Rzeźba

Materiał i techniki:

Ksoanon - w archaicznej Grecji prymitywny, drewniany posąg bóstwa, jeden z najwcześniej­szych typów greckiej rzeźby kultowej; znany tylko z opisów; brak zachowanych przykładów.

Koroplastyka - użycie gliny do wykonania rzeźby.

Ceroplastyka - rzeźby wykonywane w wosku. Znana od starożytności. Z wosku rzeźbiono figurki wotywne, o tematyce religijnej i portrety.

Akrolit - to starożytny posąg wykonany z 2 lub więcej materiałów (np. ciało z marmuru, ubiór z polichromowanego drewna lub brązu). Technikę akrolitu znano w starożytnej Grecji od VII wieku p.n.e.

Chryzoelefantyna - technika rzeźbiarska w starożytności, która wykorzystywała kość sło­niową i złoto oraz inne drogie materiały (np. kamienie szlachetne).

Styl:

Idealizm - poszukiwanie doskonałych proporcji ciała

Naturalizm - metoda w sztuce zmierzająca do wiernego, niemal fotograficznego naśladow­nictwa natury, mająca na celu ukazanie natury w pierwszej fazie rozwoju

Realizm - naśladowczy sposób przedstawiania rzeczywistości.

Stylizacja - kształtowanie rzeźby zgodnie z wymaganiami określonego stylu, nadawanie cech określonego stylu

Geometryzacja - uproszczenie do postaci figur

Archaizacja - nadawanie rzeźbie form właściwych epoce minionej, dziś nie używanych

Linearyzm - sposób kształtowania kompozycji polegający na wydobyciu kształtu i plastyki przedstawianej postaci czy przedmiotu przez zaakcentowanie konturów i linii.

Schematyzm - trzymanie się utartych, gotowych, pospolitych wzorów

Indywidualizm - odejście od utartych schematów

Archaiczny - najstarszy z trzech etapów rozwoju sztuki w rejonie basenu Morza Egejskiego. Statycznie, sztywno kroczące lub siedzące postacie były ukazane frontalnie. Ich twarze nie miały rysów indywidualnych.

Archaizujący - naśladuje styl archaiczny

Klasyczny - przedstawianie postaci w pełni realistycznie, oddając ich naturalny ruch. Mając za najwyższy wzór naturę, rzeźbiarze wybierali z niej najdoskonalsze elementy. Trzech naj­wybitniejszych rzeźbiarzy tego czasu to Fidiasz, Poliklet i Myron.

Klasycyzujący - naśladuje styl klasyczny

Barokowy - ukazywał postacie w wyszukanych pozach, przeważnie z jakimś dramatycznym gestem lub alegoryczną wymową.

Rokokowy - rzeźbę rokokową realizowano głównie w stiuku i drewnie, często polichromo­wanym. Charakterystyczna była dla niej ruchliwość, elegancja i finezja form, zarówno w te­matyce świeckiej, jak i religijnej

Kubiczny -

Patetyczny

Modelunek:

Linearny

Miękki

Światłocieniowy

Forma:

Rzeźba wolnostojąca - pojedyncza

Rzeźba pełna - modelowana ze wszystkich stron

Relief - kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej z pozostawieniem na niej tła. Dzieło dwuwymiarowe. Rodzaje:

1. płaski (bas-relief) - płaskorzeźba wystaje nad powierzchnię mniej niż połową swej wy­pukłości

2. wypukły (haut-relief) - płaskorzeźba wystaje nad powierzchnię więcej niż połową swej grubości

3. wklęsły (wklęsłorzeźba) - płaszczyzna powierzchni wystaje powyżej wykonanej kompo­zycji.

Funkcje:

Elementy dekorowane:

Metopa - jest to kwadratowa bądź prostokątna płyta umieszczana we fryzie porządku doryc­kiego i oddzielana tryglifami.

Fryz - pozioma część belkowania, najczęściej umieszczana pomiędzy architrawem a gzymsem (geison).

Tympanon - trójkątna przestrzeń na frontonie świątyni znajdująca się nad belkowaniem i ograniczona gzymsami.

Akroterion - nazywany także naszczytnikiem. Jest to ozdoba umieszczana najczęściej na wierzchołku dachu lub w jego narożnikach.

Stela - jest to typ pomnika stawianego na grobach. Początkowo stele były prostokątnymi płytami z kamienia z tekstem inskrypcji, czasami ozdobionymi reliefem i zwieńczonymi pal­metą.

Obelisk - pomnik w formie wysokiego, smukłego, najczęściej o czworobocznej podstawie, słupa, wykonanego z jednego bloku skalnego.

Kolumna - podpora o przekroju kolistym stosowana w najróżniejszych budowlach. Oprócz funkcji architektonicznych pełniła także rolę ozdobną.

Tondo - w sztuce obraz bądź płaskorzeźba w kształcie koła

Ortostat - jest to dolna część ścian budynku (naosu) zbudowana z wielkich bloków kamie­nia.

Typ przedstawienia (tematyka):

Idol - posąg lub inne przedstawienie bóstwa, któremu oddaje się cześć

Adorant/orant - postać kobieca w pozie modlitewnej

Kora - Są to posągi powstałe w okresie archaicznym, przedstawiające kobietę najczęściej w postawie stojącej.

Kuros - posągi tworzone w okresie archaicznym, a przedstawiające stojącego młodego męż­czyznę. Charakteryzują się one sztywną postawą i nawiązują do przedstawień rzeźby egip­skiej.

Efeb - rzeźba młodzieńca

Hermafrodyta - rzeźba dwupłciowego bóstwa

Personifikacja - przedstawienie w rzeźbie czegoś, co nie jest człowiekiem

Kolos - olbrzymich rozmiarów posąg

Atlant - inaczej gigant, herkulant, telamon. Jest to podpora pionowa stosowana w architekturze, której nadano kształt pełnowymiarowej rzeźby przedstawiającej postać stoją­cego, niekiedy klęczącego lub siedzącego mężczyzny.

Kariatyda - jest to podpora pionowa stosowana w architekturze, której nadano kształt peł­nowymiarowej rzeźby kobiecej. Kariatydy stosowano głównie w porządku jońskim.

Herma - jest to rodzaj rzeźby, w którym na czworokątnym słupie umieszczano głowę lub popiersie boga, czasami człowieka. Nazwa wzięła się od przedstawień boga Hermesa, do których pierwotnie wykorzystywano tę formę

Kwadryga - rzeźba, przedstawiającą kwadrygę (rzymski wóz dwukołowy zaprzężony w cztery konie obok siebie) z powożącym, często stosowaną jako zwieńczenie pomnika lub fa­sady budowli o formach klasycystycznych.

Akt - przedstawienie nagiego ciała ludzkiego. Akt podstawowym tematem rzeźby.

Biust (popiersie) - w rzeźbie przedstawienie postaci ludzkiej w ujęciu do ramion. Popiersie to przedstawienie postaci ludzkiej do połowy klatki piersiowej, wraz z ramionami.

Posąg idealny -

Statua togata - posąg przedstawiający stojącego Rzymianina ubranego w strój cywilny (togę)

Statua loricata - posąg przedstawiający rzymskiego wodza lub władcę ubranego w zbroję

Statua equitata - posąg przedstawiający wodza (w czasach Cesarstwa najczęściej władcę) na koniu (łac. equus)

Portret werystyczny - bardzo wiernie odtwarzają rysy modela. Wykształcił się z wosko­wych mask pośmiertnych

Portret idealizowany

Portret pesymistyczny

Symbol - zastąpienie jednego pojęcia innym, mniej abstrakcyjnym

Alegoria - rzeźba mająca, poza dosłownym, sens przenośny, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie.

Putto/erot - motyw dekoracyjny w postaci nagiego dziecka, najczęściej chłopca.

Sceny zbiorowe:

Amazonomachia - inaczej: walka z Amazonkami. Sceny ją przedstawiające są jednym z bardziej popularnych motywów, jakie znajdujemy na zabytkach sztuki greckiej.

Centauromachia - inaczej: walka z centaurami; jeden z bardziej popularnych mitów, jakie przedstawiano w sztuce greckiej (świątynia Zeusa Olimpijskiego).

Gigantomachia - Walka bogów z Gigantami - jeden z bardziej popularnych tematów grec­kiej mitologii. Sceny ilustrujące ten mit były bardzo popularne w sztuce greckiej. Odnajdu­jemy je zarówno na wazach, jak i na wielu płaskorzeźbach zdobiących świątynie. Z tych ostatnich najbardziej znane są metopy partenońskie oraz reliefy z ołtarza pergamońskiego.

Triumf - przedstawienie np. w formie reliefu sceny pochodu zwycięskich wojsk

Tiazos

Apoteoza - (gr. apotheosis - ubóstwienie człowieka), przedstawienie człowieka w sposób idealny

Istoty fantastyczne:

Gryf - skrzydlaty lew z głową drapieżnego ptaka

Sfinks - leżący lew z głową człowieka

Chimera - w mitologii greckiej ziejący ogniem potwór, dziecko Tyfona i Echidny. Inne opisy mówią o stworze o dwóch głowach kozy i lwa oraz o ogonie węża czy smoka.

Geniusz - w religii rzymskiej półboska, śmiertelna istota, która obdarza mężczyznę płodno­ścią, kieruje jego losem, przynosi szczęście lub niepowodzenie, a rodzi się i umiera wraz z nim

Centaur - istota o końskim ciele z męskim torsem

Tryton - bóstwo morskie w mitologii greckiej (syn Posejdona i Amfitryty)

Typ kompozycji:

Układ antytetyczny (heraldyczny) - układ symetryczny, w którym elementy powta­rzają się po obu stronach, są w stosunku do siebie odwrócone. Spotykamy często w orna­mentyce albo heraldyce

Kompozycja pasowa

Wieloplanowość

Diagonalizm - zasada kompozycyjna charakterystyczna dla sztuki hellenistycznej. Polegała na akcentowaniu kierunków ukośnych, co miało sprawić wrażenie dynamiczności

Eklektyzm - połączenie środków formalnych i treściowych, zaczerpnięte z innych stylów, kręgów twórczych, dające efekt kompilacji

Synkretyzm - zjawisko nierozłącznego występowania różnych elementów

Narracja

Kanon - zespół wzorców, reguł i metod wytwarzania obowiązujących w danym okresie w odniesieniu do przedstawiania ludzkiej postaci, stylu architektonicznego, lub wszelkich form artystycznych na określonym obszarze.

Moduł - jednostka miary służąca do wyznaczania proporcji

Proporcje hierarchiczne

Izokefalizm - sposób kompozycji układów wielofigurowych stosowany w rzeźbiarstwie i malarstwie polegający na tym, że głowy przedstawianych postaci znajdują się na tej samej wysokości

Androkefalizm - przedstawienie postaci ludzkiej z głową zwierzęcia (np. Minotaur).

Zookefalizm - przedstawienie postaci zwierzęcej z głową człowieka (np. sfinks)

Steatopygia - cecha polegająca na znacznym odkładaniu się tłuszczu na pośladkach

Frontalizm - zasada kompozycyjna polegająca na przedstawieniu postaci ludzkiej z przodu

Ukazania najszerszych płaszczyzn ciała

Styl bloku

Kontrapost - postawa stojąca, w której ciężar ciała oparty jest na jednej nodze, podczas gdy druga, odciążona, jest najczęściej lekko wysunięta do przodu. Ciało znajduje się w spoczynku i z reguły nie widać napięcia mięśni.

Elementy dekoracyjne:

Atrybut - określony przedmiot o charakterze symbolicznym związany z życiem danej postaci

Cornucopia (róg obfitości) - symbol bogactwa i płodności

Egida - tarcza Zeusa wykuta przez Hefajstosa (wg innej wersji, zrobiona ze skóry kozy Amaltei)

Nimb - termin w sztuce oznaczający świetlistą aurę, poświatę, rysowaną na obrazach wokół postaci świętych

Insygnia władzy (przedmioty symbolizujące władzę świecką (królewską, książęcą) lub reli­gijną):

Diadem - złota lub srebrna przepaska na głowę, zwykle wysadzana drogimi kamieniami, oznaka władzy królewskiej, książęcej lub duchownej, albo noszona jako ozdoba.

Tiara - korona składająca się z trzech diademów

Corona muralis - w Rzymie w okresie republiki korona ze złota w kształcie murów, dawana temu, który pierwszy wdarł się na mury obleganego, nieprzyjacielskiego miasta. Początkowo mógł ją otrzymać każdy, później nagrodę tę otrzymywali tylko dowódcy

Wieniec laurowy/dębowy - symbol i nagroda zwycięstwa w równej walce

Bukranion - motyw dekoracyjny naśladujący kształt czaszki (głowy) byka. Używany ze szczególnym upodobaniem przez artystów w okresie rzymskim.

Aegikranion - element dekoracji w formie płaskorzeźby na metopach fryzów w postaci cza­szki (rzadziej głowy) kozła lub barana w ujęciu frontalnym

Bukefalon -

Protoma - dekoracja w formie głowy lub popiersia zwierząt (czasem fantastycznych) albo (rzadziej) ludzi. Stosowana od ok. VII wiek p.n.e. do VI wiek p.n.e. w sztuce Scytów, naro­dów Azji Mniejszej, Mezopotamii, Grecji, Etrurii i Rzymu.

Gorgonejon - dekoracja w formie głowy Meduzy

Tropajon - w starożytności pomnik zwycięstwa w walce, w formie stosu zdobytej broni

Polos

Kline

Girlanda - dekoracyjny ornament w formie wieńca, wiązanki kwiatów, liści

Akant - roślina, której liście były motywem dekoracyjnym

Meander - ornament ciągły utworzony z jednej linii załamującej się wielokrotnie pod kątem prostym. Nazwa pochodzi od rzeki Menderes płynącej w Azji Mniejszej.

Wić roślinna

Rozeta - typ ornamentu podobny w formie do kwiatu róży o rozchylonych płatkach

1

---