Ćwiczenie nr 1

Geografia rolnictwa i leśnictwa jako dyscyplina naukowa: podstawowe pojęcia i zagadnienia

• Analiza trendów i zróżnicowania przestrzennego produkcji żywności na świecie

Początek XXI wieku charakteryzuje dynamiczny rozwój we wszystkich dziedzinach wytwórczości i sferach życia: nauki, techniki, postępu technicznego, wytwarzania żywności, biologii itp. Wiele problemów ludzkość z powodzeniem rozwiązuje się. Równocześnie dwa zjawiska stanowią problemy wymagające ogólnoświatowych przedsięwzięć. Są to: dynamiczny przyrost liczby ludności oraz występujące zjawiska głodu i niedożywienia w poszczególnych regionach świata.

W minionym 1000-leciu liczba ludności wzrosła z 0,5 mln osób do 6 mld. Eksplozja liczby ludności miała miejsce w ostatnim 50-leciu w którym liczba ludności wzrosła o 3,5 mld osób. Przoduje w tym zakresie Azja w której żyje 60,5% ludności świata. Problem komplikuje fakt, że liczba ludności szybko wzrasta w regionach słabo rozwiniętych, w których odnotowuje się niedorozwój gospodarczy, a więc nowoczesnego przemysłu, rolnictwa, infrastruktury i całego kompleksu agrobiznesu. W tych regionach świata odnotowuje się niedostatek żywności. Oblicza się, że około 700 mln ludzi w świecie dotkniętych jest niedożywieniem i chorobami związanymi z głodem i niedożywieniem, a więc i śmiercią. Zaś 1,2 mld ludzi żyje w skrajnej nędzy.

Regiony świata znajdujące się w sytuacji niedorozwoju mają niskie wskaźniki PKB na 1 mieszkańca a co za tym idzie i małe możliwości inwestycyjne w tym w inwestycje nowoczesne. Zacofane rolnictwo pogłębia problemy wyżywienia. Tym czasem światowe zasoby ziemi pozwalają patrzeć z optymizmem na przyszłość produkcji żywności. Na 1 mieszkańca przypada w świecie 0,9 ha użytków rolnych, a w Europie 0,3 ha. Jeśli przyjąć, że dla wyżywienia 1 mieszkańca trzeba około 0,3 ha użytków rolnych, to świat dysponuje jeszcze znacznymi rezerwami. Wymaga to jednak przyspieszenia postępu naukowo-technicznego i wzmożonych inwestycji w rejonach opóźnionych w rozwoju. Tylko taka ewolucja może przyspieszyć rozwój produkcji rolnej, a więc i zlikwidować zjawisko głodu.

Produkcja rolnicza w świecie systematycznie rośnie. Mamy do czynienia z dodatnią korelacją pomiędzy tempem przyrostu liczby ludności i produkcji żywności. W stosunku do 1950 roku odnotowuje się trzykrotny wzrost produkcji rolniczej w świecie. Obecna produkcja zbóż to ponad 2 mld ton rocznie, zaś mięsa ponad 200 mln ton w skali świata. Podobnie wysokie tempo wzrostu dotyczy pozostałych rodzajów wytwórczości rolniczej i żywnościowej. Problem jednak w tym, że zasoby żywności pomnażają się w krajach wysoko rozwiniętych, gdy niedobory jej występują w krajach biednych.

Likwidacja dysproporcji w terytorialnym rozmieszczeniu żywności w świecie wiąże się ze światowym handlem żywnością. W światowym obrocie znajduje się około 230 mln ton zbóż. Wymiana ta dotyczy przede wszystkim krajów zamożnych, które dysponują odpowiednimi możliwościami finansowymi. Kraje nierozwinięte takich możliwości nie mają. Stąd najczęściej korzystają one z pomocy humanitarnej. Światowe rezerwy zbóż ocenia się na około 230-250 mln ton rocznie. Rezerwy służą, poza narodowymi potrzebami, przeciwdziałaniu sytuacjom nadzwyczajnym, jak powodzie, trzęsienia ziemi, konflikty zbrojne, susze itp. Nie są więc one stanie wyrównać aktualnych niedoborów zbóż w krajach tego wymagających. Podobna sytuacja ma miejsce w innych rodzajach żywności, oczywiście w innych proporcjach. Światowy handel żywnościowy podporządkowany jest prawom rynku, a więc konkurencji, zasadom zysku. Dlatego nie może on być rozpatrywany jako kategoria zabezpieczająca przed zjawiskiem głodu w świecie.

Rozwiązanie problemów żywnościowych stanowi jeden z globalnych kwestii współczesnego świata. Zjawisko głodu można rozwiązać jedynie poprzez realizowanie zasady o samowystarczalności żywnościowej poszczególnych państw. Międzynarodowa wymiana towarowa może spełnić nieocenioną rolę w wyrównaniu występujących niedoborów i dysproporcji wynikających z różnych warunków glebowo - klimatycznych. Jednakże kierunkiem dla polityki gospodarczej krajów, pozostaje samowystarczalność żywnościowa

Nieocenionym źródłem danych statystycznych dotyczących rozwoju rolnictwa świata jest baza danych Organizacji do spraw Wyżywienia i Rolnictwa - FAOSTAT - dostępna bezpłatnie w Internecie (http://apps.fao.org). FAOSTAT zawiera aktualizowane i uzupełniane na bieżąco statystyki. Udostępnione są szczegółowe dane statystyczne dotyczące gospodarki żywnościowej i leśnictwa wszystkich krajów członkowskich ONZ. Tematycznie są one podzielone na następujące grupy: rolnictwo, wyżywienie, rybołówstwo, leśnictwo, kontrola jakości żywności.

W grupach tych zawarto szczegółowe dane dotyczące między innymi: powierzchni zasiewów, zbiorów i plonów roślin uprawnych, pogłowia zwierząt gospodarskich, użytkowania ziemi, nawadniania, nawożenia, ludności rolniczej. W tej bazie danych zawartych jest ponad milion rekordów dla okresu zaczynając od 1961 r. Dane te mogą być również grupowane według kontynentów, organizacji gospodarczych czy regionów. Baza dostępna jest w językach angielskim, francuskim, hiszpańskim, arabskim oraz chińskim przez całą dobę z wyjątkiem wieczornych godzin w niedziele.

______________________________

Bajan K., 2000, Agrobiznes w świecie, Wykłady Wszechnicy Telewizyjnej (http://www.tmt.pl/wszechnicatv/).

Uliszak R., 2000, Geograficzne bazy danych w Internecie na przykładzie FAOSTATu, (w:) Zioło Z. (red.), Działalność człowieka i jego środowisko, Wyd. Nauk. Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków (http://www.wsp.krakow.pl/geo/bibliogr/zrodla.html)

Zadania

		1. Na podstawie załączonych danych statystycznych (załącznik 1.1) sporządź wykresy dynamiki światowej produkcji i handlu międzynarodowego żywnością oraz liczby ludności świata w podanym okresie. Jakie tendencje zauważalne są w rozwoju analizowanych wielkości? Jakie jest średnie tempo zmian poszczególnych wielkości? Jakie przyczyny mogły spowodować odpowiedni układ linii trendów?
		2. Stosując metodę kartodiagramów dynamicznych opracuj mapę dynamiki produkcji rolniczej w podanym okresie (załącznik 1.2) w układzie makroregionów świata. Jakie cechy charakterystyczne zróżnicowania przestrzennego w trendach produkcji żywności uwidocznia ten wykres? Jakie przyczyny mogły spowodować odpowiedni układ trendów produkcji?

Załącznik 1.1. Indeksy dynamiki światowej produkcji i handlu międzynarodowego żywnością oraz liczby ludności świata
(1961 = 100%)

	Produkcja żywności	Międzynarodowy handel żywnością	Liczba ludności
1962	103,25	105,03	101,82
1964	109,75	124,58	106,38
1966	115,25	126,35	110,90
1968	122,50	126,43	115,50
1970	126,50	148,64	120,36
1972	128,75	149,13	125,36
1974	138,25	260,33	130,28
1976	145,00	249,50	134,98
1978	155,00	309,79	139,66
1980	157,25	387,14	144,55
1982	168,50	351,70	149,61
1984	178,00	334,36	154,85
1986	184,50	304,28	160,20
1988	189,50	341,12	165,81
1990	201,50	359,08	171,46
1992	207,75	397,50	176,91
1994	214,25	439,80	182,16
1996	228,50	550,35	187,34
1998	237,75	555,16	192,43
2000	250,50	508,31	197,37
2002	257,50	525,77	202,15

Źródło: FAOSTAT

Załącznik 1.2. Indeksy dynamiki produkcji rolnictwa wg regionów świta

(1962 = 100%)

	Europa Zachodnia	Europa Wschodnia	Kraje WNP	Bliski Wschód i Afryka Północna	Azja Południowa	Azja Wschodnia i Południowo-Wschodnia	Afryka Subsaharyjska	Ameryka Północna i Środkowa	Ameryka Południowa	Australia i Oceania
1962	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
1966	104,5	121,3	117,6	109,4	100,2	110,8	109,3	110,9	108,2	112,1
1970	116,0	121,0	126,4	122,3	122,1	126,8	127,8	116,1	123,2	121,3
1974	127,3	141,1	136,2	142,0	124,0	141,5	135,4	128,4	135,1	119,2
1978	133,6	155,0	150,1	161,4	149,1	169,0	138,6	147,9	155,3	145,9
1982	146,7	162,1	137,9	181,7	158,5	194,8	146,8	162,4	176,8	133,2
1986	151,6	169,8	153,8	209,6	186,9	224,5	165,3	161,5	191,8	151,6
1990	154,2	160,8	163,0	229,5	217,5	249,5	183,2	170,4	215,8	160,0
1994	150,5	130,7	110,9	252,7	243,0	283,5	204,9	190,9	244,0	161,9
1998	158,6	139,5	92,7	300,2	274,0	302,5	236,6	199,8	277,2	196,2
2002	157,6	129,4	106,6	304,5	286,7	342,0	252,2	203,0	322,3	183,0

Źródło: FAOSTAT

Geografia rolnictwa i leśnictwa

ćwiczenia

---