Ochrona środowiska - działalność mająca na celu ochronę elementów otoczenia przed niekorzystnym wpływem działalności człowieka; promowanie racjonalnych działań człowieka dla zachowania jego otoczenia przyrodniczego w stopniu możliwie mało zmienionym.
Kształtowanie środowiska - świadome i planowe zmiany w środowisku przyrodniczym, zmierzające do gospodarczego wyk. ekosystemów ( dla celów np. rolniczych, turystycznych) lub przywracanie ekologicznej funkcji ekosystemów i krajobrazów (rewaloryzacja, denaturalizacja).
Środowisko przyrodnicze - elementy nieożywione i ożywione, także powstałe w wyniku działalności człowieka, występujące na określonym obszarze oraz ich wzajemne oddziaływania i zależności. Najczęściej odnosimy to do środowiska ludzi.
Ekologia daje podstawy teoretyczne dla praktycznej działalności na rzecz prawidłowej działalności człowieka w przyrodzie.
Powszechne używanie słów „eko” wywiera pozytywny wpływ na rzecz zrozumienia związku człowieka z jego środowiskiem przyrodniczym.
Turystyka i rekreacja wprowadza antropogeniczne zakłócenia środowiska przyrodniczego. Istotne jest nabranie odporności środowiska na użytkowanie turystyczne.
Związek turystyki z zagadnieniami ekologicznymi:
promowanie terenów atrakcyjnych przyrodniczo
środowisko miejscem wypoczynku i rekreacji
znaczenie walorów przyrodniczych dla zdrowia
świadomość społeczna (ekologiczna) uczestników ruchu turystycznego
zagospodarowanie turystyczne zgodne z wymogami przyrody
Relacje między elementami turystyki i przyrody zachodzą najczęściej na poziome krajobrazowym.
Krajobraz stanowi syntezę postrzeganej przestrzeni (elementów) w postaci:
trwałej (ukształtowanie terenu)
półtrwałej ( zmienia się w cyklu rocznym, sezonowo np. ulistnienie lasów)
nietrwałej
Cechy krajobrazu :
struktura
funkcjonowanie
przemiany
Struktura krajobrazu ma układ zbudowany z geo-komponentów oraz układ złożony z mniejszych, jeszcze mniejszych elementów.
Komponenty krajobrazowe (geokomponenty) to elementarne części składowe systemu przyrody np. skała, rzeźba terenu, gleba, powietrze, woda, roślinność, zwierzęta..
Funkcjonowanie krajobrazu (dynamika) to całokształt powiązań pionowych (geokomponentów) i poziomych (elementów - jednostek terytorialnych) realizowany przez wymianę energii, materii i informacji.
Funkcjonowanie układów przyrodniczych charakteryzuje się:
kierunkiem zmian (tendencją)
lokalnymi fluktuacjami w stosunku do tendencji
rytmem zmian
Przemiany krajobrazu (ewolucja) - zmiany w krajobrazie w zakresie przyrodniczym i antropogenicznym zachodzące w czasie. Są to zmiany nieodwracalne a więc nie okresowe, sezonowe.
W konsekwencji krajobraz:
zajmuje pewien wycinek przestrzeni
charakteryzuje się określoną fizjonomią, którą można przedstawić na rysunku, topografii
jest systemem dynamicznym w sposobie funkcjonowania zależnym od naboru jego części składowych
podlega ewolucji czyli ma swoją historię
Typy krajobrazu:
pierwotny
naturalny
kulturowy
zdewastowany
Krajobraz pierwotny - zachowany jest tylko na niektórych obszarach odznacza się zachowaniem nienaruszonej przez człowieka równowagi biologicznej (dżungla amazońska, puszcza białowieska)
Krajobraz naturalny - występuje na obszarach pozostających pod wpływem działalności człowieka która nie spowodowała istotnych zmian naruszających zdolność do samoregulacji odznacza się brakiem elementów przestrzennych wprowa dzonych przez człowieka. (Puszcza Borecka)
Krajobraz kulturowy - najczęściej spotykany jest tam gdzie użytkuje je człowiek, występuje tu naruszenie naturalnej zdolności do samoregulacji. Człowiek stosuje odpowiednie zabiegi dla utrzymania odpowiedniego dla swych potrzeb krajobrazu. (Teczyn k. Rzeszowa)
Krajobraz zdewastowany - występuje na obszarze silnie zainwestowanych w wyniku rozwoju przemysłu i urbanizacji, działalność człowieka doprowadziła do zniszczenia naturalnego układu warunków, dominującą rolę spełniają elementy antropogeniczne. ( Barycz - wysypisko śmieci)
Biomy- duże jednostki biocentryczne (skupiające szatę roślinną i świat zwierzęcy o podobnym charakterze o zbliżonym klimacie ale mogące różnić się istotnie położeniem geograficznym.
Tundra - najbardziej na północ położona formacja roślinna (od 60N - 80N) nad kołem podbiegunowym; temperatura zawsze poniżej +10C; niewielkie opady; trawy, turzyce, mchy, porosty, drobne krzewinki.
Tajga - 45-75N; długa ostra zima (6-8 miesięcy, sezon wegetacyjny<120 dni); nieiwlkie drzewa (10-15m) ; uboga warstwa runa; jednorodność - głównie drzewa iglaste; mała aktywność gleb.
Las liściasty klimatu umiarkowanego - niemal wyłącznie półkula płn, powyżej 35 równoleżnika; znaczne opady w ciągu lata, umiarkowanie mroźne zimy
Step (traworośla) - step sterfy umiarkowanej wystepuje na średnich szerokościach geograficznych; małe opady roczne (250-450 mm) lato suche gorące, zima dość mroźna i śnieżna; klimat kontynentalny suchy, uniemożliwiający rozwój drzew; główny składnik stepu to trawy
Pustynie i półpustynie - ok. 30S i 30N; całoroczny deficyt wody, niewielkie opady są nieprzewidywalne; rośliny i zwierzęta o specjalnych przystosowaniach do deficytu wody (np. kaktusy, wilczomlecze); często najwyższa temperatura na kuli ziemskiej
Sawanna - 5-25 S i N ; roślinność trawiasta do 4 m z pojedynczymi drzewami; lasy „galeriowe” wzdłuż cieków wodnych; temperatura podobna jak w lesie deszczowym
Tropikalny las deszczowy - ok. 5 S i 5N; najbogatszy w gatunki biom na ziemi; piętrowa struktura:
najwyższa warstwa - pojedyncze drzewa (60-80m wysokości)
warstwa zwartych koron drzew (20-30m)
pojedyncze drzewa i krzewy
Ekologia stosowana (praktyczna) - wykorzystanie zasad ekologii w ochronie przyrody, ochronie i kształtowaniu środowiska
Sozologia - jeden z działów ekologii stosowanej - nauka o czynnej ochronie środowiska, o zmianach wynikających z rozwoju cywilizacji oraz sposobach zapobiegania im i łagodzenia ich skutków m.in. dla zapewnienia ciągłości użytkowania zasobów przyrody.
Podstawowe zakresy zainteresowań sozologii:
przyczyny i następstwa niekorzystnych zmian w strukturze i funkcjonowaniu
problemy ochrony przyrody i jej zasobów
przyczyny i skutki przemian zachodzących na skutek antropogenicznych procesów
sposoby zapobiegania degradacji środowiska
Sozotechnika - nauka o praktycznych (technicznych) sposobach przeciwdziałania degradacji środowiska i jego rekultywacji.
Inżynieria ekologiczna - działalność naukowa i techniczna, dostosowująca oraz tworząca warunki niezbędne do życia człowieka, zwierząt, roślin.
Podstawowe problemy ekologiczne świata:
wzrost temperatury na kuli ziemskiej, przyczyną jest człowiek, gazy potęgujące efekt cieplarniany, skutek to topnienie lodowców, zagrożenie dla ludzi i zwierząt np. niedźwiedzie polarne, wzrost zjawisk ekstremalnych jak huragany, powodzie, susze.
zanikanie okrywy leśnej zwłaszcza lasów tropikalnych (tlen, rośliny zwierzęta, lasy te są trudne do dobudowy)
utrata gruntów rolniczych wskutek wyjałowienia, erozji gleb, zasolenia
pustynnienie gruntów - oznacza degradację gleb na obszarach suchych, półsuchych, półwilgotnych spowodowane różnymi czynnikami np. zmianami klimatycznymi i działalnością człowieka. W niewielu miejscach proces pustynnienia zachodzi w sposób spektakularny np. wydmy zasypują domy, znacznie częściej na obszarach półsuchych obserwujemy ubożenie roślinności, zanikanie wód powierzchniowych i podziemnych, pojawienie się płatów nagiego gruntu. Największy problem zw. z pustynnieniem to brak dostępu do wody słodkiej do celów spożywczych, rolniczych oraz zmniejszenie produkcji rolniczej.
dziura ozonowa - jest to zjawisko zmniejszania się stężenia ozonu w stratosferze atmosfery ziemskiej wywołane głównie emitowaniem przez człowieka freonu do atmosfery który ma właściwości rozkładające ozon. Ozon stratosferyczny pochłania część promieniowania ultrafioletowego docierającego do ziemi ze Słońca. Promieniowanie UV jest szkodliwe dla organizmów żywych, ponieważ uszkadza komórki oraz materiał genetyczny komórek. U ludzi i zwierząt może wywoływać zmiany nowotworowe.
Zniszczenie nawet 1% ozonu w stratosferze może spowodować znaczny wzrost promieniowania UV i mieć tragiczne skutki dla całej ziemi. Ponad 2/3 przebadanych roślin jest wrażliwa na UV, są to głównie zboża. Bardzo wrażliwy na promieniowanie UV jest plankton. Zmniejszenie jego ilości ma wpływ na dalsze ogniwa łańcucha troficznego głównie ryb, których liczebność spada.
Zanieczyszczenie środowiska - degradacja - wprowadzenie do powietrza, wody, gruntu substancji stałych ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i takim składzie że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę lub wodę
zanieczyszczenie powietrza - występowanie w atmosferze różnych substancji w takiej koncentracji i przez tak długi czas, że prowadzi do szkodliwych konsekwencji dla zdrowia lub samopoczucia ludzi, dla organizmów żywych albo obiektów nieożywionych np. korozja. Główne zanieczyszczenia powietrza: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenki węgla, ozon troposferyczny, ołów, metale ciężkie, pyły. Źródłami zanieczyszczenia powietrza są: przemysł rafineryjny, transport, pożary lasów, produkcja energii, środki ochrony roślin, hutnictwo, przemysł chemiczny, przemysł materiałów budowlanych.
smog - koncentracja spalin i pyłów w atmosferze przeważnie and dużymi aglomeracjami. Skutki smogu :gorsze samopoczucie, niższy poziom zdrowia mieszkańców, alergie, astma, niszczenie elewacji budynków, pomników itp. Miasta borykające się z tym problemem to Tokio, Ateny, Los Angeles, Londyn.
Kwaśne deszcze - opady o niskich zawartościach Ph (rzędu 3-5), są spowodowane emisją do atmosfery głównie tlenków siarki i azotu. W kontakcie z wodą tworzą silne kwasy - kwas siarkowy lub azotowy. Występują głównie w rejonie silnie zurbanizowanym ale daleki zasięg emisji może powodować kwaśne deszcze daleko poza źródłami zanieczyszczenia powietrza. Mają bardzo negatywny wpływ na środowisko powodując m.in. niszczenie budynków, lasów (Karkonosze) oraz zakwaszanie gleby.
zanieczyszczenia wody - zmiany cech fizycznych, chemicznych i biologicznych uniemożliwiające wykorzystanie wód do celów pitnych lub gospodarczych. Główne zanieczyszczenia wód to pestycydy, węglowodory, fenole, metale ciężkie.
zanieczyszczenia gleby - zmiana cech gleby uniemożliwiająca jej normalne użytkowanie. Główne zanieczyszczenia gleby to metale ciężkie i nawozy sztuczne.
skażenia promieniotwórcze - skażenie wody, gleby lub powietrza substancjami promieniotwórczymi np. uranem powstałe przeważnie podczas awarii elektrowni jądrowej, wybuchu bomby atomowej itp. Zanieczyszczenia promieniowaniem niejonizującym - promieniowaie falowe (elektromagnetyczne) np. światło, podczerwień, mikrofale, fale radiowe
Zanieczyszczenie hałasem - spowodowane duża emisją hałasu przez urządzenia mechaniczne np. samoloty, samochody itp. typowe dla środowiska miejskiego.
Ochrona przyrody
Początki ochrony przyrody w Polsce sięgają czasów Bolesława Chrobrego (ok967-1025r.) który wyda prawa chroniące bobry. W XII w. Bolesław Kędzierzawy (mazowiecki) ograniczył polowania na tury. Władysław Jagiełło w 1423r wydał prawa ograniczające polowanie na dzikie konie, tury, żubry, łosie, cisy.
Nowoczesna idea ochrony przyrody ukształtowała się w połowie XIX w. Podczas zaboru austriackiego obowiązywał zakaz łapania zwierząt alpejskich jak świstaki, dzikie kozy, ścinania limb.
1886r - pierwszy rezerwat przyrody „Pamiątka Pieniacka”
1919r - Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody
1928r - Liga ochrony Przyrody
10 maja 1934 - ustwa sejmu RP o ochronie przyrody
W okresie międzywojennym powstał Białowieski PN
Ochrona przyrody polega na: ( ustawa z 2004r) zachowaniu i zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:
dziko występujących roślin, zwierząt, grzybów
roślin, zwierząt, grzybów objętych ochroną gatunkową
zwierząt prowadzący wędrowny tryb życia
siedlisk przyrodniczych
siedlisk zagrożonych wyginięciem rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt, grzybów
tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt
zieleni w miastach i wsiach
krajobrazu
zadrzewień
Cele ochrony przyrody są realizowane przez:
uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa; w planach przestrzennego zagospodarowania na różnych szczeblach oraz w działalności gospodarczej
obejmowanie zasobów, tworów, składników przyrody formami ochrony przyrody
prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej
prowadzenie badań naukowych nad problemami zw. z ochroną przyrody
Formy ochrony przyrody:
parki narodowe
rezerwaty przyrody
parki krajobrazowe
obszary chronionego krajobrazu
obszary Natura 2000
pomniki przyrody
stanowiska dokumentacyjne
użytki ekologiczne
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
ochrona gatunkowa roślin, zwierząt, grzybów
Park Narodwy obejmuje obszary wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi o powierzchni nie mniejszej niż 1000ha na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Na obszarach granicznych z PN wyznacza się otulinę PN.
Otulina to strefa ochronna granicząca z formą ochrony przyrody.
3 strefy Parków Narodowych:
1) ochrony ścisłej
2) ochrony częściowej
3) otulinę
Pierwszy i najstarszy Park Narodowy to yellow stone w USA o powierzchni 8980km2.