Narząd wzroku

(gałka oczna, narządy dodatkowe gałki ocznej)

Gałka oczna (bulbus oculi) - aparat optyczny

bieguny (polus) [2]:

1. biegun przedni - na wierzchołku rogówki

2. biegun tylny - na twardówce, nieco przyśrodkowo i ku górze od dołka środkowego siatkówki

równik (equator) - największy obwód w płaszczyźnie czołowej

południki (meridiani) - koła przechodzące przez bieguny

ŚCIANY GAŁKI OCZNEJ

błony (3):

1. błona włóknista (tunica fibrosa)

2. błona naczyniowa (tunica vasculosa)

3. błona nerwowa - siatkówka (tunica nervosa seu retina)

Błona włóknista

części (2):

1. rogówka (cornea) - z przodu (1/6 obwodu)

1. nabłonek przedni (epithelium anterius)

2. blaszka graniczna przednia [Bowmana] (lamina limitans anterior)

3. istota właściwa (substantia propria)

4. blaszka wewnętrzna tylna [Descemeta] (lamina limitans posterior)

5. nabłonek tylny (epithelium posterius)

2. twardówka (sclera) - z tyłu (5/6 obwodu)

budowa wewnętrzna:

1. blaszka nadtwardówkowa (lamina episclaralis)

2. istota właściwa twardówki (substantia propria sclarae)

3. blaszka brunatna twardówki (lamina fusca sclerae)

na pograniczu rogówki i twardówki (4):

1. rąbek twardówki (limbus sclerae) - część przednia twardówki

2. bruzda twardówki (sulcus sclerae) - pierścieniowaty rowek na zewnątrz pomiędzy rogówką a twardówką (rogówka łączy się z twardówką jak szkiełko z kopertą zegarka)

3. zatoka żylna twardówki (sinus venosus sclerae) - okrężny kanał w płaszczyźnie czołowej stanowiący odpływ cieczy wodnistej

ograniczenia:

1. zewnętrzne - rąbek twardówki

2. wewnętrzne - przestrzenie kąta tęczówkowo-rogówkowego

4. przestrzenie kąta tęczówkowo-rogówkowego (spatia anguli iridiocornealis) - gąbczaste utkanie w obrębie więzadła grzebieniastego kąta tęczówkowo-rogówkowego, przesączające ciecz wodnistą komory przedniej do zatoki żylnej twardówki

Błona naczyniowa

części (3):

1. naczyniówka (choroidea) - z tyłu, kształtu jagody - wyściela od wewnątrz twardówką do wysokości rąbka zębatego (ora serrata)

budowa wewnętrzna:

1. blaszka nadnaczyniówkowa (lamina suprachoroidea) i przestrzeń okołonaczyniówkowa (spatium perichoroideale)

2. blaszka naczyniowa (lamina vasculosa)

3. blaszka naczyń włosowatych (lamina choroidocapillaris)

4. blaszka podstawna (lamina basalis)

2. ciało rzęskowe (corpus ciliare) - część środkowa w kształcie ściętego stożka od rąbka zębatego do wieńca rzęskowego (corona ciliaris) + wyrostki rzęskowe (processus ciliares)

budowa wewnętrzna:

1. blaszka nadnaczyniówkowa + koło tętnicze większe tęczówki [circulus arteriosus iridis maior]

2. mięsień rzęskowy (musculus ciliaris) - akomoduje soczewkę dzięki czemu zwiększa załamanie promieni świetlnych

• włókna południkowe (fibriae meridionales) - na zewnątrz

• włókna okrężne (fibriae circulares) - do wewnątrz

1. warstwa naczyniowa (stratum vasculosum) + wyrostki rzęskowe i fałdy rzęskowe (plicae ciliares)

2. blaszka podstawna (lamina basalis)

3. nabłonek (epithelium) - produkuje ciecz wodnistą

4. błona graniczna wewnętrzna (lamina limitans interna)

3. tęczówka (iris) - część przednia kształtu okrągłej tarczki z otworem w środku → źrenica (pupilla) stanowi przeponę ciemni optycznej

rozciąga się:

1. od brzegu rzęskowego (margo ciliaris) - z tyłu

2. do brzegu źrenicznego (margo pupillaris) - z przodu

powierzchnie (2): przednia, tylna

pierścienie (2): na powierzchni przedniej

1. pierścień mniejszy tęczówki (anulus iridis minor) - przyźrenicznie

2. pierścień większy tęczówki (anulus iridis maior) - przyrzęskowo

pomiędzy pierścieniami znajduje się koło tętnicze mniejsze tęczówki (circulus arteriosus iridis minor)

budowa wewnętrzna:

1. blaszka brzeżna przednia tęczówki (lamina marginalis anterior iridis)

2. zrąb tęczówki (stroma iridis)

• koło tętnicze mniejsze tęczówki

• mięsień rozwieracz źrenicy (m. dilatator pupillae) - z przodu

• mięsień zwieracz źrenicy (m. sphincter pupillae) - z tyłu, adaptuje

3. nabłonek barwnikowy (epithelium pigmentosum)

Błona nerwowa - siatkówka (retina)

części (2):

1. część ślepa siatkówki (pars ceca retinae) - z przodu

1. część rzęskowa siatkówki (pars ciliaris retinae)

2. część tęczówkowa siatkówki (pars iridica retinae)

2. część wzrokowa siatkówki (pars optica retinae)

pręciki (bacilli) - fotoreceptory widzenia konturowego

czopki (coni) - fotoreceptory widzenia barwnego

rąbek zębaty (ora serrata) - znajduje się pomiędzy częścią ślepą a częścią wzrokową siatkówki, odpowiada także granicy naczyniówki i ciała rzęskowego

plamka (macula) [dawniej plamka żółta] - miejsce najlepszego widzenia (same czopki) w dołku środkowym (fovea centralis) i dołeczku (foveola)

plamka ślepa (macula ceca) miejsce pozbawione elementów światłoczułych w obrębie tarczy nerwu wzrokowego (discus n. optici) - przyśrodkowo i nad plamką

budowa wewnętrzna :

1. część barwnikowa - warstwa obwodowa leżąca pomiędzy naczyniówką a warstwą fotoreceptorową

2. część nerwowa - 9 koncentrycznych warstw , obwodowo czopki i pręciki

Nerw wzrokowy (nervus opticus) n. II

Rozwojowo i czynnościowo jest częścią mózgowia, zbudowaną z neurytów komórek zwojowych siatkówki.

przebieg:

od - tarczy nerwu wzrokowego (discus nervi optici)

do - skrzyżowania wzrokowego (chiasma opticum)

części:

1. cz. wewnątrzgałkowa (pars intraocularis) - w ścianie gałki ocznej

1. część przedblaszkowa (pars prelaminaris) - przed blaszką sitową kanału twardówki (lamina cribrosa canalis sclerae)

2. część wewnątrzblaszkowa (pars intralaminaris)

3. część zablaszkowa (pars postlaminaris)

2. część oczodołowa (pars orbitalis) - w oczodole

3. część wewnątrzkanałowa (pars intracanalicularis) - w kanale wzrokowym

4. część wewnątrzczaszkowa (pars intracranialis) - w dole przednim czaszki

pochewki (vagina) [3]: odpowiadają oponom mózgowia

1. pochewka zewnętrzna (vagina externa)

2. pochewka środkowa (vagina media)

3. pochewka wewnętrzna (vagina media)

ZAWARTOŚĆ GAŁKI OCZNEJ (3):

1. ciecz wodnista (humor aquosus)

2. soczewka (lens)

3. ciało szkliste (corpus vitreum)

Ciecz wodnista - wypełnia komorę przednią i tylną gałki ocznej

OGRANICZENIA KOMÓR

	komora przednia gałki ocznej (dwuścienna)	komora tylna gałki ocznej (czterościenna)
z przodu	rogówka	tęczówka (pow. tylna)
przyśrodkowo	-	soczewka
bocznie	-	ciało rzęskowe
z tyłu	tęczówka (pow. przednia) soczewka	obwódka rzęskowa (zonula circularis) = więzadło soczewki (lig. lentis) - pomiędzy ciałem rzęskowym a soczewką

zadanie cieczy wodnistej:

1. odżywia twory pozbawione naczyń krwionośnych (rogówka, soczewka)

2. odprowadza produkty przemiany materii

3. jest częścią układu optycznego gałki

4. nadaje kształt gałce

droga odpływu cieczy wodnistej:

wyrostki rzęskowe → komora tylna gałki ocznej → źrenica → komora przednia gałki ocznej → przestrzeń kąta tęczówkowo-rogówkowego (spatium anguli iridiocornealis) → zatoka żylna twardówki → „żż. wodne (vv. aquosae)” Ⴎ żż. nadtwardówkowe (vv. episclerales) i żż. spojówkowe (vv. coniunctivales)

Soczewka - ciało dwuwypukłe, przezroczyste, optycznie czynne (w przybliżeniu ok. 10 dioptrii), odżywiane drogą dyfuzji i osmozy

powierzchnie (2): przednia i tylna Ⴎ w dole ciała szklistego (fossa hyaloidea)

bieguny (2): przedni i tylny

oś soczewki - łączy biegun przedni i tylny - biegnie strzałkowo

równik soczewki (equator lentis) - największy obwód w płaszczyźnie czołowejb

budowa wewnętrzna:

1. torebka soczewki (capsula lentis)

2. kora soczewki (cortex lentis)

3. jądro soczewki ( nucleus lentis)

obwódka rzęskowa - stanowi aparat wieszadłowy soczewki, biegnie promieniście od ciała rzęskowego do torebki soczewki. Stanowi ogniwo przenoszące działanie mięśnia rzęskowego na soczewkę.

Ciało szkliste - wypełnia komorę szklistą gałki ocznej (camera vitrea bulbi) Ⴎ 80% zawartości gałki ocznej.

powierzchnie (2):

1. tylna - wypukła

2. przednia - wklęsła (dół ciała szklistego) - łączy się z powierzchnią tylną soczewki poprzez więzadło szklisto-torebkowe (lig. hyaloideocapsulare)

kanał (1):

kanał ciała szklistego (canalis hyaloideus) - pozostałość po płodowej tętnicy ciała szklistego (a. hyaloidea) w ciele szklistym. Biegnie od tarczy nerwu wzrokowego do soczewki.

budowa wewnętrzna:

1. zrąb szklisty (stroma vitrea)

2. ciecz szklista (humor vitreus)

3. błona szklista (membrana vitrea)

NACZYNIA I NERWY GAŁKI OCZNEJ

Tętnice - 2 grupy

1. tt. rzęskowe od t. ocznej (aa. ciliares od a. ophtalmica)

2. t. środkowa siatkówki od t. szyjnej wewnętrznej [bez zespoleń pomiędzy nimi] (a. centralis retinae, a. carotis int.)

tętnice rzęskowe - zaopatrują błonę włóknistą (bez rogówki) i naczyniową

1. tt. rzęskowe tylne długie (aa. ciliares posteriores longi)

2. tt. rzęskowe tylne krótkie (aa. ciliares posteriores breves)

3. tt. rzęskowe przednie (aa. ciliares anteriores)

a, b i c - biegną w przestrzeni przynaczyniówkowej (spatium perichoroideale) i wytwarzają koło tętnicze większe tęczówki (circulus arteriosus iridis maior)

tętnica środkowa siatkówki - zaopatruje siatkówkę, biegnie w nerwie wzrokowym

ŻYŁY (3 grupy) - nie towarzyszą tętnicom

1. żż. wirowate [naczyniówkowe oka] (vv. vorticosae) - od 4 do 6 tworzą zasadniczą drogę odpływu z błony naczyniowej

1. żż. górne - uchodzą do żyły ocznej górnej (v. ophtalmica superior)

2. żż. dolne - uchodzą do żyły ocznej dolnej

2. żż. nadtwardówkowe (vv. episclerales) - zbierają krew z błony włóknistej i części ciał rzęskowego, uchodzą do żył ocznych

3. żyła środkowa siatkówki (v. centralis retinae) - zbiera krew z siatkówki, uchodzi do żyły ocznej górnej lub zatoki jamistej

NACZYNIA CHŁONNE - brak

NERWY (2):

1. nerwy rzęskowe długie (nn. ciliares longi) [od n. nosowo-rzęskowego, V1] - zaopatrują czuciowo błonę włóknistą i naczyniową

2. nerwy rzęskowe krótkie (nn. ciliares breves) - od zwoju rzęskowego, zaopatrują:

1. czuciowo: błonę włóknistą i naczyniową [przez splot zwoju naczyniówkowego (plexus gangliosus choroideae)]

2. sympatycznie - mięsień rozwieracz źrenicy

3. parasympatycznie - mięsień rzęskowy, mięsień zwieracz źrenicy [przez splot zwoju rzęskowego (plexus gangliosus ciliaris)]

1 i 2 biegną z naczyniami rzęskowymi w przestrzeni przynaczyniówkowej

NARZĄDY DODATKOWE OKA (4):

1. powieki (palpebra)

2. spojówka (tunica coniunctiva)

3. aparat łzowy (apparatus lacrimalis)

4. mięśnie gałki ocznej (mm. bulbi oculi)

Powieki - ruchomy fałd twarzy, który przykrywa od przodu gałkę oczną

części (2):

1. powieka górna - sięga do brwi (supercilium)

2. powieka dolna - sięga do brzegu podoczodołowego (margo infraorbitalis)

powierzchnie (2):

1. przednia - skórna

2. tylna - spojówkowa

szpara powiek (rima palpebrarum)[1]: pomiędzy powieką górną i dolną

kąty (anguli)[2]:

1. przyśrodkowy - zaokrąglony + jezioro łzowe i mięsko łzowe (lacus et caruncula lacrimalis)

2. boczny - ostry

spoidła (2):

1. boczne (commisura lateralis)

2. przyśrodkowe (commisura medialis)

krawędzie (limbus) [2] - na wolnym brzegu powieki:

1. krawędź przednia + rzęsy (cilia)

2. krawędź tylna

tarczki (tarsus) [2] - tworzą „szkielet powiek”, są zbudowane ze zbitej tkanki łącznej

1. górna

2. dolna

więzadła [2]:

1. więzadło powiekowe przyśrodkowe (lig. palpebrale mediale) - przymocowuje tarczki do grzebienia łzowego przedniego i tylnego (crista lacrimalis anterior et posterior), obejmuje woreczek łzowy

2. więzadło powiekowe boczne (lig. palpebrale laterale) - przymocowuje tarczki do bocznego brzegu oczodołu

mięsień tarczkowy (m. tarsalis) [2]: górny i dolny (mięsień gładki)

budowa wewnętrzna:

1. skóra

2. część powiekowa m. okrężnego oka (pars palpebralis m. orbicularis oculi)

3. tarczka

4. spojówka

tętnice (2):

1. tt. powiekowe przyśrodkowe górne i dolne od t. czołowej (aa. palpebrales mediales superiores et inferiores od a. frontalis)

2. tt. powiekowe boczne górne i dolne od t. łzowej (aa. palpebrales laterales superiores et inferiores od a. lacrimalis)

żyły (2):

1. żyła nosowo-czołowa (v. nasofrontalis) do żyły ocznej górnej , zespala się z żyłą kątową, która uchodzi do żyły twarzowej

2. żyła łzowa (v. lacrimalis)

naczynia chłonne - uchodzą przez:

1. węzły chłonne przyusznicze (nodi lymphatici parotidei)

2. węzły chłonne podżuchwowe (nodi lymphatici submandibulares)

uchodzą do węzłów chłonnych szyjnych głębokich

nerwy:

1. ruchowo:

1. n. III - m. dźwigacz powieki górnej

2. n. VII - m. okrężny oka

2. czuciowo:

1. nerw nadoczodołowy (n. supraorbitalis), nerw nadbloczkowy (n. supratrochlearis), nerw łzowy i podbloczkowy (n. lacrimalis et infratrochlearis) - od V₁

2. nerw podoczodołowy (n. infraorbitalis) od V₂

Spojówka - jest to błona śluzowa wyścielająca tylną powierzchnię powiek i przednią gałki ocznej, tworzy worek spojówkowy (saccus coniunctivalis)

części (3):

1. spojówka powiek (tunica coniunctivalis palpebrarum)

2. spojówka gałki ocznej (tunica coniunctivalis bulbi)

3. sklepienie spojówki górne i dolne (fornix coniunctivae superior et inferior) w przejściu 1 w 2

fałd (1): fałd półksiężycowaty (plica semilunaris) w przyśrodkowym kącie oka

tętnice (2):

1. tt. spojówkowe tylne (aa. coniunctivales posteriores) - od łuku powiekowego górnego i dolnego

2. tt. spojówkowe przednie (aa. coniunctivales anteriores) - od tętnic rzęskowych przednich

żyły - uchodzą do żył powiek

nerwy - jak powieki

Aparat łzowy

części (4):

1. gruczoł łzowy (glandula lacrimalis)

2. kanaliki łzowe (canaliculi lacrimales)

3. woreczek łzowy (saccus lacrimalis)

4. przewód nosowo-łzowy (ductus nasolacrimalis)

Gruczoł łzowy - stale produkuje i wydziela łzy (lacrimae) do worka spojówkowego przez przewodziki odprowadzające (ductuli excretorii)

części (2):

1. część oczodołowa - w dole gruczołu łzowego

2. część powiekowa - nad sklepieniem górnym spojówki

droga przepływu łez w worku spojówkowym:

1. „rzeczka łzowa” (rivus lacrimalis) - pomiędzy gałką oczną, a krawędzią tylną powieki

2. jeziorko łzowe (lacus lacrimalis) - w przyśrodkowym kącie oka

Kanaliki łzowe górne i dolne - rozpoczynają się w punktach łzowych (puncta lacrimalia) na brodawce łzowej (papillae lacrimales) zanurzone w jeziorku łzowym, prowadzą do woreczka łzowego

części (3):

1. część pionowa (pars verticalis)

2. część pozioma (pars transversa)

3. bańka (ampulla) - pomiędzy 1 i 2

Woreczek łzowy - leży w dole woreczka łzowego, objęty przez więzadło powiekowe przyśrodkowe, na górze znajduje się sklepienie woreczka łzowego (fornix sacci lacrimalis), na dole przechodzi w przewód nosowo-łzowy.

Przewód nosowo-łzowy - biegnie w kanale nosowo-łzowym (canalis nasolacrimalis), uchodzi do przewodu nosowego dolnego.

Unaczynienie aparatu łzowego

Tętnice (3):

1. t. oczna od t. szyjnej wewnętrznej

2. t. podoczodołowa od t. szczękowej

3. t. klinowo-podniebienna (a. sphenopalatina) od t. szczękowej

Żyły uchodzą do:

1. ż. ocznej górnej (v. ophtalmica superior)

2. ż. twarzowej (v. facialis)

Naczynia chłonne - przez węzły chłonne przyusznicze i podżuchwowe uchodzą do węzłów chłonnych szyjnych głębokich

Nerwy:

1. czuciowo - V₁, V₂

2. parasympatycznie (wydzielniczo) - n. skalisty większy (od VIIa) dla gruczołu łzowego

MIĘŚNIE GAŁKI OCZNEJ (6)

1. m. prosty gałki ocznej górny (m. rectus bulbi oculi superior) - podnosi biegun przedni

2. m. prosty gałki ocznej dolny (m. rectus bulbi oculi inferior) - opuszcza biegun przedni

3. m. prosty gałki ocznej przyśrodkowy (m. rectus bulbi oculi medialis) - przywodzi biegun przedni

4. m. prosty gałki ocznej boczny (m. rectus bulbi oculi lateralis) - odwodzi biegun przedni

mięśnie 1- 4 mają przyczep na gałce ocznej przed równikiem

5. m. skośny oka górny (m. obliquus bulbi oculi superior) - obniża i przywodzi biegun przedni

6. m. skośny oka dolny (m. obliquus bulbi oculi inferior) - podnosi i odwodzi biegun przedni

5 i 6 mają przyczep na gałce ocznej za równikiem

Mięśnie 1-5 tworzą pierścień ścięgnisty wspólny (anulus tendineus communis) + m. dźwigacz powieki górnej

Unaczynienie - tętnica oczna

Nerwy:

1. n. III - mięśnie 1, 2, 3, 6

2. n. IV - mięsień 5

3. n. VI - mięsień 4

INNE MIĘŚNIE OCZODOŁU (2):

1. m. dźwigacz powieki górnej (m. levator palpebrae superioris) [ I mięsień uwagi] - unerwienie: n. III

2. m. oczodołowy (m. orbitalis) [m. gładki] - zamyka szczelinę oczodołową dolną - unerwienie: splot tętnicy szyjnej wewnętrznej

POWIĘZIE OCZODOŁU (fasciae orbitae) [4]:

1. okostna oczodołu (periorbita) - wyściela ścianę kostną oczodołu

2. przegroda oczodołowa (septum orbitale) - pokrywa przednią powierzchnię tarczek, przyczepia się do brzegów oczodołu

3. pochewka gałki ocznej (vagina bulbi) - osłona łącznotkankowa twardówki, przestrzeń nadtwardówkowa - pomiędzy pochewką gałki a twardówką

4. powięzie mięśniowe

Ciało tłuszczowe oczodołu (corpus adiposum orbitae) - wypełnia wolne przestrzenie międzypowięziowe oczodołu

Odruch źrenicy na światło - zwężenie źrenic obu oczu pod wpływem światła

1. narząd odbiorczy - siatkówka

2. ramię dośrodkowe - droga wzrokowa (do ciał kolankowatych bocznych)

3. ośrodki odruchowe wzroku i ich wzajemne połączenie:

1. ciało kolankowate boczne

2. wzgórki górne blaszki pokrywy

3. jądro dodatkowe (autonomiczne) n. III

4. ramię odśrodkowe

1. parasympatyczne włókna przedzwojowe n. III

2. zwój rzęskowy

3. zazwojowe włókna parasympatyczne w składzie nn. rzęskowych krótkich

5. narząd wykonawczy - m. zwieracz źrenicy

Odruch źrenicy na akomodację - zwężanie źrenicy przy patrzeniu na bliską odległość

1. narząd odbiorczy - siatkówka

2. ramię dośrodkowe - droga wzrokowa ( do korowych ośrodków wzroku)

3. ramię odśrodkowe - przez jądro autonomiczne i główne n. III i zwój rzęskowy

4. narząd wykonawczy - m. zwieracz źrenicy

	Adaptacja (przystosowawczość)	Akomodacja (nastawność)
dotyczy	źrenicy	soczewki
do	natężenia światła	odległość od przedmiotu
pod działaniem	m. zwieracz źrenicy	m. rzęskowy
zależna od	j. dodatkowe n. III	j. dodatkowe n. III

12

---