie.

Istotnym segmentem rynku finansowego dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw są dynamicznie rozwijające się instytucje leasingowe. Dysponują one znacznym kapitałem oraz wciąż rosnącym doświadczeniem w zakresie wspierania przedsięwzięć indywidualnych przedsiębiorców.

Ważnym instrumentem polityki regionalnej stają się powstające regionalne fundusze inwestycyjne. Ich założenie wymaga inicjatywy i kapitału podmiotów regionalnych, i to nie tylko organów władzy publicznej, lecz także prywatnych podmiotów gospodarczych. Są to instytucje finansowe gromadzące kapitał udziałowców (inwestorów), a następnie inwestujące go w rokujące powodzenie przedsięwzięcia gospodarcze. Regionalne fundusze inwestycyjne dostarczają MSP długoterminowego kapitału właścicielskiego, powodując podnoszenie ich wartości, wzmacnianie kondycji ekonomicznej, poprawę konkurencyjności, dostęp do nowych źródeł kapitału, do nowych rynków, technologii oraz profesjonalnego doradztwa.

Najczęściej udzielaną formą pomocy zagranicznej jest pomoc techniczna (doradztwo, ekspertyzy, pomoc szkoleniowa i finansowa) stanowiąca wsparcie kapitałowo-inwestycyjne dla przedsiębiorstw.

Począwszy od 1990 zaczęły powstawać w Polsce lokalne pozabankowe instytucje wspierające finansowo MSP. Oferowane przez nie zasilanie przyjmuje formy pożyczek, poręczeń oraz venture capital, często na warunkach preferencyjnych. Część z tych instytucji powstała w wyniku inspiracji władz lokalnych i z ich udziałem kapitałowym. Są to przede wszystkim Agencje Rozwoju Regionalnego, Fundusze Rozwoju Przedsiębiorczości.

W czasie realizacji programów powstało też szereg funduszy lokalnych, których oferta umożliwia łatwiejszy dostęp do kredytów.

Temat 3: Samorząd gospodarczy.

Ustawa przewidziała reprezentacje środowisk przedsiębiorców w formie samorządu gospodarczego.

Istotą samorządu gospodarczego jest samodzielne i niezależne od administracji państwowej wykonywanie funkcji administracyjnych przez wydzieloną społeczność w obszarze działalności gospodarczej. Można zatem przyjąć, że samorząd jest formą organizacji grupy społecznej przedsiębiorców, dzięki której może ona decydować w granicach prawa o istotnych dla niej sprawach, działając bezpośrednio lub za pośrednictwem demokratycznie wybranego i funkcjonującego przedstawicielstwa. Cechy samorządu to: dostępność członkostwa, demokracja i samodzielność.

Samorząd gospodarczy reprezentuje środowiska przedsiębiorców i poprzez działania na rzecz przedsiębiorczości wspiera rozwój gospodarczy kraju.

Samorząd gospodarczy nie posiada uprawnień władczych w stosunku do przedsiębiorców w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Samorząd gospodarczy nie może podejmować działań ograniczających zakres wykonywanej przez przedsiębiorców działalności gospodarczej lub godzących w zasadę konkurencji.

Samorząd gospodarczy działa poprzez organizacje przedsiębiorców, zwane „organizacjami samorządu gospodarczego".

Organizacja samorządu gospodarczego nie może odmówić członkostwa przedsiębiorcy, który spełnia warunki określone w statucie tej organizacji.

Samorząd gospodarczy nie posiada uprawnień władczych w stosunku do przedsiębiorców w zakresie wykonywania przez nich działalności gospodarczej. Ponadto samorząd nie może podejmować działań ograniczających zakres wykonywanej przez przedsiębiorców działalności gospodarczej lub godzących w zasadę konkurencji. Jest to zgodne z postanowieniami Konstytucji. Samorządy nie mogą posiadać wobec przedsiębiorców takich uprawnień, które mogłyby naruszać wolność wykonywania zawodu lub ograniczać wolność podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej.

Regulacje ustawy prawo o działalności gospodarczej odnośnie samorządu gospodarczego mają charakter ogólny.

Obecnie w prawie polskim obowiązują przepisy prawne dotyczące tworzenia dobrowolnych zrzeszeń gospodarczych. Należą do nich:

• ustawa z 22 marca 1989 r. o rzemiośle (rzemiośle t. j. Dz. U. nr 112 z 2002 r., poz. 979);

• ustawa z 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym przedsiębiorców (Dz. U. nr 35 z 1989 r., poz. 194 ze zm.);

• ustawa z 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz. U. nr 35 z 1989 r., poz. 195 ze zm.);

• ustawa z 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. nr 55 z 1991 r., poz. 235 ze zm.);

• ustawa z 14 grudnia 1995 r. o izbach rolniczych (t. j. Dz. U. nr 101 z 2002 r., poz. 927 ze zm.)

Powstałe na podstawie wymienionych ustaw organizacje przedsiębiorców mają za zadanie przede wszystkim:

1. utrwalanie więzi środowiskowych i postaw zgodnych z etyką zawodową;

2. prowadzenie działalności socjalnej, kulturalnej i oświatowej;

3. wyrażanie wspólnych interesów wobec organów państwowych;

4. popieranie rozwoju gospodarki;

5. wspieranie inicjatyw gospodarczych;

6. wspieranie kształcenia zawodowego;

7. tworzenie sądownictwa arbitrażowego.

Organizacje te wykonują też określone w ustawach zadania ze sfery publicznej (państwowej lub samorządowej). Dotyczy to w szczególności izb gospodarczych, którym Rada Ministrów może powierzyć w drodze rozporządzenia wykonywanie niektórych zadań administracji rządowej, jak również izb rolniczych, które mogą wykonywać funkcje zlecone z zakresu administracji rządowej przekazywane ustawami lub zadania zlecone z zakresu zadań własnych gminy przekazywane na podstawie porozumienia z właściwymi organami rządowymi lub samorządowymi.

Szczególnego znaczenia w ostatnich latach nabierają samorządy zawodowe poszczególnych zawodów, które posiadają często istotne uprawnienia w zakresie przyznawania praw umożliwiających wykonywanie określonej działalności np. nadawanie uprawnień budowlanych przez samorządy inżynierów architektów i inżynierów budowlanych. Również zawody medyczne, prawnicze, księgowe, rzeczoznawcy majątkowi oraz inne zawody zabiegają o rozszerzenie uprawnień administracyjnych.

Stosunkowo duże znaczenie mają izby gospodarcze.

Izba gospodarcza jest organizacją samorządu gospodarczego, reprezentującą interesy gospodarcze zrzeszonych w niej podmiotów w zakresie ich działalności wytwórczej, handlowej, budowlanej lub usługowej, w szczególności wobec organów państwowych.

Izby gospodarcze kształtują i upowszechniają zasady etyki w działalności gospodarczej, w szczególności opracowują i doskonalą normy rzetelnego postępowania w obrocie gospodarczym.

Izba gospodarcza jest uprawniona do wyrażania opinii o projektach rozwiązań odnoszących się do funkcjonowania gospodarki oraz może uczestniczyć, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie. Izba gospodarcza może dokonywać ocen wdrażania i funkcjonowania przepisów prawnych dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej.

Izba gospodarcza może być utworzona, jeżeli taką inicjatywę podejmie co najmniej 50 podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, zwanych dalej "założycielami", na obszarze działania tworzonej izby, obejmującym obszar województwa. W wypadku gdy terytorialny zakres działania izby będzie przekraczać obszar województwa, liczba założycieli powinna wynosić co najmniej 100. W celu utworzenia izby gospodarczej założyciele uchwalają statut izby, potwierdzając jego przyjęcie przez złożenie na nim swoich podpisów.

Statut izby powinien określać w szczególności:

1) nazwę izby, siedzibę oraz zakres terytorialny działania izby,
2) podstawowe zadania izby oraz sposób i formy ich realizacji,
3) prawa i obowiązki członka izby,
4) sposób nabywania i utraty członkostwa izby,
5) organy izby i zakres ich uprawnień, tryb ich wyboru i okres kadencji,
6) sposób ustalania wysokości składek i ich wpłaty oraz uzyskiwania innych środków finansowych na koszty utrzymania i działalności izby,
7) zasady dokonywania zmian statutu, rozwiązania izby i przeznaczenia jej majątku w razie likwidacji izby,
8) inne sprawy stosownie do potrzeb praktycznej działalności oraz wymagające określenia w statucie na podstawie ustawy i innych przepisów prawa.

Statut izby nie może ograniczać uprawnień podmiotów prowadzących działalność gospodarczą do zrzeszania się w izbie gospodarczej.
Najwyższą władzą izby gospodarczej jest walne zgromadzenie członków izby; członkowie izby nie będący osobami fizycznymi są reprezentowani w walnym zgromadzeniu izby przez swoich przedstawicieli.

Izby gospodarcze podlegają obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Izby gospodarcze uzyskują osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.

Izby gospodarcze mogą na zasadzie dobrowolności zrzeszać się w Krajowej Izbie Gospodarczej. W Krajowej Izbie Gospodarczej mogą zrzeszać się również organizacje gospodarcze i społeczne, których przedmiotem działania jest wspieranie rozwoju gospodarczego. Krajowa Izba Gospodarcza reprezentuje wspólne interesy gospodarcze zrzeszonych członków. Siedzibą Krajowej Izby Gospodarczej jest miasto stołeczne Warszawa.

Dla wykonywania wspólnych zadań w zakresie promocji handlu zagranicznego Krajowa Izba Gospodarcza tworzy funkcjonalnie i organizacyjnie wyodrębnioną Polską Izbę Handlu Zagranicznego. Statut Krajowej Izby Gospodarczej może przewidywać możliwość oraz określać zasady bezpośredniej współpracy Polskiej Izby Handlu Zagranicznego z podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w zakresie handlu zagranicznego.

Krajowa Izba Gospodarcza poprzez Polską Izbę Handlu Zagranicznego w szczególności może:

1) organizować wystawy oraz międzynarodowe targi w kraju i za granicą,
2) współpracować z organizacjami międzynarodowymi i zagranicznymi oraz należeć do nich, jeżeli nie narusza to zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych, w których Państwo Polskie jest stroną, a także tworzyć za zgodą Ministra właściwego do spraw współpraca gospodarczej z zagranicą swoje przedstawicielstwa zagraniczne,
3) wykonywać czynności izb przemysłowo-handlowych na podstawie umów między Polską lub kontrahentem polskim a obcymi państwami lub kontrahentami albo na podstawie międzynarodowych zwyczajów handlowych, a zwłaszcza legalizować dokumenty oraz wydawać certyfikaty, świadectwa i zaświadczenia,
4) organizować i stwarzać warunki do rozstrzygania sporów w drodze postępowania polubownego i pojednawczego, w tym powołać przy Polskiej Izbie Handlu Zagranicznego Kolegium Arbitrów do rozstrzygania sporów wynikłych w związku ze współpracą gospodarczą z zagranicą, poddanych orzecznictwu Kolegium Arbitrów, jak również opracowywać i doskonalić zasady etyki obowiązującej podmioty i prowadzące działalność gospodarczą.

Krajowa Izba Gospodarcza może inicjować, na wniosek przedsiębiorców, tworzenie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dwu- lub wielostronnych izb gospodarczych. Zadaniem izb jest działanie na rzecz promocji handlu zagranicznego i wspomagania rozwoju międzynarodowych stosunków gospodarczych.

Majątek izby gospodarczej i Krajowej Izby Gospodarczej powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z własnej działalności oraz dochodów z majątku izby. Izby mogą prowadzić działalność gospodarczą na zasadach ogólnych. Dochód z działalności gospodarczej izby służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jej członków. W razie rozwiązania izb, o których mowa, likwidator, powołany stosownie do ustaleń statutu, wykonuje postanowienia statutu dotyczące przeznaczenia majątku izb. W razie braku środków izb, koszty likwidacji pokrywa się ze środków ich członków.

Wykład VII - Pytania kontrolne. (cz. 2)

1. Co to jest oddział przedsiębiorstwa zagranicznego?

2. Co to jest przedstawicielstwo przedsiębiorstwa zagranicznego?

3. Czym różni się zakres działania oddziału i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych?

4. Jakie warunki trzeba spełniać, aby być uznanym za małego przedsiębiorcę?

5. Jakie warunki trzeba spełniać, aby być uznanym za średniego przedsiębiorcę?

6. Na jaką pomoc mogą liczyć mali i średni przedsiębiorcy?

7. Co to jest samorząd gospodarczy?

8. Kogo reprezentuje samorząd gospodarczy?

9. Jakie ustawy regulują tworzenie dobrowolnych zrzeszeń gospodarczych?

10. Co to są izby gospodarcze?

WYKŁAD VIII - PRZEDSIĘBIORCY INDYWIDUALNI I SPÓŁKI OSOBOWE.

Temat 1: Przedsiębiorcy indywidualni i wspólnicy spółki cywilnej.

Kodeks cywilny nie zna pojęcia przedsiębiorcy, definiuje natomiast pojęcie przedsiębiorstwa. Wprowadzony w 1990 roku artykuł 55¹ Kodeksu Cywilnego stanowi, że „Przedsiębiorstwo jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, a w szczególności:

• firmę (nazwę) znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo,

• księgi handlowe,

• nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały,

• patenty, wzory użytkowe zdobne ,

• zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

• prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo.

Definicję przedsiębiorstwa zawiera także ustawa o przedsiębiorstwach państwowych oraz ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Pojęcie przedsiębiorcy ma w Polsce określoną historię. Na grunt prawa i orzecznictwa wprowadził je kodeks handlowy w 1934 roku pod pojęciem kupca i kupca rejestrowego.

Zgodnie z art. 2 kodeksu handlowego kupcem był ten, kto we własnym imieniu prowadził przedsiębiorstwo zarobkowe.

W Polsce powojennej art. 2 kodeksu handlowego został uchylony. Dopiero pojawienie się pierwszych elementów gospodarki rynkowej spowodowało umieszczenie w ustawie z 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej pojęcia „podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą”.

Bardziej jednoznaczne pojęcie przedsiębiorcy znalazło się w ustawie z 19 listopada 1999 r. prawo o działalności gospodarczej omówionej szeroko w rozdziale poprzednim.

Zgodnie z ustawą przedsiębiorcą są osoby fizyczne, osoby prawne oraz nie mające osobowości prawnej spółki prawa handlowego a także wspólnicy spółki cywilnej, którzy zawodowe we własnym imieniu podejmują i wykonują działalność gospodarczą .

Katalog przedsiębiorców jest zatem dosyć szeroki i stanowi możliwość różnych form aktywności.

Niewątpliwie niektóre formy prawne są częściej wykorzystywane niż inne. Szczególnie duże znaczenie w gospodarce wolnorynkowej przypisuje się spółkom zarówno kapitałowym jak i osobowy.

Osoby fizyczne.

Osoby fizyczne mogą prowadzić działalność gospodarczą jako przedsiębiorcy w celach zarobkowych i na własny rachunek.

W takiej sytuacji ponoszą we własnym imieniu ryzyko gospodarcze i odpowiedzialność prawną związaną ze wszystkimi aspektami działalności przedsiębiorstwa. Podjęcie działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną jest najmniej sformalizowana. Na dzisiaj wystarczy wpis do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej w gminie. W perspektywie ustawodawca przewidział konieczność rejestracji przedsiębiorców indywidualnych w rejestrze sądowym.

W ramach prowadzonej działalności gospodarczej osoba fizyczna może dokonywać czynności i działań, które nie są prawem zabronione.

Spółka cywilna.

Stosunkowo łatwe jest też zawiązywanie i likwidacji spółki cywilnej. Jej zaletą jest też brak tzw. podwójnego opodatkowania. Przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy są wspólnicy spółki cywilnej i oni równie opłacają podatki proporcjonalnie do swego udziału w spółce oraz zgłaszają działalność gospodarczą obecnie jeszcze do ewidencji w gminie, a w przyszłości do rejestru sądowego.

Regulacja prawna spółki cywilnej zawarta jest w artykułach 860-0875 kodeksu cywilnego (ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Dz. U. nr 16 poz. 93 z późn. zm.) .

Ustawodawca określił spółkę cywilną jako umowę cywilno - prawną, której strony (wspólnicy) zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego.

Umowę muszą zawrzeć przynajmniej dwa podmioty, którymi mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne.

Wspólnicy spółki cywilnej mogą wnieść do spółki wkłady. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług.

Za zobowiązania spółki wspólnicy są odpowiedzialni solidarnie.

Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki w zakresie zwykłego zarządu. Jeśli zaś czynność przekracza zwykłe czynności spółki potrzebna jest uchwała wszystkich wspólników.

Udział w zyskach i stratach jest równy, chyba że co innego wynika z umowy spółki.

Spółka cywilna dobrze sprawdza się w działalności gospodarczej rodzinnej oraz wszędzie tam gdzie przydatna jest prosta forma działania np. do wspólnego załatwienia sprawy, którą łatwo kontrolować wszystkim wspólnikom, zarówno w obrocie krajowym jak międzynarodowym (np. funkcjonowanie konsorcjum).

Wkłady wniesione przez wspólników oraz dochody uzyskiwane przez spółkę w czasie jej trwania są majątkiem wspólnym wspólników. Ma on charakter współwłasności łącznej. W przypadku rozwiązania spółki majątek spółki dzieli się według przepisów dotyczących: zniesienia współwłasności Z uwzględnieniem zwrotu wkładów po zapłaceniu długów według stosunku udziału wspólników w zyskach.

Spółka cywilna, według artykułów od 860 do 875 Kodeksu Cywilnego, jest umową, w której dwie lub więcej osób wyraża wolę współpracy dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Celem tym może być zarówno prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa, jak i zrealizowanie jednorazowego przedsięwzięcia, czyli prowadzenie tzw. działalności gospodarczej. Zgodnie z prawem o działalności gospodarczej, które weszło w życie z dniem 1 stycznia 2001 r., podejmowanie takowej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. Wolność ta nie może być jednak pojmowana w sposób zupełny. Ustawy wprowadzają określone ograniczenia tej wolności. Przedsiębiorca jest zobowiązany zapoznać się ze wszystkimi warunkami prowadzenia działalności gospodarczej, wynikającymi z obowiązujących przepisów, oraz stosować się do nich w trakcie jej wykonywania. Wymienione w ustawie o działalności gospodarczej przepisy budowlane, sanitarne, przeciwpożarowe oraz z zakresu ochrony środowiska obok prawa podatkowego, ubezpieczeń społecznych, cywilnego i prawa pracy są przepisami, do których przedsiębiorca zobowiązany jest się stosować.

Celem, dla którego podejmowana jest działalność gospodarcza, jest zysk. Działalność gospodarcza powinna być wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Inicjatywa ta będąca o charakterze jednorazowym lub okazjonalnym wyłączona jest spod działania przepisów ustaw regulujących działalność gospodarczą. Za przykład posłużyć może sprzedaż drobnych artykułów na bazarze. Działalność gospodarczą ustawa z dnia 19 listopada 1999 definiuje jako zarobkową działalność wytwórczą, handlową, budowlaną, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatację zasobów naturalnych, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Przedsiębiorcą jest w rozumieniu ustawy osoba fizyczna, osoba prawna i nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą, oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Działalność gospodarczą można podjąć po uzyskaniu odpowiedniego wpisu do rejestru przedsiębiorców. Zasady wpisu do rejestru przedsiębiorców określają przepisy odrębnej ustawy. Ustawą regulującą zasady uzyskiwania takiego wpisu jest Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym, która weszła w życie w dniu 01.01.2001 roku. Niektóre rodzaje działalności objęte są koncesjami lub zezwoleniami (np. ochrona osób i mienia), niektóre można podjąć dopiero wtedy, jeśli spełni się wymagania stawiane przez odrębne przepisy (np. prowadzenie ksiąg rachunkowych).

Tak więc spółka cywilna to spółka oparta przede wszystkim na przepisach prawa cywilnego. Regulacje prawne zawarte są w Kodeksie Cywilnym (tytuł XXXI - Spółka) i Ustawie - Prawo działalności gospodarczej. Wspólnicy rejestrują się osobno w ewidencji działalności gospodarczej, prowadzonej w gminach. Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.

Do zawarcia umowy spółki cywilnej dochodzi w formie pisemnej. Nie jest konieczne sporządzania aktu notarialnego. Z jednej strony umożliwia to zawiązanie spółki w sposób bardzo uproszczony i w krótkim czasie. Z drugiej strony sprzyja popełnianiu przy zawiązywaniu spółki rozmaitych błędów, polegających chociażby na braku ustalenia wszystkich kwestii istotnych dla działania, a zwłaszcza zakończenia działalności spółki. Należy pamiętać, że od dnia 1 stycznia 2001 r. w związku z wejściem w życie Prawa działalności gospodarczej przedsiębiorcą jest nie spółka cywilna, a wspólnik spółki cywilnej. Ci wspólnicy, którzy chcieli kontynuować spółkę cywilną, musieli zarejestrować się jako indywidualni przedsiębiorcy w ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej w gminie (dotąd jako przedsiębiorca była zarejestrowana spółka cywilna).

l. Do postanowień przedmiotowych (koniecznych) umowy należą:

- określenie wspólnego celu gospodarczego - oznaczenie sposobów wspólnego działania - określenie rodzajów i wysokości wkładów,

- określenie rodzaju usług jakie na rzecz spółki powinni świadczyć poszczególni wspólnicy. Wniesienie wkładów do spółki może polegać na:

- wniesieniu do spółki własności rzeczy -świadczeniu usług,

- wniesieniu do spółki innych praw np. do użytkowania gruntów, samochodu, patentów itp.

Wartość wkładów określa umowa spółki, w przeciwnym wypadku przyjmuje się, że wkłady wspólników miały jednakową wartość.

Przeniesienie własności rzeczy na spółkę oznacza, że staje się ona majątkiem wspólników. Każdy ze wspólników jest jej współwłaścicielem. Nie jest to współwłasność w częściach ułamkowych, lecz współwłasność łączna. Każdy wspólnik jest aż do rozwiązania spółki jest współwłaścicielem rzeczy jako niepodzielnej całości. Konsekwencją tego jest to, że wspólnik w czasie trwania spółki nie może domagać się podziału tego majątku. Także wierzyciel osobisty wspólnika nie może domagać się zaspokojenia z jego udziału w spółce, chyba że uzyska zgodę na zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, wówczas może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać.

2. Prawa i obowiązki wspólników spółki cywilnej.

O prowadzeniu spraw spółki rozstrzyga umowa. Powinna zawierać szczegółowe

postanowienia powierzające określonemu wspólnikowi dane zadania. Jeżeli nie ma takich postanowień to (art. 865):

- każdy wspólnik może prowadzić sprawy spółki w zakresie nie przekraczającym zwykłych czynności spółki i podejmować w tym zakresie decyzje,

- może wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na straty,

Do prowadzenia spraw przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest uchwała wspólników.

Uchwała wymagana jest także dla zwykłych czynności, jeżeli chociaż jeden ze wspólników wyraził swój sprzeciw,

Z istoty spółki cywilnej wynika, że uchwały muszą zapadać jednogłośnie.

• Reprezentacja spółki (867):

Jeżeli w umowie nie ma innych postanowień, to wspólnik reprezentuje spółkę w takim samym zakresie w jakim prowadzi jej sprawy.

Przez reprezentacje rozumie się dokonywanie czynności prawnych z osobami trzecimi a więc zawieranie umów, prowadzenie rokowań składanie ofert itp. Czynności prawne wykonane w granicach reprezentacji przez jednego wspólnika są skuteczne wobec pozostałych wspólników nawet jeżeli zostaną uznane za niekorzystne dla spółki.

Wspólnicy mogą także wyznaczyć osobę trzecią do reprezentowania spraw spółki udzielając jej pełnomocnictwa.

• Udział w zyskach i stratach (866-868) :

- każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i stratach, chyba że umowa stanowi inaczej.

- w umowie można inaczej ustalić podział zysków i strat

- w umowie można wyłączyć wspólnika z udziału w stratach nie można go jednak wykluczyć z udziału w zyskach.

- wspólnik może żądać wypłaty należnego mu zysku w momencie rozwiązania spółki lub na koniec roku obrachunkowego gdy mamy do czynienia ze spółka założoną na czas nieokreślony lub czas dłuższy niż rok. .

• Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania (864):

Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie. Zobowiązaniami spółki są wszystkie zobowiązania zaciągnięte przez jednego, kilku lub wszystkich wspólników w związku z działalnością spółki.

Odpowiedzialność solidarna oznacza, że każdy wspólnik odpowiadają za zobowiązania zarówno wspólnym majątkiem spółki jak i całym swoim majątkiem osobistym. Wspólnik który przystąpił do spółki w późniejszym terminie odpowiada tylko za te zobowiązania, które powstały w czasie kiedy był już wspólnikiem. Solidarnej odpowiedzialności nie da się wyłączyć w umowie spółki także stanowi ona nieodłączną cechę spółki cywilnej.

3. Wystąpienie wspólnika ze spółki.

• Cechą spółki cywilnej jak i innych spółek osobowych jest stałość składu osobowego. Jednak istnieje możliwość wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej:

a) jeżeli spółka jest utworzona na czas nieoznaczony:

- z wypowiedzeniem trzymiesięcznym i skutkiem na koniec roku obrachunkowego.

- bez zachowania terminów wypowiedzenia z "ważnych powodów"

b) jeżeli spółka jest założona na czas określony także można wystąpić z niej bez zachowania terminów wypowiedzenia z „ważnych powodów”

• Występującemu przysługuje:

- zwrot w naturze rzeczy wniesionych przez niego do spółki do używania - zwrot w pieniądzu wartości wkładu oznaczoną w umowie spółki,

- taka część pozostałego majątku spółki jaka odpowiada stosunkowi w jakim uczestniczył w zysku.

• Występującemu nie przysługuje:

- zwrot wkładu polegającego na świadczeniu usług lub używaniu rzeczy przez spółkę.

4. Rozwiązanie spółki cywilnej.

Spółka ulega rozwiązaniu w następujących przypadkach:

• w przypadkach przewidzianych w umowie. Jeżeli mimo zajścia przewidzianych w umowie zdarzeń powodujących rozwiązanie trwa ona nadal uznaję się spółkę za przedłużoną na czas nieokreślony;

• każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki z ważnych powodów. Wymaga to wytoczenia powództwa pozostałym wspólnikom. O rozwiązaniu spółki orzeka sąd.

• orzeczenie sądu.

Po rozwiązaniu spółki i spłacie długów z pozostałego majątku zwraca się wspólnikom ich wkłady według takich samych zasad jak przy wystąpieniu wspólnika, a pozostałą nadwyżkę dzieli się w takim stosunku, w jakim wspólnicy uczestniczyli w podziale zysków.

5. Przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną.

Od l stycznia 2001 r., po wejściu w życie przepisów ustawy Kodeks handlowy, każda spółka cywilna, która prowadziła przez okres co najmniej dwóch lat przedsiębiorstwo w większym rozmiarze, będzie musiała przekształcić się w spółkę jawną. Obowiązek przekształcenia się w spółkę jawną dotyczy również tych spółek cywilnych, które prowadziły przedsiębiorstwo w większym rozmiarze przez dwa kolejne lata obrotowe poprzedzające wejście w życie ustawy.

Za przedsiębiorstwo w większym rozmiarze uznaje się spółkę, jeżeli przychody netto ze sprzedaży towarów lub świadczenia usług w każdym z kolejnych dwóch lat obrotowych osiągnęły równowartość w walucie polskiej co najmniej 400 000 euro. Obowiązek przekształcenia się w spółkę jawną dotyczy również tych spółek cywilnych, które prowadziły przedsiębiorstwo w większym rozmiarze przez dwa kolejne lata obrotowe poprzedzające wejście w życie ustawy.

Przypatrując się powyższej krótkiej charakterystyce znaleźć można argumenty świadczące o potrzebie i dużym znaczeniu formy umowy, jaką jest spółka cywilna. Otóż najczęściej w formie tej prowadzone są przedsięwzięcia gospodarcze małego i średniego rozmiaru, ze względu na swoją prostotę oraz zapewnienia bezpośredniego wpływu na działalność spółki przez każdego ze wspólników. Co prawda, decydując się na ten rodzaj działalności trzeba mieć zaufanie do wspólników, ponieważ za ich działania i ewentualne długi w ramach prowadzenia spółki będziemy odpowiadać całym swoim majątkiem. Ten, dla kogo spółka jest dłużnikiem może odzyskać pieniądze nie tylko z jej majątku, ale też z własnego, osobistego majątku każdego wspólnika. Ale w zamian dla założenia spółki cywilnej wystarczy nawet najmniejszy kapitał (teoretycznie może go wcale nie być). Wspólnicy spółki cywilnej nie płacą odrębnego podatku dochodowego od działalności spółki, a tylko podatek dochodowy od osób fizycznych, co jest korzystne finansowo.

Istnieją opinie, że spółka ta staje się formacją zanikającą. Do 31.12.00 spółki cywilne były jako samodzielne podmioty gospodarcze, które mogły być przedmiotem wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Obecnie nie jest już to możliwe. Ze względu na konieczność ujednolicenia prawa wg dyrektyw Unii Europejskiej ta forma prowadzenia działalności jest znacznie utrudniona. Oznacza to, że spółka cywilna, w odróżnieniu od osobowych spółek handlowych (spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej i spółki komandytowo-akcyjnej), nie może już występować jako spółka. W związku z tym, że przedsiębiorcą nie jest już spółka, konieczna jest zmiana oznaczenia firmy i jej zakładu czy zakładów. Nie wystarczy już sama nazwa spółki. Oznaczenie przedsiębiorcy obowiązkowo musi zawierać imiona i nazwiska wszystkich wspólników, bo to oni są przedsiębiorcami.

W oznaczeniu zakładu, oddziału, innego stałego miejsca wykonywania działalności gospodarczej musi też być zwięzłe określenie przedmiotu tej działalności.

Z drugiej strony należałoby się bliżej przyjrzeć wyżej wspomnianemu przepisowi o obowiązkowym przekształceniu się w spółkę jawną. Droga dla małych i średnich przedsiębiorstw jest otwarta. Wymóg ten zaś pozwoli na wyeliminowanie jednej z wielu anomalii polskiego życia gospodarczego - wiele przedsiębiorstw nawet większego rozmiaru prowadziło działalność w formie spółki cywilnej. Przekształcenie tych spółek w spółki innego typu powinno zwiększyć bezpieczeństwo obrotu gospodarczego i wiarygodność polskich firm.

Temat 2: Spółki handlowe - osobowe.

Ze względu na formę organizacyjno - prawną możemy wyróżnić przede wszystkim przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w formie spółek. Kodeks spółek handlowych (ustawa z dnia 15 września 2000 Dz. U.2000 nr 94 poz. 1037) reguluje funkcjonowanie dwóch spółek kapitałowych: spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej oraz czterech spółek osobowych: spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej i spółki komandytowo-akcyjnej.

Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną i za swoje zobowiązania odpowiadają własnym majątkiem, a nie osobistym majątkiem wspólników. W spółkach osobowych wspólnicy swoim osobistym majątkiem odpowiadają za zobowiązanie spółki.

W spółce kapitałowej wspólnicy z reguły nie prowadzą bezpośrednio spraw spółki.

Czyni to zarząd. Natomiast kontrola należy do specjalnego organu: rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej powoływanych przez wspólników.

W spółkach osobowych najczęściej prowadzenie spraw należy do wspólników. Spółki, których funkcjonowanie reguluje kodeks spółek handlowych nazywane są spółkami prawa handlowego. Analogicznie jest w innych systemach prawnych Europy. Spółki handlowe działają pod firmą, czyli nazwą przedsiębiorstwa, które spółka handlowa prowadzi. W przypadku spółki handlowej wyposażonej w osobowość prawną firma jest ponadto nazwą spółki.

Spółka handlowa może udzielić osobom fizycznym szczególnego pełnomocnictwa - prokury. Prokurent jest uprawniony do prowadzenia przedsiębiorstwa spółki. Prokura daje zatem uprawnienie do dokonywania czynności prawnych w imieniu spółki handlowej i ze skutkami bezpośrednio dla niej.

Dostosowując polskie prawo do wymogów dyrektyw Unii Europejskiej Sejm uchwalił ustawę kodeks spółek handlowych, który wszedł w życie 1 stycznia 2001 roku. Kodeks zawiera odrębną regulację ogólną odnośnie spółek osobowych i regulację ogólną dla spółek kapitałowych. Ponadto normuje szczegółowo funkcjonowanie wszystkich sześciu spółek handlowych.

Ważne znaczenie dla polskiej przedsiębiorczości mają kodeksowe regulacje dotyczące łączenia, podziału i przekształcania spółek oraz przepisy karne.

Poza spółkami handlowymi polskie prawo przewiduje również możliwość podejmowania działalności gospodarczej w formie współdziałania gospodarczego osób czyli spółki cywilnej.

Spółka cywilna jest zbiorem osób związanych umową. Nie ma jak spółki handlowe możliwości występowania we własnym imieniu, nabywania praw, zaciągania zobowiązań, pozywania i bycia pozwanym.

Za przedsiębiorców prawo uznaje wspólników spółki cywilnej.

Przez umowę spółki handlowej wspólnicy lub akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób.

Wspólnikiem w spółce handlowej może być każda osoba fizyczna lub prawna oraz inne spółki handlowe nie posiadające osobowości prawnej.

Spółka jawna.

Spółka jawna powstała w Europie już w średniowieczu jako forma prowadzenia gospodarstwa rodzinnego zwłaszcza w przypadku licznych spadkobierców.

Jej podstawową cechą jest osobista i solidarna odpowiedzialność wspólników wobec wierzycieli za zobowiązania.

Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko lub firmę (nazwę) jednego, albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie "spółka jawna", w skrócie "sp.j.".

Zgodnie z art. 75 δ1 k.h. spółką jawną jest spółka, która prowadzi we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo zarobkowe w większym rozmiarze, a jednocześnie nie jest inną spółką handlową. Jest ona powoływana do prowadzenia wyłącznie; działalności zarobkowej. Może ona nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, może pozywać i być pozwaną; ponadto spółka uznana za upadłą nie pociąga upadłości wspólników. Wszystkie cechy sprawiają, że spółki jawne zaliczane są do tzw. ułomnych osób prawnych.

Proces powstania spółki.

Umowa spółki jawnej powinna być zawarta na piśmie. Nie zachodzi potrzeba, aby strony oświadczyły, iż zawierają między sobą spółkę jawną, ponieważ zgodnie z art. 75 § 1 k.h. spółka prowadząca we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo zarobkowe większego rozmiaru, nie będąca inną spółką handlową jest uznawana właśnie za spółkę jawną. Raz zawarta spółka może być zmieniona tylko za zgodą wszystkich wspólników.

Umowa powinna zawierać:

• Siedzibę i firmę spółki,

• Przedmiot jej działalności,

• Określenie wkładów wnoszonych przez wspólników,

• Czas trwania spółki (jeżeli jest określony).

Wpis spółki do rejestru.

Jako, że spółka jawna jest spółką handlową podlega ona wpisowi do sądu rejestrowego.

Powinien on obejmować:

• Firmę, siedzibę, adres oraz przedmiot działalności przedsiębiorstwa,

• Imiona i nazwiska osób uprawnionych do reprezentowania spółki,

• Imiona i nazwiska wspólników oraz ich adresy,

• Zmiany powyższych danych.

Zgłoszenie spółki do rejestru powinno nastąpić w terminie nie dłuższym niż dwa tygodnie od momentu zawarcia umowy lub uruchomienia przedsiębiorstwa (art. 17 k.h.). Jednak istnienie spółki jawnej nie jest uza1eżnione od tego wpisu. Wpis ma charakter wyłącznie deklaratoryjny (wyjątkiem jest spółka prowadząca gospodarstwo rolne - art. 75§ 2 k.h.),

Ustrój spółki.

Ustrój spółki jawnej jest stosunkowo prosty. Składają się nań dwie sfery: wewnętrzna i zewnętrzna.

Sfera wewnętrzna.

Ta sfera dotyczy stosunków między wspólnikami oraz prowadzenia wszystkich spraw spółki.

Jeżeli ustrój spółki nie jest regulowany umową pomiędzy wspólnikami, zastosowanie znajdują przepisy kodeksu handlowego (art. 91-111 k.h.),

Prowadzenie spraw spółki.

Pod tym hasłem kryją się wszelkie czynności wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa i do tego celu konieczne. Zakwalifikować tu można takie działania jak kupno i badanie materiałów, przyjęcie nowego pracownika, prowadzenie ksiąg czy też najem lokalu dla spółki. Zgodnie z art,,9.3;§ 1 k.h. każdy ze wspólników ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Wspólnik może jednakże (art. 93 § 2 k.h.) bez wcześniejszej uchwały prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Wyjątkiem jest art. 98 k.h., wedle którego wspólnik może bez uchwały wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce znaczne straty.

Wkłady.

Na mocy umowy spółki lub uchwały wspólników prowadzenie spraw spółki może być powierzone jednemu lub części wspólników. Istnieją jednak kategorie spraw, które wymagają decyzji wszystkich wspólników (np. jeżeli chodzi o zmianę lub rozwiązanie spółki, zwolnienie z zakazu konkurencji itp.). Zgodnie z art. 91 § 2 k.h. każdy wspólnik może zasięgać wiadomości o stanie majątku spółki, biegu interesów, ma prawo do przeglądania dokumentów i ksiąg spółki. Ustanowienie i odwołania prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo do prowadzenia spółki.

Zasada działania spółki jawnej opiera się na osobistej i nieograniczonej odpowiedzialności wspólników. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw, na wykonywaniu pracy lub też na dozwolonym używaniu rzeczy.

Jeżeli o wysokości wkładu nie rozstrzyga umowa spółki, wówczas wkład wspólników powinien być równy (art. 102 § 1 k.h.). Dodatkowe wkłady wymagają zgody wszystkich wspólników.

Również w przypadku udziału w zysku i stratach decydujący wpływ ma zawarta umowa.

Udział w zyskach i stratach.

Jeżeli nie zawiera ona takich postanowień istnieją odpowiednie przepisy regulujące te sprawy. Według art. 105 § 1 k.h. należy przyjąć, iż każdy wspólnik ma prawo do równego udziału zarówno kiedy przedsiębiorstwo ponosi straty, jak i generuje zyski (nie jest to zależne od wartości wniesionego wkładu). Jednak jeżeli wspólnik wniósł tylko pracę nie ponosi żadnej odpowiedzialności w przypadku poniesionych strat.

Z końcem każdego roku obrachunkowego następuje podział i wypłata zysku.

Prawa majątkowe wspólników.

Wraz z przystąpieniem wspólnika do spółki powstają prawa spółkowe wspólnika. Mogą one mieć charakter praw osobistych lub praw majątkowych. Prawa majątkowe mogą być:

• rzeczowe to przede wszystkim prawo do majątku spółki (art. 82 k.h.). Każdy wspólnik jest współwłaścicielem majątku. Nie ma on jednak prawa żądać podziału tego majątku, ani też rozporządzać jego wkładem (majątek spółki jawnej jest współwłasnością łączną)

• obligatoryjne to prawa do udziału w zyskach, prawo do odsetek, zwrotu wydatków poniesionych w sprawach spółki oraz prawo do wynagrodzenia za prowadzenie spraw spółki

Rozporządzanie prawami spółki.

Żaden ze wspólników nie ma prawa rozporządzać prawami przysługującymi mu z tytułu przynależności do spółki (art. 109 § 1 k.h.). Do wyjątków należą uprawnienia do świadczeń w pieniądzach lub innych rzeczach, przypadających w trakcie trwania spółki (prawo do odsetek, prawo do udziału w zysku itd.). Ponadto wspólnik nie może przekazywać praw osobistych, spółkowych i majątkowych osobom trzecim i swoim wspólnikom ze skutkiem dla spółki.

Zakaz udziału w interesach konkurencyjnych.

Art. 110 k.h. nakłada na wspólnika spółki jawnej obowiązek lojalności wobec spółki. Objawia się to w konieczności powstrzymania się od działalności sprzecznej z interesami spółki. Wspólnik nie powinien zajmować się interesami konkurencyjnymi, ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik jawny lub członek zarządu. Złamanie tych zasad uprawnia pozostałych wspólników do wystąpienia przeciwko nielojalnemu wspólnikowi.

Sfera zewnętrzna.

Jak nazwa wskazuje ta sfera tyczy się stosunków do osób trzecich oraz reprezentacji spółki.

W tym wypadku istnieją bezwzględnie obowiązujące przepisy.

Prawo do reprezentacji.

Zgodnie z art. 29 § kodeksu spółek handlowych każdy wspólnik może reprezentować spółkę. To prawo może zostać ograniczone poprzez wyłączenie danego wspólnika od reprezentowania. Możliwe jest również ustanowienie łącznej reprezentacji z innym wspólnikiem lub prokurentem. Zakres uprawnień reprezentanta jest szeroki. Obejmuje on czynności sądowe i pozasądowe, ustanowienia i odwoływanie prokury oraz wszelkie czynności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki.

Działanie spółki jawnej opiera się na nieograniczonej odpowiedzialności wspólników z zobowiązania spółki. Ta zasada działa również w przypadku jej upadłości. Każdy ze wspólników odpowiada przed wierzycielami całym swoim majątkiem. Każdemu wierzycielowi przysługuje prawo pozwania zarówno spółki, jak i jej wspólników w celu wyegzekwowania należności.

Rozwiązanie spółki i wstąpienie wspólnika.

Rozwiązanie spółki.

Rozwiązanie spółki może nastąpić:

• Z mocy prawa - powody mogą być następujące: upadłość spółki, upadłość wspólnika, śmierci wspólnika

• Z woli wspólników - jeżeli wystąpią przyczyny przewidziane w umowie spółki, jeśli jeden ze wspólników wypowie umowę lub nastąpi wypowiedzenie przez wierzyciela

• Z mocy orzeczenia sądowego- może nastąpić na żądanie każdego wspólnika

Ustąpienie wspólnika.

Jeżeli zaistnieje sytuacja, kiedy wspólnik występuje ze spółki musi się6n"rozliczyć z pozostałymi wspólnikami. To rozliczenie odbywa się drogą ustalenia udziału tego wspólnika

na podstawie bilansu, uwzględniając wartość majątku spółkowego przedsiębiorstwa. zależności od sytuacji trzeba przyjąć różne dni bilansowe:

• W przypadku wypowiedzenia- ostatni dzień roku obrachunkowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia.

• W przypadku śmierci lub upadłości- dzień śmierci lub ogłoszenia upadłości.

• W przypadku wyłączenia wspólnika z mocy wyroku sądowego - dzień wniesienia pozwu.

Udział obliczony jednym z wyżej wymienionych sposobów powinien być wypłacany w gotówce. Jeżeli udział wspólnika jest ujemy musi on zapłacić przypadającą nań część niedoboru.

Likwidacja spółki.

Z rozwiązaniem spółki wiąże się jej likwidacja. W przypadku likwidacji do sądu rejestrowego należy zgłosić:

• Otwarcie likwidacji,

• Nazwiska i imiona likwidatorów oraz ich adresy,

• Sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów oraz wszelkie zmiany w tym zakresie.

Moment rozpoczęcia postępowania likwidacyjnego nie oznacza końca bytu spółki. Spółka istnieje nadal jako "spółka jawna w likwidacji".

Likwidatorami są wszyscy wspólnicy spółki, jednak sąd rejestrowy może wyznaczyć jako likwidatorów tylko niektórych wspólników jak również inne osoby (art. 71§ 1). Sąd też może odwołać likwidatora na wniosek wspólnika lub osoby mającej w tym interes prawny (art. 73§ 1).

Do zadań likwidatorów należy: zakończenie bieżących interesów spółki, ściągnięcie wierzytelności i spieniężenie aktywów, wypełnienie zobowiązań oraz upłynnienie majątku spółki. Mają oni także prawo prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania w granicach swoich kompetencji (są one określone w art. 77 § 1).

Majątek spółki przeznacza się w pierwszej kolejności na pokrycie wszystkich zobowiązań, również nie wymagalnych lub spornych. Pozostały majątek dzieli się między wspólników.

W czasie likwidacji spółki nie może być ustanowiona prokura, a jeżeli była ustanowiona wcześniej -wygasa. Podczas trwania procesu likwidatorzy sporządzają bilans, który przybiera formę coroczną, jeżeli likwidacja trwa dłużej niż ten okres.

Spółka partnerska.

Spółką partnerską jest spółka osobowa utworzona przez wspólników - partnerów w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą.

Partnerami mogą być wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych zawodów takich jak np.: adwokat, architekt, lekarz, księgowy, broker ubezpieczeniowy, radca prawny, rzecznik patentowy, tłumacz przysięgły itd.

Umowa spółki partnerskiej musi być zawarta w formie aktu notarialnego i powinna zawierać:

• określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki,

• przedmiot działalności spółki,

• nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki,

• w przypadku, gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów,

• firmę i siedzibę spółki,

• czas trwania spółki jeżeli jest oznaczony,

• określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość.

Firma, spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie "i partner" bądź "i partnerzy" albo "spółka partnerska" oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce.

Dopuszczalne jest używanie skrótu: "sp.p.".

Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki.

Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw spółki powierza się zarządowi.

Spółka komandytowa.

Spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplemetariusza), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona.

Podstawą funkcjonowania spółki jest umowa, która pod rygorem nieważności powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Określa ona:

• firmę i siedzibę spółki,

• przedmiot działalności spółki,

• czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

• oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wysokość,

• oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli (sumę komandytową).

Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej i jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki.

Firma, spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowa", w skrócie "sp.k.".

Spółka komandytowo-akcyjna.

Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. W spółce komandytowo-akcyjnej występują zatem dwa rodzaje wspólników. Go najmniej jeden wspólnik jest osobiście odpowiedzialny za zobowiązania spółki. Pozostali wspólnicy są to tzw. akcjonariusze komandytowi, którzy obejmują kapitał zakładowy spółki w postaci akcji i nie odpowiadają osobiście za jej zobowiązania. Istota akcji zostanie szerzej omówiona w rozdziale dotyczącym spółek akcyjnych.

Aktem założycielskim spółki komandytowo - akcyjnej jest statut. Statut powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego przez założycieli spółki. Statut podpisują co najmniej wszyscy komplementariusze.

Kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej powinien wynosić co najmniej 50.000 złotych.

Firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowo-akcyjna" - "S.K.A.".

Akcjonariusz jest obowiązany jedynie do świadczeń określonych w statucie. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki.

Sprawy spółki prowadzą komplementariusze. W spółce komandytowo-akcyjnej można ustanowić radę nadzorczą. Jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza dwadzieścia pięć osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe.

Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie.

Prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu ma każdy akcjonariusz i komplementariusz. Każda akcja daje prawo do jednego głosu w walnym zgromadzeniu.

Komplementariusze oraz akcjonariusze uczestniczą w podziale zysku spółki proporcjonalnie do ich wkładów wniesionych do spółki, chyba, że statut stanowi .

Wykład VIII - pytania kontrolne:

1. Podaj definicję przedsiębiorstwa wg kodeksu cywilnego.

2. Kto jest przedsiębiorcą w świetle ustawy z 19 listopada 1999 r. prawo działalności gospodarczej?

3. Gdzie będziesz szukać przepisów prawnych dotyczących spółki cywilnej?

4. Podaj podstawowe cechy spółki cywilnej.

5. Jak określić podstawowe prawa i obowiązki wspólników spółki cywilnej?

6. Co to są spółki osobowe? Kto w nich odpowiada za zobowiązania spółki?

7. Gdzie będziesz szukać przepisów prawnych dotyczących spółek handlowych?

8. Jakie są podstawowe cechy spółki jawnej?

9. Jakie są podstawowe cechy spółki partnerskiej?

10. Kto może być partnerem w spółce partnerskiej?

11. Jakie są podstawowe cechy spółki komandytowej?

12. Czym różni się odpowiedzialność komplematariusza od odpowiedzialności komandytariusza?

13. Podaj podstawowe cechy spółki komandytowo - akcyjnej.

14. Na jakich zasadach osoba fizyczna może podejmować i prowadzić działalność gospodarczą?

15. Na jakim szczeblu samorządu terytorialnego prowadzona jest ewidencja działalności gospodarczej?

WYKŁAD IX - SPÓŁKI HANDLOWE - KAPITAŁOWE.

Temat 1: Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Jest to jedna z najczęściej występujących w praktyce spółek handlowych. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) może być tworzona w każdym celu prawnie dozwolonym zarówno gospodarczym, jak i niegospodarczym.

Spółka posiada osobowość prawną i stwarza możliwość konsekwentnego oddzielenia działalności gospodarczej i społecznej od majątku osobistego wspólników, ponieważ wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki własnym majątkiem.

Spółka z o.o. jest spółką kapitałową, dlatego też do jej założenia potrzeba kapitału zakładowego, którego minimalna wysokość wynosi 50.000 złotych. Spółka z o.o. może być utworzona przez jedną albo więcej osób.

Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziały. Wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 500 złotych.

Umowa spółki z o.o. powinna określać:

- firmę i siedzibę spółki,

- przedmiot działalności spółki,

- wysokość kapitału zakładowego,

- czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział,

- liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników,

- czas trwania spółki, jeżeli jest ograniczony.

Umowa spółki z o.o. powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Firma spółki może być obrana dowolnie musi jednak zawierać oznaczenie "spółka z ograniczoną odpowiedzialnością" (sp. z o.o.).

Do powstania spółki z o.o. wymaga się:

- zawarcia umowy spółki,

- wniesienia przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, a w razie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej, także wniesienia nadwyżki,

- powołania zarządu,

- ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki

- wpisu do rejestru sądowego.

Umowa spółki może przewidywać istnienie udziałów o szczególnych uprawnieniach. Uprzywilejowanie może dotyczyć w szczególności prawa głosu, prawa do dywidendy lub sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji.

Uprzywilejowanie dotyczące prawa głosu nie może przyznawać uprawnionemu więcej niż trzy głosy na jeden udział.

Udziały są zbywalne. Zbycie udziału, jego części oraz zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zbycie udziału, jego części lub zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.

Organami spółki z o.o. są: zarząd, zgromadzenie wspólników oraz rada nadzorcza i komisja rewizyjna.

Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Może składać się z jednego lub większej ilości członków.

Uchwały wspólników podejmowane są na zgromadzeniu wspólników. W szczególności uchwały wspólników wymaga rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu, sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, udzielenie absolutorium członkom organów spółki oraz zmiana umowy spółki.

Na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Umowa spółki może ustanowić radę nadzorczą lub komisję rewizyjną. W spółkach, w których kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500.000 złotych, a wspólników jest więcej niż dwudziestu pięciu rada nadzorcza lub komisja rewizyjna musi być ustanowiona.

Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Zadania komisji rewizyjnej są ograniczone do sfery finansowej.

Tak jak w innych spółkach członkowie zarządu nie mogą bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej.

Prawa wspólników.

Spółka z o.o. zaliczana jest do spółek kapitałowych, ale wskazuje się na to, że występują w niej pewne elementy osobowe, charakterystyczne dla handlowych spółek osobowych. Te prawa i obowiązki, które uznaje się za mające charakter osobowy wiążą się z osobami wspólników i są niezależne od reprezentowanego kapitału zakładowego.

Tradycyjnie, wskazuje się na takie prawa, jak: prawo indywidualnej kontroli (art. 212 KSH), prawo przeglądania księgi udziałów (art. 188 § 2 KSH), prawo przeglądania księgi protokołów (art. 248 § 4 KSH) oraz prawo żądania wyłączenia wspólnika (art. 266 KSH). Jednak wskazane wyżej elementy nie zawsze mają ściśle osobowy charaktery. Dotyczy to w szczególności prawa żądania wyłączenia wspólnika, gdyż aby można było skorzystać z tego prawa muszą być spełnione warunki reprezentowania więcej niż 50% kapitału zakładowego. Wskazywane jako osobowe prawa np. przeglądania księgi udziałów są analogiczne do praw w spółce akcyjnej. Prowadzi to do wniosku, że z pewnością można dostrzegać prawa wspólników łączące się z ich osobami, a nie wniesionym do spółki kapitałem, ale są to prawa marginalne. Konstrukcja przepisów o spółce z o.o. pozwala na elastyczne kształtowanie charakteru prawnego spółki.

Decydujący o stosunku spółki i pozycji wspólnika jest wnoszony kapitał. Wnoszony kapitał decyduje o "sile głosu" przy podejmowaniu decyzji, wpływie na działanie spółki, udziale w zyskach i stopniu partycypacji w stratach, ryzyku gospodarczym związanym z wnoszonym do spółki wkładem. Można przyjąć; że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką handlową o kapitałowym charakterze, mającą osobowość prawną, działającą w oparciu o kapitał zakładowy podzielony na udziały, ponoszącą odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, w której mogą wystąpić elementy osobistego wpływu wspólników na działania spółki.

Do najważniejszych praw wspólników należy zaliczyć:

1) prawo uczestniczenia i głosowania na zgromadzeniu wspólników (można je realizować bez pośrednio lub przez pełnomocników);

2) prawo nadzoru nad działalnością spółki przejawiające się w indywidualnej kontroli (art. 212 KSH) lub działaniu przez odpowiednie organy (radę nadzorczą lub komisję rewizyjną)-por. uwagi odnoszące się do organów nadzoru;

3) prawo zaskarżania uchwał powziętych na zgromadzeniu wspólników;

4) prawo żądania wyłączenia wspólnika.

Instytucja wyłączenia wspólnika polega na tym, że wyłączenia wspólnika mogą żądać wszyscy pozostali wspólnicy, jeżeli ich udziały przekraczają więcej niż połowę kapitału zakładowego. Umowa spółki może przewidywać prawo wystąpienia z powództwem także mniejszej liczbie wspólników (również jednego), byleby ich udziały przekraczały połowę kapitału zakładowego (art. 266 § l i 2 KSH).

W procesie o wyłączenie wspólnika wspólnicy nie mogą być zastępowani przez adwokata lub radcę prawnego wykonującego zawód w spółdzielni lub w spółkach świadczących pomoc prawną podmiotom gospodarczym.

Udziały wyłączonego wspólnika muszą być przejęte przez wspólników lub osoby trzecie. Cenę udziału ustala sąd orzekający o wyłączeniu na podstawie rzeczywistej wartości udziału (nie nominalnej) w chwili doręczenia pozwu. Sąd ten wyznacza również termin, w ciągu którego ma być zapłacona cena. Jeżeli w ciągu tego czasu nie zostanie ona zapłacona (lub złożona do depozytu sądowego), orzeczenie o wyłączeniu wspólnika staje się bezskuteczne. Wspólnik ten ma wówczas prawo żądać od pozywających go naprawienia szkody (art. 266 § 3 i art. 267 KSH). Wspólnika prawomocnie wyłączonego, którego udziały zostały w terminie zapłacone, uważa się za usuniętego ze spółki już od chwili doręczenia mu pozwu. Nie wpływa to jednak na ważność czynności, w których brał udział w spółce po doręczeniu pozwu (art. 269 § l KSH).

Poza możliwością sądowego wyłączenia wspólnika, wspólnik może utracić członkostwo w spółce, gdy wchodzi w grę zbycie, zamiana lub darowizna udziału, w sytuacji umorzenia jego udziału oraz w wyniku ustania spółki (o ile przewiduje to umowa spółki).

5) prawo do udziału w czystym zysku bilansowym (dywidendzie), chyba że umowa spółki wyłącza czysty zysk od podziału;

Prawo do dywidendy jest jednym z podstawowych praw wspólników. Źródłem zysku w spółce może być prowadzenie działalności gospodarczej, jak również oprocentowanie wkładów pieniężnych w spółce, zbycie składników majątkowych wniesionych jako aport za cenę wyższą od określonej przy utworzeniu itp. Zysk w spółce powstaje wtedy, gdy występuje - nadwyżka aktywów nad pasywami spółki, a ma to miejsce, gdy wszystkie prawa majątkowe, łącznie ze środkami pieniężnymi, posiadane przez spółkę przewyższają sumę zobowiązań i kapitału zakładowego. Z czystym zyskiem mamy do czynienia wówczas, gdy od zysku spółki odejmiemy naliczone podatki, do których spółka jest zobowiązana (dochodowy, od nieruchomości, VAT itp.). Po upływie roku obrotowego i sporządzenia przez zarząd bilansu jest możliwe stwierdzenie, czy wystąpi czysty zysk, czy też nie. Zgodnie z art. 231 § 2 pkt l i 2 KSH, na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników następuje rozpatrzenie i zatwierdzenie bilansu i rachunku zysków i strat. Jeżeli umowa spółki przekazuje sprawę podziału zysku zgromadzeniu wspólników, organ ten jest władny podjąć stosowną uchwałę. Głosowanie w tej sprawie nie może mieć formy pisemnej (art. 231 § 4 KH). Jeżeli nawet w spółce jest wypracowany zysk, to wspólnikowi przysługuje jedynie ogólne prawo, które stanie się skuteczne i skonkretyzowane po podjęciu stosownej uchwały. Dopiero z chwilą podjęcia tej uchwały wspólnicy mają roszczenie o wypłatę dywidendy.

Zasadą jest, że jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zysk przypadający wspólnikowi dzieli się w stosunku proporcjonalnym do udziałów. Umowa może tę zasadę zmieniać w ten sposób, że np. stwarza przywileje niektórym udziałom co do dywidendy. Umowa spółki lub późniejsza uchwała wspólników nie może pozbawić zysku tylko niektórych wspólników, a preferować innych.

6) prawo do zbycia udziałów;

Na udziały nie mogą być wystawione dokumenty na okaziciela ani dokumenty na zlecenie, ale, mogą być wystawione dokumenty imienne. W spółce akcyjnej akcje przeznaczone są w istocie do obrotu, podczas gdy w spółce z o.o. obrót udziałami może być ograniczony (ale nie zakazany). W szczególności w umowie spółki nie można całkowicie wyłączyć prawa do zbycia lub zastawienia udziału (a contrario do art. 182 § l KSH).

Artykuł 182 § 3 KSH przewiduje dla zbycia udziału lub jego zastawienia wymóg formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Przepisy KH i umowa spółki, w sposób wyraźny, mogą ograniczyć możliwość zbywania i zastawiania udziałów.

Umowa zbycia udziałów zawarta bez zgody spółki stanowi czynność bezskuteczną i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może stać się skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowna zgoda zostanie udzielona. Odmowa zgody na zbycie lub zastaw udziałów daje wspólnikowi, któremu odmówiono zbycia lub zastawu, podstawę do zwrócenia się do sądu rejestrowego o zezwolenie na te czynności. Wspólnik musi jednak określić ważne powody dla zbycia lub zastawienia udziału. W sytuacji, gdy sąd uzna, iż zachodzą ważne powody dla zbycia lub zastawu udziału, winien wyznaczyć spółce termin do przedstawienia innego nabywcy. Jeżeli między zbywcą udziału a nabywcą (albo spółką) nie dojdzie do porozumienia co do ceny nabycia, sąd rejestrowy może oznaczyć tę cenę po przesłuchaniu biegłego. Jednakże, gdy wskazana przez spółkę osoba nie uiści ceny nabycia w wyznaczonym przez sąd terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swym udziałem, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty (art. 182 § 5).

Umowa spółki może określać dodatkowe ograniczenia dla zbycia lub zastawienia udziału. Może np. przewidywać prawo pierwokupu dla pozostałych wspólników czy nawet jednego wspólnika, określić czas, w jakim zbycie jest możliwe, ustalić możliwości zbycia tylko na rzecz osoby posiadającej określone uprawnienia czy wykształcenie.

W przypadkach zbycia udziału (lub jego części) nabywca odpowiada solidarnie ze zbywcą za świadczenia zalegające ze zbytego udziału lub zbytej części (art. 186 § l KSH).

7) prawo zwrotu dopłat na warunkach określonych w art. 179 KSH;

Umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach cyfrowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziałów (art. 177 § l KSH). Zasadą jest, że dopłaty mogą, lecz nie muszą być zwracane. Jeżeli jednak zaistnieją pozytywne przesłanki powstaje prawo żądania zwrotu dopłat wnoszonych do spółki. Z art. 179 § l KSH wynika, że zwrot dopłat może wystąpić w zasadzie wyjątkowo, jeżeli nie są potrzebne na pokrycie strat wskazanych w sprawozdaniu finansowym. Poza tym Kodeks handlowy w art. 179 § 2 nakłada jeszcze jeden warunek, mianowicie zwrot dopłat może nastąpić dopiero po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia o zamierzonym zwrocie w piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki. Ponadto, zgodnie z art. 228 pkt 5 KSH, właśnie do zwrotu dopłat wymagana jest uchwala wspólników.

Art. 179 § l KH służy ochronie kapitału zakładowego. Mianowicie, jeżeli aktywa po odjęciu długów przekraczają lub są równe wysokości kapitału zakładowego, to możliwy jest zwrot dopłat. Jeżeli natomiast różnica powyższa jest mniejsza od wartości kapitału zakładowego, dopłat zwracać nie wolno, choćby wspólnicy przewidzieli taką możliwość w umowie spółki. Tak więc ustanowienie obowiązku dopłat powoduje, że wspólnicy muszą się liczyć z tym, że dopłaty nie będą zwrócone, choćby taki był zamiar wspólników.

8) prawo do wynagrodzenia za dostarczanie przez wspólników na rzecz spółki świadczeń niepieniężnych, którymi obciążone są ich udziały;

9) prawo uczestniczenia w podziale likwidowanego majątku spółki;

10) tzw. prawa mniejszości.

W spółce z o.o. możemy wyróżnić tzw. prawa mniejszości. Chodzi o te wszystkie prawa wspólnika, które mają stanowić swoistą przeciwwagę dla kompetencji zgromadzenia wspólników podejmowanych większością głosów. Prawa mniejszości są chronione przez zespół praw wspólników, które mogą służyć realizacji jego praw udziałowych w spółce. Prawa mniejszości w spółce z o.o. możemy podzielić na tzw. prawa kolektywne i prawa indywidualne.

1. Do praw kolektywnych zaliczamy te wszystkie, które są uregulowane w art, 223,236, 266 § 2 KSH,

2. Do praw indywidualnych, prawa wymienione w artykułach: 188 § 2,212, 239,247,248 § 4,250 pkt 2-5,271 KSH.

Podstawą ochrony praw mniejszości w spółce z o.o. jest zespół ich indywidualnych praw, co w istocie sprowadza się do prawa żądania określonego zachowania się przez ograny spółki lub inne podmioty. Prawa kolektywne stanowią uzupełnienie praw indywidualnych i najczęściej opierają się o wspólny, łączny ułamek kapitału zakładowego, dzięki któremu mogą uzupełniać żądania indywidualne. Według innego kryterium - charakteru praw możemy wyróżnić prawa mniejszości bezwarunkowe i warunkowe. Te pierwsze stanowią grupę praw, które nie mogą być wolą stron zmienione, a ich podstawą są bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa. Do takich praw zaliczamy prawo przeglądania księgi udziałów, prawo indywidualnej kontroli, prawo sprzeciwu wobec powziętej uchwały nie objętej porządkiem obrad, prawo sprzeciwu wobec uchwały powziętej bez formalnego zwołania zgromadzenia wspólników, art. 238 - prawo żądania głosowania tajnego na zgromadzeniu wspólników, prawo przeglądania księgi protokołów i żądania poświadczonych przez zarząd odpisów uchwał. Pozostałe prawa mają charakter warunkowy i są uzależnione od dodatkowych przesłanek, które muszą wystąpić po stronie wspólników.

Obowiązki wspólników.

Do najważniejszych obowiązków wspólników należy zaliczyć:

1) obowiązek pokrycia udziału (w gotówce lub wkładem niepieniężnym);

2) obowiązek wyrównania brakującej części aportu - art. 175 KSH;

Chodzi o sytuację, w której doszło do niewypłacalności spółki przed okresem trzech lat od jej zarejestrowana. Należy wówczas, zwrócić różnicę między wartością rzeczywistą a przyjętą w umowie. Aby art. 175 KH mógł mieć zastosowanie, różnica musi być nadmierna, a więc taka, która w momencie tworzenia spółki jest niczym nie usprawiedliwiona i narusza zwykłe relacje występujące w spółce. O „nadmierności” przyjętej wartości rozstrzygać będzie sąd. W art. 175 KH ma miejsce odniesienie do dwóch różnych momentów: umowy spółki i zarejestrowania spółki. Z tą pierwszą czynnością wiąże się ustalenie wartości aportu, natomiast od tej drugiej liczony jest okres trzech lat do wystąpienia niewypłacalności. Decydująca więc jest wartość aportu, jaka jest przyjmowana w momencie zawarcia umowy spółki. Nie ma więc znaczenia wartość aportu, zarówno przed zawarciem umowy spółki (stan przedumowny), jak i już po zawarciu umowy(stan przed-spółki), jak również w momencie zarejestrowania spółki. Jakiekolwiek zawyżenie wartości aportu po zawarciu umowy spółki, nawet gdyby rzeczywista wartość zmniejszyła się w ten sposób, że nie byłoby już dysproporcji między przyjętą wartością a rzeczywistym stanem rzeczy, obowiązek wyrównania brakującej wartości będzie istniał. Analogicznie należy postępować przy ocenie wartości aportu w przypadku podwyższania kapitału zakładowego. Momentem, w którym musi wystąpić dysproporcja między wartością aportu (zawyżoną), a wartością rzeczywistą, jest zmiana umowy spółki, a jeżeli podwyższenie kapitału zakładowego występuje na mocy dokonanych postanowień umowy spółki, w chwili złożenia oświadczenia o objęciu udziałów przez wspólników. Brakująca wartość aportu, do której zwrotu zobowiązuje się wspólnik stanowi różnicę, jaka powstanie po odjęciu od wartości aportu wpisanego w bilansie spółki, wartości rzeczywistej. Nie jest to więc odpowiedzialność za szkodę, ale za brakującą wartość i to po spełnieniu innych kryteriów, określonych w art. 175 KH.

Dla zaistnienia obowiązków z art. 175 KSH nie ma znaczenia, czy niewypłacalność, która wystąpi, ma związek z faktem zawyżenia wartości aportu.

Jeżeli więc wystąpi niewypłacalność spółki, ale będzie ona związana z błędami popełnionymi przy prowadzeniu przedsiębiorstwa spółki, dokonaniem inwestycji przekraczającej możliwości spółki itp., to i tak odpowiedzialność z art. 175 § l KSH będzie miała miejsce. Nie istnieje więc - jako przesłanka obowiązku z art. 175 § l KSH - konieczność wystąpienia związku przyczynowego między niewypłacalnością spółki a zawyżeniem wartości aportu. Wydaje się poza tym, że zawyżenie wartości aportu - samo w sobie - nie będzie częstą przyczyną niewypłacalności spółki. Przepis ten służy ochronie nie tylko spółki, ale również wierzycieli spółki.

3) obowiązek dokonywania dopłat w stosunku do udziałów - art. 177-179 KSH;

Jeżeli umowa spółki zobowiązuje wspólników do dopłat w granicach cyfrowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziałów, na wspólnikach ciąży obowiązek wnoszenia takich dopłat w terminie i na zasadach określonych w umowie spółki albo w uchwale wspólników. Z wyraźnego brzmienia art. 177 § l KSH wynika, że obowiązek ten musi się odnosić do wszystkich wspólników, gdyż dopłata powinna odpowiadać udziałom wspólników. Dopłaty stanowią formę świadczenia pieniężnego na rzecz spółki i wnoszone są w celu powiększenia jej majątku. Są to jednak takie świadczenia, które nie powiększają udziałów i kapitału zakładowego. Powody wnoszenia dopłat mogą być rozmaite, np. jeżeli są czasowe trudności w działalności spółki, istnieje niebezpieczeństwo naruszenia kapitału zakładowego bądź potrzeba poczynienia nakładów inwestycyjnych, a majątek spółki mógłby nie wystarczyć na ich pokrycie.

Obowiązek dokonywania dopłat i ich wysokość w stosunku do udziałów musi wynikać wyraźnie z umowy spółki. Tak więc umowa spółki może przewidywać, że wspólnicy mają obowiązek dopłaty kwoty, np. odpowiadającej: dwukrotnej wartości udziału, 1/3 udziału, udziałowi. Natomiast wysokość dopłat i terminy ich wnoszenia winny być określone w miarę potrzeby uchwałą wspólników. Dopłata taka może być uchwalona tylko bezwzględną większością głosów oddanych (art. 245 KSH). Jednakże, jeżeli umowa spółki tak stanowi, decyzja co do terminu wniesienia i wysokości dopłaty może być przekazana innemu organowi spółki. W umowie spółki określa się więc maksymalną wysokość dopłaty w stosunku do udziału. Nie oznacza to, że dopłata musi być wnoszona jednorazowo w maksymalnej wysokości. Można podjąć uchwałę o wielokrotnym wnoszeniu dopłat, do wysokości jednak określonej w umowie spółki. Jeżeli dopłaty stanowią wyrównanie strat w kapitale zakładowym, zalicza się je na poczet tego kapitału i nic mogą być zwracane. W innych przypadkach zwrot dopłat może nastąpić na podstawie uchwały wspólników. Uprawnienia do decydowania o zwrocie dopłat nie można przenieść na inny organ, natomiast można przekazać prawo decydowania o terminie i wysokości zwrotu. O tym, czy dopłata jest zwracana czy nie, decydują sami wspólnicy. Jeżeli brak jest takiego rozstrzygnięcia w umowie spółki, decyzja w tym zakresie powinna zapaść w formie uchwały wspólników. Wyjątek stanowi wspomniana sytuacja, w której dopłaty przeznaczone są na pokrycie strat bilansowych w kapitale zakładowym.

W celu ochrony wierzycieli spółki Kodeks spółek handlowych przewiduje, że zwrot dopłat może nastąpić dopiero po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia o zamierzonym zwrocie w pismach przeznaczonych do ogłoszeń spółki. Zwrot dopłat musi nastąpić równomiernie wszystkim wspólnikom, proporcjonalnie

do wniesionych przez nich kwot.

4) obowiązek dostarczania spółce powtarzających się świadczeń niepieniężnych - art. 176 KSH.

Umowa spółki może nakładać na wspólników obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych. W takim przypadku nie chodzi o świadczenia jednorazowe, lecz takie, które się stale powtarzają, a których rodzaj, terminy i ewentualnie odszkodowanie umowne muszą być określone w umowie spółki. Obowiązek, o którym mowa, dotyczy więc dostarczania spółce pewnych przedmiotów w sposób periodyczny, zgodnie z zasadami określonymi w umowie spółki. Obowiązek dokonywania powtarzających się świadczeń niepieniężnych może być nałożony zarówno w pierwszej umowie spółki, jak również może stanowić przedmiot zmiany umowy.

Istotą nałożenia obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest „przywiązanie” tego obowiązku do udziału, co należy odróżnić od uprawnień przyznanych osobiście konkretnemu wspólnikowi. Zasadniczym skutkiem ustanowienia takiego obowiązku jest więc w przypadku zbycia udziału przejście tych obowiązków na nabywcę. Artykuł 176 § 3 KH przewiduje, że zbycie udziału, do którego jest „przywiązany” obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych, jest możliwe bez zezwolenia spółki tylko wtedy, gdy umowa spółki tak stanowi. Jeżeli w umowie spółki brak takiego unormowania, zbycie możliwe jest tylko za zgodą spółki. Problem zbycia udziału obciążonego obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych uregulowany został więc inaczej niż przy "zwykłym" zbyciu udziału, które może być dokonane także bez zgody spółki, a za jej zgodą jedynie wówczas, gdy umowa spółki wyraźnie to przewiduje. Umowa spółki winna rozstrzygać, jaki organ spółki wyrazi zgodę na zbycie. W praktyce czynności takie są uzależnione od zgody zarządu. Zbycie udziału bez wymaganego zezwolenia nie wywołuje skutków prawnych wobec spółki, choćby zbywca nie był już właścicielem przedmiotu, do którego świadczenia był zobowiązań. Wynagrodzenie wspólnika może być określone w umowie (w dowolny sposób) albo jeżeli umowa nie określa wysokości wynagrodzenia zastosowanie mają odpowiednie przepisy KH. Jednakże wynagrodzenie nie może być wyższe od ceny normalnie przyjętej w obrocie. Spółka nie może też zrzec się swego uprawnienia i ciąży na niej obowiązek przyjmowania świadczeń nałożonych na wspólników. Nałożone obowiązki mogą dotyczyć wszystkich wspólników według tych samych zasad, ale także mogą być nałożone na jednego lub kilku. Obowiązki mogą dotyczyć jednych, a nie obowiązywać innych wspólników.

Od obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych przypisanego do udziału należy odróżnić te wszystkie sytuacje, w których wspólnik zawiera ze spółką odrębną umowę (poza umową spółki), dotyczącą odpowiednich świadczeń (dostaw). Umowa taka wiąże wspólnika na ogólnych zasadach prawa cywilnego. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku świadczenia oceniać należy w tym przypadku na podstawie art. 471 i nast. KC.

Temat 2: Spółka akcyjna.

Spółka akcyjna jest drugą spółką kapitałową występującą w obrocie prawnym i gospodarczym. Posiada osobowość prawną. W obrocie występuje pod własna firmą, ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Działa poprzez własne wyodrębnione organy.

Zawiązać spółkę akcyjna może jedna albo więcej osób. Statut spółki akcyjnej winien być sporządzony w formie aktu notarialnego.

Utworzenie spółki akcyjnej jest możliwe w każdym celu prawnie dozwolonym nie tylko gospodarczym.

Firma spółki może być obrana dobrowolnie powinna tylko zawierać dodatkowe oznaczenie "spółka akcyjna" (SA).

Do powstania spółki akcyjnej konieczne jest:

- zawiązanie spółki, w tym podpisanie statutu przez założycieli,

- wniesienie przez akcjonariuszy wkładu na pokrycie kapitału zakładowego,

- ustanowienia zarządu i rady nadzorczej,

- wpisu do rejestru.

Kapitał zakładowy spółki musi wynosić co najmniej 500.000 złotych. Wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 złoty, a akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej.

Kapitał zakładowy jest ustaloną w statucie wielkością majątku, który spółka powinna utrzymywać prze cały czas swego istnienia.

Na pokrycie kapitału zakładowego akcjonariusze wnoszą wkłady, które mogą być pieniężne lub niepieniężne (aporty).

Kapitał zakładowy dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Wartość ta jest miernikiem uprawnień i obowiązków wspólników, a zwłaszcza dywidendy i kwoty likwidacyjnej. Cena, a zatem i kurs akcji jest wykładnikiem aktualnych stosunków majątkowych spółki. Może być wyższy, albo niższy od wartości nominalnej akcji.

Akcje są papierami wartościowymi. Mogą być imienne albo na okaziciela.. Akcje imienne mogą być dodatkowo uprzywilejowane. Uprzywilejowanie może dotyczyć w szczególności:

- prawa głosu przy czym jednej akcji uprzywilejowanej nie można przyznać więcej niż dwa głosy,

- prawa do dywidendy - uprzywilejowanie nie może przyznawać uprawnionemu dywidendy, która przewyższa więcej niż o połowę dywidendę przeznaczoną do wypłaty akcjonariuszom nieuprzywilejowanym.

Akcje są zbywalne. Statut może uzależnić rozporządzenie akcjami imiennymi od zgody spółki.

Obowiązek zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego ciąży na zarządzie i powinien zawierać przede wszystkim:

- firmę, siedzibę i adres spółki,

- przedmiot działalności spółki,

- wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną akcji,

- liczbę akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania,

- nazwiska i imiona członków zarządu oraz sposób reprezentowania spółki,

- nazwiska i imiona członków rady nadzorczej,

- jeżeli akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne, zaznaczenie tej okoliczności.

Organami spółki akcyjnej są: Zarząd, Rada nadzorcza i Walne zgromadzenie.

Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Może składać się z jednego lub większej ilości członków. Do zarządu mogą być powoływane osoby spośród akcjonariuszy lub spoza ich grona. Członek zarządu nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi.

W spółce akcyjnej obligatoryjnie ustanawia się radę nadzorczą, która sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech członków. Na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 20% kapitału zakładowego, wybór rady nadzorczej winien być dokonany grupami na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

Najwyższą władzą spółki jest walne zgromadzenie akcjonariuszy.

Uchwały walnego zgromadzenia podlegają zaprotokołowaniu przez notariusza.

Najwyższym organem spółki akcyjnej jest walne zgromadzenie akcjonariuszy. Podejmuje ono decyzje w sprawach najbardziej zasadniczych dla funkcjonowania spółki takich jak:

• rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego,

• udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania obowiązków,

• postanowienia dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki, sprawowaniu zarządu lub nadzoru,

• zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,

• nabycie i zbycie nieruchomości lub udziały w nieruchomości.

Do kluczowych zadań walnego zgromadzenia akcjonariuszy należy również:

• decyzja o emisji obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeństwa objęcia akcji,

• nabycie akcji własnych spółki (art. 393 KSH),

• nabycie dla spółki mienia za cenę przewyższającą jedną dziesiątą wpłaconego kapitału zakładowego od założyciela lub akcjonariusza, spółki lub spółdzielni zależnej od założyciela lub akcjonariusza (art. 394 KSH),

• umorzenie akcji (art. 359 § 2 KSH),

• powoływanie i odwoływanie członków zarządu i rady nadzorczej spółki (art. 368 § 3 KSH oraz art. 385 § 1 KSH),

• zmiana statutu spółki (art. 430 § 1 KSH oraz art. 445 § 1 KSH),

• podwyższenie kapitału akcyjnego (art. 431 § 1 KSH),

• obniżenie kapitału zakładowego (art. 455 § 1 KSH oraz art. 360 § 1 KSH),

• rozwiązanie spółki (art. 459 pkt 2 KSH),

• łączenie, podział lub przekształcenie spółki,

• oraz szereg innych kwestii.

Zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy powinno odbyć się w ciągu sześciu miesięcy po zakończeniu roku obrotowego. Przedmiotem obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia powinno być według art. 395 § 2 KSH rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, powzięcie uchwały o podziale zysku albo o pokryciu straty oraz udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania obowiązków. Nadzwyczajne walne zgromadzenie zwołuje się, ilekroć podmiot do tego uprawniony uzna to za konieczne lub zostanie zgłoszone stosowne żądanie lub też zwołanie zgromadzenia zostało przesądzone na wcześniej odbytym zgromadzeniu (art. 398 KSH).

Zwoływanie walnego zgromadzenia należy w pierwszej kolejności do zarządu spółki i wymaga podjęcia uchwały. Inne podmioty, takie jak rada nadzorcza spółki lub osoba, którą wskazano w statucie, mogą dokonać tej czynności jedynie w określonych sytuacjach: jeżeli zarząd nie zwoła zwyczajnego zgromadzenia w ustawowym lub statutowym terminie lub nadzwyczajnego zgromadzenia w ciągu dwóch tygodni od zgłoszenia przez radę nadzorczą żądania zwołania zgromadzenia (art. 399 KSH). Uprawnienia do zwołania zgromadzenia posiadają również akcjonariusze reprezentujący, co najmniej jedna dziesiątą kapitału zakładowego. Akcjonariusze, którzy reprezentują mniejszy udział w kapitale spółki, mogą zwołać walne zgromadzenie, jeżeli statut dopuszcza taką możliwość (art. 400 KSH § 2).

W przypadku, gdy zarząd nie zwoła zgromadzenia akcjonariusze ci, mają możliwość zgłoszenia w sądzie rejestrowym wniosku o upoważnienie do zwołania walnego zgromadzenia. Sąd po wcześniejszym wezwaniu zarządu do złożenia odpowiedniego oświadczenia może upoważnić do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia tych akcjonariuszy, którzy wystąpili z takim żądaniem. W takim przypadku sąd odpowiada za wyznaczenie przewodniczącego tego zgromadzenia (art. 401 § 1 KSH).

Zwołanie walnego zgromadzenia następuje przez ogłoszenie, z co najmniej trzy tygodniowym wyprzedzeniem. W ogłoszeniu należy podać datę, godzinę i miejsce zgromadzenia, porządek obrad, a przy zmianie statutu także treść proponowanych zmian (art. 402 § 1 oraz 2 KSH). Walne zgromadzenie może odbyć się jedynie w siedzibie spółki chyba, że statut stanowi inaczej. Spotkanie takie odbywa się jednak zawsze na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ( art. 403 KSH).

Jeżeli wszystkie akcje spółki są imienne, dopuszczalna jest forma zwołania walnego zgromadzenia akcjonariuszy drogą pocztową poprzez listy polecone lub pocztę kurierską za pisemnym potwierdzeniem odbioru. Dzień wysłania listów uważa się za dzień ogłoszenia.

Sprawy nieobjęte porządkiem obrad nie mogą być przedmiotem uchwały, chyba że nie ma sprzeciwu ze strony obecnych, a kapitał zakładowy reprezentowany jest w całości. Wniosek o zwołanie nadzwyczajnego walnego zgromadzenia i wnioski o charakterze porządkowym mogą zostać uchwalone bez wcześniejszego umieszczania ich w porządku obrad (art. 404 KSH). Akcjonariusze reprezentujący co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego (lub mniej zgodnie ze statutem) mogą żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia lub umieszczenia określonych spraw w porządku obrad (art. 400 § 1 KSH). Walne zgromadzenie może również podejmować uchwały mimo braku formalnego zwołania, w przypadku, gdy reprezentowany jest cały kapitał zakładowy i nie ma sprzeciwu co do formy odbycia zgromadzenia lub wprowadzenia określonych spraw do porządku obrad (art. 405 § 1 KSH).

W takim wypadku podjęte uchwały podlegają ogłoszeniu w ciągu miesiąca od zakończenia zgromadzenia. Liczba reprezentowanych podczas walnego zgromadzenia akcji nie wpływa na jego przebieg, chyba że przepis szczególny lub statut spółki stanowi inaczej i wprowadza kworum niezbędne do ważności zgromadzenia. Do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu upoważnieni są akcjonariusze posiadający akcje imienne, osoby posiadające świadectwa tymczasowe oraz użytkownicy i zastawnicy, którzy zostali

co najmniej na tydzień przed terminem zgromadzenia wpisani do księgi akcyjnej oraz akcjonariusze posiadający akcje na okaziciela, którzy również na tydzień przed tym terminem złożyli zarządowi spółki swoje akcje lub odpowiednie zaświadczenia

potwierdzające złożenie tych akcji w banku, biurze maklerskim lub u notariusza (art. 406 § 1 i 2 KSH). Lista uprawnionych do udziału w walnym zgromadzeniu powinna być wyłożona w lokalu zarządu przez trzy dni powszednie przed terminem zgromadzenia (art. 407 § 1 KSH).

Akcjonariusze mogą uczestniczyć w walnym zgromadzeniu i głosować osobiście lub przez pełnomocników (art. 412 § 1 KSH). Ponadto w walnym zgromadzeniu mogą uczestniczyć, aczkolwiek bez prawa głosu, członkowie zarządu i rady nadzorczej spółki (art. 406 § 3 KSH). Członkowie zarządu i pracownicy spółki nie mogą być pełnomocnikami na zgromadzeniu (art. 412 § 3 KSH).

Jeżeli akcjonariuszem jest osoba prawna, uczestniczy ona w walnym zgromadzeniu poprzez organ powołany do jej reprezentacji, zgodnie z zasadami tej reprezentacji. Udział akcjonariusza w głosowaniu. jest wyłączony w przypadku rozstrzygania kwestii jego odpowiedzialności wobec spółki, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki lub sporu między nim a spółką (art. 413 KSH).

Przewodniczący rady nadzorczej lub jego zastępca, a przy ich braku, prezes zarządu spółki otwiera obrady walnego zgromadzenia. Pierwszym punktem porządku dnia jest wybór przewodniczącego obrad oraz sporządzenie listy obecności. Akcjonariusze mogą żądać od zarządu informacji w sprawach będących przedmiotem zgromadzenia.

Głosowanie na walnym zgromadzeniu jest jawne z wyjątkiem uchwał dotyczących odwołania członków organów spółki i likwidatorów, pociągnięcia ich do odpowiedzialności oraz spraw osobowych. Każdy akcjonariusz ma wedle art. 420 § 2 KSH prawo żądać w każdej innej sprawie głosowania tajnego. Podejmowanie uchwał odbywa się z reguły bezwzględna większością głosów (art. 414 KSH). Większość kwalifikowana trzech czwartych wymagana jest dla uchwał dotyczących zmiany statutu, umorzenia akcji, emisji obligacji, zbycia przedsiębiorstwa lub jego części, obniżenia kapitału zakładowego i likwidacji spółki (art. 415 § 1 KSH), dwóch trzecich dla istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki (art. 416 § 1 KSH). Statut może stanowić inne granice większości wymaganej dla powzięcia uchwały, jeżeli jednak chodzi o większości kwalifikowane w sprawach wymienionych powyżej, może jedynie zaostrzyć wymogi podjęcia uchwały. Statut nie może ustalić powzięcia uchwały mniejszością głosów. Uchwała dotycząca zmiany statutu, uszczuplająca prawa przyznane osobiście* poszczególnym akcjonariuszom tub zwiększająca świadczenia akcjonariuszy (art. 354 KSH), wymaga zgody wszystkich akcjonariuszy, których dotyczy (art. 415 § 3 KSH).

W przypadku, gdy w spółce istnieją akcje o zróżnicowanych uprawnieniach, takie uchwały jak o zmianie statutu, obniżeniu kapitału zakładowego i umorzeniu akcji mogące naruszyć uprawnienia akcjonariuszy powinny być podjęte w drodze głosowania oddzielnymi grupami (art. 419 § 1 KSH).

Uchwała, która zmienia przedmiot działalności spółki podejmowana jest każdorazowo w głosowaniu jawnym i imiennym i podlega ogłoszeniu, jednakże każda akcja daje prawo tylko do jednego głosu (art. 416 § 2 i 3 KSH). Akcje akcjonariuszy, którzy nie zgadzają się na zmianę podlegają wykupieniu. Wykup nie jest konieczny, jeżeli statut spółki stanowi inaczej, jednak w tym wypadku wedle art. 417 § 4 KSH uchwała o zmianie profilu działalności powinna zapaść przy obecności co najmniej połowy kapitału zakładowego. Istnieje również możliwość powzięcia uchwały o przymusowym wykupie akcji akcjonariuszy reprezentujących mniej niż pięć procent kapitału zakładowego przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy posiadających łącznie co najmniej dziewięćdziesiąt procent kapitału zakładowego. W tym przypadku wymagana jest jednak większość dziewięciu dziesiątych głosów oddanych, chyba że statut przewiduje surowsze progi podjęcia uchwały. Na walnym zgromadzeniu na każdą akcję przypada jeden głos, chyba że statut stanowi inaczej i uprzywilejowuje niektóre akcje co do głosu. W przypadku, gdy akcjonariusz reprezentuje ponad jedną piątą kapitału zakładowego możliwe jest statutowe ograniczenie prawa głosu tego akcjonariusza (art. 411 § 1 KSH).

Uchwały walnego zgromadzenia podlegają zaprotokołowaniu przez notariusza, zarząd prowadzi księgę protokołów i wydaje odpisy uchwał (art. 421 § 1 KSH). Skuteczność uchwał walnego zgromadzenia następuje w momencie ich podjęcia, chyba że kodeks wymaga zarejestrowania uchwały (np. przy zmianie statutu spółki). W kodeksie przewidziana jest również możliwość zakwestionowania uchwały walnego zgromadzenia poprzez jej zaskarżenie do sądu. Zaskarżenie uchwały polega na wytoczeniu powództwa o jej uchylenie lub stwierdzenie nieważności. Podstawą uchylenia uchwały walnego zgromadzenia może być jej sprzeczność ze statutem spółki bądź dobrymi obyczajami, jeżeli jednocześnie ustawa taka godzi w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie akcjonariusza (art. 422 § 1 KSH). Uchwała może zostać uznaną za nieważną, jeżeli jest ona sprzeczna z przepisami prawa, przy czym chodzi w tym przypadku o przepisy bezwzględnie obowiązujące. Podstawą do stwierdzenia nieważności uchwały może być również naruszenie przepisu względnie obowiązującego w przypadku, gdy statut spółki nie stanowi postanowień odmiennych od tego przepisu. W związku z tym, że powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego uregulowanym w kodeksie spółek handlowych, artykuł 189 kpc nie ma zastosowania (art. 425 § 1 KSH)

Podmioty uprawnione do zaskarżenia uchwały to wedle art. 422 § 2 KSH:

• zarząd, rada nadzorcza oraz poszczególni członkowie tych organów,

• akcjonariusz, który głosował przeciwko uchwale, a po głosowaniu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu,

• akcjonariusz bezzasadnie nie dopuszczony do udziału w głosowaniu,

• akcjonariusz nieobecny na walnym zgromadzeniu, ale jedynie w przypadku, gdy zgromadzenie to zostało wadliwie zwołane lub też gdy została powzięta uchwała nieobjęta porządkiem obrad.

Prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały wygasa w terminie miesięcznym od otrzymania wiadomości o uchwale, a w każdym razie po sześciu miesiącach, zaś w spółkach publicznych po trzech miesiącach (art. 424 KSH). W przypadku powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały terminy wynoszą sześć miesięcy i dwa lata, zaś w spółkach publicznych odpowiednio trzydzieści dni od ogłoszenia uchwały i rok (art.. 425 § 1 i 2 KSH).

Sprawy dotyczące powództwa rozstrzyga sąd gospodarczy: rejonowy lub okręgowy miejsca siedziby spółki (art.. 30 i 40 kpc). Powództwo można wytoczyć przeciwko spółce reprezentowanej przez zarząd lub specjalnego pełnomocnika, jeśli tak ustanowiło walne zgromadzenie. W przypadku gdy zarząd nie może reprezentować spółki wyznaczany jest przez sąd właściwy kurator, który rozpoznaje sprawę. Wyrok, który uchyla uchwałę lub stwierdza jej nieważność ma moc obowiązującą zarówno w stosunku między spółką a wszystkimi akcjonariuszami jak i spółką a członkami jej organów (art. 427 § 1 KSH). W obu przypadkach wyrok jest skuteczny od chwili podjęcia uchwały. Zarząd spółki zobowiązany jest do przedstawienia sądowi rejestrowemu prawomocnego wyroku. Jeżeli ważność czynności dokonanej przez spółkę, zależy od uchwały walnego zgromadzenia, uchylenie takiej uchwały nie ma skutku wobec osób trzecich działających w dobrej wierze (art. 427 § 2 KSH ).

W przypadku oddalenia powództwa, uchwała może być zaskarżona przez innego akcjonariusza, jeśli zachowany jest termin do dokonania czynności. Dopuszczalne jest ponadto powództwo z art. 189 kpc o ustalenie nieistnienia uchwały w przypadku, gdy została ona podjęta przez osoby nieuprawnione,

gdy brakowało kworum lub jeśli nie osiągnięto wymaganej większości.

Podział kompetencji między organami spółki akcyjnej przeprowadzony jest w sposób dość szczegółowy. Jeśli chodzi o walne zgromadzenie, to jego zadania i uprawnienia zakreślone są raczej wąsko, ale wyczerpująco. Walne zgromadzenie podejmuje decyzje kluczowe dla funkcjonowania spółki.

Zakończenie bytu prawnego spółki akcyjnej, tak jak innych spółek handlowych, występuje przez jej rozwiązanie.

W okresie likwidacji spółki muszą używać firmy spółki wraz z dodatkiem „w likwidacji".

Jednym z podstawowych celów likwidacji jest dokonanie rozliczenia z wierzycielami oraz ze wspólnikami (akcjonariuszami).

Spółka akcyjna to typowa spółka kapitałowa. Celem jej utworzenia jest zwykle zebranie kapitału od bardzo wielu akcjonariuszy. Dzięki temu jest możliwe osiągnięcie celów przekraczających możliwości finansowe jednego czy kilku przedsiębiorców. Spółka akcyjna przystosowana jest zatem do prowadzenia przedsiębiorstw o dużym rozmiarze. Należy jednak pamiętać, iż spółka akcyjna nie jest tylko formą umożliwiającą przyciąganie wielkich kapitałów, jest ona także formą umożliwiającą przyciąganie udziału w spółce szerokich rzesz drobnych akcjonariuszy zainteresowanych dywidendami, dostarczających łącznie znacznych kapitałów. Dodatkowo należy podkreślić, iż spółka akcyjna nie posiada cech charakterystycznych dla spółek osobowych. Zaangażowany kapitał jest często anonimowy. Poszczególni akcjonariusze nie mają prawa kontrolowania spółki, odsunięci są także od prowadzenia jej spraw. Natomiast decydujący wpływ na działalność spółki wywierają posiadacze znacznej liczby akcji (tzw. pakietu akcji), bowiem liczba głosów na walnym zgromadzeniu uzależniona jest od ilości posiadanych akcji, a więc od wniesionego kapitału. Charakterystyczny dla spółki akcyjnej jest również brak bliższych wewnętrznych powiązań między wspólnikami, znamienny dla spółek osobowych. W spółce akcyjnej akcjonariuszy łączy określony stosunek ze spółką jako osobą prawną, natomiast nie łączą akcjonariuszy wewnętrzne stosunki między sobą. Wreszcie jako cechę odróżniającą spółkę akcyjną od spółek osobowych należy podkreślić zmienność składu osobowego. O ile w spółkach osobowych zmiany składu osobowego wspólników prowadzą zwykle do rozwiązania spółki, o tyle w spółkach akcyjnych, przy anonimowości kapitału, jest z natury rzeczy kwestią mało istotną, kto jest właścicielem i w jakiej części kapitału akcyjnego, jeśli tylko zmiany te nie zostały przeprowadzone niezgodnie z prawem. Choćby więc całość akcji została sprzedana nowemu właścicielowi spółka akcyjna jako osoba prawna istnieje nadal, zachowuje prawo do firmy itd.

Z punktu widzenia statystycznego przedsiębiorcy podstawowa wada spółki akcyjnej jest wysokość kapitału zakładowego - minimum 500.000 złotych oraz duże koszty obsługi prawnej, obligacyjnych dokumentów w formie aktu notarialnego, rachunkowości i corocznego badania finansowego przez biegłego rewidenta.

Temat 3: Spółka Europejska.

Już w 1970 roku Komisja Integracji Europejskiej zainicjowała proces tworzenia instytucji ponadnarodowych, podejmując projekt skonstruowania "spółki europejskiej". Z powodu braku poparcia i akceptacji dla powyższego przedsięwzięcia pomysł praktycznie upadł. Powrócono do niego 6 kwietnia 1991 roku, kiedy to zaproponowana została regulacja prawna "Societas Europea", czyli europejskiej spółki handlowej posiadającej osobowość prawną z kapitałem podzielonym na akcje. Prace poświęcone temu zagadnieniu kontynuowano do 1998 roku. Wtedy też pojawił się kolejny projekt "spółki europejskiej" opracowany przez paryską Izbę Przemysłowo-Handlową. Nie oznaczało to jednak końca kłopotów z powstaniem regulacji prawnej "spółki europejskiej". Dopiero 8 października 2001 roku, po ponad trzydziestu latach negocjacji, Rada Unii Europejskiej położyła im kres, przyjmując projekt rozporządzenia, umożliwiającego przedsiębiorcom działającym w kilku państwach UE funkcjonowanie w ramach jednej spółki europejskiej.

Od czerwca 2004 roku Statut Spółki Europejskiej (zwanej także Euro-spółką) będzie nowym instrumentem prawnym opartym na prawie wspólnotowym, który pozwoli na przekształcenie wielu spółek działających dotychczas na podstawie prawa krajowego państw członkowskich Unii Europejskiej w Spółkę Europejską (Societas Europea - SE). Skrót SE będzie oficjalnym skrótem używanym we wszystkich językach urzędowych Unii Europejskiej. Spółka Europejska będzie mogła być zarejestrowana w rejestrach handlowych wszystkich państw członkowskich Unii i jej działanie będzie regulowane prawem europejskim stosowanym bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich. Sytuacja prawna takiej spółki będzie określona dwiema regulacjami prawnymi, a mianowicie rozporządzeniem - stosowanym bezpośrednio od daty jego wejścia w życie we wszystkich państwach członkowskich, nie wymagającym transpozycji do prawa krajowego, oraz dyrektywą o udziale pracowników w zarządzie, która musi zostać transponowana do prawa krajowego.

Przyjęcie prze Radę Unii Europejskiej obu instrumentów prawnych ma także znaczenie w odniesieniu do Polski, która przed przyjęciem jej w poczet państw członkowskich zgodnie z art. 49 TUE jest zobowiązana do przejęcia całego acquis communautaire, w tym także, jeżeli przyjęcie Polski do Unii nastąpi po roku 2004, nowych rozwiązań dotyczących Spółki Europejskiej.

Profil i zasady działania Euro-spółki.

Stworzenie Statutu Spółki Europejskiej oznacza w praktyce, że spółki wybierające formę Euro-spółki, z zarejestrowaną główną siedzibą, w jednym z państw członkowskich, będą mogły łączyć się i działać we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej bez konieczności rejestracji i uzyskiwania osobowości prawnej w każdym z nich, działając jako jedna SE na podstawie jednego, zunifikowanego zespołu przepisów, a także z ujednoliconymi zasadami dotyczącymi zarządzania i księgowości. Potencjalne oszczędności finansowe z tytułu zmniejszonych opłat administracyjnych są szacowane na ponad 30 bilionów euro rocznie.

Rezultatem połączenia się spółek z dwóch różnych państw członkowskich, które w rzeczywistości jest przejęciem spółki z jednego kraju przez spółkę z drugiego państwa członkowskiego, nie będzie po- wstanie spółki niemieckiej czy francuskiej, ale Spółki Europejskiej, która będzie utworzona na mocy prawa wspólnotowego. Wytworzy to także swego rodzaju współzawodnictwo uregulowań prawno- administracyjnych między państwami członkowskimi , które będą chciały przyciągnąć kapitał zagraniczny.

Spółka Europejska musi być zarejestrowana w państwie członkowskim, gdzie ma swoją statutową główną siedzibę (ang. head office), jednak musi to być zarazem rzeczywista główna siedziba spółki. Każda SE będzie zarejestrowana w tym samym rejestrze, w którym prawo państwa członkowskiego przewiduje rejestrację spółek prawa krajowego. Jednakże wpis do rejestru każdej SE będzie również

publikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot. Spółka uzyskuje osobowość prawną w państwie swojej rejestracji, a następnie może działać poprzez sieć filii w innych krajach członkowskich, bez potrzeby uzyskiwania przez nie osobnych osobowości prawnych w poszczególnych krajach członkowskich.

Z punktu widzenia prawa podatkowego SE będzie traktowana jak każda międzynarodowa spółka zgodnie z przepisami prawnymi danego państwa członkowskiego, które stosuje się do spółek i ich filii. Jednak przewidziana możliwość połączenia spółek i stworzenia spółki SE zarejestrowanej w jednym z krajów członkowskich, działającej za pomocą filii w innych państwach członkowskich, przyniesie niewątpliwą korzyść podatkową.

Możliwość przekształcenia spółek krajowych w spółkę SE dotyczy głównie „spółek prawa publicznego” (ang. public companies), jednak ze względu na duże różnice między państwami członkowskimi w uregulowaniach prawnych dotyczących statusu spółek, kompletna lista obejmująca nazwy spółek ze wszystkich krajów członkowskich, które mogą się przekształcić w SE, jest dołączona do rozporządzenia w aneksie. Wymagany jest jednak kapitał zakładowy w wysokości przynajmniej 120 000 euro.

Rozporządzenie i dyrektywa nie reguluje sposobu zawierania kontraktów o pracę i nie ingeruje bezpośrednio w żadne przepisy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych państw członkowskich. Ostateczne decyzje w tych kwestiach są pozostawione uregulowaniom prawnym tych państw, w których znajdują się siedziby lub filie SB. Jednak SE będzie mogła skorzystać z uregulowań zaproponowanych przez dyrektywę w odniesieniu do zakładowych funduszy emerytalnych w zakresie możliwości ustanowienia jednego funduszu emerytalnego dla wszystkich pracowników, niezależnie od ich miejsca zatrudnienia w którymkolwiek państwie Unii Europejskiej.

Głównym problemem, który wyłonił się przy opracowywaniu przez Radę Unii Europejskiej Statutu Spółki Europejskiej wraz z dyrektywą była nie sama idea powołania do życia takiej spółki ani też ogólna wizja jej statutu, ale kwestia uregulowania uczestnictwa pracowników w podejmowaniu decyzji dotyczących spółki. Dla przykładu system „współzarządzania” w sześciu państwach członkowskich, takich jak: Dania, Szwecja, Finlandia, Holandia, Luksemburg i Austria, nie dał się pogodzić z brakiem bezpośredniego zaangażowania pracowników w sprawy spółki występującym we Francji czy Portugalii i krajach common law. Warto zatem przyjrzeć się bliżej osiągniętemu w 2001 roku kompromisowi, gdyż to on wyznacza także możliwość przyszłej rejestracji spółki SE w Polsce, po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej.

Regulacją uczestnictwa pracowników w zarządzaniu spółką rządzą dwie zasady. Pierwsza to zasada autonomii stron wyrażona w art. 4 dyrektywy, która promuje rozwiązania wypracowane przez samych pracowników i pracodawców. Jeśli natomiast takie porozumienie nie zostanie zawarte, obowiązują procedury przewidziane w aneksie do dyrektywy oraz tzw. zasada , że jeśli przed rejestracją SE w żadnej z przekształcanych spółek nie istniał system bezpośredniego udziału pracowników w zarządzaniu spółką, taki system nie musi być wprowadzony.

Poza tym może zaistnieć sytuacja, w której taki system w ogóle nie musi być wprowadzony, tym samym przepisy dyrektywy nie muszą być w ogóle transponowane do porządku prawnego państwa członkowskiego. Stanie się tak, jeśli państwo członkowskie skorzysta z opcji przewidzianej przez art. 7 § 3 dyrektywy. Osiągnięty w Nicei kompromis pozwolił państwom członkowskim na niestosowanie przepisów o udziale pracowników w zarządzaniu spółką i na niestworzenie organu reprezentującego pracowników w przypadku fuzji spółek.

Jeśli jednak państwo członkowskie skorzysta z takiej możliwości, to zgodnie z art. 12 § 3 rozporządzenia SE może być tylko wtedy zarejestrowana w tym państwie członkowskim, jeśli zawarto dobrowolnie układ o „współzarządzaniu”, o którym mowa w art. 4 dyrektywy, albo jeśli żadna z grup pracowniczych w łączących się spółkach nie była objęta żadną formą "współdecydowania" o losach spółki.

Dla Polski oznacza to, że jeśli w przyszłości rząd polski zamierzałby skorzystać z opcji przewidzianej przez art. 7 § 3 dyrektywy i nie implementować postanowień dyrektywy o „współzarządzaniu” w wypadku fuzji, to wtedy rejestracja połączonych spółek jako SE byłaby tylko możliwa w sytuacji, jeśli zawarta została dobrowolna umowa między pracodawcami i pracownikami w tym zakresie lub gdyby połączyłyby się spółki np. z Polski i Francji lub Hiszpanii, względnie z jakiegokolwiek państwa, którego ustawodawstwo nie przewiduje przy rejestracji spełnienia wymogu uregulowania kwestii udziału pracowników w zarządzaniu spółką.

Artykuł 7 § 3 jest jednym wyjątkiem od zasady jednolitości obowiązywania dyrektywy i odbiera prawo do rejestracji połączonych spółek jako SE zgodnie z ustawodawstwem państwa, które skorzystało z przewidzianej w nim opcji, jeżeli nie zawarta została dobrowolna umowa między pracodawcą a pracownikami, lub jeśli przynajmniej jedna z łączących się spółek była poddana reżimowi współzarządzania.

Jeżeli jednak Polska zdecyduje się na pełną implementację dyrektywy również w przypadku fuzji decydując się na pełne obowiązywania przepisów wynikających z części trzeciej aneksu do dyrektywy, wtedy dla wprowadzenia w życie obowiązkowych reguł ustalania składu organu reprezentującego pracowników w zarządzie wystarczy, że przynajmniej 25 proc. z całkowitej liczby pracowników we wszystkich uczestniczących w fuzji spółkach było przed rejestracją SE objętych systemem „współzarządzania”.

Przypadek fuzji spółek był tym, o który toczyły się najzagorzalsze spory. Tym niemniej zakres dyrektywy i statutu nie ogranicza się do możliwości stworzenia SE tylko przez połączenie się spółek. Możliwe jest również utworzenie SE poprzez:

• stworzenie holdingu składającego się ze spółek podlegających uregulowaniom prawa prywatnego lub publicznego zarejestrowanych w co najmniej dwóch państwach członkowskich,

• utworzenie wspólnej filii spółek zarejestrowanych w co najmniej dwóch państwach członkowskich,

• przekształcenie (fr. transformation) spółki akcyjnej w spółkę SE, jeżeli miała ona przynajmniej przez dwa lata filie w innym państwie członkowskim. Jednak w tych przypadkach, innych niż fuzja spółek, państwa członkowskie nie maj ą możliwości skorzystania z podobnej możliwości wyboru, jaką pozostawia im art. 7 § 3 dyrektywy. I tak w przypadku:

• przekształcenia spółki w SE, jeśli reguły przewidziane przez państwo członkowskie dotyczące udziału pracowników w zarządzaniu spółką były stosowane do przekształcanej spółki, powinny one być stosowane, po spełnieniu pozostałych warunków przewidzianych przez art. 7 dyrektywy, w tej samej mierze w stosunku do nowej SE,

• stworzenia holdingu lub utworzenia filii, reguły dotyczące rejestracji SE w państwie członkowskim powinny przewidywać określoną formę udziału pracowników w zarządzaniu spółką, jeżeli:

a) przed rejestracją jakakolwiek forma „współzarządzania” sprawami spółki obejmowała co najmniej 50 proc. pracowników we wszystkich spółkach,

b) przed rejestracją jakakolwiek forma „współzarządzania” sprawami spółki obejmowała mniej niż 50 proc. pracowników we wszystkich spółkach i jeżeli specjalny organ negocjacyjny tak zadecyduje.

Na dzień dzisiejszy, mając na uwadze prawie trzyletni okres vacatio legis obu instrumentów prawnych, trudno jest przedstawić wszystkie korzyści płynące z przyjęcia przez Radę rozporządzenia i dyrektywy umożliwiających tworzenie Spółek Europejskich. Bez wątpienia jednak przyjęte regulacje pozwalają na dużo większą elastyczność spółkom, które chcą efektywniej konkurować na rynkach więcej niż jednego państwa członkowskiego. Ma to szczególne znaczenie przy przejściu do realizacji trzeciego etapu unii walutowej, w którym wspólna waluta euro stanie się jedynym obowiązującym środkiem płatniczym w państwach członkowskich. Ponadto zrozumienie przedstawionego powyżej mechanizmu implementacji dyrektywy uzupełniającej rozporządzenie o statucie SE, a szczególnie jej przepisów dotyczących udziału pracowników w zarządzaniu spółką w przypadku fuzji spółek, który to sposób implementacji może znacznie różnić się pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi, może okazać się niezwykle pomocne dla polskich przedsiębiorców po wejściu Polski do Unii Europejskiej.

Wykład IX - Pytania kontrolne.

1. W jakim celu może być tworzona spółka z ograniczona odpowiedzialnością?

2. Jakie są podstawowe cechy spółki z o.o.?

3. Jak założyć spółkę z o.o.?

4. Jakie organy spółki z o.o. przewiduje kodeks spółek handlowych?

5. Jakie są obowiązki wspólników w spółce z o.o.?

6. Jakie są podstawowe cechy spółki akcyjnej?

7. Co to są akcje?

8. Na czym może polegać uprzywilejowanie akcji?

9. Jakie organy spółki akcyjnej przewiduje kodeks spółek handlowych?

10. Które spółki handlowe posiadają osobowość prawną?

WYKŁAD XI - PODATKI W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ.

Temat 1: Struktura systemu podatkowego w Polsce.

Wszyscy przedsiębiorcy są zobowiązani płacić podatki. Za niedopełnienie tych obowiązków lub ich niewłaściwe spełnianie grożą określone sankcje, które w konsekwencji mogą zagrażać bytowi przedsiębiorstwa a nawet często samemu przedsiębiorcy. Przepisy prawne dotyczące podatków powinny zatem być jasne, czytelne i stabilne. Rzeczywistość jest jednak inna. Przepisy podatkowe to jedna z najczęściej zmieniających się dziedzin prawa. Pisząc skrypt mam równocześnie świadomość, że w ciągu najbliższych miesięcy Parlament uchwali ustawy znów zmieniające polski system podatkowy. Dlatego też wykład został ograniczony do podstawowych zasad systemu podatkowego oraz przyjętego w Unii Europejskiej podziału na podatki bezpośrednie i pośrednie. Wykład na bieżąco zostanie uzupełniony dostępnymi na stronie internetowej WSTE oraz w centrach informacyjnych aktualnymi tekstami ustaw podatkowych z komentarzem.

System podatkowy.

Podatki należą do danin publicznych umożliwiających funkcjonowanie państwa i spełniania przez nie funkcji publicznych. Historycznie wykształciły się trzy podstawowe rodzaje danin publicznych:

• daniny rzeczowe, np. oddawanie państwom lub monarchom części wydobywanych kopalin, płodów rolnych, w czasie wojny dostarczenie środków transportu itd.

• daniny osobiste, np. obowiązek służby wojskowej lub służby zastępczej, obowiązek udziału w akcji przeciwpowodziowej itd.

• daniny pieniężne: podatki, opłaty, cła.

Charakterystyczne dla współczesnych gospodarek jest ograniczenie danin rzeczowych i osobistych na rzecz danin pieniężnych. Najistotniejszy z danin pieniężnych jest podatek.

Podatek jest świadczeniem pieniężnym na rzecz podmiotu prawa publicznego, czyli państwa lub samorządu, jednostronnie przez ten podmiot ustalonym, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym.

Wszystkie te cechy, stanowiące elementy składowe definicji są niezbędne dla określenia podatku i odróżnienia go od innych dochodów publicznych. Zmiana którejkolwiek cechy na inną, przy nie zmienionej pozostałej części definicji powoduje, iż nie jest to już podatek, lecz inny dochód publiczny, np.: opłata, cło.

W każdym podatku występują stałe elementy, nazywane elementami konstrukcji podatku, do których należą:

• podmioty podatku, którymi są: organ podatkowy oraz podatnicy, zobowiązani do zapłacenia podatku

• przedmiot podatku - czyli to, od czego podatek jest płacony. Mogą to być rzeczy lub zdarzenia, które w myśl ustawy wiążą się powstaniem obowiązku podatkowego np.: osiągnięty dochód, spadek, darowizna, nieruchomość, czynności cywilno - prawne

• podstawa opodatkowania - to wielkość zależna od przedmiotu opodatkowania - czyli ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot podatku

• stawki podatkowe lub skale podatkowe - są współczynnikami określającymi wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania.

Stawki podatkowe mogą być stałe lub zmienne. Stawki stałe mogą być liczone kwotowo (np. w podatku rolnym) lub proporcjonalnie (np. podatek liniowy od dochodu).

Stawki zmienne mogą być:

• progresywne tzn. wzrastające wraz ze wzrostem podstawy obliczenia podatku (obecny podatek dochodowy od osób fizycznych)

• regresywne - wraz ze wzrostem podstawy obliczenia podatek maleje (np. przy podatku od wniesienia wkładów do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością).

• degresywne - gdy stawki przy małych wielkościach podstawy obliczenia rosną a podział ostatni ma relatywnie niezbyt wysoką stawkę podatkową.

System podatkowy polski to ogół podatków i opłat, jakie w Polsce obowiązują zbudowany według określonych zasad i tworzący zorganizowany układ.

Ze względu na przedmiot podatku możemy wyróżnić cztery rodzaje podatków.

• Podatki typu przychodowego - przedmiotem podatku jest osiąganie przychodów pieniężnych. Ich podstawowym mankamentem jest to, że obowiązek zapłaty istnieje zawsze w wypadku osiągniętego przychodu- niezależnie od tego, jakie koszty ponosi podatnik w celu osiągnięcia tych przychodów. W konsekwencji niezależnie od tego czy działalność gospodarcza przynosi dochód czy też stratę podatek trzeba zapłacić. Ich zaletą jest jednak prostota obliczania.

• Podatki dochodowe - przedmiotem opodatkowania jest osiągnięty dochód, rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. Podatki od dochodów mogą być zarówno podatkami od osób fizycznych albo też podatkami od osób prywatnych. Podatki dochodowe mogą mieć postać podatku dochodowego osobistego - płaconego od wszystkich łącznie osiągniętych przez osobę fizyczną dochodów w ciągu roku podatkowego.

• Podatki majątkowe - wymierzone są od wartości bądź posiadania majątku. Można je podzielić na cztery grupy:

podatki od posiadania majątku - przedmiotem opodatkowania jest posiadanie/rzadziej własności/, albo globalna wartość majątku należącego do danego podmiotu - np. podatek od nieruchomości.

podatki od przyrostu majątku - przedmiotem opodatkowania jest zwiększenie masy majątkowej podatnika w drodze przyłączenia nowych składników majątkowych np. w drodze spadku bądź darowizny.

podatki od wzrostu wartości majątku - opodatkowaniu podlega wzrost wartości określonych przedmiotów majątkowych np. gruntów.

podatki od przeniesienia praw - opodatkowaniu podlega sprzedaż bądź zmiana rzeczy i praw majątkowych na inne rzeczy i prawa majątkowe, np. podatek od czynności cywilno - prawnych.

• Podatki od konsumpcji - występują w stosunku do wydatków różnych podmiotów ponoszących jako finalny odbiorców dóbr i usług niezależnie od tego, kto dokonuje przekazania należności podatkowych. Są wliczane w cenę towarów i usług i obciążają bezpośrednio konsumenta finalnego - najbardziej powszechnie dziś stosowane to: podatek od towarów i usług/VAT/i akcyza.

Następnym podziałem jest podział na podatki państwowe i samorządowe w zależności od podmiotu nakładającego podatek.

• Podatki państwowe:

Są to najważniejsze podatki w państwie, wpływają do budżetu i są źródłem finansowania podstawowych wydatków państwa. Mogą być w Polsce jak wszystkie podatki nakładane jedynie drogą ustawy.

• Podatki samorządowe:

Wpływają do budżetów samorządowych. W prawie polskim ustawy mogą ustanawiać rodzaj i maksymalną wysokość podatków lokalnych. Natomiast władze lokalne mogą uchwalić niższą wysokość podatku lub nawet z niego zrezygnować, np. podatek od nieruchomości, od psów od środków transportu.

Bardzo istotnym podziałem podatków jest podział na podatki bezpośrednie i podatki pośrednie.

• Podatki bezpośrednie - czyli takie, których ciężar ponosi podmiot zobowiązany do zapłaty podatku, gdyż nie może tego ciężaru przenieść na inne osoby. W Polsce do podatków bezpośrednich należą: podatek dochodowy, podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny, podatek od spadków i darowizn, podatek od posiadania psów, podatek od środków transportowych.

• Podatki pośrednie - czyli takie, których ciężar nie jest ponoszony przez podmioty, na które podatek jest nakładany ale przez osoby trzecie. Podmioty, na które są nakładane podatki pośrednie, są jedynie pośrednikami pomiędzy władzą publiczną, ustanawiającą podatki w tym, którzy faktycznie mają ponieść ich ciężar. Formalnie podatkami są producenci, sprzedawcy lub usługodawcy, faktycznie ciężar tego podatku ponosi konsument finalny. W Polsce do podatków pośrednich zaliczmy: podatek od towarów i usług/VAT/, akcyzę i podatek od gier i zakładów wzajemnych.

Ordynacja podatkowa.

Podstawowym aktem prawnym regulującym system podatkowy w Polsce jest ordynacja podatkowa, ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Dz. U. nr 137 poz. 926 z późniejszymi zmianami.

Prawo podatkowe w Polsce - podobnie zresztą, jak w wielu innych państwach, nie jest ujęte w formie kodeksowej. Wynika to z wielu powodów, wśród których za najważniejsze uznać należy:

• wielkie zróżnicowanie norm z punktu widzenia ich znaczenia i szczegółowości, /obok norm o bardzo ogólnym, fundamentalnym charakterze, spotyka się normy bardzo szczegółowe, o charakterze technicznym niemalże, bądź dotyczących kwestii incydentalnych/.

• prawo podatkowe powiązane jest i uwarunkowane zjawiskami i stosunkami ekonomicznymi, które są niezwykle dynamiczne. Ten fakt ma ogromny wpływ na trwałość regulacji podatkowo - prawnych, ograniczając siłą rzeczy możliwości kodeksowego ujęcia przepisów podatkowych.

W prawie podatkowym spotykamy się jednakże z pewną specyficzną formą kodyfikacji, polegającej na tym, że przepisy o charakterze ogólnym, które zazwyczaj spotyka się w części ogólnej kodeksów - zawarte są w odrębnej ustawie. Ordynacja kodyfikuje część ogólną prawa podatkowego, reguluje materialnoprawne zagadnienia zobowiązań podatkowych oraz kwestie proceduralne i kompetencje organów podatkowych.

Przepisy omawianej ustawy mają zastosowanie do:

• podatków, opłat oraz innych nie podatkowych należności budżetu państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego tj. gmin, powiatów i województw, do których ustalenia lub określenia uprawnione są organy podatkowe /np. wypłaty z zysku państwowych przedsiębiorstw, jednoosobowych spółek skarbu Państwa, Narodowego Banku Polskiego/,

• opłaty skarbowej oraz opłat, o których mowa w przepisach i opłatach lokalnych,

• spraw z zakresu prawa podatkowego innych niż wymienione wyżej, należących do właściwości organów podatkowych.

Podkreślić należy, że Ordynacja stosuje się wprost w przypadku, gdy konkretna ustawa podatkowa nie reguluje w sposób szczególny jakiegoś zagadnienia. Oznacza to, że w sensie formalnym Ordynacja nie jest aktem wyższego rzędu w stosunku do innych ustaw podatkowych.

Temat 2: Podatki bezpośrednie.

W związku z działalnością gospodarczą występują dwa podstawowe podatki bezpośrednie:

• podatek dochodowy od osób fizycznych,

• podatek dochodowy od osób prawnych.

Podatek dochodowy od osób fizycznych może być pobierany na zasadach ogólnych oraz na zasadach szczegółowych.

Na zasadach ogólnych podatnicy opłacają podatek dochodowy od uzyskanych dochodów osobistych i od dochodów z działalności gospodarczej.

Na zasadach szczególnych płacony jest podatek od przychodów ewidencyjnych, pobierany w formie karty podatkowej, od osób duchownych i od przychodów okazjonalnych (np. lokat bankowych).

Podatnik podejmując działalność gospodarczą spełniając określone warunki może skorzystać z uproszczonych form opodatkowania.

Karta podatkowa.

Opłacanie podatku dochodowego w formie karty podatkowej zostało uregulowane w ustawie o zryczałtowanym podatku od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne Dz. U. Nr 144, poz. 930 z późno zm.).

Opodatkowanie zryczałtowane w formie karty podatkowej stanowi uproszczoną formę zryczałtowanego opodatkowania podatkiem dochodowym, nie wymagającą od podatnika dokumentowania faktycznych przychodów i dochodów.

Karta podatkowa stanowi fakultatywną formę opodatkowania, co oznacza, że podatnik

może, a nie musi, wybrać tę formę opodatkowania.

Ze zryczałtowanego opodatkowania w formie karty podatkowej mogą korzystać osoby fizyczne i spółki cywilne osób fizycznych, które spełniają warunki określone w ustawie o zryczałtowanym podatku od niektórych przychodów osiąganych przez oso by fizyczne.

Opodatkowanie w tej formie nie dotyczy omawianych w tym opracowaniu spółek jawnych, spółek komandytowych oraz spółek z ograniczoną odpowiedzialnością.

Art. 23 ustawy dokładnie opisuje warunki, jakim musi podlegać przedsiębiorca, by mógł płacić zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej.

Podatnicy prowadzący działalność opodatkowaną w sposób zryczałtowany w formie

karty podatkowej są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.

Podatnicy ci są jednak zobowiązani wydawać na żądanie klienta faktury stwierdzające sprzedaż wyrobu, towaru lub wykonanie usługi, oraz przechowywać kopie tych dokumentów w okresie pięciu lat podatkowych, licząc od końca roku, w którym wystawiono fakturę.

Podatnicy korzystający ze zryczałtowanego opodatkowania podatkiem dochodowym w formie karty podatkowej stanowią grupę podmiotów zwolnionych obligatoryjnie od podatku od towarów i usług [art. 14 ust, 1 pkt. 2 ustawy z 8.01.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.. U. Nr 11, poz. 50 z późno zm.)]

Opłacanie zryczałtowanego podatku dochodowego w formie karty podatkowej może mieć miejsce jedynie w przypadku, gdy uprawniony podatnik prowadzący działalność złoży wniosek o zastosowanie opodatkowania w tej formie (w urzędzie skarbowym, do31 grudnia roku poprzedzającego rok podatkowy, od którego ma być zastosowana karta, a jeśli podatnik rozpoczyna działalność w ciągu roku podatkowego - przed rozpoczęciem działalności).

Wniosek w sprawie opodatkowania w formie karty podatkowej podatnik składa w formie deklaracji PIT - 16.

W razie rozpoczęcia działalności w ciągu roku podatkowego, zryczałtowany podatek w formie karty podatkowej za okres od dnia rozpoczęcia działalności do końca pierwszego miesiąca pobiera się w wysokości 1/30 miesięcznej należności za każdy dzień.

Właściwy miejscowo w sprawie podatku dochodowego opłacanego w formie karty podatkowej jest urząd skarbowy wg miejsca położenia zorganizowanego podmiotu, wskazanego w zgłoszeniu do ewidencji działalności gospodarczej, a w razie niedopełnienia zgłoszenia działalności do ewidencji lub, gdy działalność jest wykonywana bez posiadania zorganizowanego zakładu - wg miejsca zamieszkania podatnika lub siedziby spółki, a jeżeli nie można ustalić siedziby spółki - wg miejsca zamieszkania jednego ze wspólników.

Podatnik może zrzec się zryczałtowanego opodatkowania w formie karty podatkowej przed rozpoczęciem roku podatkowego. W tym przypadku musi on złożyć stosowne oświadczenie w urzędzie skarbowym w terminie do 31 grudnia roku poprzedzającego rok, w którym nie będzie stosowane opodatkowanie w formie karty podatkowej.

W tym przypadku podatnik musi zaprowadzić:

• ewidencję i płacić ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, jeżeli spełnia warunki określone w rozdziale 2 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, albo

• właściwe księgi i płacić podatek dochodowy na ogólnych zasadach.

Ponadto podatnik może również zrzec się zryczałtowanego opodatkowania w formie karty podatkowej w ciągu roku podatkowego w termie 14 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej ustalającej wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej.

Ryczałt ewidencjonowany.

Zryczałtowany podatek dochodowy to jedna z przewidzianych prawem podatkowym

forma opłacania podatku dochodowego uregulowana podobnie jak karta podatkowa w ustawie o zryczałtowanym podatku od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 z późno zm.).

Podatek ten nazywany jest zryczałtowanym, ponieważ ustala się go i pobiera w określonej procentowo wielkości od uzyskanego przez podatnika obrotu.

Zgodnie z art. 6 ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930) opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych podlegają przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, w tym również, gdy działalność ta jest prowadzone w formie spółki cywilnej osób fizycznych.

Ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych opodatkowane są przede wszystkim przychody z następujących rodzajów działalności:

• działalności usługowej - pozarolnicza działalność gospodarcza,

• działalności gastronomicznej (usług w zakresie przygotowania posiłków oraz sprzedaży towarów i posiłków),

• działalności wytwórczej (w wyniku której powstają nowe wyroby, w tym również sprzedaż wyrobów własnej produkcji, prowadzona przez podatników),

• działalności usługowej w zakresie handlu (polegającej na sprzedaży w stanie nieprzetworzonym nabytych uprzednio produktów i towarów).

Opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych podlegają również pewne przychody rolników prowadzących gospodarstwo rolne; osób fizycznych z tytułu świadczenia usług hotelarskich, również połączonych z wydawaniem posiłków (gdy łączna liczba pokoi nie przekracza 12), w zakresie wytwórczości udowej i artystycznej. Osoby te mogą opłacać w roku podatkowym ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, jeżeli łączne przychody są mniejsze od określonej w rozporządzeniu wartości.

Podatnik może zrzec się opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych za dany rok podatkowy. Zrzeczenie może być dokonane nie później niż do dnia 20 stycznia roku podatkowego lub do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia działalności, jeżeli podatnik rozpoczyna działalność w ciągu roku.

Zrzeczenia podatnik dokonuje przez złożenie urzędowi skarbowemu właściwemu według miejsca zamieszkania podatnika pisemnego oświadczenia. W wypadku prowadzenia działalności w formie spółki, wszyscy wspólnicy składają wspólne oświadczenie urzędom skarbowym właściwym według miejsca zamieszkania każdego ze wspólników.

W terminie siedmiu dni od dnia złożenia oświadczenia o zrzeczeniu podatnik jest obowiązany złożyć:

• urzędowi skarbowemu, wniosek o zastosowanie opodatkowania w formie karty,

• podatkowej, jeżeli wybierze tę formę i spełnia warunki do opodatkowania kartą podatkową, albo

• urzędowi skarbowemu, właściwemu według miejsca zamieszkania podatnika, zawiadomienie o założeniu właściwych ksiąg od dnia 1 stycznia roku podatkowego lub od dnia rozpoczęcia działalności w ciągu roku podatkowego, jeżeli wybierze opłacanie podatku dochodowego na ogólnych zasadach.

Zawiadomienie może być również złożone w tym samym oświadczeniu, w którym podatnik zrzeka się opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.

Podstawową formą opodatkowania jest opodatkowanie na zasadach ogólnych.

Podatnicy, którzy nie wybrali (bądź nie mogli wybrać ze względu na wyłączenia ustawowe) opodatkowania w formie karty podatkowej lub ryczałtu ewidencjonowanego podlegają opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

W takiej sytuacji mają do nich zastosowanie przepisy ustawy:

• w przypadku osób fizycznych ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późno zm.),

• w przypadku osób prawnych ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tj. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późno zm.).

Wybór tej formy opodatkowania przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą następuje przez złożenie oświadczenia o wyborze tej formy opodatkowania.

W przypadku osób prawnych zastosowanie tej formy opodatkowania następuje automatycznie z ustawy.

Podatek dochodowy od osób fizycznych.

Jako podatek powszechny wprowadzono przepisami ustawy z 26 lipca 1991r. Podatek ten pobierany na zasadach ogólnych dotyczy:

• większości dochodów z działalności gospodarczej,

• większości dochodów osobistych.

Tak jak w innych państwach europejskich ustawowo określono nieograniczony i ograniczony obowiązek podatkowy. Osoby objęte nieograniczonym obowiązkiem podatkowym podlegają opodatkowaniu od wszystkich dochodów niezależnie od źródła przychodów /również zagranicą/, za wyjątkiem zwolnień przewidzianych w ustawie. Osoby objęte ograniczonym obowiązkiem podatkowym, płacą podatek od dochodów z pracy wykonywanej na terytorium Polski na podstawie stosunku pracy, bez względu na miejsce wypłaty wynagrodzenia oraz od innych dochodów osiąganych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Dotyczy to osób, które nie mają miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub zamieszkują w Polsce krócej niż 6 miesięcy, oraz osób przybyłych do Polski na pobyt czasowy w celu podjęcia zatrudnienia w zagranicznych przedsiębiorstwach różnego rodzaju.

Podmiotami podatku dochodowego od osób fizycznych jak nazwa wskazuje są osoby fizyczne, które uzyskują dochody. Zgodnie z ustawą nie stosuje się jej do czterech grup osób fizycznych, które uzyskały dochody z:

• działalności rolniczej i leśnej,

• tytułem nabycia spadku lub darowizny,

• źródeł które nie mogą być prawnie skutecznej umowy, np.: hazardu, nierządu, itd.

• przychodów z tytułu podziału majątku wspólnego małżonków.

Przedmiotem opodatkowania są: dochody osiągane przez osoby fizyczne ze wszystkich źródeł za wyjątkiem tych, które wymienia ustawa. Podstawową zasadą jest, że podatnikiem jest każda osoba fizyczna, która osiągnęła dochód, przy czym źródła tego dochodu mogą być bardzo różne. Ostateczne rozliczenia w tym podatku mają charakter roczny i sporządzane są w formie rocznej deklaracji na drukach urzędowych typu PIT. Rok podatkowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. W trakcie roku podatkowego wypłacane są miesięczne zaliczki na poczet tego podatku.

Dochodem w rozumieniu tej ustawy jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów. Art. 10 ustawy wymienia konkretne źródła przychodów. Istotne jest także właściwe określenie kosztów w ramach konkretnego źródła przychodów. Ustawa przewiduje dwie metody. Pierwsza z nich to forma ryczałtowa, druga natomiast, dotyczy faktycznie poniesionych wydatków uznanych za koszty uzyskania przychodu.

Koszty uzyskania przychodów ustalone w formie ryczałtowej dotyczą przychodów:

• ze stosunku służbowego, stosunek pracy, spółdzielczego stosunku pracy, członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej i wynoszą generalnie 0,25% miesięcznie od kwoty stanowiącej górną granicę skali podatkowej. W uzasadnionych ustawowo przypadkach mogą być podwyższone, ale nie mogą przekroczyć łącznie 4,5% kwoty, od której ustala się ryczał, tj. 0,25%,

• z umów o dzieło, z korzystania przez twórców z praw autorskich - 50% uzyskania przychodu,

• z umów zlecenia 20% kosztów uzyskania przychodu

Jeżeli poniesione koszty są wyższe niż ustalony ryczałt: 50% i 20% po ich udokumentowaniu przyjmuje się koszty taktycznie poniesione.

Koszty faktycznie poniesione dotyczą uzyskania przychodów z działalności gospodarczej i ustalane są o dokumentację i ewidencję prowadzoną na jej podstawie, do której należą księgi przychodów i rozchodów.

Ustawa określa jednak katalog kosztów, które nie są zaliczane do kosztów uzyskania przychodów, np.: odszkodowanie otrzymane w związku z wypadkiem przy pracy, wydatków na nabycie gruntów lub prawa wieczystego użytkowania gruntów/ z wyjątkiem opłat/,spłatę kredytów/ z wyjątkiem odsetek!, odsetek za zwłokę z tytułu niezapłaconych podatków i obowiązkowych składek, kosztów reprezentacji jeśli przekraczają limit 0,25% przychodu.

Podstawą opodatkowania jest dochód stanowiący różnicę między nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz inne odliczenia, które przewiduje ustawa.

Skala podatkowa ma charakter zmienny i jest progresywna.

Dotychczas ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych przewidywała liczne ulgi. Najprawdopodobniej zostaną one poważnie ograniczone w nowej ustawie obowiązującej w 2004 roku. Najpoważniejszą ulgą jest powstająca nadal tzw. ulga odsetkowa pozwalająca odliczyć przy zakupie mieszkania odsetki od płaconych rat kredytowych.

W miejsce zlikwidowanych w 2002 roku ulg - na zakup działki budowlanej oraz tak zwanej dużej ulgi budowlanej - weszła nowa, nazwana ulgą „odsetkową”. Polega ona na odliczaniu od dochodu (podstawy obliczania podatku) wydatków poniesionych na spłatę odsetek od kredytu lub pożyczki, zaciągniętych w banku lub spółdzielczej kasie mieszkaniowej na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych.

Kto może skorzystać z tej ulgi?

Podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych, którzy po 1 stycznia 2002 roku zaciągnęli kredyt lub pożyczkę na zakup bądź budowę nowego mieszkania. Jest jednak warunek: podatnik ani jego małżonka nie korzystają obecnie i nie korzystali w przeszłości z odliczeń:

• na zakup gruntu lub odpłatne przeniesienia prawa wieczystego użytkowania gruntu pod budowę budynku mieszkalnego,

• z „dużej ulgi budowlanej” w okresie od 1992 r.

Na co przysługuje ulga?

Aby można było skorzystać z ulgi, kredyt lub pożyczkę muszą być przeznaczone na jeden z następujących celów:

• zakup nowo wybudowanego budynku mieszkalnego lub mieszkania w takim budynku od gminy albo od osoby, która wybudowała go w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (np. od dewelopera),

• nadbudowę lub rozbudowę budynku na cele mieszkalne lub przebudowę budynku niemieszkalnego, jego części lub pomieszczenia niemieszkalnego na cele mieszkalne (w ich wyniku musi powstać samodzielne mieszkanie spełniające wymagania określone w przepisach prawa budowanego).

Czego nie można odliczyć?

Odliczeniu nie podlegają odsetki od kredytów:

• udzielonych ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego Towarzystwa Budownictwa Społecznego oraz spółdzielniom mieszkaniowym,

• udzielanych przez kasy mieszkaniowe i oszczędnościowo - budowlane,

• udzielanych na usuwanie skutków powodzi,

• objętych wykupem odsetek ze środków z budżetu państwa,

• wykorzystanych na nabycie gruntu lub prawa wieczystego użytkowania gruntu.

Uwaga! Jeśli kredyt (pożyczka) został przeznaczony jednocześnie na nabycie gruntu lub prawa użytkowania wieczystego oraz na budowę lub kupno mieszkania, będzie można odliczyć tylko tę część odsetek, która odpowiada wydatkom poniesionym na cel uprawniający do ulgi.

Jak z ulgi mogą korzystać małżonkowie?

Małżonkom przysługuje jedna wspólna ulga „odsetkowa”, dlatego odliczają oni odsetki zapłacone łącznie przez nich oboje. Jeżeli z podatków rozliczają się osobno, odliczenia powinny być dokonane zgodnie z wnioskami zawartymi w zeznaniu rocznym: od dochodu każdego z małżonków (w proporcji wskazanej we wniosku) lub od dochodu jednego z nich.

Uwaga! Jeśli podatnik zawiera związek małżeński z osobą, która w poprzednich latach odliczyła choć jedną złotówkę w ramach starej ulgi budowlanej, traci możliwość dalszego odliczania ulgi „odsetkowej”.

Warunki odliczania.

Odliczenie odsetek od kredytu jest możliwe tylko wówczas, gdy:

• inwestycja budowlana została zakończona przed upływem trzech lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym uzyskano pozwolenie na budowę,

• zakończenie inwestycji nastąpiło nie wcześniej niż w 2002 roku i zostanie potwierdzone pozwoleniem na użytkowanie lub zawiadomienie o zakończeniu budowy.

Aby móc rozpocząć odliczanie, podatnik musi ponadto mieć zawartą jedną z umów:

• umowę o spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, umowę o ustanowienie odrębnej własności lokalu mieszkalnego lub o przeniesienie własności domu jednorodzinnego - jeśli wnosi wkład do spółdzielni mieszkaniowej,

• umowę sprzedaży w formie aktu notarialnego - jeśli kupuje nowo wybudowany budynek lub lokal.

W sprawie odsetek:

• odsetki, które chcesz odliczyć, powinny być faktycznie zapłacone,

• bank lub kasa oszczędnościowo - kredytowa, które udzieliły kredytu (pożyczki), muszą udokumentować wysokość i termin zapłaty odsetek,

• odsetek nie możesz też zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów ani otrzymać z nich zwrotu. Nie można ich również odliczyć od przychodów zgodnie z ustawą o zryczałtowanym podatku dochodowym.

Jaki jest limit odliczeń?

Limit, czyli kwota kredytu, od której można odliczyć odsetki, nie dotyczy wysokości wydatków związanych z inwestycją (tzn. samego kredytu czy pożyczki), ale odsetek od nich.

Limit odliczeń oblicza się w następujący sposób:

standardowy koszt budowy 70 m² mieszkania x* cena 1m² powierzchni użytkowej mieszkania.

Odliczyć można odsetki jedynie od tej części kredytu, która nie przekracza wyżej przedstawionego iloczynu.

Podstawą do odliczenia limitu odliczeń będzie cena 1m² powierzchni mieszkania w III kwartale tego roku podatkowego, w którym inwestycja została zakończona. Limit odliczeń obowiązuje przez cały okres spłaty kredytu.

W 2002 roku limit odliczeń wynosił 189 tys. zł. Jeżeli inwestor zaciągnął kredyt np. w wysokości 300 tys. zł, odsetki będzie mógł odliczyć tylko od 189 tys. zł.

* cena ta jest ustalana przez Prezesa UMiRM i Ministra Finansów; jest to wskaźnik przeliczeniowy, na którego podstawie oblicza się premię gwarancyjną od wkładów oszczędnościowych na książeczkach mieszkaniowych.

Jak dokonać odliczeń?

Do zeznania podatkowego trzeba dołączyć oświadczenie wysokości poniesionych wydatków , w tym tych, na które podatnik na fakturę VAT. Jest to druk PIT - 2K, który obowiązuje od 2 lutego 2002 roku. Oświadczenie PIT-2 składa się wraz z zeznaniem podatkowym za rok, w którym po raz pierwszy odlicza się wydatki poniesione na spłatę odsetek. Należy w nim podać między innymi:

• pełną kwotę poniesionych wydatków na cele mieszkaniowe

• data uzyskania pozwolenia na budowę i zakończenia budowy lub zawarcia umowy notarialnej o przeniesienie własności albo uzyskania spółdzielczego prawa do lokalu.

Co wynika z nowych przepisów?

Najwcześniej można odliczyć odsetki za rok podatkowy, w którym została zakończona inwestycja, wtedy znana jest bowiem wysokości wszystkich wydatków. Roczny dochód do opodatkowania pomniejszany jest o wydatki, które podatnik faktycznie poniósł w roku podatkowym na spłatę odsetek od kredytu (pożyczki). Wtedy więc całą kwotę odsetek zapłaconych od 2002 roku do roku zakończenia inwestycji podatnik odlicza albo w tym roku podatkowym, w którym po raz pierwszy korzysta z odliczeń, albo w roku następnym. Jeśli suma odsetek jest wyższa od dochodu podatnika zarówno w pierwszym, jak i drugim roku odliczenia, reszta nadwyżki z lat poprzednich nie jest już możliwa do odliczenia, a zatem przepada.

Wniosek dla podatnika:

• buduj szybko,

• zbieraj rachunki i faktury,

• finansuj budowę kredytem lub pożyczką, które zostały zaciągnięte w banku lub spółdzielczej kasie mieszkaniowej,

• jeśli masz niewielkie dochody, postaraj się o kredyt długoterminowy o odroczenie spłacenie odsetek, by całość odsetek były możliwa do odliczenia.

Taki bowiem wydaje się cel ulgi odsetkowej: przyśpieszyć budowanie oraz dostosować wysokość spłat kredytu do możliwości podatnika, zobowiązując jednocześnie do ujawnienia dochodów i dokumentowania wydatków.

Ulga „odsetkowa” w praktyce.

Państwo Kowalscy mają roczne dochody w wysokości 40 tys. zł. W styczniu 2002 roku kupili od dewelopera mieszkanie o powierzchni 50m², którego wartość według aktu notarialnego wynosi 1500 tys. zł. Na zakup mieszkania mieli 50 tys. zł. oszczędności, a pozostałe 100 tys. zostało sfinansowane z kredytu zaciągniętego w banku na 10 lat. Zgodnie z umową z bankiem odsetki są płatne kwartalnie.

Roczna kwota odsetek wyniosła w 2002 roku 11 tys. zł. Po spłaceniu tej kwoty państwo Kowalscy odliczą ją od dochodu w zeznaniu podatkowym za 2002 rok, wypełniając PIT - 2K. Kiedy mieli akt notarialny przenoszący własność lokalu, mogli po pierwszej spłacie odsetek zwrócić się do kierownika swojego urzędu skarbowego z prośbą o zaniechanie poboru zaliczek od dochodu w wysokości 2700 zł w związku z tym, że planują odliczenie odsetek od dochodu rocznego.

Podatek dochodowy od osób prawnych.

Polska jak i inne państwa Unii Europejskiej wprowadziła opodatkowanie osób prawnych na innych nieco zasadach niż opodatkowanie osób fizycznych.

Opodatkowaniu podlegają wszystkie źródła przychodów osób prawnych. Przychodami są otrzymane pieniądze, wartości pieniężne w tym również różnice kursowe, wartość przedmiotów w naturze oraz wartość otrzymanych nieodpłatnych świadczeń.

Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów oraz koszty funkcjonowania osoby prawnej. Ustawa określa nakłady, których nie uznaje się za koszty uzyskania przychodu. Jest ich obecnie blisko 70.

Najpoważniejszy problem stanowi zakup środków trwałych, których nie zalicza się do kosztów przychodu. Kosztami są natomiast odpisy z tytułu zużycia środków trwałych czyli amortyzacja.

Dochodem jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskiwania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przychodów przekraczają sumę przychodów mamy do czynienia ze stratą.

Temat 3: Podatki pośrednie.

Do podatków pośrednich należą:

• VAT ,

• akcyza, oraz

• podatek od gier i zakładów wzajemnych.

Podatek od towarów i usług.

W Polsce podatek od towarów i usług - VAT wprowadzono ustawą z dnia 8 stycznia 1993r. i obowiązuje on od 5 lipca 1993r. Konstrukcja podatku od towarów i usług jest odpowiednikiem powszechnie stosowanego w państwach Europy Zachodniej, podatku od wartości dodanej zwanego popularnie VAT fang. Value Added Taxi.

Podmiotem podatku od towaru i usług są osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej i osoby fizyczne będące przedsiębiorcami. a także inne podmioty wykonujące na własny rachunek i we własnym imieniu czynności podlegające opodatkowaniu w okolicznościach wskazujących na zamiar ich wykonywania w sposób częstotliwy.

Podmioty zagraniczne są podatnikami podatku VAT, jeżeli dokonują one na terytorium Polski sprzedaży, odpłatnego świadczenia usług, eksportu, importu lub wykonują inne czynności wymienione w art.2 ustawy.

Przedmiotem podatku zgodnie z art. 5 ustawy jest sprzedaż niemal wszystkich nowo wytworzonych dóbr i usług na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej w każdej fazie produkcji i obrotu, w tym również sprzedaż detaliczna, a także eksport i import towarów lub usług nie powodując jednak kumulacji opodatkowania. Klasyfikacja jest bardzo szczegółowa i szeroka i wskazuje wyraźnie że nawet pojedyncza sprzedaż rzeczy nabytej w celu jej odsprzedaży np. kupno domu lub samochodu wyłącznie w celu późniejszej odsprzedaży formalnie będzie polegała opodatkowaniu. Nie będzie podlegać opodatkowaniu V A T sprzedaż towarów używanych.

Przedmiotem opodatkowania są także /art.16 ustawy/ czynności wynikające z zarządzania funduszami powierniczymi, czynności wynikające z umowy agencyjnej lub zlecenia, pośrednictwa, umowy komisu lub innych usług o podobnym charakterze.

Ustawa rozszerza zakres opodatkowania na inne czynności, które nie do końca są sprzedażą, jak zamiana, towaru na towar i świadczenie usług bez pobrania należności, czy też przekazanie towarów na cele reklamowe.

W przypadku importu, podstawę opodatkowania VAT "na granicy", stanowi wartość celna towaru powiększona o należne cło, a w przypadku towarów akcyzowych - również akcyza.

System podatku od wartości dodanej oparty jest na mechanizmie "opodatkowanie - odliczenie". Podatnik obniża podatek należny od dokonanej sprzedaży o podatek naliczony, który zapłacił przy zakupach i imporcie. Podstawą do obliczenia, zapłaconego podatku jest wykazana w fakturze kwota tego podatku. Dlatego też metoda ta zwana jest metodą fakturową. Zasadniczą cechą wyróżniającą ten podatek spośród innych wielofazowych podatków obrotowych jest system jego poboru - od wartości dodanej, czyli od obrotu netto zrealizowanego przez kolejne podmioty w każdej fazie.

Istotą podatku od towarów i usług jest to, że dokonując jego charakterystyki wyraźnie wskazać można na cechy, którym nie posiada żaden inny podatek. Do tych specyficznych cech podatku V A T zaliczyć należy:

• powszechność opodatkowania,

• wielofazowość,

• opodatkowanie obrotu netto,

• potrącalność.

Zasada powszechności podatku, polega na tym, że opodatkowaniu, z pewnymi wyjątkami podlega sprzedaż wszystkich towarów i usług oferowanych na rynku, bez względu na to, na jaki cel są oferowane. Nie ma znaczenia, czy transakcja ma charakter inwestycyjny, zaopatrzeniowy, czy też konsumpcyjny. Wyrazem powszechności VAT, jest również stosowanie przy opodatkowaniu większości towarów jednej podstawowej stawki, która w Polsce wynosi - 22%. Wyjątkowo stosuje się stawkę obniżoną - 7% . Specyficzną konstrukcją VAT jest opodatkowanie eksportu stawką 0%, co jest równoznaczne z nie opodatkowaniem jednak z możliwością uzyskania zwrotu podatku naliczonego przy zakupach na rzecz sprzedaży eksportowej.

Od zasady powszechności opodatkowania VAT-em istnieją wyjątki, które określają zwolnienia przedmiotowe i podmiotowe. Zwolnienia przedmiotowe mają na celu wyłączenie z opodatkowania transakcji nie mających charakteru działalności gospodarczej oraz wyłączenie określonych sfer działalności spod tego podatku /np. do 2000r. produktów rolnych, niektórych usług nie komercyjnych /. Zwolnienia podmiotowe dotyczą głównie małych firm o niskich obrotach.

Wielofazowość wyraża się tym, że opodatkowaniu podlegają wszystkie fazy obrotu towarów i usług, poczynając od dostawcy surowców poprzez producenta, hurtownika a kończąc na sprzedaży dokonanej przez detalistów konsumentowi finalnemu. Oznacza to, że na każdym

szczeblu obrotu, gdy zwiększa się wartość towaru - rośnie również wielkość podatku należnego od dokonanej sprzedaży.

Opodatkowanie obrotu netto, czyli sposób obliczania podatku do wartości netto towaru /bez podatku/. Nie powoduje to kumulacji podatku, jak miało to miejsce w przypadku stosowania podatków wielofazowych brutto. Wpłata podatku na każdym szczeblu obrotu ma charakter jedynie cząstkowy, co wynika z opodatkowania jedynie wartości dodanej w każdej fazie obrotu, po odliczeniu wartości opodatkowanej już w poprzednich fazach obrotu.

Klasyczny model polega na tym, że podatnik od wartości netto sprzedawanego towaru odejmuje wartość netto, jaką towar miał przy zakupie. Różnica stanowi wartość dodaną przez podatnika, od której oblicza on kwotę należnego podatku.

Potrącalność powoduje, że podatnik może od wyliczonej kwoty podatku należnego potrącić /odjąć / kwotę podatku, jaką musiał uiścić w cenie zakupionych przez siebie towarów lub usług. Prawa do potrąceń nie ma konsument finalny.

Podatnicy są obowiązani przed dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu złożyć w urzędzie skarbowym zgłoszenie rejestracyjne (na formularzu VAT-R).

Podatek od towarów i usług (VAT) jest powszechnie i chętnie stosowany przez państwa Unii Europejskiej ze względu na stosunkową łatwość ściągania oraz powszechność. Spełnia też istotną rolę w zakresie walki z "szarą strefą", ponieważ, aby odliczyć VAT zapłacony trzeba posiadać legalne faktury.

VAT jest jednak podatkiem dość skomplikowanym, a zatem kosztownym. Odliczenie podatku wymaga bardzo precyzyjnego i terminowego rozliczania się z urzędem skarbowym oraz prowadzenie dość trudnej księgowości. Wymaga też rozbudowanego aparatu skarbowego nadzorującego rozliczenia. Dlatego też ustawodawca przewidział możliwość zwolnienia małych firm z VAT. Firmy zwolnione nie mogą jednak odliczać VAT-u wcześniej zapłaconego.

Wykład XI - Pytania kontrolne.

1. Jakie występują rodzaje danin publicznych?

2. Co to jest podatek?

3. Jakie mogą być stawki podatkowe?

4. Jak dzielą się podatki ze względu na przedmiot podatku?

5. Co to są podatki bezpośrednie?

6. Co to są podatki pośrednie?

7. Scharakteryzuj podatek dochodowy od osób fizycznych?

8. Scharakteryzuj podatek dochodowy od osób prawnych?

9. Co to jest karta podatkowa i na czym polega?

10. Co to jest ryczałt podatkowy?

11. Co to są koszty uzyskania przychodu?

12. Na czym polega ulga "odsetkowa"?

13. Scharakteryzuj podatek od towarów i usług VAT?

14. Na czym polega wielofazowość opodatkowania w podatku VAT?

15. Od czego uzależniona jest możliwość dokonania potrącenia podatku naliczonego od kwoty podatku należnego?

WYKŁAD XII - UPADŁOŚĆ PRZEDSIĘBIORCY.

Temat 1. Postępowanie upadłościowe.

Upadłość przedsiębiorcy jest instytucją prawną, która ma zastosowanie w ściśle określonej sytuacji. Za upadłego może być uznany przedsiębiorca w rozumieniu ustawy o działalności gospodarczej, który zaprzestał płacenia długu. Gospodarka wolnorynkowa tworzy warunki powstawania nowych przedsiębiorstw, ale równocześnie zmusza do likwidacji wiele podmiotów, najczęściej z powodu trudności gospodarczych, przede wszystkim niewypłacalności.

Zagadnienie upadłości reguluje w Polsce jeszcze międzywojenne Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe, wielokrotnie nowelizowane (tekst jednolity Dz. U. 1991 r. nr 118, poz. 512 z późn. zm.).

Prawo upadłościowe jest częścią systemu prawa egzekucyjnego. W systemie tym wyróżnia się dwie podstawowe procedury regulujące postępowanie egzekucyjne. Pierwsza to przepisy dotyczące egzekucji administracyjnej, regulujące sposoby realizowania przez organy administracji państwowej i organy samorządowe egzekucji obowiązków pieniężnych o charakterze publicznym, np. podatki, opłaty. Druga procedura zgodna z Kodeksem postępowania cywilnego część egzekucyjna regulująca sposoby egzekucji prowadzonej na mocy wyroków sądowych oraz na mocy tytułów egzekucyjnych nie pochodzących od sądu, ale którym sąd nadaje klauzulę wykonalności. Cechą wspólną obydwu postępowań jest to, że prowadzone są one na rzecz indywidualnych wierzycieli, którzy są w posiadaniu tytułów wykonawczych przeciwko dłużnikowi.

Postępowanie upadłościowe dąży do zaspokojenia wszystkich wierzycieli bez narażania na utratę tych, którzy nie posiadają jeszcze tytułów wykonawczych, np. przy wierzytelnościach niepłatnych.

Zdolność upadłościowa.

Zdolność upadłościową mogą mieć przedsiębiorcy, którzy zaprzestali płacenia swoich długów. Całkowite zaprzestanie płacenia długów jest przesłanką najważniejszą i obejmującą wszystkie podmioty posiadające zdolność upadłościową. Zaprzestanie płacenia długów musi być trwałe, obejmujące wszystkich wierzycieli, nie wynikające z celowego wstrzymywania się od płatności, mimo posiadanych środków.

W stosunku do przedsiębiorców będących osobami prawnymi oraz w stosunku do spółek jawnych i komandytowych będących w stanie likwidacji można ogłosić upadłość wówczas, gdy ich majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów.

W przeciwieństwie do prawa układowego rozporządzenie przewiduje wyłączenia podmiotowe. Nie można ogłosić upadłości:

- państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych, chyba że ustawa wyłącza odpowiedzialność Skarbu Państwa i gminy za ich zobowiązania,

- kas powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego,

- instytucji i organizacji utworzonych w drodze ustawy, np. szkoły wyższe, Narodowy Bank Polski,

- przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe", "Porty Lotnicze",

- Mennicy Państwowej,

- Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych,

- innych przedsiębiorców określonych w odrębnych przepisach, jeżeli właściwy organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa lub gminy zgłosi sprzeciw i złoży oświadczenie o przejęciu zobowiązań dłużnika.

Podmioty nie objęte powyższym zestawieniem będą, w świetle rozporządzenia, posiadały zdolność upadłościową, tzn. w przypadku spełnienia wymaganych przez prawo przesłanek, mogą być uznane za upadłe.

Ogłoszenia upadłości może żądać dłużnik, jak i każdy z jego wierzycieli. Żądanie to, oprócz wierzycieli, mogą zgłosić:

- w stosunku do spółki jawnej i komandytowej - każdy ze wspólników, a w przypadku ich likwidacji również każdy z likwidatorów, ale ogłoszenie upadłości tych spółek nie pociąga za sobą ogłoszenia upadłości wspólników,

- w stosunku do osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych - każdy kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami,

- w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego także organ założycielski oraz organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa.

Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości.

Postępowanie wszczyna się przez złożenie we właściwym sądzie, przez uprawnioną osobę wniosku spełniającego warunki formalne wymienione w art. 9 prawa upadłościowego. Właściwym sądem będzie sąd rejonowy-sąd gospodarczy, w którego okręgu znajduje się zakład główny przedsiębiorstwa dłużnika. Gdy dłużnik posiada kilka przedsiębiorstw w okręgach różnych sądów - w jednym z tych sądów. Jeżeli dłużnik nie ma w Polsce przedsiębiorstwa, właściwy jest sąd, w którego okręgu dłużnik ma zamieszkanie. Jeżeli dłużnik nie ma zamieszkania w Polsce lub siedziby, właściwy jest sąd, w którego okręgu znajduje się majątek dłużnika. Osobami uprawnionymi do złożenia wniosku o zgłoszeniu upadłości są: dłużnik i wierzyciele. Przedsiębiorca lub reprezentanci przedsiębiorcy są zobowiązani, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów lub od dnia, w którym majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów, zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości.

Skutki ogłoszenia upadłości.

Data postanowienia sądu jest datą ogłoszenia upadłości. Od tej daty dopiero można firmę uznać za upadłą i od tej daty powstają skutki, co do majątku i osoby upadłego. Jest to o tyle ważne, iż wielu dłużników uważa, iż firma znajdzie się w stanie upadłości z momentem zgłoszenia wniosku, a nawet z momentem podjęcia w tej sprawie uchwały przez właściwe organy osób prawnych. Są to błędy wynikające ze zwykłej nieznajomości przepisów prawa mogące wywołać poważne skutki dla masy majątkowej.

Do obowiązku upadłego należy złożenie oświadczenia na piśmie pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań o wskazaniu i wydaniu syndykowi całego swojego majątku, wydaniu ksiąg handlowych, korespondencji i innych dokumentów. W stosunku do upadłego sąd może zastosować środki przymusu, jeżeli zachodzi podejrzenie, że upadły ukrywa się albo ukrywa swój majątek (wszystkie skutki ogłoszenia upadłości, co do osoby upadłego są opisane w art.18-19). Natomiast w art. 20-63 jest zamieszczony szczegółowy opis skutków ogłoszenia upadłości, co do majątku upadłego, który podzielony jest na rozdziały:

- skutkach co do zarządu i rozporządzenia majątkiem (art.20-27) - wyłączenia z masy upadłości (art.28- 31),

- skutkach co do zobowiązań upadłego (art.32-52),

- wpływu ogłoszenia upadłości na stosunki majątkowe między małżonkami (art.53),

- bezskuteczności i zaskarżania czynności upadłego (art. 54-59),

- wpływu upadłości na toczące się postępowania (art. 60-63).

I tak do ważniejszych rzeczy można zaliczyć to, iż na skutek ogłoszenia upadłości upadły traci z mocy prawa zarząd oraz możność korzystania i rozporządzania majątkiem, należącym do niego w dniu ogłoszenia upadłości lub nabytym w toku postępowania - majątek ten stanowi masę upadłości.

Wyłączeniu z masy upadłości podlegają rzeczy nie należące do upadłego i wydawane będą osobom mającym do nich prawo. Zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności nie nastąpił, stają się płatne z dniem ogłoszenia upadłości, a zobowiązania majątkowe niepieniężne zamieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił. W razie upadłości jednego z małżonków, jeżeli między nimi ustanowiona była wspólność majątkowa lub wspólność dorobku, majątek wspólny należy do masy upadłości.

Postępowanie upadłościowe.

Postępowanie po ogłoszeniu przez sąd postępowania o upadłości przedsiębiorcy podzielić możemy na kilka zasadniczych stadiów. Będą to:

- ustalenie stanu czynnego masy upadłości tj. objęcie go przez syndyka,

- inwentaryzacja i zarząd tym majątkiem,

- likwidacja majątku polegająca na sprzedaży ruchomości i nieruchomości należących do masy tj. do spieniężenia masy,

- sporządzanie na podstawie listy wierzytelności planu podziałów (w tym stadium następuje jednocześnie ustalenie stanu biernego masy tj. zobowiązań masy wobec wierzycieli na podstawie zgłoszeń),

- podział funduszy masy pomiędzy wierzycieli (w tym stadium po zaspokojeniu wierzycieli

uprzywilejowanych może dojść do układu upadłego z wierzycielami nieuprzywilejowanymi i zakończenie postępowania poprzez zawarcie układu i jego wykonanie tak, jak w postępowaniu układowym).

Należy również mieć na względzie, iż w każdym stadium postępowania może dojść do jego zakończenia poprzez umorzenie w następujących wypadkach:

- gdy się okaże, że majątek masy nie wystarczy nawet na zaspokojenie kosztów postępowania,

- gdy wierzyciel, na którego wniosek upadłość ogłoszono nie złoży w wyznaczonym terminie

zażądanej przez sędziego - komisarza zaliczki na koszty postępowania, a brak będzie płynnych funduszów na te koszty.

W postępowaniu upadłościowym niebagatelną rolę mają sędzia-komisarz oraz syndyk. Sędzia-komisarz będzie kierował tokiem postępowania, miał nadzór nad czynnościami syndyka, oznaczał czynności, których syndykowi nie będzie można wykonać bez jego zezwolenia lub bez zgody rady wierzycieli. Możemy podzielić czynności sędziego-komisarza na:

- dyscyplinarne (wobec syndyka, jego zastępcy i zarządcy odrębnego majątku, wobec wierzycieli, wobec upadłego),

- kierownicze (wyznacza zarządcę części majątku odrębnego, wyznacza zastępcę syndyka, powołuje członków rady wierzycieli, oznacza czynności, których nie można wykonać syndykowi bez jego zezwolenia, zwołuje radę wierzycieli, wstrzymuje likwidację do czasu uprawomocnienia się orzeczenia o ogłoszeniu upadłości lub wystąpienia dłużnika o dopuszczenie do układu),

- nadzorcze (odbiera od syndyka i zarządcy majątku odrębnego przyrzeczenia sumiennego wykonywania obowiązków, rozpoznaje sprawozdania syndyka i zarządcy odrębnego majątku oraz stwierdza lub prostuje sprawozdania rachunkowe, rozpoznaje sprawozdania rady wierzycieli z kontroli czynności syndyka, zezwala na przyjęcie upadłego do pracy, zezwala na sprzedaż nieruchomości z wolnej ręki, wstrzymuje wykonanie uchwał rady wierzycieli lub zgromadzenia wierzycieli, wprowadza zmiany i uzupełnienia do planu podziału),

- sędziowskie (przeprowadza na wniosek syndyka postępowanie dowodowe, co do wszelkich okoliczności faktycznych, których ustalenie będzie konieczne, rozstrzyga skargi na czynności komornika i notariusza, rozpoznaje sprawy o wyłączenia z masy upadłości, postanawia, co do złożenia zaliczki na rzecz wierzyciela na dalsze koszty postępowania, postanawia, co do odmowy lub uznania w całości lub części zgłoszonych wierzytelności, przyjmuje lub odrzuca podania upadłego o dopuszczenie go do układu z wierzycielami, rozstrzyga zarzuty, co do planu podziału, rozstrzyga, co do sum złożonych tytułem zabezpieczenia do depozytu sądowego),

- bieżące (zarządza opieczętowanie majątku upadłego oraz zarządza zdjęcie pieczęci - o ile tego nie czyni syndyk, zarządza umieszczenie obwieszczeń o upadłości w innych dziennikach niż ogólnokrajowe, przyjmuje zgłoszenia wierzytelności, zwołuje zgromadzenia wierzycieli, przedstawia sądowi opinie, co do wynagrodzeń syndyka i zarządcy majątku odrębnego).

Głównym zadaniem syndyka jest zarząd masą upadłości i przeprowadzenie jej likwidacji. Pozycja prawna syndyka nie jest w zasadzie określona. Jest on wyznaczony przez sąd w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości i na jego podstawie z mocy prawa obejmuje majątek upadłego. Przy wyborze osoby syndyka decydować powinny przede wszystkim względy zaufania sądu do osoby kandydata oraz jego kwalifikacje dla danej upadłości z punktu widzenia praktyki gospodarczej. Może nim być każda osoba fizyczna lub prawna.

Zarządcę majątku i odrębnego powoływał będzie sędzia-komisarz na wniosek syndyka w przypadkach, gdy części mienia upadłego - gospodarczo wyodrębnione - znajdować się będą poza siedzibą działania sądu.

Również na wniosek syndyka sędzia - komisarz wyznaczy jego zastępcę, w przypadkach, gdy trzeba wykonać czynności w innym okręgu sądowym lub gdy mogła nastąpić kolizja interesów odnośnie pewnych czynności. Dokładne czynności syndyka zawarte są w art. 90-125 rozporządzenia.

Rada wierzycieli jest ustanowiona przez sędziego-komisarza, jeśli jej powstanie uzna za potrzebne, albo na wniosek wierzycieli, ma na celu udzielanie pomocy syndykowi, kontrolowanie jego działalności, opiniowanie - na wniosek syndyka - spraw dotyczących upadłości, badanie stanu funduszów masy upadłości, ma prawo badania ksiąg i dokumentów dotyczących upadłości, egzekwowania od syndyka wyjaśnień związanych z upadłością, przedstawiania uwag o działalności syndyka sędziemu- komisarzowi, udzielania syndykowi zezwoleń na dokonanie czynności, których nie może podjąć bez jej zgody, ma obowiązek składać sędziemu-komisarzowi sprawozdania z kontroli działalności syndyka oraz badań dotyczących stanu funduszy masy, dostarczać sędziemu-komisarzowi, a w przypadku jego nieobecności syndykowi, odpisy protokołów z posiedzeń rady.

Zgromadzenie wierzycieli - zwołuje sędzia-komisarz drogą obwieszczenia, gdy:

- zgodnie z przepisami prawa wymagana jest uchwała zgromadzenia,

- zwołanie wnioskują przynajmniej dwaj wierzyciele mający łącznie niemniej niż trzecią część ogólnej sumy uznanych wierzytelności.

Prawo uczestniczenia i głosowania w zgromadzeniu mają wierzyciele o uznanych wierzytelnościach. Jeżeli wierzytelność jest zabezpieczona sędzia-komisarz na wniosek wierzyciela i po wysłuchaniu dłużnika dopuści wierzyciela do udziału w zgromadzeniu oznaczając sumę, wg której będzie obliczany jego głos, oznaczając wg tej części wierzytelność, która nie będzie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia.

Obwieszczenie o ogłoszeniu upadłości umieszczone w poczytnych dziennikach oraz zawiadomienia wierzycieli przez syndyka mają na celu spowodowanie procesu zgłaszania wierzytelności przez tych wierzycieli, którzy chcą uczestniczyć w czynnościach postępowania upadłościowego. Zgłoszenia powinny być dokonywane na piśmie sędziemu-komisarzowi. Ta faza postępowania toczy się praktycznie równolegle z czynnościami dokonywanymi przez syndyka celem ustalenia stanu czynnego masy i czynnościami likwidacyjnymi. W zasadzie zgłoszenia wierzytelności zaczynają wpływać do sędziego-komisarza po uzyskaniu przez wierzycieli wiadomości o zgłoszeniu upadłości, czy to z prasy, czy z zawiadomień syndyka. Granicą czasową przyjmowania wierzytelności bez skutków ubocznych dla wierzyciela będzie ostatni dzień terminu ich zgłaszania. Po tym terminie wierzyciele mogą zgłaszać nadal swoje wierzytelności, ale będą ponosić wszystkie związane z tym koszty. Zgłoszenie powinno odpowiadać warunkom pisma procesowego pod rygorem zwrotu (składniki zgłoszenia zawarte są w art. 152 rozporządzenia). Wierzytelności zgłoszone sędziemu-komisarzowi, o ile me posiadają braków formalnych ten ostatni przekaże syndykowi celem sporządzenia listy wierzytelności. Syndyk może przystąpić do sporządzenia listy wierzytelności po upływie terminu do ich zgłaszania lub wcześniej, w miarę ich wpływu - wyznaczając przy tym upadłemu termin do oświadczenia czy wierzytelności uznaje, czy też me. O szczegółach listy wierzytelności mówią art. 153-170 rozporządzenia.

Układ z wierzycielami jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy zapewnione jest zaspokojenie wierzycieli uprzywilejowanych i wierzycieli masy upadłości, chyba, że zgodzą się oni na zawarcie układu. Układ z wierzycielami nie uprzywilejowanymi może upadły zawrzeć po ustaleniu przez sędziego-komisarza listy wierzytelności. Podanie upadłego o zawarcie układu musi zawierać propozycje układowe. Cały tok postępowania układowego w upadłości nie różni się praktycznie od postępowania układowego w normalnym trybie. Należy przy tym podkreślić, że układ w postępowaniu upadłościowym jest również dla upadłego przywilejem dającym szansę zakończenia postępowania przez zapobieżenie w efekcie upadłości.

Podział funduszów masy następuje na podstawie listy wierzytelności jednorazowo lub kilkakrotnie w miarę likwidacji majątku. W każdym wypadku przed przystąpieniem do wypłaty wierzycielom sum podlegającym podziałowi sporządzany jest plan podziału (art. 207-212). Kolejność i sposób zaspokajania należności szczegółowo jest opisany wart. 204-206 rozporządzenia.

Temat 2. Postępowanie układowe.

Przedsiębiorca, który wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności zaprzestał płacenia długów, może żądać otwarcia postępowania celem zawarcia układu z wierzycielami. Zagadnienie zawarcia układu reguluje Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo o postępowaniu układowym nowelizowane w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku (Dz. U. RP nr 28, poz. 221 z późn. zm.).

Nie ma prawa żądać otwarcia postępowania układowego ten, kto:

1) mimo obowiązku nie prowadził księgowości według zasad prawidłowej rachunkowości;

2) już raz zawarł układ w postępowaniu układowym lub był upadłym, jeżeli od zatwierdzenia układu lub ukończenia postępowania upadłościowego nie upłynęło jeszcze lat pięć;

3) nie wykonał układu, zawartego w postępowaniu układowym lub upadłościowym;

4) dopuścił do umorzenia postępowania układowego, jeżeli od umorzenia, nie upłynęło jeszcze lat pięć.

Postępowaniem układowym nie są objęte następujące wierzytelności:

1) podatki i opłaty oraz świadczenia pieniężne, do których stosuje się przepisy ustawy o zobowiązaniach podatkowych, z odsetkami za zwłokę i kosztami egzekucji,

2) należności z tytułu ubezpieczeń społecznych i obowiązkowych ubezpieczeniach majątkowych, bieżące i zaległe za rok poprzedzający otwarcie postępowania układowego,

3) należności z umowy o pracę,

4) należności z umowy o rentę lub o dożywocie oraz alimenty,

5) należności zabezpieczone zastawem,

6) należności zabezpieczone hipoteką z wyjątkiem hipotek, uzyskanych w ostatnim miesiącu przed otwarciem postępowania układowego,

7) wymierzone na podstawie ustawy o odpadach, a nie pobrane opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku odpadów i za czas ich składowania oraz łączne kary pieniężne,

8) wymierzone na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska, a nie pobrane opłaty za wprowadzanie substancji zanieczyszczających do powietrza oraz kary pieniężne,

9) wymierzone na podstawie przepisów ustawy - Prawo wodne, a nie pobrane opłaty za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych stanowiących własność państwa oraz kary pieniężne.

Postępowaniem układowym nie są objęte również roszczenia o wydanie mienia, które w razie upadłości byłoby wyłączone z masy upadłości.

Do prowadzenia postępowania układowego właściwy jest Sąd Rejonowy - sąd gospodarczy, w którego okręgu znajduje się zakład główny przedsiębiorstwa.

Propozycje układowe mogą obejmować:

• odroczenie spłaty długów,

• rozłożenie spłaty długów na raty

• zmniejszenie sumy długów,

• wskazanie czy i w jaki sposób wykonanie zobowiązań ma być zabezpieczone.

Sędzia - komisarz zwołuje zgromadzenie wierzycieli.

Do skuteczności uchwał zgromadzenia wierzycieli niezbędna jest obecność przynajmniej połowy wszystkich wierzycieli, uprawnionych do uczestniczenia w zgromadzeniu. Za obecnego uważa się i tego wierzyciela, który oddał swój głos na piśmie, na którym jego podpis jest uwierzytelniony przez notariusza lub władzę gminną.

Na zgromadzeniu dłużnik i wierzyciele mogą zgłaszać zmiany i uzupełnienia propozycji układowych.

Układ jest przyjęty, jeżeli za nim wypowie się większość głosujących wierzycieli, mających łącznie nie mniej, niż dwie trzecie części ogólnej sumy wierzytelności, które uprawniają do uczestniczenia w zgromadzeniu.

Jeżeli dłużnik chce uzyskać zmniejszenie długu ponad czterdzieści procent, większość wierzycieli głosujących za układem powinna mieć łącznie nie mniej niż cztery piąte części ogólnej sumy wierzytelności, które uprawniają do uczestniczenia w zgromadzeniu.

Na zgromadzeniu, na którym przyjęto układ, sędzia - komisarz zawiadomi wierzycieli i dłużnika o terminie, w którym sąd rozpozna układ.

Sąd po przeprowadzeniu rozprawy układ zatwierdza albo odmawia zatwierdzenia układu.

Po uprawomocnieniu się postanowienia, zatwierdzającego układ, dłużnik odzyskuje całkowitą możność zarządzania i rozrządzania swoim majątkiem, o ile układ nie przewiduje ograniczeń do czasu wykonania przyjętych przez dłużnika zobowiązań. Możliwość działalności jest pozytywną cechą postępowania układowego.

Egzekucje co do wierzytelności, objętych postępowaniem układowym, wszczęte przeciwko dłużnikowi przed otwarciem tęgo postępowania, ulegają umorzeniu.

Sąd wyznaczy kuratora celem nadzoru nad wykonaniem układu, jeżeli w tej mierze zapadła uchwała zgromadzenia wierzycieli. Kuratorem może być dotychczasowy nadzorcza sądowy.

Kurator winien czuwać nad sumiennym wypełnieniem układu przez dłużnika. W tym celu służy mu prawo kontroli przedsiębiorstwa dłużnika oraz dostęp do korespondencji i ksiąg przedsiębiorstwa.

Sąd na wniosek dłużnika lub kuratora po stwierdzeniu, że wszystkie zobowiązania wynikające z układu zostały wykonane, uznaje postępowanie za ukończone.

Wykład XII - Pytania kontrolne.

1. Kto może być uznany za upadłego?

2. Na czym polega istota upadłości?

3. Jacy przedsiębiorcy nie mają zdolności upadłościowej?

4. Jakie są skutki ogłoszenia upadłości?

5. Co to jest rada wierzycieli?

6. Na czym polega postępowanie układowe?

7. Kto nie ma prawa otwarcia postępowania układowego?

8. Jakie wierzytelności nie są objęte postępowaniem układowym?

9. Jaki sąd jest właściwy do prowadzenia postępowania układowego?

10. Co mogą obejmować propozycje układowe?

Prawo gospodarcze - wymagania egzaminacyjne.

Przedmiot kończy się egzaminem.

Zaliczany będzie na podstawie:

1. testu - czas przeznaczony na test - 25 min. Ocena za test - 0 do 60 pkt., 3 pkt. za poprawną odpowiedź na każde z pytań.

2. analiza cazusu (przypadku) z zakresu prawa gospodarczego. Analiza wymagać będzie zastosowania wiedzy z zakresu prawa gospodarczego przedstawionej w poszczególnych lekcjach oraz znajomości podstawowych zasad i przepisów prawa.

Czas przeznaczony na analizę - 30 minut. Ocena za analizę - 0 do 40 pkt.

Dla zaliczenia przedmiotu wymagane jest uzyskanie minimum 50 pkt, w tym co najmniej 30 z testu. Student, który zna poprawne odpowiedzi na pytania stawiane po każdej lekcji i potrafi wypowiedzieć się na temat przedstawianych w pytaniach zagadnień, a nadto zaznajomi się z przypadkami przedstawionymi w podręczniku multimedialnym nie powinien mieć trudności z zaliczeniem przedmiotu.

Kazusy i pytania problemowe:

1. Pan X i Pani Y zawiązali spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością zajmującą się wyceną nieruchomości. Zarząd spółki jest jednoosobowy. Na prezesa wybrano Panią Y. jakie będą jej obowiązki?

2. W jaki sposób, Pana (Pani) zdaniem, zreformować podatek dochodowy od osób fizycznych w Polsce?

3. Grupa inwestorów postanowiła założyć spółkę akcyjną. Jakie czynności kolejno muszą wykonać, aby móc zarejestrować spółkę?

4. Podejmując działalność gospodarczą, jaką formę wybierzesz i dlaczego? (przedstaw sytuację fikcyjną).

5. Dziadek wraz z 20 - letnim wnukiem zakładają spółkę produkującą uchwyty do płyt betonowych. Dziadek przeznaczył na ten cel 20 000 zł, ale nie chce ponosić większej odpowiedzialności. Wnuk nie ma pieniędzy, ale ma pomysł i patent. Jaką formę spółki zaproponujesz im i dlaczego?

6. Trzech przyjaciół radców prawnych chce wspólnie prowadzić działalność specjalizującą się w różnych rodzajach spraw i nie chcą odpowiadać za zobowiązani pozostałych. Chcieliby jednak mieć wspólne biuro, administrację, księgowość. Jaką formę spółki zaproponujesz im i dlaczego?

7. Andrzej i Janusz mają niewielkie środki finansowe. Chcą założyć spółkę sprzątającą lokale. Jaką formę spółki zaproponujesz im i dlaczego?

8. Pan X wynajął Panu Y dwuizbowe mieszkanie stanowiące jego własność. Jakie będą obowiązki Państwa Y jako najemców?

9. Zamierzasz prowadzić działalność gospodarczą w niewielkim rozmiarze i w charakterze zajęcia dodatkowego jaka formę prawną wybierzesz i dlaczego?

10. Adam i Marian chcą założyć spółkę zajmującą się ochroną osób i mienia. Czy działalność ta wymaga koncesji, a jeśli tak to jak ją mogą uzyskać?

11. Pani Z chce założyć niewielkie biuro turystyczne. Jakie czynności musi wykonać, aby móc sprzedać pierwsze wczasy (wystawić pierwszą fakturę)?

12. Jaką wybierzesz formę spółki do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie konsaltingu operacyjnego dla małych firm produkcyjnych i handlowych? Uzasadnij swój wybór.

13. Państwo W zastanawiają się nad wykupieniem na własność mieszkania wynajmowanego od gminy. Jakie argumenty Twoim zdaniem przemawiają za takim rozwiązaniem?

14. Pani S jest architektem - przedstawicielką wolnego zawodu. Chce z kolegami założyć spółkę handlową. Jaką formę spółki handlowej radziłbyś jej wybrać i dlaczego?

15. Inwestorzy posiadają kapitał ok. 150 000 zł. Chcą założyć spółkę prowadzącą działalność handlową. Jaką formę prawną spółki poleciłbyś im i dlaczego?

16. Przyjaciele decydują się poprowadzić hotel i świadczyć usługi turystyczne w miejscowości wypoczynkowej. Jaką formę prawną działalności powinni wybrać i dlaczego?

17. Wojtek odziedziczył w spadku maszyny i zaplecze w postaci budynków i nieruchomości. Chce uruchomić działalność polegającą na produkcji wyrobów z drewna. Musi jednak rozpoznać rynek oraz stara się uniknąć zbyt wysokich opłat w pierwszych miesiącach działalności. Jako początkujący przedsiębiorca z niewielkim kapitałem jaką formę prawną działalności powinien wybrać i dlaczego?

18. Spółka ma prowadzić działalność usługową na małą skalę na terenie Polski. Przystąpieniem do spółki zainteresowany jest kuzyn nie będący obywatelem Polski, a na stałe zamieszkały w Peru. Jest on skłony ponieść 50% nakładów inwestycyjnych na uruchomienie działalności gospodarczej przy założeniu proporcjonalnego udziału w przyszłych zyskach firmy. Chce jednak ograniczenia swojej odpowiedzialności do kwoty 10 000 USD.

Uwaga: Polska nie ma umowy wzajemności z Peru.

Jaką formę prawną działalności zaproponujesz tym przedsiębiorcom?

19. Marek i Jacek chcą założyć własne przedsiębiorstwo i świadczyć usługi w zakresie małej poligrafii a konkretnie desk top publishing. Na początek wniosą do firmy własny sprzęt komputerowy i niewielkie środki na kupno podstawowych urządzeń potrzebnych do składu. Druk będą wykonywać w specjalistycznych drukarniach. Jaka formę prawną działalności byś im polecił i dlaczego?

20. Panowie X i Y postanowili rozpocząć sprzedaż detaliczną odzieży w sklepie. Pan X posiada doświadczenie w handlu i pomysł na konkurencyjną działalność. Pan Y dysponuje ok. 50 000 zł na remont i wyposażenie lokalu. Jaki rodzaj spółki można im zaproponować i dlaczego?

21. Karol B. zamierza prowadzić działalność gospodarczą, która ma polegać na obwoźnej sprzedaży produktów rolnych na terenie trzech sąsiadujących ze sobą województw. W związku z tym powstała wątpliwość, w jaki sposób oznaczyć miejsce prowadzenia działalności gospodarczej i który organ ewidencyjny będzie właściwy do dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.

Podaj, jaki organ ewidencyjny będzie właściwy do dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej i jakie będą obowiązki Pana Karola B. w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa?

22. Jarosław M. i Zuzanna H. postanowili rozpocząć działalność gospodarczą polegającą na sprzedaży odzieży. W tym celu zawarli umowę, na mocy której założyli spółkę jawną, po czym złożyli do organu ewidencyjnego wniosek o dokonanie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Organ ewidencyjny odmówił dokonania wpisu, podając w uzasadnieniu, że rejestr spółek jawnych prowadzi właściwy sąd rejonowy i że on jest właściwy do dokonania wpisu. W odwołaniu od decyzji organu ewidencyjnego wnioskodawcy podali, że swój wniosek do organu ewidencyjnego złożyli niezależnie od zgłoszenia do rejestru. Ponadto w odwołaniu podkreślano, że spółka jawna nie posiada osobowości prawnej, powinna być zatem zgłoszona do ewidencji. Rozstrzygnij przedstawiony problem.

23. Pan X jest artystą - malarzem. Postanowił, że razem z synem - ekonomistą będą prowadzić działalność zarobkową w postaci spółki. W spółce tej on zajmowałby się wykonywaniem usług w postaci malowania portretów klientów, a jego syn zajmowałby się księgowością. Wyjaśnij, jaką spółkę mogą założyć ojciec? Jakie formalności muszą spełnić, by móc prowadzić działalność gospodarczą?

24. Troje wspólników (Pani X, Pan Y i Pan Z) chce założyć spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Po założeniu spółki wspólnicy chcą wykonywać działalność w zakresie przewozu lotniczego. Wskaż, jakie czynności powinni wspólnicy wykonać, żeby założyć spółkę i rozpocząć wykonywanie działalności gospodarczej w zakładanym zakresie. Wyjaśnij, czy tak utworzoną spółkę może reprezentować każdy ze wspólników samodzielnie?

25. 20 studentów WSTE chce założyć stowarzyszenie, które ma prowadzić działalność gospodarczą, a dochód z tej działalności przeznaczać na stypendia dla najzdolniejszych studentów. Odpowiedz czy jest to możliwe i jakie formalności muszą spełnić założyciele, aby móc zrealizować ten cel.

---