Rasy bydła typu mięsnego

Rasa	Dojrzewa-nie	Umaszcze-nie	Buhajki po urodzeniu	Cieliczki po urodzeniu	Buhaje	Krowy	Wydajność rzeźna	Cecha charakterystyczna
Aberdeen angus	Wczesne	Czarne	28kg	26kg	800kg	500-525kg	70%	Brak rogów
Hereford	Późne	Czerwone	36kg	33kg	835kg	540kg	65%	Biała głowa i biała kiść ogonowa
Shorthorn	Wczesne	Czerwone, dereszowate, białe	40kg	38kg	700-900kg	500-600kg	60-65%	------------------
Blonde d'Aquitaine	Wczesne	Beżowe, jasnoczerwona	44,4kg	44,4kg			62-66%	Śluzawica, rogi i racice koloru cielistego
Charolaise	Wczesne	Słomkowe, beżowe do prawie białego	43,5kg	43,5kg	1100-1400kg	700-900kg	60-65%	Śluzawica, rogi i racice koloru cielistego
Limousine	Wczesne	Czerwonobrunatne	39kg	36kg	1000-1200kg	650-800kg	67,5%	Jasna obwódka wokół śluzawicy
Salers	Wczesne	Ciemnobrunatne	36-38kg	36-38kg	1000-1200kg	650-850kg	56-58%	-------------------
Błękitna belgijska	Wczesne	Błękitne, błękitno-białe, białe, Czerne	48kg	44kg	1135-1360kg	650-900kg	65%	--------------------
Romagnola	Późne	jasnopłowe	44kg	40kg	1100kg	650kg	58%	--------------------
Galloway		Czarne, szarożółte, jasnobrunatne	27-29kg	27-29kg	700-800kg	500-600kg		Brak rogów

Aberdeen angus Hereford

Shorthorn Blonde d'Aquitaine

Charolaise Limousine

Salers Błękitna belgijska

Romagnola Galloway

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE PRZYDATNOŚĆ OPASOWĄ I RZEŹNĄ BYDŁA

PŁEĆ

Opasane buhaje powiększają szybciej masę mięśniową niż jałówki. jałówki mają niższą wydajność rzeźną, a ich tusze są silniej przetłuszczone niż buhajków i zawierają mniej mięsa i nieznacznie mniej kości. Wydajność rzeźna wolców jest zazwyczaj nieco lepsza niż buhajków. Mięso nie jest tak silnie przetłuszczone jak jałówek, ale nie dorównuje mięsu buhajków pod względem umięśnienia. Wyniki opasu wolców i jakość ich tuszy zależy w dużym stopniu od wieku, w którym przeprowadzano kastracje.

WIEK

Zwierzęta kończą wzrost z chwilą uzyskania dojrzałości somatycznej, co u bydła następuje w wieku około 5 lat. Tkanka kostna najintensywniej przyrasta w ciągu pierwszych 15 miesięcy życia. Najdłużej intensywny przyrost tkanki mięśniowej trwa u buhajków, krócej zaś u wolców i jałówek. U młodych zwierząt przyrost tkanki tłuszczowej jest niewielki, wzrasta zaś w miarę zmniejszania się tempa przyrostu tkanki mięśniowej. U zwierzą, które osiągnęły dojrzałość somatyczną, przyrost masy ciała jest skutkiem wzrostu otłuszczenia. Największy potencjał wzrostu masy ciała występuje u bydła między 6 a 12 miesiącem życia. Między 18 a 30 miesiącem życia możliwości wzrostowe bydła wyraźnie się zmniejszają, po czym maleją nadal i znikają po osiągnięciu przez zwierzęta dojrzałości somatycznej.

ŻYWIENIE

Na efektywność opasu w znacznym stopniu wpływa intensywność żywienia zwierząt. Wpływa również na wskaźniki poubojowe i rzeźne, takie jak : wydajność rzeźna, udział poszczególnych wyrębów czy skład tkankowy tuszy.

WARUNKI UTRZYMANIA

Chcąc uzyskać oczekiwany efekt produkcyjne, należy zwierzętom stworzyć odpowiednie warunki utrzymania. Pomieszczenia przeznaczone do opasania bydła powinny zapewniać mikroklimat najstosowniejszy dla danej kategorii zwierząt, a ich wyposażenie spełniać ich potrzeby behawioralne. Z uwagi na niewielki wymagania w tym względzie, bydło opasowe można utrzymywać w przystosowanych do tego celu stodołach czy szopach. Można je utrzymywać pojedynczo na stanowiskach uwięzionych ściołowych lub bezściołowych albo grupowo w kojcach ściołowytch lub na podłodze szczelinowej.

SYSTEMY OPASU BYDŁA

Opas intensywny

Do intensywnego opasania nadają się buhajki ras mięsnych, mleczno-mięsnych lub mieszańce z rasami mięsnymi. W czasie opasu właściwgo, należy stosować pasze o wysokim współczynniku strawności. Opasy otrzymuą paszę 2 razy dziennie, a dawka żywieniowa zawiera ilość paszy treściwej dochodząca do 1,5% masy ciała i niewielki udział, niezbędny do właściwego przebiegu trawienia, pasz objętościowych. Mieszanka treściwa powinna mieć skład dostosowywany do zmniejszającyh się z wiekiem potrzeb pokarmowych opasanych zwierząt. System intensywnego opasania ma na celu maksymalne wykorzystanie potencjału wzrostowego młodego bydła i wymaga dużo troski.

Opas półintensywny

Można do niego poznaczyć buhajki, wolce i jałówki zarówno ras mięsnych jak i mleczmo-mięsnych oraz mieszńcówz rasami mięsnymi. W tym systemie wykorzystuje się duże ilości stosunkowo tanich pasz gospodarskich - zielonki, siana, sianokiszonki i kiszonki. W okresie odchowu jałówek i wolców pasze objętościowe sooczyste można zastąpić żywieniem pastwiskowym. W okresie opasu właściwego zwiększa się stopniowo udział pasz treściwych w dawce żywieniowej do 3kg, a dla buhajków w ostatnich dwóch miesiącach do 4-5kg, ograniczając jednocześnie udział kiszonek. Regulując odpowiednio w ostatnich dwóch miesiącach intensywność dotuczania buhajów, można osiągnąć zaliczenie ich tusz do najlepszej klasy rzeźnej. W opasannou jałówek i wolców, ze względu na możliwość nadmiernego otłuszczenia tusz, nie należy stosować dotuczania.

Opas ekstensywny

Ekstensywny system opasu pozwala wykorzystać zielonkę pastwiskową, produkty uboczne przemysłu rolno-spożywczego lub mniej wartościowe tanie pasze gospodarskie. Do tego typu opasu nadają się jałówki, wolce oraz buhaje o genetycznie uwarunkowanym gorszym potencjale wzrostowym. Ekstensywne opasanie polega na wykorzystaniu w żywieniu zwierząt tanich pasz gospodarskich dostępnych sezonowo i osiągnięciu w ciągu 24-27 miesięcy ich dojrzałości rzeźnej oraz końcowej masy ciała powyżej 500kg. Opas jałówek należy zakończyć wcześniej, tj. po uzyskaniu masy ciała 380-400kg.

KATEGORIE OPASANEGO BYDŁA

Cielęta

Cielęcina jest delikatnym mięsem o jasnej barwie walorach dietetycznych. Podstawową paszą stosowaną w opasaniu cieląt jest mleko lub preparaty mleko zastępcze. Chcąc uzyskać wysoką efektywność opasu, należy wybrać zdrowe i silne buhajki o wysokiej masie ciała po urodzeniu, ras charakteryzujących się dużym potencjałem wzrostowym. Tradycyjny opas cieląt do masy ciała powyżej 80kg trwa 50-60 dni, a przeciętnie dobowe przyrosty masy ciała powinny wynosić powyżej 0,8kg. W żywieniu po odpojeniu siarą można stosować mleko pełne, mleko pełne i odtłuszczone lub preparaty mleko zastępcze, ponadto cielęta otrzymuję niewielki dodatek siana bardzo dobrej jakości i mieszanki treściwej dla cieląt.

Młode bydło rzeźne

Opas intensywny buhajków do wieku 10-12 miesięcy i masy ciała 350-400kg

W wyniku tego opasu uzyskuje się mięso wysokogatunkowe, czerwone, lekko przetłuszczone, o dużych walorach smakowych i odżywczych. W okresie opasu właściwego stosuje się w żywieniu mieszanki pełnoporcjowe do woli i 1 kg siana dziennie jako dodatek dietetyczny.

Opas intensywny buhajków

Opas intensywny może być prowadzony w dwóch wariantach: do masy ciała powyżej 400kg i w wieku około 13 miesięcy lub do masy powyżej 500kg i wieku 15-18 miesięcy. W okresie opasu właściwego poza dużymi ilościami pasz treściwych zwierzętom podaję się dobrej jakości kiszonki oraz niewielki dodatek siana

Opas półintensywny buhajków

Można go prowadzić do masy ponad 450 kg i wieku około 18 miesięcy lub do masy ponad 550 kg i wieku około 24 miesięcy. Skarmia się małe dawki paszy treściwej oraz podaje się pasze objętościowe soczyste do woli. W okresie opasania właściwego buhajki otrzymują nadal pasze objętościowe, przy czym stopniowo zwiększa się udział w dawce paszy treściwej.

Opas ekstensywny

W opasaniu tym sposobem żywienie jest uzależnione od podaży pasz w gospodarstwie. W sezonie pastwiskowym stosuje się wypas zwierząt. Można stosować wszelkiego rodzaju pasze objętościowe wyprodukowane w gospodarstwie.

OCENA POUBOJOWA EUROP

Coraz powszechniej w zakładach mięsnych wprowadza się poubojową ocenę

umięśnienia i otłuszczenia metodą EUROP. Według niej półtusze wołowe podlegają

ocenie w pięciu kategoriach uwzględniając płeć i wiek ubijanych zwierząt:

• buhajki niekastrowane wieku poniżej 2 lat,

• buhajki niekastrowane w wieku powyżej 2 lat,

• buhajki kastrowane (wolce),

• jałówki,

• krowy.

Do oceny umięśnienia (uformowania tuszy) ustanowiono 6 klas oznaczonych literami

S, E, U, R, O, P, a do oceny otłuszczenia tusz - pięć klas oznaczonych cyframi od 1 do 5.

Zestawienie obu tych ocen, tj. litery i cyfry, stanowi ocenę klasy handlowej tuszy, np. U2

oznacza tuszę dobrze umięśnioną o otłuszczeniu woskowym lub w deseń.

Obiektywna ocena tusz wołowych.

Jedyną metodą rzeczywistej oceny jakości tusz wołowych jest dysekcja, za

pomocą której można określić ich skład tkankowy. Ze względu na rozdrobnienie tuszy i w

skutek tego zmniejszenie jej wartości handlowej. Metoda ta jest jednak stosowana jedynie

w warunkach doświadczalnych. Częściej stosowanym wskaźnikiem jakości tuszy jest

określenie udziału wyrębów wartościowych (łopatki, rozbratla, antrykotu, rostbefu, udźca).

Wskaźnik ten można określać przy rozbiorze technologicznym półtusz wołowych na części

zasadnicze, lecz trudno go wówczas porównać z wynikami rozbioru doświadczalnego - ze

względu na różnice w cięciach tuszy.

Poszukuje się zatem cech łatwo mierzalnych, a jednocześnie nie powodujących

znacznego zmniejszenia sie wartości tuszy, takich jak pomiary :

- długości tuszy - od dogłowowej krawędzi spojenia łonowego do środka

dogłowowej krawędzi pierwszego żebra;

- długości partii lędźwiowej - od dogłowowej krawędzi spojenia łonowego do

środka dogłowowej krawędzi pierwszego kręgu lędźwiowego;

- szerokości przedniej - od wyrostka ościstego trzeciego kręgu piersiowego do

czwartej chrząstki żebrowej mostka (licząc od przodu);

- szerokości tylnej - między zewnętrznymi punktami tuszy na wysokości

dogłowowej krawędzi spojenia łonowego prostopadle do podłużnej osi tuszy ;

- długości udźca - od zewnętrznego punktu dogłowowej krawędzi spojenia

łonowego do wyrostka kostnego na zewnętrznej stronie kości skokowej ( taśma

przylega do udźca);

- obwodu udźca - w 3 długości udźca, licząc od stawu skokowego.

Pomiary są jednak stosunkowo nisko skorygowane ze składem morfotycznym tuszy,

dlatego nie znalazły zastosowania w szacowaniu udziału mięsa, tłuszczu i kości. Dobrym

wskaźnikiem umięśnienia jest natomiast powierzchnia przekroju mięśnia najdłuższego

grzbietu, aczkolwiek stosowana jest jako jedyny wskaźnik i również jest obarczona

dużym błędem. Z uwagi na to prowadzi się nadal badania nad opracowaniem

wieloczynnikowych równań regresji do szacowania składu tkankowego tusz, wyrębów

wartościowych oraz ich udziału tuszy. W równaniach tych uwzględnia się wymiary liniowe

tusz, masę poszczególnych wyrębów i wyniki dysekcji wyrębów mniej wartościowych. Ze

względu jednak na dużą zmienność cech i wzajemnych relacji miedzy nimi, wynikającą z

wpływu płci, genotypu, wieku, masy ciała itp., opracowanie uniwersalnych równań obecnie

jest jeszcze niemożliwe. Są one wiarygodne dla ściśle określonych kategorii ubijanych

zwierząt.

Czynniki determinujące przydatność opasową i rzeźną

Rasa i genotyp

Na efektywność opasania bydła i wartość rzeźną wpływa wiele wzajemnie ze sobą

powiązanych czynników. Mają one charakter dziedziczny, jak np. rasa i genotyp zwierzęcia

(cechy osobnicze), oraz poza dziedziczny, np. płeć, wiek lub warunki utrzymania.

Między rasami bydła występują różnice, które pozwalają wśród bydła mięsnego

hodowanego w Europie rozróżnić trzy podstawowe grupy :

- małe rasy brytyjskie, dobrze przystosowane do użytkowania w warunkach

ekstensywnego żywienia i ostrego klimatu (Hereford, Aberdeen Angus,

Welch Black);

- duże mięsne rasy francuskie i włoskie, dobrze przystosowane do

użytkowania w warunkach obfitego żywienia (Charolaise, Limousine, Blonde

d`Aquitaine, Piemontese, Chianina);

- mięsne rasy importowane powtórnie do Europy z USA i Kanady oraz ich

odmiany, rogate i genetycznie bezrożne, dobrze przystosowane do

ekstensywnego chowu w stadach matecznych, podczas gdy buhaje nadają

się do intensywnego opasu (Angus, Hereford).

Zwierzęta późno dojrzewające, dużego kalibru i odznaczające się zdolnością do

uzyskiwania wysokich przyrostów dobowych masy ciała, są przydatne do intensywnego

opasania.

PRZYDATNOŚĆ OPASOWA NIEKTÓRYCH RAS BYDŁA MIĘSNEGO

Aberdeen Angus - zalicza się do małych ras mięsnych. W wyniku jej doskonalenia w

USA i Kanadzie uzyskano zwierzęta o większej wzrostowości oraz później dojrzewające.

Pozwala to prowadzić opas do wyższej masy ciała (600 kg), bez obawy nadmiernego

otłuszczenia tuszy. Bydło tej rasy dobrze znosi trudne warunki klimatyczne, w okresie

letnim dobrze wykorzystuje pastwiska, a w okresie zimowym może być utrzymywane

nawet w prymitywnych pomieszczeniach. Krowy i jałówki czarno-białe pokryta buhajami

rasy Angus cielą się łatwo, a urodzone cielęta są dość małe, o dobrej żywotności.

Zwierzęta te cechuje się bardzo długi i dobrze umięśniony grzbiet oraz stosunkowo dobrze

umięśnione zad i łopatka; uzyskują dobre parametry poubojowe, a mięso charakteryzuje

się pożądaną marmurkowatością.

Niepowtarzalne właściwości rasy Aberdeen Angus uzasadniają celowość jej

wykorzystania zarówno do tworzenia stad mięsnych (za pomocą krzyżowania

wypierającego), najlepiej w rejonach o dużym udziale łąk i pastwisk w strukturze użytków

rolnych, jak i do krzyżowania towarowego z jałówkami i krowami ras hodowanych w

Polsce, nawet słabiej wyrośniętymi.

Blonde d`Aquitaine - zdolność do szybkiej poprawy kondycji

po okresie niedożywienia. Bydło tej rasy nadaje się do opasu intensywnego do dużej

mas y ciała. Uzyskuje się od niego tusze nieprzetłuszczone, o dobrej

mięsności. Zalety te skłaniają do wykorzystania buhajów tej rasy do krzyżowania

towarowego z krowami ras mlecznych. Uzyskane mieszańce F1 charakteryzują się

dobrą zdolnością opasową i wysoką wartością rzeźną, dorównująca tym

wskaźnikom uzyskiwanym przez mieszańce z ras y Charolaise.

Charolaise - jest przystosowana do użytkowania mięsnego w warunkach obfitego żywienia.

Zwierzęta można opasać do dużej masy ciała bez obawy obniżenia jakości tuszy

wskutek przetłuszczenia. W Polsce buhaje Charolaise są od ponad 30 lat

powszechnie używane do krzyżowania z krowami (głównie wieloródkami) ras

krajowych. Mieszańce z takich kojarzeń wykazują szczególną przydatność do

intensywnych systemów opasu, prowadzonego do wysokiej masy końcowej (powyżej 600

kg). Charolaise przekazuje potomstwu F1 zdolność do szybkiego wzrostu, dobre

wykorzystanie paszy oraz małą zawartość tkanki tłuszczowej przy bardzo dobrym

umięśnieniu. Śluzawica, rogi i racice tych zwierząt są na ogół jasne.

Hereford - zdolność przystosowania się do trudnych,

surowych warunków klimatycznych i ekstensywnego żywienia. Bydło to utrzymuje sie

przede wszystkim tam, gdzie jest użytków zielonych, ma ono bowiem bardzo małe

wymagania żywieniowe.

Popularność i uznanie rasy Limousine wynika z doskonałych walorów tuszy i mięsa.

Ubijane zwierzęta, zarówno młode jak i w starszym wieku uzyskują bardzo dobrą

wydajność rzeźną i duży udział mięśni w tuszy, mały zaś tłuszczu i kości. W wyniku

krzyżowania buhajów Limousine z krowami ras krajowych uzyskuje sie mieszańce, które

można opasać zarówno intensywnie, jak i systemami nie intensywnymi. Przyrosty dobowe

mieszańców są nieco niższe od uzyskiwanych przez mieszance z rasą Charolaise,

natomiast wydajność rzeźna oraz udział mięsa w tuszy są podobne, przy niskim

otłuszczeniu.

Użytkowość mięsna bydła Piemontese jest szczególnie dobra: wysoka wydajność

rzeźna, duży udział mięsa w tuszy, a niewielki tłuszczu i kości. Wymienione cechy i

łatwość, dość wysokie przyrosty dobowe i dobra jakość mięsa mieszańców sprawiły, że

bydło to cieszy się dość wysokim zainteresowaniem hodowców.

W Polsce można wyodrębnić dwa typy użytkowe bydła rasy simentalskiej: mleczno mięsny

i mięsny. Wielkimi zaletami bydła tej rasy są jego wysoka wartość rzeźna,

długowieczność i odporność na chorobę. Charakteryzuje się ona dużą wzrostowością,

dobrym umięśnieniem i dobrym tempem wzrostu. Wybitne walory opasowe i rzeźne tej

rasy, przy dobrej mleczności, sprawiają, że buhajów simentalskich używa się powszechnie

do krzyżowania towarowego z krowami ras mlecznych. Mieszańce z tych kojarzeń

charakteryzują sie lepszym tempem wzrostu i wykorzystaniem paszy niż bydło czarno białe oraz

dobrym umięśnieniem i korzystniejszym składem tkankowym tuszy, głównie z racji.

Rasa belgijska białobłękitna (BBB) - charakteryzuje się wyjątkowo dobrą

użytkowością oraz długą, szeroką i bardzo dobrze umięśnioną partią grzbietu. Buhaje rasy

BBB są wykorzystywane m.in. Do krzyżowania z krowami ras mlecznych. Mieszańce

pokolenia F1 (BBB x cb) charakteryzują się w wieku 12-stu miesięcy masą ciała wyższą o

ponad 5% niż krajowe bydło cb, zużyciem paszy mniejszym o 10% i wydajnością rzeźną

wyższą o 6.5%, a także wyższą zawartością mięsa w tuszy.

KRZYŻOWANIE TOWAROWE

Istota i cel krzyżowania towarowego

Zmiana kierunku użytkowania krajowego bydła czarno-białego na bardziej mleczny

wywołaną problem produkcji wołowiny i efektywnego zagospodarowania tej części cieląt,

które nie są przeznaczone na remont stada, a więc prawie wszystkich buhajków i

znacznej części jałówek. Zabiegiem hodowlanym służącym złagodzeniu tego problemu

jest krzyżowanie towarowe.

Krzyżowanie towarowe jest metodą hodowlaną pozwalającą na wykorzystanie

efektów dziedziczenia pośredniego cech rodzicielskich oraz ewentualnej heterozji,

będące skutkiem nieaddytywnego działania genów. Krzyżowanie towarowe pozwala na

szybką, doraźną poprawę cech ilościowych i jakościowych. Stałe jego stosowanie

pozwala powielać osiągnięty zysk produkcyjny w kolejnych okresach. Warunkiem jego

prowadzenia, a zarazem mankamentem jest konieczność utrzymywanie licznej populacji

krów, spośród których można przeznaczyć do krzyżowania towarowego tylko osobniki

nie spełniające kryteriów hodowlanych.

Krzyżowanie towarowe polega na kojarzeniu krów ras mlecznych z buhajami ras

mięsnych w celu uzyskania pierwszego pokolenia mieszańców przeznaczonych do opasu

i na rzeź. Zdaniem niektórych autorów [Robinson i wsp., 1981; Rincon i wsp.,1982; Graml

i Pirchner, 1984; Juszczak i wsp., 1988] heterozja uzyskana w wyniku krzyżowanie bydła

różnych ras wynosi najczęściej 4-8%. Mieszańce po właściwie dobranych do krzyżowania

buhajach ras mięsnych w optymalnych warunkach żywieniowych wykazują wyższe tempo

wzrostu (o 4-5%), lepie wykorzystują paszę, tzn. zużywają mniej składników

pokarmowych na jednostkę przyrostu masy ciała i dają tusze lepszej jakości niż opasy ras

mięsno-mlecznych. W porównaniu z bydłem mleczno-mięsnym mieszańce uzyskane z

mieszania towarowego mają w tym samym wieku masę ciała większą o 15-20%,

wydajność rzeźną o ponad 4%, a mięsa w tuszy więcej nawet o 15%. Pozytywne wyniki

krzyżowania obejmują również zmniejszenie liczby zamarłych płodów, a więc zwiększenie

liczby urodzonych cieląt, a także poprawę ich zdrowotności i żywotności.

Zakres krzyżowania towarowego zależy od czasu użytkowania krów, intensywności brakowania,

płodności stad i wieku pierwszego ocielenia.

W krajowych stadach krowy użytkuje się 4-5 lat co oznacza, że wobec właściwie

prowadzonej pracy hodowlanej i właściwej reprodukcji stad do krzyżowania towarowego

można użyć około 30% krów w stadach podstawowych lub 20% krów i wszystkich jałówek

odchowywanych w tych stadach. Wymaga to jednak właściwego użytkowania krów i

odchowu potomstwa. System ten umożliwia uzyskanie znacznej liczby cieląt o dużej

przydatności do opasania, a zarazem składa hodowcę do prowadzenia ostrej selekcji w

stadzie matecznym, właściwego doboru buhajów kojarzeń i ułatwia wybór najlepszych

pierwiastek do remontu stada na podstawie użytkowości własnej w pierwszej części

laktacji.

O skuteczności krzyżowania towarowego decyduje:

• wybór rasy mięsnej,

• metoda opasu,

• sposób żywienia zwierząt,

• przewidywana masa ubojowa bydła,

• rasa i typ krajowej populacji bydła mlecznego przeznaczonego do krzyżowania.

W warunkach europejskich najbardziej efektywnym programem hodowlanym

ukierunkowanym na produkcję mleka i mięsa wołowego jest maksymalizacja rozmiarów

krzyżowania towarowego, limitowanego jedynie potrzebami reprodukcji stada krów. Zysk

z niego płynący jest funkcją zakresu krzyżowania przewagi użytkowości mięsnej

mieszańców nad osobnikami rasy mlecznej.

Kryteria wyboru ras mięsnych do krzyżowania

Do krzyżowania towarowego e Europie używa się głównie bydła następujących ras:

• dużych, przydatnych do opasu intensywnego, o dużej masie ciała, dostarczających tusze nieprzetłuszczone, wymagających pod względem warunków żywienia i utrzymania - Charolaise, Simentale, Blonde d`Aquitaine, Chinina, Romagnola, Marchigiana, South Devon

• średniej wielkości, charakteryzujących się bardzo dobrą jakością tuszy - Limousine, Piemontese, żółtej frankońskiej, Devon;

• małych, przydatnych do opasu ekstensywnego, odznaczających się dobrą płodnością, żywotnością i łatwością wycieleń, nie osiągających dużej masy ciała, mających skłonność do nadmiernego otłuszczenia tuszy - Aberdeen Angus, Hereford, Shorthorn.

Do krzyżowania towarowego kieruje się przede wszystkim krowy wieloródki, o

niższej wartości użytkowej i hodowlanej, a więc sprzyja ono jednocześnie doskonaleniu

stada w kierunku mlecznym.

Wybór ras mięsnych do krzyżowania towarowego jest ściśle związane z systemem

i celem produkcji (metodą opasu, poziomem żywienia, przewidywaną masą ubojową).

Zależy on również od tego, czy do krzyżowania przeznacza się krowy dobrze wyrośnięte,

czy jałówki lub krowy słabiej wyrośnięte. Nie ma więc idealnej rasy którą można

wykorzystać bez względu na warunki środowiskowe i system opasu.

W warunkach przyrodniczych i ekonomicznych sprzyjających prowadzeniu

intensywnego opasu, opartego na paszach treściwych, należy do krzyżowania duże i

późno dojrzewające francuskie i włoskie rasy mięsne, takie jak Charolaise, Simentale

czy Blond Aquitaine. Od bydła dużych ras mięsnych oczekujemy spełnienia

podstawowych warunków intensywnej produkcji, a więc:

• szybkiego tempa wzrostu

• dobrego wykorzystania paszy

• wysokiego udziału mięsa w tuszy.

Do mniej intensywnego systemu opasania lepsze będą rasy średnie: Limousine i

Piemontese, których potomstwo charakteryzuje sie dobrą jakością tusz.

Do opasania z wykorzystanie głównie pasz objętościowych, dobrze nadają się mieszance po buhajach

mięsnych mniejszego kalibru, a więc Aberdeen Angus i Hereford. Cennymi cechami tych

ras są: tolerancja na trudne warunki atmosferyczne, dobra płodność, dobre cechy

macierzyńskie, witalność i instynkt stadny.

Do 1990r. W krzyżowaniu towarowym dominowały rasy Charolaise i simentalska a

później do programu krzyżowania włączono rasy Limousine Blond de`aquitaine, Hereford i

Angus oraz w ostatnich latach Piemontese, Marchigiana i Salers.

Dobór rasy buhajów do krzyżowania towarowego z krowami ras mlecznych lub

mięsno-mlecznych zależy od cech posiadanego materiału żeńskiego, od warunków

odchowu i opasu, jakie można zapewnić mieszańcom oraz od oczekiwanej jakości

produkowanego żywca.

W ocenie przydatności materiału żeńskiego do krzyżowania dużą rolę odgrywają:

wiek, masa ciała, łatwość ocieleń, a nawet technologia utrzymania zwierząt. Jałówki i

krowy o mniejszej masie ciała trzeba kryć buhajami takiej rasy, aby wyeliminować

niebezpieczeństwo wystąpienia trudności porodowych.

Ocena przydatności buhajów różnych ras mięsnych do krzyżowania towarowego

Charolaise - Buhaje rasy Charolaise wykorzystuje się w Polsce już ponad 30 lat, głownie do

krzyżowania towarowego z krowami czarno-białymi. Cielęta mieszańce rodzą się

stosunkowo duże (o 10-28% cięższe od cieląt cb) i mają rozbudowany zad, co może

powodować trudności porodowe u krów słabo wyrośniętych, o nieodpowiedniej budowie

zadu lub utrzymywanych wyłącznie w systemie alkierzowym. Nie można w związku z tym

kryć jałowic buhajami tej rasy.

W systemie intensywnego żywienia mieszańce można opasać do masy 600-650kg

(dobowe przyrosty wynoszą wtedy 1200-1300g). W gospodarstwach o dużym udziale

trwałych użytków zielonych dobre wyniki daje opas do masy ciała 500kg; przyrosty

dobowe mieszańców wynoszą wówczas 800-900g.

Limousine - Nasienia buhajów rasy Limousine do krzyżowania towarowego zaczęto używać w Polsce

w 1974r. W 2003r. Rasy tej użyto do krycia ponad 38% ogółu pogłowia unasiennianych

nasieniem buhajów ras mięsnych. W wyniku krzyżowania uzyskuje się, tak jak u zwierząt

czysto rasowych, dużą łatwość wycieleń i stosunkowo niską masę ciała rodzących się

cieląt dlatego buhaje tej rasy są szczególnie przydatne do krycia krów mniejszego kalibru

i jałowic. Przyrosty dobowe opasanych mieszańców po buhajach rasy Limousine są

zazwyczaj zbliżone do osiąganych przez mieszańce z innymi rasami mięsnymi, a wyższe

niż u bydła rasy czarno-białej. Natomiast wartość rzeźna mieszańców jest lepsza - o

2-4% wyższa, otłuszczenie tusz mniejsze, korzystniejszy udział w tuszy elementów o

wyższej wartości handlowej, a ponadto lepsza jakość mięsa niż bydła rasy czarno-białej.

Mięso mieszańców ma mniejszą zawartość tłuszczu, znacznie jaśniejszą barwę,

odznacza się lepszą wodochłonnością, kruchością, soczystością i smakowitością.

Mieszańce nadają się do opasu intensywnego, w którym uzyskują rezultaty

podobne jak mieszańce po buhajach Charolaise, oraz do opasu półintensywnego, a przy

dobrej jakości łąk i pastwisk również do ekstensywnego. Umaszczenie mieszańców jest

przeważnie grafitowe, prawie czarne i na ogół jednolite, choć może pojawiać się białą

plamka na czole i biały koniec ogona. Przyrosty dobowe mieszańców sięgają 1000g.

Opas buhajków mieszańców można z powodzeniem prowadzić do masy ciała 550kg bez

obawy nadmiernego otłuszczenia tusz.

Simentalska - W wyniku krzyżowania bydła simentalskiego z czarno-białym uzyskuje się potomstwo o

białej głowie, czasem ciemnymi okularami, czarnej barwie tułowia z odcieniem kakaowym

i białymi plamkami. Buhajki mieszańce stanowią bardzo dobry materiał do opasu,

charakteryzują się lepszym tempem wzrostu i wykorzystaniem paszy niż bydło cb oraz

dobrym umięśnieniem i korzystniejszym składem tkankowym tuszy. Można je opasać do

wysokiej masy ciała (600kg) bez obawy nadmiernego otłuszczenia tuszy. Wyniki

opasania i oceny poubojowej są zbliżone do wyników jakie uzyskują mieszańce po

buhajach Charolaise.

Wybitne walory opasowe i rzeźne simentalerów przy dobrej mleczności sprawiają,

że buhajów tej rasy powszechnie używa się do krzyżowania towarowego. W 2003 w

Polsce udział buhajów simentalskich w krzyżowaniu towarowym wynosił około 34%

ogółu krów unasiennianych rasami mięsnymi.

Użycie tej rasy do krzyżowania towarowego ma szczególne znaczenie dla

gospodarstw, które chcą produkować żywiec wysokiej jakości, nie rezygnując z produkcji

mleka.

Piemontese - Rasa ta jest używana do krzyżowania towarowego w Polsce od 1991r. O jej atrakcyjności

decydują znakomite wyniki opasu. Średnia masa ciała w połączeniu z delikatnym

kośćcem i małym otłuszczeniem zewnętrznym oraz doskonałym umięśnieniu zadu

(określanym czasem jako podwójny zad) zapewnia wysoką wydajność rzeźną.

Mieszańce uzyskane z krycia krów czarno-białych buhajami rasy Piemontese są

prawie czarne, ale rogi, racice i wewnętrzną stronę nóg mają jaśniejsze. Bardzo dobrze

nadają się do opasu intensywnego. Wyniki opasania, a zwłaszcza rezultaty oceny

poubojowej są wręcz rewelacyjne z relacji wybitnego umięśnienia i nieznacznego

otłuszczenia tuszy.

Blonde d`Aquitaine - Wykazano szczególną przydatność bydła tej rasy do opasu intensywnego, prowadzonego

do wysokiej masy ciała. Mieszańce charakteryzują się ponadto dobrą zdolnością

opasową, dając tusze nieprzetłuszczone, o wysokiej wydajności rzeźnej.

Mieszańce są umaszczone jednolicie brązowo lub czarno z czerwonym odcieniem,

mogą też mieć jaśniejszą wewnętrzną stronę nóg i okolice śluzawicy, racice są jasne.

Cielęta mają smukłą sylwetkę, co pozwala unasieniać rasą Blonde d`Aquitaine nieco

mniejsze krowy.

Aberdeen Angus - Pozytywne cechy rasy Aberdeen Angus, takie jak łatwość ocieleń, przystosowanie do

trudnych warunków bytowania oraz wysoką wydajność rzeźną i mały udział kości w

tuszy, występują również u mieszańców uzyskanych w wyniku uzyskania towarowego z

krajowymi rasami bydła. W związku z powyższym rasa ta może być wykorzystana do

krzyżowania towarowego z naszymi jałówkami i krowami, nawet słabiej wyrośniętymi, a

także do tworzenia stad mięsnych (za pomocą krzyżowania wypierającego) w rejonach o

stosunkowo słabych glebach. Wyniki krzyżowania towarowego z rasą Aberdeen Angus

wykazują, że wycielenia krów i jałówek są łatwe, cielęta mają stosunkowo małą masę

ciała (33-37kg) i charakteryzuje je duża żywotność. Mieszańce nadają się do opasania

systemami nieintensywnymi z możliwością wykorzystania pastwiska. Dobre wykorzystanie

pasz objętościowych pozwala uzyskać przeciętne przyrosty dobowe masy ciała przy

niewielkim zużyciu pasz treściwych. Wydajność rzeźna mieszańców zależy od systemu

opasania oraz wieku ubijanych zwierząt i wynosi 58-60%. Mięso pochodzące od zwierząt

rasy Angus oraz mieszańców po buhajach tej rasy odznacza się dużą soczystością i

kruchością i nadaje się do grillowania oraz innych sposobów obróbki termicznej.

Do cech negatywnych trzeba zaliczyć małą wyrostkowość i tendencję do

nadmiernego otłuszczania się mieszańców podczas opasu intensywnego.

Welsh Black - W eksperymencie krajowym [Nogalski i Kijak, 1995] wykazano korzystny wpływ

krzyżowania krów rasy czarno-białej z buhajami rasy Welsh Black na wartość rzeźną

mieszańców. Uzyskały one wyższą wydajność rzeźną o 1,6%, większą powierzchnię

mięśnia najdłuższego grzbietu, adsekcja ich łopatki wykazała korzystniejszy skład

tkankowy niż u zwierząt czystej rasy czarno-białej.

Hereford - Mieszańce uzyskane z krycia krów i jałówek ras krajowych buhajami rasy Hereford

charakteryzują się dobrą zdrowotnością i zdolnością przystosowania się do trudnych

(pastwiskowych) warunków środowiskowych. Nie nadają się jednak do opasu

intensywnego, lecz do ekstensywnych systemów żywienia. Utrzymuje się je przede

wszystkim tam gdzie znajdują się użytki zielone, gdyż zwierzęta te wyjątkowo dobrze

wykorzystują tego rodzaju pasze objętościowe.

Belgijska biało-błękitna - Rasa ta wykazuje duże zdolności adaptacyjne do różnorodnych warunków klimatycznych i

żywieniowych.

Badania krajowe [Pogorzelska i wsp., 1998, Wroński i wsp., 2000] udowodniły dużą

przydatność buhajów rasy BBB do krzyżowania towarowego z krowami rasy czarno-białej.

Mieszańce charakteryzowały się dobra przydatnością opasową, a zwłaszcza wartością

rzeźną - wysoką wydajnością rzeźną, dużym udziałem mięsa i małym udziałem tłuszczu w

tuszy.

Belgia eksportuje nasienie buhajów BBB do wielu krajów Unii Europejskiej, w tym

także do Europy Środkowej i Wschodniej, oraz na inne kontynenty, w szczególności do

krajów, które są wielkimi producentami mięsa, tak jak kraje Ameryki Południowej, Australia,

Nowa Zelandia i inne.

TRANSPORT BYDŁA

TRAKTOWANIE ZWIERZĄT PRZED TRANSPORTEM

• Zwierzęta są zazwyczaj intensywnie przeganiane przed transportem. Są grupowane,

przy czym często zagania się do jednej grupy obce sobie osobniki, które ładowane

są do jednej ciężarówki. Zaobserwowano, że wywołuje to niepokój i prowadzi do

wzajemnego okaleczania się stłoczonych zwierząt (Pearson i Kilgour, 1980).

Umieszczanie razem obcych sobie zwierząt na każdym etapie powoduje nasilenie

się zachowań agonistycznych, pogorszenie samopoczucia zwierząt, a także jakości

mięsa (Knowles, 1999). Walki pomiędzy zwierzętami ustają w momencie ustalenia

się organizacji socjalnej. Jeśli bydło umieści się razem na 2-3 dni przed

transportem, będą one miały możliwość wzajemnego poznania, a wówczas stres

związany ze wspólnym transportem będzie zdecydowanie mniejszy.

• Rogi powodują około połowę uszkodzeń ciała u bydła rogatego (Mieschke i in.,

1974), stąd hodowcy powinni usuwać rogi cielakom lub hodować zwierzęta

bezrogie. Bezrogie zwierzęta transportowane w mieszanej grupie kaleczą się

bardziej niż te przewożone w grupach jednolitych, podczas gdy okaleczanie jest

takie samo jak u zwierząt z rogami (Wythes, 1981).

• Jeśli zwierzęta zostaną wcześniej oswojone z miejscem załadunku i sposobem

postępowania podczas tego etapu, to ich potencjalny stres będzie mniejszy.

• W tych samych grupach powinny być transportowane zwierzęta o podobnych

rozmiarach.

• Jednym z kluczowych czynników jest sposób, w jaki hodowca postępuje ze

zwierzętami. Jeśli obchodzi się z nimi łagodnie i spokojnie, stres będzie mniejszy.

• Miejsce załadunku powinno być zaprojektowane tak, aby ułatwić ruch bydła.

METODY ZAŁADUNKU I WYŁADUNKU ZWIERZĄT

Jest to krytyczny moment w procesie transportu zwierząt. Źle zaprojektowane pochylnie

służące do załadunku, nadużywanie siły oraz brak zrozumienia zachowania zwierząt,

wszystko to przyczynia się zarówno do uszkodzeń fizycznych jak i stresu.

Istnieje różnica w projektowaniu pochylni używanych wyłącznie do wyładowywania

ciężarówek i tych używanych zarówno do załadunku jak i wyładunku (Grandin, 1980). Jeśli

jest to tylko możliwe, lepiej jest posiadać oba typy pochylni, jedną do załadunku i drugą do

wyładunku. Pochylnia używana do wyładunku zwierząt gospodarskich powinna być

szeroka i prosta, dając tym samym drogę bez przeszkód. Przy załadunku roślin Grandin

(1978) zaleca szeroką (2-4 m) pochylnię. Taka pochylnia nie może być używana podczas

załadunku zwierząt.

Pochylnia używana tylko do załadunku powinna mieć wysokie, solidne boczne

ściany, aby uniemożliwić zwierzętom patrzenie na boki. Najsprawniej działający będzie

więc podjazd wąski, z zakrętami, umożliwiający przemieszczanie zwierząt w jednym

szeregu. Jeżeli pochylnia ma być używana zarówno do załadunku jak i wyładunku,

wówczas należy zwrócić uwagę na to, aby krzywizna podejścia nie była zbyt ostra. Jeśli

podejście będzie miało zbyt dużą krzywiznę, zwierzęta będą się zatrzymywać i nie będą

chciały opuścić ciężarówki ponieważ będą je postrzegały jako ślepy zaułek (Grandin,

1978). Albo łuk, albo 15-stopniowy zakręt są zalecane w celu uniknięcia widoku ciężarówki

do momentu gdy bydło jest przynajmniej częściowo w drodze na rampę. Obserwacje

(Grandin, 1980) wskazują na to, że najbardziej efektywne podejścia mają solidne boczne

ściany i wewnętrzny promień 3,5-5 m. Promień węższy niż 3,5 m może spowodować

zatrzymanie bydła podczas wyładunku. Wewnętrzna szerokość powinna wynosić ok. 70

cm dla dorosłych zwierząt, tak aby nie były one w stanie zawrócić wewnątrz podejścia.

Jeśli jest ono używane wyłącznie do załadunku cieląt, wewnętrzna szerokość może

wynosić 50-60 cm. Boczne ściany takiej pochylni powinny mieć przynajmniej 1,5 m

wysokości dla bydła, chyba że ładowane jest bydło rasy Brahman lub dzikie bydło,

wówczas ściany należy podwyższyć do 1,8 m (Grandin, 1978).

Bydło chętniej wchodzi po stopniach niż pochyłości i podjazd odpowiedni dla

obydwu gatunków powinien mieć stopnie wysokości 10 cm i głębokości 30 cm (Grandin,

1978).

Powszechnym problemem w źle zaprojektowanej pochylni do załadunku jest

grupowanie i blokowanie zwierząt w miejscu łączenia pochylni z zatłoczoną zagrodą. Aby

ograniczyć okaleczanie się zwierząt, należy uczynić to przejście łagodnym i stopniowym

(Grandin, 1978). Tam gdzie używane mają być różne rodzaje ciężarówek idealnym

rozwiązaniem jest regulowane podejście, które może być podnoszone i opuszczane przy

załadunku i wyładunku dolnego lub górnego pokładu (Granbdin, 1978).

Pochylnie o prostym przebiegu blokują zwierzęta, ponieważ postrzegają one

ciężarówkę jako ślepy zaułek (Grigor i in., 1998a).

Istnieją sprzeczne dane na temat tego, czy załadunek zwierząt z ciemnych do

oświetlonych miejsc redukuje stres lub podnosi efektywność (Grigor i in., 1998a).

Oddawanie moczu i defekacja tuż po załadowaniu są bardzo częste, ale częstość

zmniejsza się po rozpoczęciu transportu (Fraser, 1980).

Podczas przewozu koleją krowy rzadko zmieniają pozycję. Ustawiają się pod kątem

prostym do kierunku jazdy (Fraser, 1980).

Zarówno przeładowywanie, jak i niepełne ładowanie ciężarówek powoduje

okaleczanie zwierząt (Grandin, 1995c).

TRASPORT I PRZYSTOSOWANIE DO NOWEGO ŚRODOWISKA

Sam proces transportu zwierzęcia jest prawdopodobnie jednym z najbardziej

traumatycznych okresów w jego życiu. Opuszcza ono bezpieczne, znane otoczenie i jest

poddawane przemieszczeniu, zmianom temperatury, wentylacji, poziomu hałasu,

zapachów, a także zmianom w wielkości i zagęszczeniu grupy. Krótki okres transportu

powoduje u owiec wzrost poziomu kortyzolu w osoczu z umiarkowanego do wysokiego

poziomu (66 ng/ml) w porównaniu z poziomem 36 ng/ml przy minimalnym niepokojeniu.

Długi okres transportu i nowe środowisko powodują kompleksowe zmiany w poziomie

kortykosteroidów w obie strony, co może potrwać kilka miesięcy (Pearson i Kilgour, 1980).

Transport może wywołać różne problemy poza fizycznym okaleczeniem i

uszkodzeniami ciała, takie jak:

1. rumień transportowy (transit erythema) - czerwona skóra spowodowana kontaktem z

moczem;

2. tężyczka transportowa (transit tetany) - rozstrój metabolizmu wywołany przez brak

pożywienia i wody. Zwierzęta kładą się i zapadają w śpiączkę. Jest powszechna u krów,

owiec i kucyków;

3. gorączka transportowa (transit or shipping fever) - zazwyczaj infekcja bakteryjna

(pastereloza) u zmęczonych zwierząt, dotyczy w szczególności bydła;

4. zmęczenie i wychłodzenie.

ZACHOWANIE ZWIERZĄT PODCZAS TRANSPORTU I PO PRZYBYCIU DO NOWEGO

ŚRODOWISKA

BYDŁO

1. Transport drogowy. Jeżeli pozwoli się bydłu uspokoić na początku podróży, proces

ten odbędzie się bez problemów. Opuszczenie przez zwierzę głowy jest według

niektórych badań oznaką uspokojenia się zwierzęcia, a to może pojawić się już

po 30 minutach od rozpoczęcia podróży. Zaobserwowano że odstawione cielęta

trzymały głowę wysoko w początkowych etapach, a tam gdzie to nie było możliwe

- kładły się i były tratowane przez inne zwierzęta (Kilgour i Mullord, 1973). Mają

one ponadto tendencję do skupiania głów w środku zagrody i unikają kontaktu z

jej ścianami. Kołyszą się w grupie unikając bocznych poręczy ciężarówki.

Podczas szybkich podróży po płaskich ale krętych drogach, zwierzęta ustawiają

się bokiem do kierunku jazdy, a kiedy droga staje się pagórkowata, ustawiają się

w linii zgodnej z kierunkiem podróży. Po wypuszczeniu cieląt na pastwisko po 25

godzinach przebywania w zamknięciu, w pierwszej kolejności zaspokajana jest

potrzeba ruchu, następnie jedzenia, a jako trzecie zaspokajane jest pragnienie

(Kilgour i Mullord, 1973).

(Prostopadła lub równoległa pozycja względem kierunku jazdy jest

najczęściej przyjmowana przez bydło. Te pozycje mogą być wybierane dla

poprawienia bezpieczeństwa i zachowania równowagi w poruszającym się

pojeździe (Tarrant, 1990).

Istnieje niewielka różnica w reakcji na transport pomiędzy bykami i

wykastrowanymi samcami (Knowles, 1999).

Na początku podróży bydło jest ogólnie zaniepokojone, zwierzęta nie mogą

znaleźć sobie miejsca, często defekują i oddają mocz (Knowles, 1999).

Bydło niezbyt chętnie kładzie się podczas transportu więc przymusowe stanie

powoduje u nich fizyczne zmęczenie w stopniu, którego nie obserwuje się u świń

czy owiec (Knowles, 1999).

Utrata równowagi jest ważnym czynnikiem prowadzącym do zranień u

transportowanego bydła. Badania przeprowadzone przez Tarrant (1990)

wykazały, że jedna trzecia przypadków przewrócenia się zwierzęcia na podłogę

podczas transportu, była spowodowana utratą równowagi podczas zakręcania.

Knowles i in. (1999) stwierdzili, że kiedy jedno lub kilka zwierząt leży (podczas

31-godzinnej podróży), innym zwierzętom trudniej jest utrzymać się w pozycji

stojącej. Kilka zwierząt w badanym przypadku straciło równowagę i upadło.

Przydział miejsca dla zwierząt podczas transportu może znacząco wpływać na

wagę tuszy, poziom posiniaczenia oraz dobrostan zwierząt (Eldridge i in., 1988).

Uważa się (Eldridge i in., 1988) że dla zwierzęcia o wadze 350-400 kg dodatkowa

przestrzeń w granicach 10% z 1,16 m2 na zwierzę jest satysfakcjonująca.

Zwierzęta przewożone w dwupiętrowych pojazdach piły mniej niż te przewożone

w pojazdach jednopiętrowych (Knowles i in., 1999).

2. Transport drogą powietrzną. Bydło rasy hereford transportowano drogą lotniczą z

Gatwick (UK) do Szanghaju. Podczas lotu zwierzęta spożywały siano, ale nie

próbowały pić, mimo że woda była dostępna. W trakcie podróży wzrastała liczba

zwierząt, które leżały; zwierzęta zdawały się być obojętne podczas całego lotu

(Jackson, 1979). Im dłużej lot był kontynuowany tym więcej zwierząt leżało

(Jackson, 1974).

3. Transport drogą morską. Brak informacji na temat zachowania bydła podczas

transportu drogą morską. Gorączka transportowa może być wywołana poprzez

kaskadę zdarzeń zapoczątkowanych przez stres (Tarrant i in., 1993).

4. Transport kolejowy. Bydło pozostaje niespokojne w wagonach kolejowych nawet

do 5 godzin od rozpoczęcia podróży. Wykazano u nich drżenie mięśni, bodzenie

innych zwierząt, znaczne przemieszczenia, defekację i oddawanie moczu

(Bisschop, 1961). Średnio 10% zwierząt w ogóle odpoczywało w jakimkolwiek

momencie podróży. Zachowanie cieląt bydła rasy angus i hereford było

monitorowane podczas 57-godzinnej podróży pociągiem (Friend i in., 1981).

Cielęta zaczynały jeść i pić natychmiast po załadowaniu. Do 75% cieląt mogło

leżeć podczas postoju pociągu (14,4 godzin). Zwierzęta wstawały przy większych

prędkościach (80 km/h), ale kontynuowały jedzenie, picie oraz poruszanie się.

Przy prędkości do 40 km/h pojawiało się samodzielne lub wzajemne czyszczenie

oraz chęć jedzenia i picia. Zwierzęta radziły sobie z utrzymywaniem równowagi i

zachowaniem „normalnej” aktywności nawet, jeśli jazda była bardzo nierówna.

Bydło umieszczane w miejscach odpoczynku podczas transportu kolejowego

wykazywało preferencję zarówno w stosunku do pożywienia, jak i wody, a następnie

chętnie chodziło dookoła, jadło i piło przez 40 do 100 minut, potem leżało (Sutton i

in., 1993).

Długodystansowe podróże drogą lub koleją mogą powodować podwyższenie pH

mięsa, co można zniwelować poprzez zapewnienie możliwości odpoczynku i

karmienie zwierząt przez 2 dni po zakończeniu długiej podróży (Tarrant i in., 1993).

Transport drogowy i kolejowy przy niskich i wysokich zagęszczeniach zwierząt

znacząco zwiększa ilość potłuczeń, redukuje wagę tuszy i wpływa na dobrostan

zwierząt (Eldridge i in., 1988).

Masa przyżyciowa spada wraz ze wzrostem czasu podróży (powyżej 31 godzin).

Wzrasta osmolarność osocza i koncentracja mocznika co sugeruje odwodnienie

(Knowles i in., 1999).

ZALECENIA

Z dyskusji na temat transportu i powiązanych z nim problemów wynika, że pewne

procedury organizacyjne mogłyby uczynić cały proces łatwiejszym zarówno dla człowieka,

jak i zwierząt. Zalecenia są następujące:

1. Oswojenie zwierząt z zagrodą i wykonywanymi tam czynnościami.

2. Łączenie zwierząt w grupy na tyle wcześniej przed transportem, aby ustaliła się

struktura socjalna wewnątrz grupy i zmniejszyła się częstość działań agonistycznych.

3. Łączenie w grupy zwierząt w podobnym wieku i podobnej wielkości, a także tej samej

płci.

4. Usuwanie rogów cielakom bądź hodowla bezrogiego bydła poprawi dobrostan zwierząt

podczas transportu i sprzedaży.

5. Odpowiednie zaprojektowanie zagród dla zwierząt; zaleca się budowanie zagród

długich i wąskich, tak aby zwierzęta wchodziły jednym końcem a wychodziły drugim

(Grandin, 1990b).

6. Odpowiednie zaprojektowanie pojazdów transportowych.

7. Odpowiednie zaprojektowanie urządzeń służących do załadunku i wyładunku;

maksymalny zalecany kąt nachylenia regulowanych pochylni dla bydła wynosi 25 stopni

(Grandin, 1990b).

8. Należy poświęcić dostateczną uwagę środowisku transportu (temperatura, wentylacja,

wilgotność, pożywienie, woda itd.).

9. Należy zapewnić odpowiednie okresy odpoczynku.

10. Właściwe obchodzenie się ze zwierzętami.

Model Codes of Practice porusza większość aspektów dobrostanu zwierząt w

Australii, włączając transport kolejowy i drogowy zwierząt żywego inwentarza. Podobne

zalecenia dla transportu zwierząt hodowlanych istnieją w Europie.

Opiekunowie bydła muszą traktować je właściwie, aby uniknąć powstania śladów

pamięciowych związanych ze strachem w jądrze migdałowatym. Może to zdeterminować

jak zwierzę będzie reagowało na późniejsze budzące strach lub negatywne doświadczenia

(Grandin, 1999a).

Bydło, z którym człowiek obchodzi się spokojnie wykazuje mniejszą strefę ucieczki i

jest łatwiejsze do utrzymania w przyszłości niż bydło traktowane gwałtownie (Grandin,

1999a).

Kryte zagrody powinny posiadać równomierne, rozproszone oświetlenie

minimalizujące cienie. Bydło ma tendencję do łatwiejszego przemieszczania się ze słabo

oświetlonych do jaśniejszych miejsc (Grandin, 1990b).

Bydło transportowane koleją oraz w transporcie samochodowym powinno być

przewożone w średnim zagęszczeniu, aby zminimalizować okaleczenia i utratę masy

(Eldridge i in., 1988).

Należy zapewnić okres odpoczynku długości 24 godzin w celu odzyskania sił po 14-

31 godzinnej podróży (Knowles i in., 1999)

PROGRAM ROZWOJU HODOWLI BYDŁA MIĘSNEGO W POLSCE

Wraz z postępami restrukturyzacji polskiego rolnictwa wzrasta w kraju zainteresowanie hodowlą bydła mięsnego. Za rozwojem tej hodowli w Polsce przemawia wiele czynników. Do najważniejszych należy fakt istnienia w zachodnich, północnych i południowo wschodnich rejonach kraju dużych obszarów, które zostały wyłączone z intensywnej uprawy i mogą zostać zmienione na tereny pastwiskowe, a niepomyślna koniunktura w owczarstwie przemawia za wypasem na tych terenach bydła mięsnego.

Rok 2003 był ósmym z kolei rokiem realizacji Programu rozwoju hodowli bydła mięsnego w Polsce, opracowanego przez H. Jasiorowskiego przy współudziale Z. Kijaka, S. Poczynajły i S. Wajdy. Podjęcie decyzji o rozwoju hodowli bydła mięsnego, poparte pomocą finansową państwa, było ważnym krokiem w polityce rolnej naszego kraju.

Programu rozwoju hodowli bydła mięsnego w Polsce zakładał:

1. Oparcie produkcji wołowiny wysokiej jakości głównie na krzyżowaniu towarowym krów mlecznych (o niższej produkcyjności) z buhajami ras mięsnych, zarówno za pomocą sztucznego unasienienia, jak i krycia naturalnego. Założono że przeciętnie 20% pogłowia krów mlecznych zostanie użyte do produkcji mieszańców. W drobnych gospodarstwach, mających trudności ze zbytem mleka, mieszańce płci żeńskiej używane do produkcji mogłyby dawać pewną ilość mleka na samo zaopatrzenie rodzin.

2. Rozszerzenie hodowli czystych ras mięsnych, głównie w celu produkcji materiału zarodowego, w tym buhajków do krzyżowania towarowego. W programie nie zalecano preferowania jakichkolwiek ras mięsnych. Wybór powinien zależeć od warunków środowiskowych, systemu produkcji oraz sytuacji na rynku. Założono że w początkach obecnego stulecia pogłowie krów ras mięsnych osiągnie liczebność około 10tys. sztuk, a liczebność pogłowia krów ras mlecznych utrzyma się na poziomie około 3,5mln sztuk. W przypadku ras mięsnych stan ten przekroczono. Utrzymuje się natomiast spadek pogłowia ras mlecznych

3. Uzyskanie mniej więcej miliona sztuk bydła opasowego, pochodzącego głównie z krzyżowania towarowego

4. Odejście od eksportu małych cieląt i zastąpieniem go eksportu gotowych opasów lub ich tusz.

5. Zapewnienie opłacalności produkcji żywca wołowego wysokiej jakości. Postulowano ścisłą współprace związku hodowców bydła mięsnego z przemysłem mięsnym w celu wprowadzenia zapłaty za jakość tusz ocenianych systemem EUROP. Proponowano, aby ceny za mieszańce z rasami mięsnymi były co najmniej o 20% wyższe niż za żywiec raz mlecznych. Wnioskowano o szeroką kontraktację wysokiej jakości żywca.

6. Subsydiowanie przez państwo hodowli ras mięsnych, zwłaszcza w pierwszych latach jej rozwoju.

7. Utworzenie Związku Hodowców Bydła Mięsnego i powierzenie mu prowadzenia ksiąg i pracy hodowlanej, łącznie z kontrolą użytkowości.

W 2004 roku utrzymywano w Polsce ponad 25 tysięcy krów czysto rasowych i mieszańców zapisanych do ksiąg, 8 ras. Dominującą pozycję w polskiej hodowli rasowego bydła mięsnego zajmują nadal 3 rasy: Limousine, Hereford, Charolaise, przy czym populacja aktywna ras Limousine i Charolaise stanowi ponad połowę ogólnego stanu rasowego bydła mięsnego w kraju. W hodowli prowadzonej w stadach mieszańców zdecydowanie dominuje rasa Limousine, do której należy 73,8% ogólnej populacji żeńskiej bydła mięsnego.

Jedną z podstawowych metod organizacji stad bydła mięsnego w programie jest pozyskiwanie jałówek mieszańców F1 od krajowych krów mlecznych po buhajach ras mięsnych oraz wykorzystanie ich do hodowli w stadach stosujących metodę krzyżowania wypierającego. Liczba unasienionych w ten sposób krów przekroczyła 560 tysięcy, co stanowi prawie 20% krajowego pogłowia krów. Dalszy wzrost liczby krów mlecznych unasienionych nasieniem buhajów ras mięsnych ograniczyłby możliwości remontu stad bydła mlecznego.

Rozwój hodowli bydła mięsnego został w ostatnich latach wyraźnie zahamowany. Główną przyczyną stagnacji były utrzymujące się przez długi czas niskie ceny żywca wołowego, nie gwarantujące zwrotu kosztów produkcji, i trudności z jego zbytem, wywołane kolejnymi epizoocjami zaraźliwych chorób bydła. Programu wzrostu pogłowia młodego bydła opasowego pochodzącego z krzyżowania towarowego z rasami mięsnymi i opasanego do wyższej masy ciała nie realizowano głównie na skutek nieopłacalności i utrzymywania się eksportu cieląt. Spodziewana poprawa koniunktury na żywiec wołowy i bydło mięsne nastąpiła po wstąpieniu Polski do UE. Wzrosły wówczas ceny i popyt, głównie na żywe cielęta i młode bydło na eksport do krajów zachodnich UE. Większość krajów wspólnoty nadal zachowuje subsydia na utrzymanie krów mamek i opasów.

Wyniki oceny użytkowości bydła mięsnego dowodzą, że jego pogłowie dorównuje pod względem genetycznym bydłu w krajach, z których pochodzi, istnieją więc podstawy do szybkiego wzrostu jego liczebności w naszym kraju i rozwoju tego kierunku produkcji zwierzęcej. O rozwoju rynku wołowiny w Polsce będą decydować nie tylko wyniki ekonomiczne, ale także zmiany modelu konsumpcji.

DOSKONALENIE UŻYTKOWOŚCI MIĘSNEJ

Wyniki opasu wywołują decydujący wpływ na ekonomikę produkcji mięsa wołowego. Wielu badaczy wyraziło pogląd, że w warunkach europejskich podstawowymi kryteriami selekcji w zakresie użytkowości mięsnej bydła, uwzględnianymi w pracy hodowlanej powinny być: tempo wzrostu zwierząt i wykorzystanie paszy.

W okresie częstego stosowania sztucznego unasienienia, postęp hodowlany jest uzyskiwany w wyniku wykorzystywania nasienia pozytywnie ocenionych buhajów. Pierwsze stacje oceniały wartość hodowlaną reproduktorów na podstawie kontroli użytkowości ich potomstwa, testowanego pod kątem przydatności opasu w kontrolowanych warunkach środowiska. Ocenę kończono ubojem w celu określenia składu tkankowego tusz. Wartość hodowlaną buhaja oceniano na podstawie wyniku opasu grupy potomstwa liczącej 10-15 buhajów. Czas trwania opasu testowego różnił się w poszczególnych stacjach dość znacznie, najczęściej jednak wynosił około 100 dni. Stosowano intensywne żywienie, pozwalające na wykazanie możliwości badanych zwierząt opasanych.

Ocena wartości hodowlanej buhajów prowadzona na podstawie wyników badania użytkowości mięsnej ich potomstwa wymagała organizacji sieci stacji kontroli. Z uwagi na wysokie koszty ich budowy i prowadzenia, metoda ta nie znalazła powszechnego zastosowania w żadnym kraju europejskim. Badania wykazały, że postęp hodowlany w zakresie poprawy wyników opasu można byłoby przyśpieszać, gdyby selekcję prowadzić na podstawie wyników oceny osobniczej młodych buhajów hodowlanych.

Obecnie programy hodowlane w Europie przewidują doskonalenie cech mięsnych bydła na podstawie wyników oceny tempa wzrostu młodych buhajów. Selekcja prowadzona na podstawie wyników przyżyciowego testu znacznie przyśpiesza postęp hodowlany. Skuteczność metod hodowlanych, a głównie selekcji, zależy od stopnia odziedziczalności doskonalonych cech. Współczynniki odziedziczalności podstawowych cech determinujących przydatność opasową bydła są dość wysokie. Współczynniki odziedziczalności ważniejszych cech decydujących o użytkowości rzeźnej także wahają się znacznie.

Selekcja bydła w kierunku poprawy użytkowości mięsnej jest prowadzona najczęściej na podstawie oceny użytkowości własnej młodych buhajów, dlatego konieczne jest uzyskanie obiektywnych wskaźników, umożliwiających przyżyciową ocenę wartości rzeźnej potencjalnych reproduktorów. Określenie przydatności młodych buhajów do opasu nie sprawia większych trudności. Stosunkowo prosto można określić masę ciała i przyrosty, które to cechy są przyjmowane jako kryteria wartości opasowej. Znacznie więcej trudności sprawia określenie zużycia i wykorzystania paszy w okresie wzrostu testowanych zwierząt, gdyż istnieje dostatecznie silna zależność genetyczna między tą cechą a wykorzystaniem paszy. Stąd też wniosek, że przy selekcji na poprawę przyrostów pośrednio będzie ulegać doskonaleniu także wskaźnik wykorzystania paszy.

Znacznie trudniejszym zadaniem jest ocena wartości rzeźnej żywego zwierzęcia. Opracowano kilka metod, lecz najczęściej wykorzystuje się w tym celu pomiary ciała: ultradźwiękowe - do oznaczania grubości mięśni oraz stereo fotogrametryczne - do oszacowania wartościowych partii ciała. Wielu badaczy wykazało że typ budowy i kaliber zwierzęcia mają istotny wpływ na wartość rzeźną.

Wymiary ciała są luźno powiązane z głównymi wskaźnikami wartości tuszy, dlatego też cechy łatwe do pomiarów przyżyciowych nie mogą spełniać roli wskaźników selekcyjnych, na podstawie których można by dokonać oceny jakości tuszy. Znacznie ściślejsze zależności genetyczne ze składem tkankowym tuszy wykazują cechy stosunkowo łatwe do oznaczenia podczas uboju zwierząt. Szczególnie dotyczy to takich wskaźników jak: masa tuszy, masa tłuszczu wewnętrznego, masa półtuszy, powierzchnia mięśnia najdłuższego grzbietu i masa wyrębów wartościowych.

W pracach selekcyjnych nad doskonaleniem jakości tuszy za najważniejszą cechę powinna być uznawana zawartość mięsa w tuszy ze względu na jego znaczenie ekonomiczne.

Stosunkowo wysoki współczynnik odziedziczalności tej cechy gwarantuje osiągnięcie postępu genetycznego w wyniku prowadzenia selekcji w tym kierunku.

W europejskich rasach bydła mlecznego istnieje duża zmienność. Stosowanie krzyżowania towarowego z buhajami ras mięsnych może w znacznym stopniu wpłynąć na zmianę jakości składu tkankowego tusz, a tym samym polepszyć ich jakość. Jeszcze znaczniejsze zmiany w składzie tkankowym tusz występują u osobników z genetycznym przerostem mięśni. Skład tkankowy tusz zwierząt z dziedzicznym przerostem mięśni jest bliski ideału, udział tłuszczu jest bowiem wyraźnie zredukowana na korzyść tkanki mięsnej.

KRZYŻOWANIE BYDŁA

Na świecie w stadach mięsnych wykorzystuje się różne sposoby krzyżowania bydła. Za pośrednictwem genotypu ojcowskiego (buhajów czystych ras mięsnych) wnosi do populacji geny determinujące większe tempo wzrostu, lepsze wykorzystanie paszy i jakość tuszy. Stronę mateczna reprezentują najczęściej krowy ras mlecznych i mieszańce, odznaczające się dobrymi cechami macierzyńskimi, płodnością i łatwością porodów.

W stadach mięsnych produkuje się zwykle cielęta mieszańcowe, przy czym w lepszych warunkach środowiskowych używa się buhajów ras mięsnych przeznaczonych do intensywnego opasu. Wyniki odchowu cieląt są dobre, jeśli ich masa po odłączeniu jest duża, gdyż to decyduje o opłacalności produkcji. Z kolei na wysokość kosztów znaczny wpływ ma długość okresu żywienia zimowego raz rodzaj pasz podawanych w tym okresie. W najlepszej sytuacji są hodowcy z Nowej Zelandii, gdyż stada mięsne cały rok przebywają tam na pastwisku, a dokarmianie paszami konserwowanymi stosuje się w niewielkim zakresie.

W krajach europejskich okres żywienia zimowego trwa 5-7 miesięcy. Żywienie zimowe stada podstawowego jest kosztowne, gdyż zwierzęta otrzymują zarówno siano, jak i kiszonkę. Systemy utrzymania bydła oraz warunki klimatyczne wpływają na pracochłonność obsługi. Według Deblitza (1994) średnie roczne nakłady robocizny na sztukę w stadzie krów mięsnych wynoszą od 5 godzin na rok w Nowej Zelandii do 28 godzin na rok we Francji, o świadczy p tym że koszty produkcji wołowiny mogą różnić się zasadniczo w zależności od systemu produkcji i warunków klimatycznych.

Chów bydła mięsnego stosownie do środowiska hodowlanego jest dwuetapowy. Pierwszy etap odbywa się w stadach matecznych, w gospodarstwach mających użytki zielone, gdzie cykl produkcyjny zaczyna się od rozrodu stada podstawowego (matek) a kończy odsadzaniem cieląt o masie ciała 200-350 kg w wieku 7-9 miesięcy. W stadach matecznych z młodzieży pozostawia się jedynie jałówki remontowe (zwykle około 25-30%). Pozostałe jałówki i buhajki są sprzedawane , przy czym jałówki wartościowe z hodowlanego punktu widzenia sprzedaje się jako odsadki (w wieku 10-12 miesięcy) lub jałówki cielne ( w wieku 19-20 miesięcy), podczas gdy buhajki hodowlane kieruje się do wychowalni buhajów ( w wieku 7-14 miesięcy), a pozostałe cielęta do opasu.

Drugi etap- opas młodego bydła, może przebiegać poza gospodarstwami rolnymi, zwykle w małych lub dużych bukaciarniach „przemysłowych”, w których żywienie opiera się na kiszonce z kukurydzy lub na paszach pełnoporcjowych (TMR), z dużym udziałem pasz treściwych. Opas trwa do uzyskania przez zwierzęta dojrzałości opasowej (bydła małych ras do 400-500 kg, dużych 500-700 kg).

System chowu bydła mięsnego rzutuje na opłacalność produkcji. Dobicki (2000) za Rogerem Hunsleyem rozróżnia 3 grupy czynników decydujących w różnym stopniu o wyniku ekonomicznym hodowli bydła mięsnego i produkcji żywca wołowego: rozród, system chowu i technologia produkcji (żywienie ii trzymanie) oraz dobór rasy.

Rozród - czyli płodność krów i buhajów, cechy macierzyńskie (opiekuńczość i mleczność matek), techniki krycia naturalnego, inseminacja i transfer zarodków, efektywność odchowu ci lat przy matkach, dyscyplina sezonowości stanowienia i ocieleń, modele krycia i ocieleń, profilaktyka zdrowotna krów w okresie okołoporodowym oraz cieląt w okresie odchowu przy matkach, chów w czystości rasy lub krzyżowanie międzyrasowe (z udziałem różnych komponentów ojcowskich i matczynych, wzajemnie się uzupełniających , w aspekcie dostosowania do określonych warunków środowiska naturalnego)- decyduje w 65% o opłacalności produkcji.

Technologia chowu i produkcji- obejmująca pasze i żywienie , warunki utrzymania bydła, jego pielęgnację, technologie wypasu lub utrzymania zimowego stada podstawowego, pomieszczenia itd.-decydują mniej więcej w 32 % o opłacalności produkcji.

Dobór rasy (lub wykorzystanie różnych wariantów krzyżowana towarowego)- uwzględniający zasoby paszowe gospodarstwa i zakładana intensywność opasania - decyduje w 3-4% o opłacalności produkcji.

Zróżnicowanie systemy chowu bydła mięsnego wynika z utrzymania różnego rodzaju stad bydła mięsnego w gospodarstwach i koniecznością spełniania ich potrzeb żywieniowych, zapewniania im właściwych pomieszczeń, pielęgnacji i In. Rozróżnia się stada hodowlane (zarodowe- a w nich elitarne- i reprodukcyjne) oraz towarowe (produkcyjne).

Stada zarodowe elitarne są to stada utrzymywane w celu doskonalenia ras i hodowli buhajów o dużej wartości hodowlanej (SHiUZ). Stada reprodukcyjne składają się ze zwierząt czysto rasowych, a ich utrzymanie ma na celu hodowlę buhajów reprodukcyjnych przeznaczonych do krycia w stadach towarowych.

W stadach zarodkowych i reprodukcyjnych stosuje się kojarzenie w czystości rasy, indywidualny dobór par do rozpłodu, wykorzystuje się krowy a charakterze dawczyń i biorczyń zarodków. Zawierz eta należące do nich można utrzymywać w systemie alkierzowo-pastwiskowym , w oborach wolno stanowiskowych , wolno wybiegowych, stosować dokarmianie i pastwiska kwaterowe.

Stada towarowe, farmerskie - są to duże stada mieszańców z krzyżowania towarowego 200-1000 lub więcej krów matek, utrzymywanych przeważnie w systemie alkierzowo - okólnikowo - pastwiskowym, z wykorzystaniem pastwisk otwartych użytkowanych ekstensywnie np. hal, dolin, rzek, i możliwością łączenia stad małych producentów na czas wypasu. W stadach tych stosuje się krycie buhajami i krzyżowanie towarowe w celu wykorzystania efektu heterozji, głównie pod względem cech opasowych i nisko odziedziczalnych cech związanych z utrzymaniem i przystosowaniem zwierząt( płodności, przeżywalności, odporności na niekorzystne wpływy środowiska itp.).

Bez względu na rasę bydła mięsnego i wyniki produkcji w stadach czysto rasowych zwierząt mięsnych, produkcja towarowa żywca wołowego w Polsce powinna nadal opierać się na krzyżowaniu towarowym [Dobicki, 1998]. O efektywności produkcji , poza żywieniem, w każdym gospodarstwie będą decydować:

• Krowy matki- zwierzęta o wyższej masie ciała i wyższej mleczności mają szanse urodzić większe cielęta i odchować je do większej masy ciała w chwili odsadzenia w końcu sezonu pastwiskowego, a ponadto jałowice i krowy matki o większej masie ciała i szerokiej miednicy , predysponujących je do lekkich porodów , można kryć (unasieniać) buhajami dużych ras bydła mięsnego;

• Buhaje do kojarzeń w stadach czystorasowych- o wycenionej wartości hodowlanej lub dobierane do krzyżowania towarowego, mają duży wpływ na masę i typ budowy swojego potomstwa;

• Model produkcyjny- określony sezonowością ocieleń- zimowy, kiedy ocielenia następują bardzo wcześnie , tj. od grudnia do lutego, wiosenny-wczesny, od marca do kwietnia, oraz letni- późny, z ocieleniami w maju-czerwcu, przy czym w klasycznym modelu chowu bydła mięsnego jałówki przeznaczone na krowy mięsne należy kryć w wieku 15 miesięcy, aby ocielenia następowały w wieku dwóch lat, a cały cykl produkcyjny trwał 3 lata.

Udział różnych stad w populacji bydła mięsnego jest specyficzny dla danego kraju , np. w USA dominują stada , w których stosuje się krzyżowanie międzyrasowe (grupują 85% bydła mięsnego), podczas gdy stada elitarne, czysto rasowe, skupiają 4-5%, a reprodukcyjne stada czysto rasowe około 10% populacji [Dobicki 1998].

Krzyżowanie towarowe bydła mięsnego w USA obejmuje rasy mięsne i odbywa się według dwu modeli niezależnych kojarzeń [Gregory i wsp.,1993], a mianowicie:

• Dwu rasowego- przemiennego (zalecane : Hereford x Angus)

• Trój rasowego- przemiennego (najczęściej zalecane w USA są kojarzenia Hereford x Angus x Shorthorn lub z inną europejską rasą bydła mięsnego: Charolaise, Limousine, simentalską, Gelbvieh itd.).

Badanie prowadzone w USA, Kanadzie , Anglii, Australii i Brazylii wykazały, że stada mieszańców (commercial breeder) dostarczają o 20-30% więcej wołowiny kulinarnej niż stada czysto rasowego bydła mięsnego (purebred breeder). W USA i Kanadzie blisko 90% bydła mięsnego w stadach produkcyjnych stanowią mieszańce , ale rozpłodnikami są zawsze buhaje czysto rasowe.

W USA wielu farmerów w podeszłym wieku (producentów mleka od krów czarno-białych)) zmieniło profil produkcji na mięsny . farmerzy ci przekrzyżowali swoje krowy mleczne z buhajami rasy Hereford i otrzymali jednomaściste, czarne krowy z białymi odmianami na pysku i kończynach. Te mieszańce F₁ były i są podstawowymi krowami do produkcji wołowiny w USA i Kanadzie. Jałówki w wieku 14 miesięcy kryje się buhajami rasy Aberdeen Angus (aby zmniejszy niebezpieczeństwo trudnych porodów). Dorosłe krowy są kryte buhajami zapewniającymi szybki wzrost potomstwa, np. Charolaise, Simentale [Litwińczuk, 1998]

OCENA UŻYTKOWNOŚCI MIĘSNJE BYDŁA

Na ocenę użytkowności mięsnej bydła składa się ocena wartości opasowej i wartości rzeźnej, która może być określana metodami przyżyciowymi i poubojowymi.

OCENA WARTOŚCI OPASOWEJ BYDŁA

Ocena wartości opasowej wyraża się wskaźnikami efektywności opasania. Opłacalność opasania ocenia się , porównując wielkość wpływów uzyskanych ze sprzedaży z wielkością nakładów poniesionych podczas opasu. Ekonomiczny wynik zależy zatem od cen skupu bydła rzeźnego oraz kosztów odchowu lub zakupu zwierząt przeznaczonych do opasania, kosztów produkcji lub zakupu pasz, kosztów obsługi, amortyzacji budynków i sprzętu, kosztów opieki weterynaryjnej i in. Ceny skupu oraz większość kosztów są zmienne i nie zawsze zależne od producenta, dlatego w planowaniu opasu trudno przewidzieć ściśle jego wynik ekonomiczny. Innymi wskaźnikami efektywności opasania są tempo wzrostu, mierzone dobowymi przyrostami masy ciała, oraz zużycie składników pokarmowych zawartych w paszach na jednostkę przyrostu masy ciała. Badaniu efektywności i opłacalności opasu służy okresowa kontrola masy ciała zwierząt oraz ilości i jakości pobieranych przez nie pasz. Dzięki niej można ocenić, czy zastosowane dawki żywieniowe zapewniają oczekiwane przyrosty masy ciała opasów, czyli w jakim stopniu zwierzęta wykorzystują paszę. Pozwala ona także na eliminowanie sztuk słabych, nienadających się do dalszego opasania. Zwierzęta należy ważyć rano, przed karmieniem. Przyrost dobowy masy ciała oblicza się , dzieląc przyrost masy ciała między ważeniami przez liczbę dni, które między nim upłynęły. Efektywność wykorzystania pasz i zwartych w nich składników pokarmowych określa się wskaźnikiem wykorzystania, który stanowi iloraz ilości pobranych pasz przez zwierzęta oraz ich wartości pokarmowe przez wielkość przyrostu masy ciała uzyskanego w analizowanym okresie.

PRZYŻYCIOWA OCENA WARTOŚCI RZEŹNEJ

Ocena wzrokowo-dotykowa

Wzrokowo ocenia się pojedyncze zwierzęta, ustawione na równej powierzchni, zwracając uwagę na ich budowę, rozwój mięśni, tkanki tłuszczowej i kośćca, ocenie podlega cała kłoda oraz poszczególne partie ciała: przód (szyja, kłąb, łopatka), środek (grzbiet, lędźwie, krzyż) i zad ( uda, podudzia). Na tej podstawie określa się stopień obudowania kośćca tkanką mięsną i tłuszczową. Ocenę wzrokową uzupełnia dotykowa, za pomocą tzw. chwytów rzeźnickich. Pozwala ona określić grubość warstwy tłuszczu na mięśniach lub pod skórą, grubość warstwy mięśni oraz jędrność mięśni i tłuszczu.

Stan umięśnienia sprawdza się za pomocą następujących chwytów rzeźnickich :

• Łopatkowego , który polega na tym, że na łopatce kładzie się całą dłoń z rozsuniętymi palcami, a następnie uciskając , sprawdza się głębokość warstwy mięśni oraz ich jędrność;

• Grzbietowego, wykonywanego w ten sposób, że partii grzbietu dotyka się szeroko rozstawionymi, zgiętymi palcami i lekko uciska, przesuwając palce od kłębu do kręgów krzyżowych;

• Lędźwiowego- pod wyrostki ościste kręgów krzyżowych wciska się kciuk, nakładając pozostałe rozstawione palce na powierzchnię wyrostków;

• Żebrowego, w którym ostatnie żebro ujmuje się palcami dużym i wskazującym, a pozostałe wciska się w przestrzenie międzyżebrowe, co służy sprawdzeniu głębokości warstwy mięśni na bokach zwierzęcia

Umięśnienie zadu , ud i podudzia sprawdza się wzrokowo, na podstawie kształtu tych partii ciała , a więc wypełnienia ich mięśniami, jędrność mięśni sprawdza się zaś dotykiem.

Do oceny stanu otłuszczenia stosuje się następujące chwyty rzeźnickie:

• Pachwinowy, w którym ujmuje się fałd pachwiny kciukiem na zewnątrz, a pozostałymi palcami dłoni od wewnątrz i unosi się go do góry (jest to tzw. ważenie), przy czym wczuwanie styku wewnętrznych powłok dowodzi braku otłuszczenia, jeżeli zaś trudno go wyczuć, to oznacza gruba warstwę tłuszczu w tym miejsc co pozwala również określić masa fałdu;

• Mostkowy, polegający na ujęciu całą ręką rękojeści mostka i uciśnięciu go w stronę kości ; łatwo wyczuwalna kość wskazuje na mały stopień otłuszczenia, trudno wyczuwalna na duże otłuszczenie;

• Na ostatnim żebrze, przy czym dwa ostatnie żebra ujmuje się placami od strony dołu głodowego w celu sprawdzenia otłuszczenia boków zwierzęcia;

• Ogonowo-kulszowy, kiedy kciukiem i pozostałymi palcami chwyta się dość głęboko fałd skóry biegnący od nasady ogona do kości kulszowych; jego grubość i jędrność dowodzi otłuszczenia górnej i tylnej części ciała

• Za tarczę- cała dłoń kładzie się na powierzchni wewnętrznej pośladków powyżej krocza w celu sprawdzenia warstwy tłuszczu w partii przyśrodkowej, co jest uzupełnieniem chwytu ogonowo-kulszowego

• Za guzy biodrowe, który polega na nakryciu cała dłonią guza biodrowego, przy czym łatwo wyczuwalna kość dowodzi słabego otłuszczenia, gdyż obfite otłuszczenie czyni ja trudno wyczuwalną

Ocena na podstawie pomiarów zoometrycznych

Liczne badanie dowiodły stosunkowo małego związku typowych pomiarów zoometrycznych z wartością rzeźna bydła. Jedynie obwód nadpęcia i wysokość w kłębie pozwalają w miarę dokładnie oszacować masę kości w tuszy. Pomiary zoometryczne opracowywane specjalnie do oceny wartości rzeźnej także nie dały oczekiwanych rezultatów. Jedynym w miarę przydatnym do szacowania masy udźca oraz masy wyrębów wartościowych okazał się pomiar spiralnego obwodu uda.

Wykorzystanie fotogrametrii

Metoda ta polega na wykonaniu stereoskopowego zdjęcia zwierzęcia równocześnie dwiema ustawionymi względem siebie pod kątem prostym sprzężonymi kamerami. Zastosowanie odpowiednich technik pozwala uzyskać z tych zdjęć obraz trójwymiarowy. Następnie za pomocą specjalnego analizatora wyznacza się warstwice wypukłości na sylwetce zwierzęcia. Pomiary warstwic i odpowiednie przeliczenia umożliwiają zobiektywizowanie oszacowania wartości rzeźnej. Po udoskonaleniu i zautomatyzowaniu metodę fotogrametrii można wykorzystać do przyżyciowego szacowania wartości rzeźnej bydła i pomocniczo w pracy hodowlanej.

Wykorzystanie ultrasonografii (USG)

Fale ultradźwiękowe przechodząc z jednego środowiska do drugiego ulegają częściowemu odbiciu. Mierząc stopień odbicia i szybkość przechodzenia fal można określić grubość warstw tkanek w określonych miejscach ciała zwierzęcia, obliczyć powierzchnię przekroju całego ciała (powszechnie tę metodę stosuje się w medycynie ludzkiej). Wykorzystując uzyskany w ten sposób obraz przekroju mięśni i tłuszczu okrywowego, można dokonać przyżyciowego pomiaru grubości powierzchni poszczególnych tkanek, co może być podstawą do oszacowania udziału wyrębów i składu tkankowego tusz. Mimo wykazania istotnych współzależności między oszacowana na podstawie pomiarów ultrasonograficznych powierzchnią mięśnia najdłuższego grzbietu a niektórymi wskaźnikami wartości rzeźnej, metody tej, ze względu na wysokie koszty, nie stosuje się do oceny jakości tusz [Jankowski i wsp., 1978]

Zastosowanie substancji testowych

Metoda polega na podawaniu zwierzęciu substancji testowej i zbadaniu po określonym czasie jej stężenia w tkankach. U bydła prowadzono badania nad zastosowaniem antypiryny jako substancji testowej do określenia zawartości wody w tkance mięsnej. Wykorzystując fakt , że stosunek wody do białka u bydła jest w miarę stały, pomiar zawartości wody umożliwia określenie udziału tłuszczu w organizmie. Oszacowana w ten sposób zawartość tłuszczu jest wysoko skorelowana z zawartością tłuszczu i mięsa w tuszy bydlęcej.

Substancją do określenia ilości tkanki mięsnej u żywego zwierzęcia jest izotop potasu. Po wprowadzeniu do organizmu znacznej jego ilości gromadzi się on głównie w komórkach mięśniowych, więc mierząc jej koncentrację w poszczególnych partiach ciała, można sądzić o udziale w nich tkanki mięsnej.

POUBOJOWA OCENA WARTOŚCI RZEŹNEJ

Wydajność rzeźna i wartość tuszy

Poubojowa ocena wartości rzeźnej zwierzęcia polega na określeniu wydajności rzeźnej i wartości handlowej tuszy, uzależnionej od jej masy, udziału wyrębów wartościowych oraz składu tkankowego. Wydajność rzeźną wyraża się w % i stanowi ona stosunek masy tuszy do masy ciała zwierzęcia przed ubojem. Wskaźnik ten u bydła mieści się w dość szerokim przedziale 45-65% i zależy od wieku, genotypu, płci, intensywności opasania i stopnia utuczenia zwierzęcia. Najniższą wydajność rzeźną uzyskują krowy mleczną, najwyższą zaś intensywnie opasane cielęta i buhaje szybko rosnących ras mięsnych. Jakość tuszy można ocenić wzrokowo (subiektywnie) lub obiektywnie. W większości zakładów zajmujących się ubojem bydła i przetwórstwem mięsa wołowego wartość tusz ustala się na podstawie ich masy i klasyfikacji.

Ocena wzrokowa tusz wołowych

Polega na porównaniu ocenianej tuszy z opracowanym wzorcem. Półtusze wołowe poddaje się punktowej ocenie umięśnienia określonych partii w skali od 0 do 4 . suma punktów jest jednym z kryteriów zaliczenia półtuszy do określonej klasy jakościowej. Klasyfikacja jakościowa uwzględnia kategorię ubijanego bydła (bydło dorosłe, młode bydło opasowe, płeć) oraz punktową ocenę półtuszy.

Literatura:

• „Hodowla bydła” pod redakcją Antoniego Kaczmarka, Poznań 2005

• „Rasy zwierząt gospodarskich” Radosław Nowicki, Stanisław Jasek, Janusz Maciejewski, Piotr Nowakowski, Edward Pawio, PWN Warszawa 2001

• „Technika w chowie bydła elementami zootechniki” Grzegorz Fiedorowicz, Warszawa 2008

• „Hodowla i użytkowość bydła” pod redakcją naukową prof. dr hab. Zygmunta Litwińczuka, prof. dr hab. Tadeusza Szulca

---