Technologia Żywności:

Gałązkiewicz Katarzyna

Garus Natalia

Wykład 5

Szkodliwa substancja( substancja toksyczna)- substancja chemiczna powodująca szkodliwe efekty w organizmach żywych. Może mieć postać gazu, cieczy lub ciała stałego.

Efekty działania substancji chemicznych dzieli się na miejscowe, układowe i odległe (działanie kancerogenne, teratogenne). Mogą one występować w następujących miejscach:

- wchłaniania: skóra, oczy, błony śluzowe nosa, płuca, przewód pokarmowy

- przemian: wątroba, płuca, nerki, przewód pokarmowy

- kumulacji: nerki, ośrodkowy układ nerwowy, wątroba

- wydalania: wątroba, przewód pokarmowy, nerki, pęcherz moczowy

- w narządach o szczególnej wrażliwości: gonady, układ nerwowy

Retencję par związków organicznych w płucach jako część dawki substancji, która pozostaje w organizmie przez pewien czas po zakończeniu narażenia przedstawiono w tabeli 1.

Tab. 1

Nazwa związku	Retencja [%]
Anilina	90
Benzen	50-60
Chlorek metylenu	30
Tetrachloroetylen	60
Etylobenzen	60
Fenol	70
Furfural	80
n-Heksan	5-33
Ksylen	65-85
Metyloetyloketon	50
Alkohol metylowy	60
Nitrobenzen	80
Styren	60-70
Toluen	50-60
Trichloroetylen	60
Disiarczek węgla	35-50

Źródło: „Bezpieczeństwo pracy i ergonomia tom 1”; redaktor naukowy prof. dr hab. med. Danuta Koradecka;

Centralny Instytut Ochrony Pracy; Warszawa 1997 r., str. 201

Wchłanianie substancji toksycznych zachodzi przede wszystkim przez drogi oddechowe, skórę i z przewodu pokarmowego. Pyły o wielkości 50 μm osadzają się w jamie nosowej i tchawicy, do oskrzelików przechodzą pyły o wielkości ok. 10-20 μm, natomiast do pęcherzyków płucnych docierają ziarna o średnicy poniżej 5 μm, które jeżeli są nierozpuszczalne to tam pozostają do końca życia, ewentualnie wędrują do węzłów chłonnych. Nazywane są one frakcją respilabilną.

W tabeli 2 przedstawiono porównanie wchłaniania różnych substancji przez płuca i skórę.

Tab.2.

Związek	Szybkość wchłaniania przez skórę mg/(cm^2∙h)	NDS mg/m^3	Ilość wchłaniana dziennie, mg
						płuca	skóra
						A	B	C
Anilina	0,64	5	36	72	1152
Benzen	0,70	10	48	79	1264
Disiarczek węgla	0,89	18	72	100	1600
Etylobenzen	0,53	100	480	60	960
n-Heksan	0,31	100	240	35	560
m-Ksylen	0,53	100	680	60	960
Alkohol metylowy	2,02	100	480	227	3632
Styren	0,52	50	280	59	944
Toluen	0,69	100	480	78	1248
Truchloroetylen	0,27	50	240	30	480

Źródło: „Bezpieczeństwo pracy i ergonomia tom 1”; redaktor naukowy prof. dr hab. med. Danuta Koradecka;

Centralny Instytut Ochrony Pracy; Warszawa 1997 r., str. 204

1. wentylacja płuc wynosząca 8 m³ w ciągu 8 godzin pracy

2. kontakt jednej dłoni (450 cm²) w ciągu 15 min dziennie

3. kontakt dwóch dłoni (900 cm²) w ciągu 2 godzin dziennie

Kategorie pyłów:

1. Pył o działaniu drażniącym- najczęściej pochodzenia mineralnego.

Bezpośrednią konsekwencją kontaktu z takimi substancjami są stany zapalne skóry i błon

śluzowych ( w tym spojówek). Najważniejsze substancje pierwotnie drażniące to zasady,

kwasy, rozpuszczalniki organiczne, mydła i środki piorące.

2. Pył o działaniu alergizującym- na ogół pochodzenia organicznego.

Chorobą uczuleniową skóry jest wyprysk kontaktowy uczuleniowy, który powodują

np. aminy aromatyczne, olejki eteryczne, wyroby gumowe.

3. Pył o działaniu pylicotwórczym - powodują go krzemionka, szczególnie krzemionka

krystaliczna, azbest.

4. Pył o działaniu trującym.

Akumulacja pyłów w organizmie:

A= RWCT

gdzie: A- akumulacja [mg]

R- retencja [0-1]

W- wentylacja [m³/h lub l/min]

T- czas ekspozycji [h]

Im większy wysiłek i większa wentylacja płuc tym akumulacja pyłu większa.

Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń, które służą jako kryteria oceny warunków pracy oraz podstawa do prowadzenia działalności profilaktycznej.

Najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS)- średnie ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne stężenia chwilowe (NDSCh)- jako wartości średnie, które nie powinny spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w stanie zdrowie jego przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymują się w środowisku pracy nie dłużej niż 30 min w czasie zmiany roboczej.

Najwyższe dopuszczalne stężenia progowe (NDSP)- ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie mogą być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie.

Oprócz wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w praktyce powszechnie stosuje się wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym (DSB), czyli średnich stężeń substancji chemicznej lub jej metabolitów w materiale biologicznym, takim jak krem, mocz lub inne tkanki.

Tab.3. Wartości dopuszczalne dotyczące narażania zawodowego wg Dyrektywy 91/322/EWG z 29 maja 1991 r.

EINECS	CAS	Nazwa czynnika	Dopuszczalne wartości
						mg/m^3	ppm
2 001 933	54-11-5	Nikotyna	0,5	-
2 006 596	67-56-1	Alkohol metylowy	260	200
2 027 160	98-95-3	Nitrobenzen	5	1
2 046 969	124-38-9	Ditlenek węgla	9000	5000

Źródło: „Bezpieczeństwo pracy i ergonomia tom 1”; redaktor naukowy prof. dr hab. med. Danuta Koradecka;

Centralny Instytut Ochrony Pracy; Warszawa 1997 r., str. 216

EINECS: European Inventory of Existing Chemical Substances

CAS: Chemical Abstracts Service Registry Number

Metody pomiaru stężenia pyłów można podzielić na:

1. metody wagowe, za pomocą których określa się masę cząstek pyłu zawartego w jednostce objętości powietrza, mg/m³

2. metody liczbowe, za pomocą których określa się liczbę cząstek pyłu zawartych w jednostce objętości powietrza, liczba cząstek/ cm³

---