PROGRAM ZAJĘĆ CZYTELNICZYCH Z ELEMENTAMI BIBLIOTERAPII
DLA KLAS I - III
mgr MIROSŁAWA ADAMCZAK
WSTĘP
Zadaniem współczesnej szkoły jest dążenie do wszechstronnego rozwoju osobowości uczniów. Wiąże się to nie tylko z dbałością o odpowiedni poziom wiedzy uczniów, ale również udzielaniem pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Dzieci stają przed wieloma problemami, z którymi nie potrafią sobie poradzić. Należą do nich zaburzenia zdrowotne, trudności w nauce, nieumiejętność przystosowania się do życia w grupie rówieśniczej, kłopoty rodzinne, a nawet uzależnienia i konflikty z prawem.
Szybkie tempo życia, brak odpowiedniego zainteresowania ze strony rodziców oraz akceptacji w szkole może być przyczyną wielu nieprawidłowości w emocjonalnym rozwoju dziecka.
Jednym ze sposobów oddziaływań wychowawczych w szkole może być biblioterapia, która niesie pomoc w procesie rozwoju, koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania, pomaga samotnym, nieśmiałym, zakompleksionym.
Biblioterapia jest formą psychicznego wsparcia i może być wykorzystywana w terapii pedagogicznej.
Ze strony nauczycieli i bibliotekarzy biblioterapia cieszy się coraz większym zainteresowaniem. To między innymi zachęciło mnie do opracowania tego programu.
Program zajęć czytelniczych z elementami biblioterapii przeznaczony jest do pracy z dziećmi w świetlicy szkolnej, świetlicy socjoterapeutycznej oraz na lekcjach w klasach I-III.
Zamieszczone w programie treści są zgodne z programem wychowawczym szkoły oraz programem edukacji czytelniczej i medialnej.
Inspiracją do napisania scenariuszy zajęć stały się scenariusze dr Ireny Boreckiej, a oparte zostały w większości na utworach Juliana Tuwima.
CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA
nabywania przez uczniów umiejętności interpersonalnych i współuczestnictwa w grupie
ukazywanie uczniom możliwości funkcjonowania w trudnej sytuacji
kształtowanie u uczniów poczucia własnej wartości i dostrzegania dobrych stron u innych
zapoznanie uczniów z terapeutyczną funkcją biblioteki i utworów literackich
rozbudzanie zainteresowań czytelniczych uczniów
ćwiczenie technik czytania z wykorzystaniem „Książek Łatwych w Czytaniu”
uwrażliwienie dzieci na problemy dobra i zła
ukazywanie form pomocy osobom potrzebującym wsparcia
FORMY I METODY PRACY
wizualizacja
taniec w kręgu
drama
pantomima
praca z tekstem literackim
działalność plastyczna
krąg uczuć
dyskusja
teksty relaksacyjne
teksty aktywizujące
dyskusja
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
ćwiczenia w werbalizowaniu swoich emocji i rozpoznawaniu sytuacji trudnych
swobodne wypowiedzi na temat czytanych i słuchanych utworów literackich
gry i zabawy integracyjne
zawieranie kontraktów
zabawy relaksacyjne
omawianie treści wybranej książki
technika niedokończonych zdań: „Chciałbym być...”
SPODZIEWANE EFEKTY
uczeń potrafi opowiedzieć o swoich uczuciach, emocjach i postawach,
opowiedzieć o swoich problemach,
zwrócić się o pomoc i szukać wsparcia u różnych osób,
unikać zachowań ryzykownych,
przestrzegać norm,
opowiedzieć o wpływie wybranych utworów dla zmiany własnego nastroju,
opowiedzieć treść wybranego utworu,
czytać ze zrozumieniem,
radzić sobie z trudnymi uczuciami: nieśmiałością, złością, smutkiem, agresją,
znać swoją wartość i wierzyć w osiągnięcie sukcesu,
umiejętnie żyć i współdziałać w grupie
REALIZACJA PROGRAMU
Program ten przeznaczony jest do wykorzystania w bibliotece szkolnej, świetlicy szkolnej, świetlicy socjoterapeutycznej oraz w indywidualnej terapii. Wybrane zagadnienia mogą być wykorzystane w pracy z zespołami klasowymi. Program zajęć czytelniczych z elementami biblioterapii skierowany został do uczniów nauczania zintegrowanego.
TREŚCI PROGRAMOWE
Tworzymy grupę.
Jaki jestem.
Moje nastroje.
Jestem smutny.
Znam swoją wartość.
Z muzyką jest łatwiej żyć.
Moja ulubiona książka.
Wizyta w bibliotece.
EWALUACJA
Program będzie ewaluowany poprzez obserwację zachowań uczniów i ich zmianę na pożądane, poprzez rozmowy z wychowawcami, nauczycielami, pedagogiem szkolnym dotyczących poprawy funkcjonowania dziecka w klasie, jak również rozmowy i informacje uzyskiwane od rodziców.
TWORZYMY GRUPĘ
Cel główny: integracja grupy
Cele operacyjne:
* uczniowie potrafią dokonać autoprezentacji
nawiązać kontakt między sobą
budować więź emocjonalną między sobą
Formy: grupowa, indywidualna
Pomoce: kartki, przybory do rysowania
Przebieg zajęć
Podanie uczestnikom informacji na temat celów i sposobu prowadzenia zajęć.
Autoprezentacja.
Zawarcie kontraktu z grupą.
Prowadząca przedstawia się i prosi dzieci o podanie takiej formy imienia, w jakiej chciałyby, aby się do nich zwracano. Dzieci wykrzykują swoje imiona a pozostali powtarzają je chórem.
„Rymy do imienia”
Rozpoczynający wypowiada swoje imię i rym do niego, np. Dorotka-Stokrotka, następna osoba w kręgu wypowiada swoje imię i rym. Zabawa trwa, aż wszyscy się przedstawią.
„Zwierzątka”
Dzieci podają nazwę ulubionego zwierzątka, rozbiegają się po sali i naśladują je.
Zabawa „dziesięć pytań do prowadzącego”.
Uczestnicy zadają dowolne pytania prowadzącemu, na które on udziela odpowiedzi.
Rysunkowa autoprezentacja.
Wszystkie dzieci rysują portrety i podpisują wybraną przez siebie formą imienia. Następnie prezentują prace, mówiąc: to ja Krzysiu. Lubię ......... Z wykonanych rysunków tworzą książeczkę. Na zakończenie zajęć wszyscy uczniowie unoszą ręce do góry i krzyczą: „hej”
MOJA ULUBIONA KSIĄŻKA
Cel główny: rozwijanie zainteresowań czytelniczych
Cele operacyjne:
uczeń potrafi opowiedzieć o wybranej książce i bohaterze literackim
uświadomić znaczenie identyfikacji z bohaterem
wyzwolić twórczą wyobraźnię
Formy: grupowa, indywidualna
Pomoce: książeczki „Wiersze dla dzieci” J. Tuwima, „Co mam”, „Rybka”,
„Bijacz”-M. Musierowicz, „Czarodziejskie słowa” - W. Osiejewa, kaseta magnetofonowa, kartki, przybory do rysowania, chusteczki.
Przebieg zajęć
Zajęcia integrujące.
Przedstaw się w niekonwencjonalny sposób.
Zabawa relaksacyjna „płyniemy w chmurkach”
Prowadząca prosi aby dzieci położyły się na „chmurkach” (lekkie chusteczki), zamknęły oczy i wsłuchały się w muzykę (fragmenty Ogrodów w deszczu Debussy`ego). Podczas odtwarzania nagrania mówi do dzieci: przypomnijcie sobie swoje książeczki z młodszych lat, która najbardziej wam się podobała, którego bohatera najbardziej zapamiętaliście.
Swobodna rozmowa o ulubionych książkach - prezentacja i omówienie przez prowadzącą przyniesionych książeczek. Zwrócenie uwagi, że znajdują się one w bibliotece i można je w każdej chwili wypożyczyć.
Narysuj swojego ulubionego bohatera literackiego - prezentacja prac.
Technika niedokończonych zdań: Chciałbym być... (wymienienie bohatera).
Na dzisiejszym spotkaniu dowiedziałem się
JAKI JESTEM
Cel główny: kształtowanie postaw społecznych poprzez utrwalanie norm etycznych
Cele operacyjne:
uczeń potrafi wskazać pozytywne wzory zachowań
operować i wzbogacać słownictwo
odróżnić dobro od zła
wejść w role
Formy: grupowa, indywidualna
Pomoce: książka „Słoń Trąbalski” J. Tuwima, lusterka dla uczniów, sylweta słonia na kartce, kontury sylwetki ludzkiej, przybory do malowania.
Zajęcia integrujące grupę.
„Ludzie do ludzi”
„Zwierzęta”
Oglądanie własnego oblicza w lustrze, określenie cech zewnętrznych (zwrócenie uwagi na różnicę między wyglądem z rzeczywistym charakterem człowieka).
Recytacja wiersza przez prowadzącego.
Metoda „słoneczka” - wszystkie wyrazy skojarzone ze słowem słoń.
Określenie charakteru słonia, dostosowanie właściwych kolorów, do poszczególnych cech. Wspólne naniesienie odpowiednich kolorów na sylwetę słonia, zakreślenie takiej części konturu, której rozmiar będzie wskazywał na intensywność cechy ( np. zapominalstwo, poczciwość, grzeczność, dobroć i in.).
Prezentacja zachowania się i wyglądu bohatera poprzez pantomimę. Jedna osoba pokazuje, pozostali starają się określić, który fragment tekstu jest przedstawiony: np. „miał uszy słoniowe”, „jestem Tobiasz Bimbalski”, „opukał się młotkiem kowalskim”.
Rozmowa o własnych cechach charakteru.
Kolorowanie kredkami konturów sylwetki ludzkiej. Jaki jestem? Niedokończone zdania: Chcąc pamiętać o ważnych sprawach będę.....
MOJE NASTROJE
Cel główny: zapoznanie uczniów z różnymi sposobami wyrażania uczuć
Cele operacyjne:
uczeń potrafi opowiedzieć o swoich przeżyciach i nastrojach
potrafi nazwać uczucia
rozładować napięcie emocjonalne
wejść w role
Formy: grupowa, indywidualna
Pomoce: wiersz J. Tuwima „Okulary”, rysunki obrazujące ludzkie emocje
Przebieg zajęć
Zajęcia integrujące grupę
Pociąg
Prowadząca prosi aby dzieci zrobiły w sali „bałagan”(przenoszenie różnych przedmiotów, zamiana miejsc).
Recytacja wiersza „Okulary” (prowadząca).
Ilustrowanie odczuć Hilarego za pomocą schematycznych rysunków ( od zgubienia okularów, złości do radości z odnalezienia przedmiotu).
Zabawa „Krąg uczuć”. Uczestnicy siedzą w kręgu. Jedna osoba wchodzi do środka i pokazuje mimicznie jakieś uczucie, np. złość, radość. Wyolbrzymia to uczucie, prezentuje wszystkim w kręgu. Następnie wskazuje na kogoś z kręgu. Osoba ta wchodzi do środka koła i prezentuje przeciwne do pokazywanego przed chwilą, następnie prezentuje jakieś inne i wskazuje na kolejną osobę z kręgu, która będzie powtarzała cały cykl ( tzn. prezentuje uczucie przeciwne do widzianego ostatnio i pokazuje swoje). Zabawa powtarza się, aż wszyscy wezmą w niej udział.
Odzwierciedlenie emocji Hilarego - ćwiczenia mimiczne.
Werbalizacja: jaki nastrój był najsympatyczniejszy, dlaczego, co było przyczyną złego nastroju bohatera?
Posprzątanie rzeczy porozrzucanych po sali.
Tekst relaksujący: „Wiosna”.
Niedokończone zdanie: Na dzisiejszych zajęciach dowiedziałem się, że.....
JESTEM SMUTNY
Cel główny: wskazywanie skutków negatywnych zachowań: spóźnialstwo, brak odpowiedzialności, beztroska
Cele operacyjne:
uczeń potrafi określić swoje wady i zalety
wyciszyć swoje emocje
wejść w role
rozwijać twórczą wyobraźnię
uczyć się wyrozumiałości wobec innych
Formy: grupowa, indywidualna
Pomoce: utwór J. Tuwima „Spóźniony słowik”, nagranie magnetofonowe ze śpiewem ptaków, arkusz papieru, przybory do rysowania, piłka, narysowane sylwetki ludzi
Przebieg zajęć
Zajęcia integracyjne
Kto ma piłkę
Uczestnicy siadają w kręgu na podłodze, jedna osoba wychodzi za drzwi. Gdy jest na zewnątrz, reszta podaje sobie nawzajem piłkę. Kiedy osoba chce wrócić, musi zapukać trzy razy i wejść możliwie najszybciej po trzecim pukaniu. Ten, kto jest w danym momencie w posiadaniu piłki, musi ją natychmiast schować u siebie lub w pobliżu. Celem osoby, która weszła, jest zgadnąć kto ma piłkę i gdzie ją ukrył.
Uczestnicy słuchają nagrania odgłosów leśnych ptaków.
Prowadząca recytuje wiersz „Spóźniony słowik”.
Dzieci naśladują lot ptaka.
Prowadzący podaje komunikat: Wyobraź sobie, że czekasz na kogoś bardzo bliskiego a on się spóźnia, o czym myślisz, co wtedy czujesz?
Na gotowej sylwetce człowieka uczestnicy kolorami zaznaczają obszar swoich uczuć ( dobierają odpowiednie barwy dla oddania istoty uczuć) - np. smutek, lęk, niepokój, złość itd.
Prezentacja prac, werbalizacja, określenie uczuć osoby czekającej na kogoś bliskiego.
Zapisanie listu z postulatami do spóźnialskich.
Zabawa ruchowa ( przy muzyce odgłosów ptaków). Na hasło słowne, wypowiedziane przez osobę prowadzącą, należy przedstawić za pomocą zachowań mimicznych uczucia, np. lubię ciebie, martwiłam się o ciebie.
Dzieci leżą na dywanie i wsłuchują się w muzykę - śpiew ptaków.
ZNAM SWOJĄ WARTOŚĆ
Cel główny: podniesienie własnej wartości
Cele operacyjne:
uczeń potrafi rozwijać i dostrzegać własne atuty
określić swoje zalety
potrafi zaakceptować siebie
dostrzegać dobre cechy u innych
rozwijać twórczą wyobraźnię
Formy: grupowa, indywidualna
Pomoce: wiersz „Zosia Samosia” J. Tuwima, kartki papieru, przybory do rysowania, piłka
Przebieg zajęć
Zajęcia integrujące.
Krąg. Uczniowie śpiewają: Wszyscy są, Witam Was, zaczynamy, już czas, jestem ja, jesteś ty (wskazują na partnera), raz, dwa, trzy (klaszczemy w ręce partnera). Uczestnicy stoją parami, twarzą do siebie, stojący po zewnętrznej stronie przesuwają się w prawo. Zabawa trwa aż do ponownego spotkania się tych samych osób z pierwszej pary.
Uczniowie siadają w kole, podają sobie piłkę lub rzucają do siebie, ten, kto ją złapie odpowiada na pytanie: co lubię najbardziej? Po odpowiedzi zamienia się miejscem z osobą, która mu rzuciła piłkę.
Czytanie wiersza przez dzieci.
Uczestnicy odpowiadają na pytanie: co najbardziej lubiła Zosia.
Jedna osoba zaczyna opowiadać, druga osoba powtarza to, co powiedziała poprzednia i dodaje ciąg dalszy.
Namalowanie własnych sylwet, biorąc pod uwagę to ”jaki chciałbym być
kiedyś, co chciałbym umieć”.
Omówienie prac.
Niedokończone zdanie: Kiedy będę dorosły chciałbym....
Z MUZYKĄ JEST ŁATWIEJ ŻYĆ
Cel główny: rozwijanie twórczej wyobraźni dziecka
Cele operacyjne:
uczeń potrafi opowiadać i nazywać emocje
wejść w role
wyciszyć własne emocje
Formy: grupowa, indywidualna
Pomoce: wiersz J. Tuwima „Dwa wiatry”, kaseta magnetofonowa, papier, farby, chusty
Przebieg zajęć
1.Zajęcia integrujące
Zabawa „Nić wiadomości”
Uczestnicy podają sobie kłębek nici, wymieniając - każdy o sobie - trzy dobre cechy. Następnie kłębek wraca, a każdy uczestnik nawijając nić, mówi: Wiem o tobie..., a chciałbym wiedzieć...”
2. Słuchamy muzyki - prowadzący włącza kasetę z nagraniem odgłosu wiatru.
3.Uczestnicy kończą zdanie: Słuchając muzyki czułem..........
4. Malujemy muzykę. Ponowne wysłuchanie muzyki i malowanie równocześnie, tego na co mają ochotę dzieci.
5. Wystawa prac plastycznych.
6. Nadawanie tytułów obrazom.
Recytacja wiersza na podkładzie muzycznym.
Spontaniczna dyskusja na temat emocji towarzyszącym temu ćwiczeniu.
Prezentacja ruchowej interpretacji wiersza - wybrani uczestnicy trzymają w rękach chusty i inicjują ruch wiatru - przechodząc od zefirka do wichury.
Tworzenie własnych króciutkich wierszy nawiązujących do prezentacji ruchowej.
Głosowa interpretacja utworów napisanych podczas zajęć.
Niedokończone zdanie: Kiedy słucham muzyki, to..........
WIZYTA W BIBLIOTECE
Cel główny: - rozbudzanie zainteresowań czytelniczych
Cele operacyjne:
uczeń potrafi zdefiniować pojęcia: biblioteka, czytelnia, wypożyczalnia, katalog, książka itd.
odnaleźć książkę na półce
samodzielnie wybrać i wypożyczyć książkę
zachować się zgodnie z regulaminem biblioteki
Formy: grupowa, indywidualna
Pomoce: księgozbiór biblioteczny
Przebieg zajęć
Zajęcia integrujące
„Jedzie pociąg”
Wszyscy uczestnicy zabawy ustawiają się w szeregu i przy dźwiękach muzyki poruszają się po bibliotece. Pociąg zatrzymuje się na różnych stacjach: regały, katalogi itp.
Na każdym przystanku uczniowie opowiadają o wybranych przez siebie książkach.
Uczestnicy definiują pojęcia: biblioteka, czytelnia, księgozbiór, katalog, książka itd.
3.Prowadząca zapoznaje uczestników z układem książek na półkach i katalogami.
4.Uczestnicy samodzielnie próbują włożyć książki w odpowiednie miejsca na półkach.
5.Samodzielne wypożyczenie książki - ćwiczenia praktyczne.
6.Rozmowa kierowana o wizycie w bibliotece, ze szczególnym zwróceniem uwagi na jej terapeutyczne walory: wyposażenie, wystrój i atmosferę, regulamin.
Pomysł zaczerpnięty z książki I.Boreckiej, Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum, materiały dydaktyczne dla nauczycieli i bibliotekarzy, Wałbrzych, 2002, s.134
Grupa bawi się i pracuje. Zbiór grupowych gier i ćwiczeń psychologicznych, Wałbrzych, 1994, s.34.
I.Borecka, Biblioterapia formą pracy terapeutycznej, Skrypt dla studentów pedagogiki, Wałbrzych, 2001, s.86
10