ĆWICZENIE 6
BUDOWA ORGANIZMÓW ROŚLINNYCH
Z UWZGLĘDNIENIEM WPŁYWU
CZYNNIKÓW ŚRODOWISKOWYCH
BUDOWA TKANKOWA ROŚLIN
Zagadnienia szczegółowe:
pojęcie tkanki roślinnej; budowa i funkcje tkanek: tkanka merystematyczna (merystemy pierwotne i wtórne, merystemy wierzchołkowe, wstawkowe, merystemy boczne: kambium i fellogen), skórka (kutyna, włoski, aparaty szparkowe), miękisz (m. zasadniczy, m. asymilacyjny, m. spichrzowy), tkanka korkowa czyli peryderma (korek, felogen, przetchlinki, kora), tkanka przewodząca (drewno pierwotne i wtórne, łyko pierwotne i wtórne, wiązka łyko-drzewna: otwarta i zamknięta), tkanka wzmacniająca (kolenchyma, sklerenchyma); dokładna budowa liścia: nagonasiennych (igła sosny), jednoliściennych i dwuliściennych; budowa pierwotna i wtórna korzenia i łodygi (kora pierwotna, walec osiowy, słoje przyrostu rocznego);
MORFOLOGIA GRZYBÓW I ROŚLIN
Zagadnienia szczegółowe
grzyby -ogólna charakterystyka i podział systematyczny; budowa komórki i plechy; sposób życia, występowanie; rdza źdźbłowa - cykl życiowy; znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka; substancje biologicznie czynne produkowane przez grzyby; porosty czyli grzyby lichenizujące - charakterystyka, budowa plechy porostowej i jej typy morfologiczne; porosty jako bioindykatory zanieczyszczeń powietrza - skala porostowa; mszaki - krótka charakterystyka; rośliny wyższe -morfologia pędu, ułożenie liści nago- i okrytonasiennych, długopędy i krótkopędy; pierścienie przyrostów rocznych - geneza i znaczenie; morfologia i funkcje korzenia, system palowy i wiązkowy.
Literatura zalecana:
Solomon, Berg, Martin, Villee. Biologia, MULTICO Oficyna Wydawnicza, W-wa 1996,
str. 558-560 (porosty), 680-728 (tkanki i organy roślinne).
Pałczyński A., Podbielkowski Z., Polakowski B.: Botanika. PWN, Warszawa 1994,
str. 82-110 (tkanki), 112-171 (morfologia pędu, liści, korzenia) i 291-295, 297-301 (mchy), 319-323 (rośliny iglaste).
ZADANIA
Budowa tkankowa roślin
Zadanie 1. Merystem wierzchołkowy, na przykładzie stożka wzrostu łodygi bobu - przekrój
podłużny.
Wykonać rysunek i zaznaczyć: merystem wierzchołkowy, zawiązki liści, zawiązki pączków bocznych, liście okrywające stożek wzrostu.
Zadanie 2. Tkanka przewodząca, na przykładzie łodygi dyni.
Wykonać rysunek zaznaczając: komórki drewna, łyka i kambium (miazgę twórczą), oraz wiązki przewodzące (w przypadku przekroju przez łodygę, także: epidermę, korę pierwotną z kolenchymą i miękiszem, i walec osiowy). Zwrócić uwagę na różnice między komórkami drewna i wyjaśnić ich znaczenie funkcjonalne.
Zadanie 3. Tkanka wzmacniająca - sklerenchyma (włókna) w łodydze lnu.
Zidentyfikować podstawowe elementy budowy łodygi (patrz zad. 2). Odszukać włókna sklerenchymy (w warstwie łyka) i zwrócić uwagę na grubość ich ścian komórkowych. Wykonać i opisać 2 rysunki: przekrój przez łodygę i włókna sklerenchymy.
Zadanie 4. Tkanka korkowa, przetchlinka w perydermie, na przykładzie bzu.
Wykonać rysunek zaznaczając: warstwy felogenu, komórki korka tworzące perydermę i przetchlinkę w perydermie.
Jaką funkcję pełnią przetchlinki ? (porównać z aparatami szparkowymi).
Zadanie 5. Epiderma z włoskami rozgałęzionymi (kutnerowatymi), na przykładzie liścia
dziewanny.
Wykonać i opisać rysunek włoska kutnerowatego wraz z widocznymi fragmentami blaszki liściowej.
Jakie znaczenie przystosowawcze ma kutner utworzony z gęsto rozmieszczonych na liściu włosków?
Zadanie 7. Liść rośliny nagozalążkowej na przykładzie igły sosny.
Wykonać rysunek przekroju poprzecznego igły sosny zaznaczając: skórkę, hypodermę, aparaty szparkowe (w zagłębieniach) z komorami powietrznymi, miękisz asymilacyjny z przewodami żywicznymi, walec osiowy z dwoma wiązkami przewodzącymi (rozpoznać komórki drewna i łyka) i położoną między wiązkami tkankę transfuzyjną.
Jakie elementy budowy liścia sosny decydują o jego charakterze kseromorficznym, czyli o przystosowaniu do oszczędnej gospodarki wodą ?
Zadanie 8. Liść rośliny okrytozalążkowej dwuliściennej na przykładzie liścia jabłoni - przekrój poprzeczny przez blaszkę liściową z ogonkiem
Wykonać rysunek liścia zaznaczając: skórkę z aparatami szparkowymi, miękisz asymilacyjny (palisadowy i gąbczasty) i wiązkę przewodzącą otoczoną tkanką wzmacniającą. Porównać budowę skórki po obu stronach blaszki. Powiązać obserwowane struktury z poznanymi funkcjami liścia.
Zadnie 9. Liść rośliny okrytozalążkowej jednoliściennej na przykładzie liścia moczarki kanadyjskiej i kosaćca (irysa).
Wykonać preparat przyżyciowy liścia moczarki w kropli wody i narysować zaobserwowane tkanki.
Wykonać rysunek liścia kosaćca (irysa) zaznaczając: skórkę z aparatami szparkowymi, miękisz asymilacyjny, wiązki przewodzące, tkankę wzmacniającą.
Porównać budowę tkankową liści roślin nagozalążkowych i okrytozalążkowych. Jaki jest mechanizm funkcjonowania aparatów szparkowych?
Morfologia grzybów i roślin
Zadanie 1. Morfologia grzybów pleśniowych.
Wykonać preparaty przyżyciowe z pleśni porastających różnorodne podłoża (resztki pokarmu, drewno) i obserwować pod binokularem lub mikroskopem. Obejrzeć również preparaty utrwalone pleśniaka (Mucor sp.) i kropidlaka (Aspergillus sp.).
Zwrócić uwagę na strzępki wegetatywne, strzępki zarodnionośne, zarodnie i zarodniki. Wykonać rysunki.
Zadanie 2. Rdza źdźbłowa (Puccinia graminis).
Wykonać rysunek spod mikroskopu rozróżniając:
tkanki budujące liść rośliny żywicielskiej (berberysu lub rośliny zbożowej) oraz
grzybnię i zarodniki grzyba (zarodniki ognikowe, rdzawnikowe i przetrwalnikowe )
Zadanie 3. Budowa wewnętrzna plechy porostu- przekrój poprzeczny.
Wykonać rysunek spod mikroskopu zaznaczając część korową i rdzeniową plechy, oraz strzępki grzybni i gonidia glonowe.
Na podstawie obserwowanej budowy plechy porostowej spróbuj wyjaśnić, dlaczego jest ona wyjątkowo wrażliwa na zanieczyszczenia powietrza.
Zadanie 4. Morfologia plech porostowych. Skala porostowa.
Określ typ morfologiczny plechy (skorupiasta, listkowata, krzaczkowata) prezentowanych na ćwiczeniach gatunków porostów. Na podstawie skali porostowej podaj zakres stężeń SO2, na jaki wskazywałyby one w przyrodzie..
Zadanie 5. Morfologia roślin niższych, na przykładzie mchów.
Narysować pokrój rośliny zaznaczając zróżnicowanie na łodyżkę, listki i chwytniki. Wykonać preparat mikroskopowy z listka mchu i zrobić rysunek. Zwrócić uwagę na grubość blaszki liściowej i ścian komórkowych. Porównać z poznaną wcześniej budową liścia roślin wyższych.
Zadanie 6. Morfologia pędu roślin nagozalążkowych.
Obejrzeć gałązki różnych gatunków drzew iglastych zwracając uwagę na wygląd szyszek i igieł, oraz sposób ich rozmieszczenia na pędzie. Zrobić rysunki i porównać.
Zadania 7. Morfologia pędu roślin okrytozalążkowych.
Obejrzeć łodygi różnych gatunków drzew. Wykonać rysunki zaznaczając: pączki (kwiatowe, liściowe), blizny liściowe, węzły, międzywęźla, długopędy i krótkopędy i przetchlinki.
Zadanie 8. Morfologia liści
Scharakteryzować morfologię oglądanych okazów liści korzystając ze schematów zamieszczonych w Instrukcji.
Zadanie 9. Obserwacja zmian w liściach spowodowanych działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych:
chlorozy (żółte plamy na liściach spowodowane rozkładem chlorofilu lub zahamowaniem jego syntezy, wywoływane m. in. przez zanieczyszczenia S02, N0x lub 03),
nekrozy (obumieranie komórek liścia wywoływane m. in. przez wysokie stężenia zanieczyszczeń powietrza lub mikroorganizmy chorobotwórcze),
zniekształcenia liści wywołane opadem pyłów przemysłowych,
ubytki spowodowane poparzeniem kwaśnymi deszczami lub żerem szkodników owadzich.
Wykonać rysunki wszystkich obserwowanych typów uszkodzeń.
Zadanie 10. Łodyga zdrewniała - obserwacja pierścieni przyrostów rocznych.
Obejrzeć przekrój poprzeczny przez zdrewniałą łodygę (pień). Wyróżnić poznane elementy budowy łodygi. Wykonać rysunek. Jak powstają i o czym świadczą pierścienie przyrostów rocznych ?
Zadanie 11. Korzeń - zróżnicowanie form i funkcji.
Obejrzeć korzenie wybranych roślin. Jakie systemy korzeniowe one tworzą i jakie pełnią funkcje ? Sporządzić preparat mikroskopowy włośników. Wykonać rysunki.