Rozw贸j po adolescencji.
Przejawy rozwoju poznawczego w doros艂o艣ci.[ Harwas- Napiera艂a, Trempa艂a- Psychologia rozwoju cz艂owieka, T.2.]
Wed艂ug Baltesa (1987):
przeci臋tny poziom ukrytych mo偶liwo艣ci rozwojowych cechuje stabilizacja a偶 do p贸藕nych lat 偶ycia,
pewne wymiary inteligencji wykazuj膮 istotne obni偶anie si臋 poziomu wydolno艣ci w wieku dojrza艂ym,
w wielu przypadkach obserwuje si臋 rozw贸j zdolno艣ci intelektualnych a偶 do p贸藕nego wieku dojrza艂ego,
wraz z wiekiem zmienia si臋 struktura u tre艣膰 cel贸w oraz zada艅 偶yciowych: nabywanie i rozwijanie szkolnego typu umiej臋tno艣ci staje si臋 mniej przystosowawcze- funkcje adaptacyjne przejmuj膮 bardziej pragmatyczne zdolno艣ci intelektualne, kt贸re 艂膮cz膮 si臋 z konieczno艣ci膮 rozwi膮zywania problem贸w zwi膮zanych z 偶yciem rodzinnym, prac膮 zawodow膮 i aktywno艣ci膮 spo艂eczn膮 cz艂owieka (to samo- krytyka koncepcji Piageta- logika formalna w doros艂o艣ci przestaje by膰 adaptacyjna- pojawia si臋 my艣lenie postformalne; zmiany w tre艣ci my艣lenia a nie w jego strukturze wyk艂ady z dydaktyki)
istot膮 rozwoju inteligencji w tym okresie jest jej indywiduacja (wiedza ekspercka, m膮dro艣膰),
obserwowany w badaniach poprzecznych i pozornie zwi膮zany z wiekiem proces obni偶ania si臋 mo偶liwo艣ci intelektualnych ma w du偶ej mierze generacyjne i 艣rodowiskowo- spo艂eczne uwarunkowania,
proces starzenia si臋 funkcji biologicznych cechuje si臋 zwi臋kszon膮 podatno艣ci膮 na zmiany o charakterze patologicznym, obni偶on膮 zdolno艣ci膮 do adaptacji do zmian 艣rodowiska, obni偶aniem si臋 maksymalnych poziom贸w wydajno艣ci tych funkcji (w tym inteligencji),
istniej膮 mo偶liwo艣ci kompensowania regresywnych zmian biologicznych- podejmowane przez doros艂ych wysi艂ki mog膮 zapewni膰 stan selektywnej optymalizacji funkcjonowania inteligencji.
Wynika z tego, 偶e rozw贸j intelektualny w doros艂o艣ci nie ma jednolitego charakteru. Cechuje si臋 wyst臋powaniem r贸偶nych tendencji rozwojowych, zar贸wno progresywnych, jak i regresywnych. Ponadto cechuje si臋 on plastyczno艣ci膮. Z powy偶szych cech Baltes stworzy艂 model selektywnej optymalizacji oraz kompensacji. Zak艂ada on mo偶liwo艣膰 pomy艣lnego starzenia si臋, dzi臋ki kompensacji w najbardziej adaptacyjnych sferach; wk艂adaniu wysi艂ku w te cele 偶yciowe, kt贸re sa mo偶liwe do zrealizowania.
Zmiany w obr臋bie osobowo艣ci cz艂owieka doros艂ego. [wyk艂ady dra Olejnika; Harwas- Napiera艂a, Trempa艂a- Psychologia rozwoju cz艂owieka, T.2.]
Osobowo艣膰 i Ja wyra偶a spos贸b, w jaki jednostka dzia艂a, do艣wiadcza, s膮dzi, my艣li i prze偶ywa, gdy przedmiotem tych aktywno艣ci jest ona sama, inni ludzie oraz 艣wiat materialny wok贸艂 niej. W okresie wczesnej doros艂o艣ci (20.-23. do 35.-40. r.偶.) zwraca si臋 uwag臋 na zmiany takie jak podtrzymywanie i dope艂nienie poczucia w艂asnej to偶samo艣ci (g艂贸wnie dzi臋ki rozwijaj膮cej si臋 zdolno艣ci zintegrowania Ja idealnego z Ja realnym i rozwi膮zaniu problemu z okresu adolescencji: to偶samo艣膰- rozproszenie r贸l), rozw贸j autonomii zwi膮zanej z niezale偶no艣ci膮 w podejmowaniu decyzji i braniem za nie odpowiedzialno艣ci oraz post臋puj膮c膮 indywiduacj臋. Podejmowanie nowych r贸l (pracownika, ma艂偶onka, rodzica) ma tutaj du偶y wp艂yw na rozwi膮zywanie problem贸w to偶samo艣ciowych; niezgodno艣膰 z kolei wyobra偶e艅 doros艂ego 偶ycia z rzeczywisto艣ci膮 mo偶e powodowa膰 kryzys w rozwoju m艂odego doros艂ego. W okresie 艣redniej doros艂o艣ci (35.-40. do 55.-60. r.偶.) wyra藕nie zaznacza si臋 plastyczno艣膰 i potencjalny charakter rozwoju. Wa偶nymi czynnikami, jakie pojawiaj膮 si臋 w tym okresie jest m.in. przekwitanie, wzrost 艣miertelno艣ci w艣r贸d r贸wnolatk贸w, uporanie si臋 z problemem „pustego gniazda” czy tzw. kryzysem 艣rodka 偶ycia. Wiek ten mo偶e by膰 okresem najwi臋kszych osi膮gni臋膰 zawodowych, ale te偶 przechodzenia na wcze艣niejsz膮 b膮d藕 terminow膮 emerytur臋. Wed艂ug Junga, w tym czasie powinna dokona膰 si臋 integracja i zr贸wnowa偶enie rozmaitych element贸w psychiki cz艂owieka, b臋d膮ca warunkiem dokonania si臋 procesu indywiduacji osobowo艣ci. Wed艂ug Eriksena, cz艂owiek ma do wyboru: rozw贸j przez dzia艂ania na rzecz oraz wspomo偶enie rozwoju przysz艂ych pokole艅, lub zatrzymanie rozwoju w艂asnego, czyli stagnacj臋 (m膮dro艣膰!). Istotnym wymiarem rozwoju osobowo艣ci cz艂owieka w wieku 艣rednim s膮 zmiany, jakim podlega perspektywa biograficzna, w kt贸rej ujmowane s膮 sytuacje, wydarzenia i dylematy 偶yciowe. Perspektywa biograficzna pozwala okre艣li膰 ich indywidualny sens ze wzgl膮du na rozw贸j cz艂owieka i bieg jego 偶ycia. Okres p贸藕nej doros艂o艣ci wie艅czy ca艂o艣膰 wcze艣niejszych zmian i pozwala dostrzec nadrz臋dny cel rozwoju (Buchler- samospe艂nienie). Zmiany w tym okresie s膮 wielokierunkowe, nast臋puje zar贸wno regres jak i progres w r贸偶nych dziedzinach 偶ycia. Szczeg贸lnie widoczna w procesie zmian jest rola samej starzej膮cej si臋 jednostki, co przejawia si臋 we wzro艣cie r贸偶nic indywidualnych dotycz膮cych ludzi starych i tym samym trudno艣ciach ustalenia og贸lnych prawid艂owo艣ci odno艣nie osobowo艣ci cz艂owieka starego. G艂贸wnym zadaniem jest przystosowanie si臋 do starzenia si臋- pozytywne rozwi膮zanie tego kryzysu (Erikson- integracja/ rozpacz) ma doprowadzi膰 jednostk臋 do przej艣cia na wy偶szy poziom rozwoju i wy艂onienia si臋 jako艣ciowo nowej formy 偶ycia psychicznego. W przeciwnym razie nast臋puje przystosowanie obronne i kompensacyjne, a nawet destrukcja osobowo艣ci (demencje!).
Podejmowanie nowych r贸l spo艂ecznych czynnikiem stymuluj膮cym rozw贸j doros艂ego cz艂owieka.
Czynniki warunkuj膮ce do艣wiadczenie „prze艂omu” (kryzysu) po艂owy 偶ycia i sposoby radzenia sobie z nimi.