Opisz, w jaki sposób będziemy kształtować pojęcia czasu i kalendarza u dziecka w młodszym wieku szkolnym.

Pojęcie czasu

Istnieją obecnie dwa typy tarcz zegarowych: okrągła ze wskazówkami oraz cyfrowa, zwykle na zegarach kwarcowych. W tym drugim przypadku na zegarze widnieją cyfry podające godziny i minuty, a niekiedy nawet i sekundy. Obliczenia zegarowe wymagają nowych umiejętności rachunkowych: zamieniania godziny na 60 minut, przekraczanie progów: dwunastkowego i sześćdziesiątkowego.

Próg dwunastkowy przekraczany jest przy obliczeniach typu: Samochód wyjechał

o 7 rano i jechał 8 godz. O której przyjechał na miejsce? W początkowym okresie konieczne jest posługiwanie się modelem tarczy zegara i pokazywanie ruchu przesuwanych wskazówek od 7 do 12 i od 12 do 3. Należy też wykonać obliczenie 7+8 = 15 i wytłumaczyć, że godz. 15 to 3 po południu.

Bardzo ważne jest też kształcenie umiejętności odwracania zagadnienia, np. samochód jechał 8 godz. I przyjechał o godz. 3 po południu; o której wyjechał?

Przekraczanie progu sześćdziesiątkowego też należy pokazać posługując się modelem zegara. Na przykład ile czasu upływa od godz. 4⁴⁷ do 6¹⁵? Przesuwamy wskazówkę z 4⁴⁷ na 5⁰⁰ (13 minut różnicy), następnie od 5⁰⁰ do 6⁰⁰ (60 minut) i od 6⁰⁰ do 6¹⁵. Można to przedstawić na grafie. Teraz wystarczy dodać te liczby: 13 + 60 + 15. Dopiero po takich bezpośrednich doświadczeniach można przejść do metod czysto rachunkowych, w szczególności rozmieniania godziny na 60 minut: 6 godz. 15 minut - 4 godz. 47 minut = 1 godz. 28 minut

Pojęcie minuty i sekundy należy kształtować w bezpośrednich doświadczeniach,

np. nauczyciel może- spoglądając na sekundnik- wystukiwać rytm sekundy. Na użytek dzieci przydatna bywa wskazówka, że wymawianie w normalnym tempie słów dwadzieścia trzy trwa około sekundy. Można zorganizować 30 sekund ciszy. Na dany sygnał dzieci w myśli odliczają 30 sekund. Gdy któreś z nich twierdzi, że upłynęło podnosi rękę do góry. Nauczyciel patrzy na sekundnik i mówi kto najbliżej trafił.

Dni tygodnia

Nazw dni tygodnia uczą się dzieci w praktyce, warto im wyjaśnić źródłosłowy tych nazw, np. poniedziałek- po niedzieli; wtorek- wtóry; środa- środek, itd.

Ważne jest uzmysłowienie dzieciom cyklicznego następstwa dni tygodnia, np. przy użyciu zegara tygodniowego ( przedstawia on obrazowo efekt, że dni tygodnia powtarzają się

w cyklu siedmiodniowym) . Przykładowe zadanie: Dzisiaj jest poniedziałek. W piątek dzieci

z klasy I idą do kina. Za ile dni dzieci pójdą do kina? Dzieci piszą odpowiedzi na ta tabliczkach

i odpowiedzi podnoszą do góry. Większość odpowiedzi jest poprawna:4, ale kilkoro dzieci ma błędy, piszą np. 3 ( te dzieci uwzględniają tylko wtorek, środę i czwartek) lub 5 ( te zaś liczą poniedziałek i piątek). Do pokonania trudności pojęciowych kryjących się za tymi błędami najlepszym środkiem jest ruch: wykorzystywanie ruch wskazówki zegara tygodniowego pomaga wyobrazić sobie upływ czasu. Nauczycielka prosi, by jeden z uczniów podszedł do tablicy posługując się modelem pokazał jak rozwiązywał zadanie. Uczeń stawia wskazówkę tak, by pokazywała poniedziałek i mówi: jest poniedziałek, a dzieci pójdą do kina w piątek. To do wtorku jest jeden dzień- dziecko przesuwa wskazówkę na wtorek- do środy dwa, do czwartku trzy, a do piątku cztery dni.

Zadanie takie należy skontrastować z podobnie brzmiącym zadaniem o innej odpowiedzi: Maciek zachorował i w poniedziałek nie przyszedł do szkoły. Chorował aż do piątku, w piątek nie było go jeszcze w szkole. Ile dni opuścił? Liczymy: poniedziałek, wtorek, Środa, czwartek, piątek. Razem 5 dni.

Dzieci z pewnością będą zakłopotane tymi odpowiedziami. Gdy liczyliśmy, za ile dni idziemy do kina, to od poniedziałku do piątku było 4 dni. Gdy liczyliśmy ile dni Maciek opuścił, wtedy od poniedziałku do piątku wypadało nam 5 dni. Jak to jest możliwe?

Tę pozorną sprzeczność trzeba im wyjaśnić. Dzieci muszą w pełni zrozumieć w czym leży różnica, gdyż inaczej będą stale popełniać błędy. Wyjaśnienie: W zadaniu o chorym Maćku liczyliśmy dni jako dni kalendarzowe, natomiast w zadaniu o pójściu do kina liczyliśmy dni jako 24- godzinne jednostki czasu ( ile czasu upływa od poniedziałku rano do piątku rano).

Kalendarz

W ramach tego tematu tradycyjnie przerabia się nazwy miesięcy, liczbę dni w poszczególnych miesiącach, pisanie i poprawne odczytywanie dat (np. „ szósty grudnia, a me

szósty grudzień").

Bardzo ważne są też obliczenia typu „ od ... do ...", które omówimy dokładniej.

Nie można się ograniczać do zadań na proste odejmowanie (np. statek wypłynął z Gdyni 6 marca wieczorem i dopłynął do Nowego Yorku 19 marca wieczorem. Ile dni płynął? Odpowiedź: 19-6=13). Trzeba też dać zadanie, w którym oba skrajne dni są włączone ( wówczas do różnicy trzeba dodać 1), a także takie, w których oba skrajne dni są wyłączone. Te trzy różne typy zagadnień muszą być zestawione razem, aby dzieci jasno widziały różnicę między nimi.

Oto przykład jednego zadania, w którym występują wszystkie trzy interpretacje. Dzieci wyjechały na kolonię do Rabki 11 czerwca wieczorem. Przyjechały 12 czerwca rano. Wyjechały z kolonii 25 czerwca wieczorem i wróciły do domu 26 czerwca rano. Ile nocy spędziły w Rabce? Odpowiedź: 13 ( można liczyć: 25 - 12 = 13). Ile nocy nie było ich w domu? Odpowiedź: 25 -11 = 15. Ile obiadów zjadły na koloniach? Odpowiedź: 14 ( można liczyć: 12 VI rano do 25 VI rano było 13 obiadów, dochodzi jeszcze jeden obiad w dniu wyjazdu).

Streszczając powyższe wywody, można rzec, że dzieci były w Rabce od 12 VI do 25 VI (włącznie), noclegi oblicza się zgodnie ze wzorem 25 - 12, a obiady - zgodnie ze wzorem 25 -12+1. Można też inaczej postawić sprawę: Dzieci nie było w domu od 12 VI do 26 VI. Noclegi poza domem liczy się zgodnie ze wzorem 26 - 12, obiady poza domem - zgodnie ze wzorem 26 - 12 -1 ( oba skrajne dni są tu wyłączone).

W pewnej liczbie zadań szkolnych powinno występować przekraczanie progu miesięcznego (np. ile jest dni od 25 I do 4 II).

Zadania dotyczące obliczeń „ od ... do ..." można podzielić na trzy grupy. Typ I: dany jest dzień początkowy i odstęp czasu, znaleźć dzień końcowy. Typ II: dany dzień początkowy i dzień końcowy, obliczyć ile dni upłynęło. Typ III: dany odstęp czasu i dzień końcowy, znaleźć dzień początkowy.

Podsumowanie:

Najpierw wprowadzamy dziecku plan tygodniowy.

Pon.	Wt.	Śr.	Cz.	Pt.	Sob.	Niedz.
Tu dziecko	pisze	co robi	w danym	dniu

Następnie wprowadzamy diagram kołowy podzielony na 12 miesięcy, wewnątrz, w każdej części dziecko wpisuje co mu się kojarzy z danym miesiącem np. grudzień - Mikołaj, czerwiec - koniec roku szkolnego.

Gdy wprowadzamy pory roku rysujemy znów koło zaznaczamy na nim 4 punkty w równych odstępach i zaznaczamy zimę, wiosnę, lato i jesień. Zimę traktujemy jako pierwszą porę roku i tłumaczymy, że zaczyna się 21.12, później drugą porę roku - wiosnę 22.03., trzecią lato 23.06. i ostatnią jesień 22.09.

---