PRAWA I OBOWIĄZKI AKCJONARIUSZY
Opracowanie:
Sebastian Grzywiński
Wydział Informatyki i Zarządzania
Rok III
Jako współwłaściciel spółki, każdy akcjonariusz ma wynikające z tego prawa, tzw. prawa majątkowe, które nie mają żadnego czasowego ograniczenia, bowiem akcje emitowane są na czas nieokreślony. Najważniejsze z tych praw, to prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, prawo do udziału w zysku (dywidendy), prawo poboru nowych akcji.
Uprawnienia z akcji dzielą się na majątkowe oraz korporacyjne (niemajątkowe). Nie ulega wątpliwości, pomimo braku stosownych postanowień k.s.h., że akcje stanowią typ normatywny papierów wartościowych. Są one papierami wartościowymi w rozumieniu art. 921 k.c. Ucieleśniają prawo podmiotowe, wyznaczające pozycję prawną akcjonariusza w spółce, która przejawia się w wymienionych uprawnieniach majątkowych (mających charakter samoistny) i niemajątkowych służących właściwej realizacji uprawnień majątkowych.
Uprawnienia majątkowe z akcji obejmują:
prawo do udziału w zysku rocznym spółki,
prawo do wynagrodzenia za spełnione na rzecz spółki okresowe świadczenia niepieniężne.
Prawo do dywidendy ( art. 355 § 1 KSH). Akcjonariusze mają prawo do udziału w zysku rocznym, przeznaczonym przez walne zgromadzenie do podziału.
Prawo do uczestnictwa w podziale majątku spółki w razie jej likwidacji (art.458 § 2 i 3 KSH).
Prawo do poboru akcji nowej emisji (art.435 § 1 KSH).
Do uprawnień korporacyjnych - wyróżnianych w literaturze przedmiotu - zaliczane są następujące uprawnienia:
Prawo do uczestnictwa w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy,
Prawo żądania zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia i umieszczenia w porządku obrad wnioskowanych spraw,
Prawo do informacji,
Bierne prawo wyborcze do organów spółki,
Prawo do zaskarżenia uchwał walnego zgromadzenia,
Prawo do wytoczenia powództwa na rzecz spółki o naprawienie szkody,
Prawo do przeglądania księgi akcyjnej
Prawo do głosu na walnym zgromadzeniu
Prawo do powołania pełnomocnika, który będzie uczestniczył w walnym zgromadzeniu
Prawo do żądania wydania odpisów wniosków w sprawach objętych porządkiem obrad w ciągu tygodnia przed walnym zgromadzeniem.
Prawo mniejszości (1/10) kapitału akcyjnego do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia ( art. 394 KSH)
Prawo mniejszości do wprowadzenia swojego reprezentanta do składu rady nadzorczej i komisji rewizyjnej
Akcjonariusz, który głosował przeciw uchwale walnego zgromadzenia, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu, ma prawo do wytoczenia powództwa o unieważnienie, jeśli jest ona wbrew przepisom prawa, postanowieniom statutu lub jeżeli uchwała ta wbrew dobrym obyczajom kupieckim godzi w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie akcjonariusza ( art. 413 - 414 KSH)
Jednym z najważniejszych uprawnień niemajątkowych wynikających z posiadania akcji jest prawo do udziału w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy (WZA), będącym najwyższą władzą decyzyjną spółki. Przyznanie jednak jednemu podmiotowi (lub grupie połączonych ze sobą podmiotów) zbyt dużego wpływu na decyzje podejmowane na WZA zagrażać może praktykami monopolistycznymi i faktycznym pozbawieniem pozostałych inwestorów możliwości wpływu na decyzje spółki.
Walne zgromadzenie jest najwyższym organem władzy w spółce akcyjnej. Prawo do udziału w walnym zgromadzeniu oznacza prawo głosu, a więc możliwość wpływania na najważniejsze decyzje spółki dotyczące kierunków jej rozwoju, wyboru władz, sposobu zagospodarowania wypracowanego zysku itp. Oczywiście waga tego głosu zależy od ilości posiadanych akcji. Są inwestorzy, zwłaszcza instytucjonalni, którzy mając kilkadziesiąt procent wszystkich akcji I mają głos decydujący w rozstrzyganiu losów spółki, są też drobni inwestorzy indywidualni, których wpływ na decyzje walnego zgromadzenia jest raczej symboliczny. Nie można jednak tych głosów lekceważyć. Wielu drobnych akcjonariuszy zgodnie współdziałając i wspólnie głosując może także wpłynąć na postanowienia walnego zgromadzenia.
Spółki, które się dynamicznie rozwijają, potrzebują kapitału. Dla spółek publicznych, notowanych na giełdzie naturalnym sposobem pozyskiwania kapitału jest emisja i sprzedaż nowych akcji. Prawo poboru ma zastosowanie właśnie w takich przypadkach. Oznacza ono przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy proporcjonalnie do liczby akcji już posiadanych. Jest to o tyle istotne, że w przypadku objęcia takiej emisji przez nowy krąg akcjonariuszy, nastąpiłoby tzw. rozwodnienie kapitału, czyli procentowe zmniejszenie udziału dotychczasowych akcjonariuszy w stosunku do całkowitej sumy kapitału akcyjnego. Korzystając z prawa poboru "starzy" akcjonariusze mają możliwość zachowania dotychczasowego "stanu posiadania" w spółce akcyjnej.
Ważną cechą prawa poboru jest to, że może ono być przedmiotem obrotu giełdowego jako samodzielny papier wartościowy. Oznacza to, że dotychczasowi posiadacze "starych" akcji mogą zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając to prawo na giełdzie, a jednocześnie ci, którzy chcieliby nabyć akcje nowej emisji spółki, a przedtem nie byli jej akcjonariuszami, kupując prawa poboru mają taką możliwość.
Podstawowe obowiązki akcjonariuszy względem spółki
Obowiązek dokonania pełnej wpłaty na akcje. Obowiązek ten jest zróżnicowany w zależności od formy tworzenia ( występuje, ale w innym terminie ). Dokonanie wpłat jest podstawowym i bezwzględnym obowiązkiem ( art. 341 par. 1 KH). Dotyczy on tylko akcji pokrywanych gotówką (wkład powinien być wniesiony do spółki zawsze przed rejestracją (art.311 § 3 KSH)).
Obowiązek dokonania wpłat na akcje w sposób równomierny (art. 341 § 2 KSH).
Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Musi on być wyraźnie zastrzeżony w statucie ( art. 309 § 2 KSH).
OBOWIĄZKI ZWIĄZANE Z AKCJAMI IMIENNYMI
Spośród czynników wpływających na sposób wykonywania uprawnień istotne są charakter poszczególnych uprawnień oraz kryterium, jakim jest postać akcji. W odniesieniu do akcji imiennych regulacja zawarta w kodeksie spółek handlowych zmienia założenia, na których opiera się legitymacja z papierów imiennych w kodeksie cywilnym. Tylko w odniesieniu do akcji imiennych przepisy k.s.h. stwarzają podstawę do kontroli obrotu akcjami w spółce i umożliwiają - poprzez prowadzenie stosownej dokumentacji - ustalenie, kto jest akcjonariuszem.
W myśl art. 351 § 1 k.s.h. zarząd obowiązany jest prowadzić księgę akcji imiennych i świadectw tymczasowych (księgę akcyjną), do której wpisuje się imię i nazwisko (firmę) oraz adres (siedzibę) posiadacza akcji lub świadectwa tymczasowego, wysokość dokonywanych wpłat, a także wzmiankę o przeniesieniu akcji lub świadectwa tymczasowego na inną osobę wraz z datą wpisu. Wpis do księgi akcyjnej nie ma znaczenia konstytutywnego, jednakże legitymacja akcjonariusza z akcji imiennej wiąże się z instytucją księgi akcyjnej.
Z akcją imienną może być związany obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Akcje takie mogą być przenoszone tylko za zezwoleniem spółki. Spółka może odmówić zezwolenia jedynie z ważnych powodów, bez obowiązku wskazania innego nabywcy. Statut może przewidzieć karę umowną albo odszkodowanie umowne za niewykonanie lub nienależyte wykonanie powtarzających się świadczeń. Spółka obowiązana jest spełnić świadczenie określone w par 1 wówczas, gdy bilans nie wykazuje czystego zysku.
Zgodnie z art. 352 k.s.h. uprawniona do świadczeń ze strony spółki i wykonywania uprawnień korporacyjnych z akcji imiennych jest tylko osoba wpisana do księgi akcyjnej. Nie można bowiem zasadnie kwestionować zapatrywania stwierdzającego, że nabywca akcji imiennej staje się pełnoprawnym akcjonariuszem z chwilą uzyskania wpisu do księgi akcyjnej. Bez wpisu do księgi jego prawo jako właściciela akcji nie jest skuteczne erga omnes.
OCHRONA AKCJONARIUSZY
Ochrona akcjonariuszy spółki polega przede wszystkim na zapewnieniu im informacji o transakcjach mogących wpłynąć na ich pozycję w spółce oraz na możliwe wahania się kursów posiadanych przez nich walorów. Posiadanie informacji o skupieniu w ręku jednego podmiotu znacznych pakietów akcji umożliwia akcjonariuszom podejmowanie decyzji inwestycyjnych na podstawie rzetelnych, obiektywnych i przede wszystkim prawdziwych informacji.
Zgodnie z art. 147 ustawy p.o.p.w., obowiązek informacyjny powstaje z chwilą zaistnienia następujących zdarzeń:
po pierwsze - w wyniku nabycia akcji spółki publicznej podmiot osiągnął albo przekroczył 5 albo 10 proc. głosów na WZA, przy czym posiadanie akcji przez podmiot zależny uważa się za ich posiadanie przez podmiot dominujący (ust. 1 pkt 1 w zw. z ust. 4 powołanego artykułu);
po drugie - w wyniku zbycia akcji - inwestor posiadający uprzednio 5 lub 10 proc. głosów na WZA stał się posiadaczem akcji zapewniających nie więcej niż odpowiednio 5 lub 10 proc. głosów (ust. 1 pkt 2);
po trzecie - inwestor posiadający uprzednio nie mniej niż 10 proc. głosów na WZA nabył lub zbył określoną liczbę akcji, w wyniku czego jego stan posiadania zmienił się co najmniej o 2 proc. głosów (ust. 2).
Inwestor, który dzięki posiadanemu pakietowi akcji danej spółki uzyska ustawowo określoną liczbę głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, zobowiązany jest do poinformowania odpowiednich organów o zawartych transakcjach i posiadanej liczbie głosów, a w określonych sytuacjach - do uzyskania zgody organu administracji na nabycie znacznego pakietu akcji.
Zawiadomienie powinno zawierać informacje o liczbie aktualnie posiadanych akcji, ich udziale w kapitale akcyjnym (wyrażonym w procentach), liczbie głosów wynikających z posiadanych akcji oraz ich procentowym udziale w ogólnej liczbie głosów na WZA (art. 147 ust. 3).
Ustawa p.o.p.w. wprowadza wymogi informacyjne w zakresie obrotu znacznymi pakietami nie tylko dla akcji, ale także dla różnego rodzaju instrumentów finansowych, z których - albo ex lege, albo po spełnieniu dodatkowych wymogów - wynika prawo lub obowiązek nabycia akcji. Należą do nich przede wszystkim obligacje zamienne i z prawem pierwszeństwa, dające odpowiednio prawo do zamiany na akcje spółki będącej emitentem tych obligacji albo do objęcia w pierwszej kolejności emitowanych w przyszłości akcji, kwity depozytowe wystawiane przez emitenta za granicą w związku z emitowanymi przez niego w kraju papierami wartościowymi (art. 96), prawa poboru, prawa do nowych akcji (PDA) oraz różnego rodzaju instrumenty pochodne, np. opcje na akcje czy też - będące przedmiotem obrotu na polskim rynku pozagiełdowym - warranty.
W ciągu czterech dni od dnia dokonania zapisu na rachunku papierów wartościowych wynikającego z nabycia lub zbycia akcji (albo innych walorów) podmiot, który zmienił swój status prawny wobec spółki (tj. stał się posiadaczem znacznego pakietu akcji lub przeciwnie - wyszedł z grona posiadaczy takiego pakietu) jest obowiązany zawiadomić o tym fakcie Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (będącą organem sprawującym bezpośredni nadzór nad prawidłowością funkcjonowania rynku kapitałowego) oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wykonujący zadania z zakresu ochrony konsumentów oraz przeciwdziałania praktykom monopolistycznym. Powiadomienie spółki o osiągnięciu określonego ustawą progu głosów na WZA wynika z - niezależnego od powinności inwestora - obowiązku spoczywającego na spółce informowania KPWiG oraz UOKiK o transakcjach zmieniających stan posiadania znacznych pakietów akcji (art. 148).
Znacznie surowsze wymagania ustawa przewiduje dla inwestorów, którzy zamierzają nabyć akcje spółki publicznej powodujące osiągnięcie lub przekroczenie 25, 33, 50 proc. ogólnej liczby głosów na WZA. Zgodnie z przepisem art. 149 ust. 1 i 2, podmiot taki obowiązany jest nie tylko do zawiadomienia KPWiG o tym zamiarze, ale także do uzyskania zgody na to nabycie. Z ustawowych regulacji wynika, że obowiązek uzyskania zgody dotyczy nabycia akcji, jak też innych instrumentów finansowych, z których posiadania wynika prawo lub obowiązek nabycia akcji, z wyjątkiem wyłączonych expressis verbis przepisem art. 149 ust. 5 kwitów depozytowych (tzw. ADR i GDR).
Rozstrzygnięcie komisji następuje w drodze decyzji administracyjnej w ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia. Odmowa udzielenia zgody możliwa jest tylko w przypadku, gdy nabycie akcji spowodowałoby naruszenie przepisów ustawy, zagrażałoby ważnemu interesowi państwa lub gospodarki narodowej (art. 149 ust. 2 pkt 2).
Chociaż zawiadomienie o nabyciu znacznego pakietu akcji lub o wyjściu z grona akcjonariuszy posiadających taki pakiet ma walor wyłącznie informacyjny i żaden z podmiotów, do którego jest skierowane, nie ma uprawnień do zgłaszania sprzeciwu co do nabycia (z wyjątkiem oczywiście taksatywnie wymienionych w art. 149 ust. 1 pkt 2 przesłanek uzasadniających wydanie przez KPWiG decyzji odmownej) lub zbycia papierów wartościowych, to jednak zaniechanie takiego zawiadomienia skutkować może dwoma rodzajami sankcji przewidzianymi w art. 156, 167 oraz 168a p.o.p.w.
Jeżeli określony inwestor stał się posiadaczem znacznego pakietu akcji i nie powiadomił o tym wskazanych organów oraz spółki, zgodnie z dyspozycją przepisu art. 156 wykonywania prawa głosu z tych akcji jest bezskuteczne.
Bezskuteczność wykonywania prawa głosu z akcji wynikająca ze wspomnianego zaniechania zawiadomienia powoduje konieczność unieważnienia uchwały podjętej z udziałem akcjonariuszy posiadających znaczny pakiet akcji, którzy zaniechali obowiązkowego zawiadomienia o tym fakcie. Sankcja bezskuteczności swej istoty może być zastosowana tylko w wypadku nabycia akcji spółki powyżej ustawowego progu, nie znajduje natomiast zastosowania ani w wypadku zbycia akcji i wyjścia z grona posiadaczy znacznych pakietów, ani w sytuacji niedopełnienia obowiązku informacyjnego przez spółkę.
Niezależnie jednak od bezskuteczności wykonywania prawa głosu w przypadku zaniechania obowiązków informacyjnych, ich niedopełnienie skutkuje odpowiedzialnością karną określoną w przepisach art. 167 i 168a jako przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego.
Odpowiedzialności karnej za niedopełnienie obowiązków informacyjnych z art. 167 podlega zarówno inwestor, który dokonał transakcji skutkującej powstaniem obowiązku jej zgłoszenia (art. 147 ust. 1 i 4), jak i spółka publiczna, do której takie informacje dotarły od inwestora (art. 148). Natomiast niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o zamiarze nabycia oraz uzyskania zgody na nabycie akcji dających 25, 33, lub 50 proc. ogólnej liczby głosów na WZA penalizuje dodany dopiero nowelizacją ustawy z dnia 23 lipca 1998 r. (Dz.U. nr 107, poz. 669) przepis art. 168a. Powołane przepisy karne przewidują za obydwa występki karę grzywny w wysokości do 1 mln zł.
LITERATURA:
1. J. Olszewski „Prawo gospodarcze”, PWN 2000
3. Prawo Przedsiębiorcy Nr 4/01 z dnia 24.01.2001
4. http://www.dashofer.pl/sapspis.html
5. http://www.gpw.com.pl/gpw/ang/ulotki/u_akcje.htm
6. http://biznes.interia.pl/main/info.html?nid=12867&as=10