Poezja Władysława Broniewskiego.
„Rewolucyjny romantyk”, bo łączy w swojej poezji patos rewolucji ii poetykę romantyczną, szczególnie model poezji tyrtejskiej, nawołującej do walki. Utwory jego to często wiersze - apele, przepełnione obrazowymi przenośniami jak „harfa z żył” itp., pełne dynamiki i emocji.
Często używał konwencji pieśni i hymnu, jego utwory są bardzo komunikatywne, buntownicze i gniewne.
Tematycznie mieści się w nurcie poezji społecznej, w misji poety widzi powołanie trybuna ludowego, walczącego o sprawy proletariatu. Nie był to jednak poeta ideologii komunizmu.
Tomiki:
*”Wiatraki” i „Trzy salwy” 1925
*”Dymy nad miastem” 1927
*”Komuna Paryska” 1929
*”Troska i pieśń” 1932
*”Krzyk ostateczny” 1938
*”Bagnet na broń” 1943
*”Drzewo rozpaczające” 1945
*”Nadzieja” 1951.
Na początku roku 1925 ukazał się pierwszy tomik poezji Broniewskiego, zatytułowany "Wiatraki". Trzy salwy uznano za manifest polskij poezji proletariackiej nie tylko ze względy na temat i postawę ideologiczną, lecz również dobór środków wyrazu. Rok 1925 był także czasem pogłebiania się związków Broniewskiego z zespołem "Skamandra".
Następny zbiorek "Dymy nad miastem", 1926, przynosi krystalizację ideowo-artystyczną przekonań poety. Wzrasta ilość tekstów o tematyce politycznej i społecznej. W tomiku znalazło się wiele utworów o wyrazistej aktualności: reakcja na egzekucję Botwina, Kniewskiego, Rutkowskiego i Hibnera był wiersz Na śmierć rewolucjonisty, na śmierć Żeromskiego - wiersz "Róża", na przewrót majowy - wiersz Do towarzyszy broni. Ten ostatni utwór ma interesującą historię i ściśle się wiąże z biografią autora.
Lata trzydzieste przyniosły poważne zmiany polityczne, które odbiły się również w twórczości i działalności Broniewskiego. Nastroje katastroficzne oraz próby wyzwolenia się spod presji owych nastrojów to motywy przewodnie ostatniego przed wojną tomiku, wydanego w 1939 roku Krzyku ostatecznego. Zbiorek - obok aktualnych utworów politycznych - przyniósł wzmocnienie ogólnej tonacji patriotycznej, związanej głównie z tematem ziemi ojczystej, Miasto rodzinne i Mój pogrzeb. W tomiku mieszczą się także grotesowe i autoironiczne, Poeta i trzeźwi, Bar "Pod zdechłym psem", które , jak się wydaje, były próbą rozładowania narastających nastrojów depresyjnych.
Okres wojenny przyniósł dwa zbiorki poetyckie: Bagnet na broń oraz Drzewo rozpaczające. W pierwszym dominowała liryka o temacie "żołnierskim", apelująca do uczuć patriotycznych, oraz utwory poświęcone refleksji ideowej, próbie wewnętrznego rozrachunku. Drugi zbiorek, Drzewo rozpaczające, miał tonację odmienną - motywy tęsknoty i nostalgii mieszały się z akcentami autoironii i pozornej nonszalancji.
W roku 1945 powrócił Broniewski do kraju. Pierwsze utwory napisane po powrocie ;podjęły tematykę społeczną, zawierały motywy bliskie rewolucyjnym wierszom przedwojennym , tyle że poezję walki zastąpiła teraz poezja pracy i odbudowy. Lata pięćdziesiąte przynoszą wzmocnienie nurtu refleksji i zadumy nad pejzażem ojczystym. Liryczne: Mazowsze i Wisła. Także wśród krótkich utworów lirycznych pojawiło się wiele tekstów poświęconych ziemi ojczystej. Lata ostatnie przynoszą szereg wierszy osobistych: przejmujące liryki zbiorku Anka, poświęconej tragicznie zmarłej córce, oraz utwory ewokujące motywy śmierci, przemijania i czasu. Ostatnie wiersze są rzeczywiście ostatnimi stronicami " pamiętnika artysty", podsumowującymi biografię twórcy.
Biografia:
-Urodził się 17 grudnia 1897 Roku w Płocku, w domu o dawnych tradycjach patriotycznych, poświadczonych udziałem w powstaniach 1831 i 1863 roku. Władysław Broniewski uczęszczał go Gimnazjum Polskiego w Płocku w latach 1906-1915. Gimnazjum to dzięki strajkowi szkolnemu w 1905 roku uzyskało przywilej nauczania w języku polskim. W szkole poznał Broniewski bliżej poezję romantyczną: Słowackiego, który stał się jego ulubionym mistrzem, Mickiewicza, Norwida, a także późniejszych poetów romantycznych: Ujejskiego i Romanowskiego. Już w szkole związał się z ruchem niepodległościowym. Był skautem, należał do Organizacji Młodzieży Niepodległościowej, a później do Związku Strzeleckiego. Wszyskie te organizacje znajdowały się pod wpływem PPS-Frakcji Rewolucyjnej, kierowanej wówczas przez Józefa Piłsudskiego. Pod koniec 1914 roku Broniewski wystąpił jako redaktor, a zarazem autor większości artykułów i wierszy pisemka pod nazwą "Młodzi Idą". Miało ono charakter patriotyczny i antyklerykalny. Na jego łamach ukazały się pierwsze utwory poetyckie- Na szczyt i Już dość.
-8 kwietnia 1915 roku Broniewski przerwał naukę gimnazjalną i wraz z grupą kolegów znalazł się w szeregach Legionów. "Orlik", taki był pseudonim Broniwskiego już w Związku Strzeleckim, przeszedł chrzest bojowy w walkach na Wołyniu, a po odmowie złożenia przysięgi na wierność Austrii znalazł się wraz z innymi w obozie w Szczypiornie. W 1918 roku Broniewski przerwał służbę wojskową, zdał maturę jako ekstern i zapisał się na Uniwersytet Warszawski. Rozpoczął studia filozoficzne. Jednakże w następnym miesiącu, choć niechętnie, powrócił Broniewski do wojska. Władza znalazła się właśnie w rękach Piłsudskiego i to ułatwiło mu podjęcie decyzji. Piłsudski był dla niego gwarantem demokratycznego zwrotu. Broniewski uczestniczył w walkach na wschodzie z Ukraincami, a później w wojnie z radziecką Rosją w 1920 roku. Utalentowany i dzielny oficer, wyszedł z wojska w stopniu kapitana, odznaczony krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych, przeżywa jednak coraz silniejszy konflikt wewnętrzny. W roku 1921 ostatecznie opuścił wojsko i podjął studia. Przez pewien czas pracował jako inspektor Związku Strzeleckiego, ale bez przekonania, i wkrótce porzucił pracę, uważając, iż nie godzi się ona z jego poglądami.
-Broniewski wkroczył w okres gorączkowych poszukiwań i przewartościowań ideowych. Pisany w latach 1918-1922 Pamiętnik ukazuje drogi, jakimi dochodził on do komunizmu i literatury. Władysław Broniewskiw krótkim czasie stał się wybitnym polskim poetą rewolucyjnym.
Świadectwa rozległych lektur autora Komuny Paryskiej przynoszą Pamiętnik i listy z początku lat dwudziestych. Znaleźć w nich można ślady fascynacji Nietzschem oraz poetami rosyjskimi, zwłaszcza Błokiem i Majakowskim. Z francuskich poetów zaciekawił go Rimbaud. Rozczytywał się także w literaturze pacyfistycznej, która potwierdzała jego doświadczenia i przemyślenia wojenne. Interesował się wspólczesną poezją polską, szczególnie Skamandrem i awangardą. Już w 1922 pod wpływem nowych tendencji artystycznychm kontaktów z futurystami, lektur współczesnej polskiej i obcej poezji, głównie Majakowskiego, pisze Broniewski wiersze, które świadczą o świadomym przekształcaniu warsztatu. Nie jest rzeczą przypadku że na miejsce swego debiutu wybrał poeta awangardową "Zwrotnicę", posyłając jej redaktorowi Tadeuszowi Peiperowi w roku 1923 do oceny poemat "Ostatnia wojna". W tym samym czasie radykalizują się przekonania poety. Na uniwersytecie wstępuje do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, ciążąc ku jego lewemu skrzydłu. W 1923 roku był redaktorem odpowiedzialnym "Jednodniówki Akademickiej", przygotowanej przez socjalistów i komunistów. Uczestniczył w rozłamowym zjeździe ZNMS, po którym znalazł się - jako członek zarządu - w radykalnej i współpracującej z komunistami nowo powstałej organizacji ZNMS- Życie. W tym czasie nawiązał kontakt z Towarzystwem Uniwerytetu Ludowego, organizacją kulturalno-oświatową założoną w 1915 roku, a pozostającą pod wpływem PPS-Lewicy, później KPRP i KPP. Instytucja ta, prowadząca szeroką akcję odczytową i wydawniczą, skupiła wielu lewicowych działaczy i twórców; byli wśród nich także Jan Hempel, Stanisław Ryszard Stande i Witold Wandurski.
-W roku 1923 Jan Hempel zaproponował Broniewskiemu współpracę z "Nową Kulturą", legalnym społeczno-literackim czasopismem komunistycznym. Poeta wszedł do zaspołu redakcyjnego. W piśmie tym dochodzi do rzeczywistego debiutu - publikacji tłumaczenia wiersza Włodzimierza Majakowskiego Poeta-robotnik. Wcześniej ogłosił jedynie anonimowo utwór satyryczny Carmagnola Chjeny.
-Na początku roku 1925 ukazał się pierwszy tomik poezji Broniewskiego, zatytułowany "Wiatraki". Znani krytycy Jan Lorentowicz, Karol Wiktor Zawodziński przyjęli ten zbiorek bardzo życzliwie, mimo zastrzeżeń wobec jego radykalnych akcentów. Natomiast krytycy lewicowi zarzucali mu niezdecydowanie ideowe. Jednakże obie strony wysoko oceniły walory artysyczne tomu i talent autora. W tym samym roku 1925 Broniewski, Stande i Wandurski wydali wspólnie "biuletyn poetycki" Trzy salwy. Trzy salwy uznano za manifest polskiej poezji proletariackiej nie tylko ze względy na temat i postawę ideologiczną, lecz również dobór środków wyrazu. Rok 1925 był także czasem pogłębiania się związków Broniewskiego z zespołem "Skamandra". W tym także roku poeta został sekretarzem redakcji " Wiadomości Literackich", tygodnika ściśle związanego ze "Skamandrem". Broniewski umieścił w nim szereg recenzji i artykułów, m.in. omówienia zbiorków poetyckich Przybosia, Tuwima, Młodożeńca, grupy "Czartak".
-Następny zbiorek "Dymy nad miastem", 1926, przynosi krystalizację ideowo-artystyczną przekonań poety. Wzrasta ilość tekstów o tematyce politycznej i społecznej. W tomiku znalazło się wiele utworów o wyrazistej aktualności: reakcja na egzekucję Botwina, Kniewskiego, Rutkowskiego i Hibnera był wiersz Na śmierć rewolucjonisty, na śmierć Żeromskiego - wiersz "Róża", na przewrót majowy - wiersz Do towarzyszy broni.
-W latach 1927-1931 Broniewski rozwija działalność literacką, publicystyczną i redakcyjną w prasie inspirowanej przez KPP. Pracował w redakcji "Dźwigni", 1927-1928, a później " Miesięcznika Literackiego", 1929-1931. Publikowali w nich obok Hempla, Stawara, Wandurskiego i Standego - Wat, Drzewiecki, Szczuka. Poważną zasługą pism było przyswajanie - w trudnych warunkach cenzuralnych- tekstów idei płynących ze Związku Radzieckiego. W czasie akcji przedwyborczej w roku 1928 Broniewski wspólnie z Władysławem Daszewskim przygotowali jednodniówkę satyryczną "Kaczka Republikańska". Poeta był jej redaktorem odpowiedzialnym i autorem tekstów satyrycznych. "Kaczkę republikańską" spotkał los wielu innych pism lewicy - została skonfisowana. We wrześniu 1931 roku aresztowano zespól redakcyjny "Miesięcznika Literackiego". Była to represja za opublikowanie protestu pisarzy i intelektualistów przeciwko torturom, którym poddawano więźniów w słynnym więzieniu łuckim. Poeta, aresztowany wraz z innymi, został osadzony w warszawskim Więzieniu Centralnym i przebywał w nim dwa miesiące. Wspomnieniom z tego okresu poświęcił znany wiersz Magnitogorsk albo rozmowa z Janem.
-W roku 1929 wydał Broniewski poemat Komuna Paryska, którego nakład prawie w całości został skonfiskowany. Fragmenty poematu opublikował autor w następnym swoim tomiku Troska i pieśń - pod tytułem Poemat o 1871 roku. W tym samym czasie podjął Broniewski pracę nad dramatem o Wielkim Proletariacie, którego jednak nie ukończył. Zainteresowania, początkami ruchu robotniczego, owocowały potem w Elegii o śmierci Ludwika Waryńskiego. Wydarzeniem w polskim życiu literackim stał się kolejny tomik Broniewskiego Troska i pieśń, który ukazał się w 1932 roku.
-Lata trzydzieste przyniosły poważne zmiany polityczne, które odbiły się również w twórczości i działalności Broniewskiego. Wzrost wpływów faszyzmu, wojna domowa w Hiszpanii, atmosfera zbrojeń militarnych stanowiły międzynarodowe tło polskich stosunków politycznych, coraz wyraźniej ewoluujących ku wzorcowi ustroju totalitarnego. Na skutek prowokacji doszło w roku 1938 do rozwiązania KPP. Wypadki te powodowały nie tylko dezorganizację i rozgoryczenie wśród przedstawicieli polskiej lewicy. lecz również osłabiały skuteczność jej działania. Broniewski - aczkolwiek w tym czasie jego aktywność osłabła - nadal był mocno związany z ideologią komunistyczną. Zbliżająca się wojna, sukcesy faszyzmu i sytuacja kraju, obok niepokojących wydarzeń w ZSRR, odcisnęły wyraźne piętno na twórczości poety ostatnich lat przedwojennych. Nastroje katastroficzne oraz próby wyzwolenia się spod presji owych nastrojów to motywy przewodnie ostatniego przed wojną tomiku, wydanego w 1939 roku Krzyku ostatecznego. Zbiorek - obok aktualnych utworów politycznych - przyniósł wzmocnienie ogólnej tonacji patriotycznej, związanej głównie z tematem ziemi ojczystej, Miasto rodzinne i Mój pogrzeb. W tomiku mieszczą się także groteskowe i autoironiczne, Poeta i trzeźwi, Bar "Pod zdechłym psem", które , jak się wydaje, były próbą rozładowania narastających nastrojów depresyjnych.
-W kwietniu 1939 roku - w momencie zaostrzenia stosunków pomiędzy Polską a Niemcami hitlerowskimi, tygodnik "Czarno na białym", w numerze z 9 kwietnia, umieścił głośny wiersz Władysława Broniewskeigo Bagnet na broń, którego syntetyczna formuła posiada charakter równocześnie patriotyczny i rewolucyjny. Wagę wiersza potwierdza reakcja zarówno ze strony prawicy, jak i lewicy. W tym roku otrzymał Broniewski - mimo sprzeciwów - nagrodę Związku Zawodowego Literatów Polskich. Jedyną nagrodę jaką mu przyznano przed wojną.
Podczas kampanii wrześniowej poeta nie został zmobilizowany, nadal bowiem działały polityczne uprzedzenia do ludzi lewicy. Broniewski sam usiłował dotrzeć do pułku, jednakże przydzaił do ośrodka zapasowego 28 dywizji otrzymał dopiero w drugiej połowie września w Zbarażu, zbyt późno, aby wziąć udział w walce. Na tereny te wkroczyły wojska radzieckie. Broniewski zmieszkał we Lwowie. Tutaj - w styczniu 1940 roku - na podstawie fałszywego oskarżenia aresztowany przez NKWD, przebywał w więzieniu do sierpnia 1941 r. Była to jedna z najcięższych prób ideowych poety. Wyszedł z niej zwycięsko, zachowując swoje przekonania, ale z poczuciem krzywdy i tragiczności swego położenia. Oparcia szukał w nakazie bezwzględnej walki z hitlerowskimi Niemcami, nakazie, który stał się dlań obowiązkiem patriotycznym. Świadectwa tej postawy odnajdujemy w wierszach zbiorku Bagnet na broń - Co mi tam troska, Droga, A kiedy będę umierać, Monte Cassino. W tym właśnie okresie powstały także utwory będące próbą ratowania wartości podważanych przez beriowskie więzienie: List z więzienia, Zamieć, Grób Tamerlana, Do poezji. Po wyjściu z więzienia Broniewski początkowo pracował w redakcji wydawanego przez ambasadę polską w Kujbyszewie pisma "Polska", później zaś - w kwietniu 1942 roku - wstąpił do organizowanej wówczas na terenie ZSRR armii generała Andersa. W jej szeregach opuścił Związek Radziecki i udał się najpierw do Iranu, a potem do Palestyny.
Okres wojenny przyniósł dwa zbiorki poetyckie: Bagnet na broń oraz Drzewo rozpaczające. W pierwszym dominowała liryka o temacie "żołnierskim", apelująca do uczuć patritycznych, oraz utwory poświęcone refleksji ideowej, próbie wewnętrznego rozrachunku. Drugi zbiorek, Drzewo rozpaczające, miał tonację odmienną - motywy tęsknoty i nostalgii mieszały się z akcentami autoironii i pozornej nonszalancji. Osobną grupę w tomiku stanowiły wiersze, które powstały pod wpływem wiadomości, nieprawdziwej, o śmierci żony - Marii Zarębińskiej.
-W roku 1945 powrócił Broniewski do kraju. Pierwsze utwory napisane po powrocie ;podjęły tematykę społeczną, zawierały motywy bliskie rewolucyjnym wierszom przedwojennym , tyle że poezję walki zastąpiła teraz poezja pracy i odbudowy. Jego twórczość zdobywa uznanie - świadczą o tym przyzane mu w roku 1946 nagrody literackie miast Łodzi i Warszawy. Optymistyczny ton ówczesnych wierszy przyćmiła wkrótce osobista tragedia poety. Rok później spotyka go ciężki cios - umiera w Zurychu żona Maria Zarębińska, była więźniarka Oświęcimia. Jej poświęcił poeta szereg przejmujących utworów, opublikowanych w tomie Nadzieja. Lata pięćdziesiąte przynoszą wzmocnienie nurtu refleksji i zadumy nad pejzażem ojczystym. Po wyraźnie rewolucyjno-społecznych dłuższych utworach: Opowieści o życiu i śmierci Karola Waltera-Świerczewskiego, robotnika i generała - 1947 i Słowie o Stalinie - 1949 , powstają poematy liryczne: Mazowsze i Wisła. Także wśród krótkich utworów lirycznych pojawiło się wiele tekstów poświęconych ziemi ojczystej. Lata ostatnie przynoszą szereg wierszy osobistych: przejmujące liryki zbiorku Anka , poświęconej tragicznie zmarłej córce, oraz utwory ewokujące motywy śmierci, przemijania i czasu. Ostatnie wiersze są rzeczywiście ostatnimi stronicami " pamiętnika artysty", podsumowującymi biografię twórcy. 10 lutego 1962 roku Władysław Broniewski zmarł na raka krtani.
Twórczość Władysława Broniewskiego w kolejnosci
chronologicznej:
- "Wiatraki", Warszawa 1925.
- "Trzy salwy. Biuletyn poetycki" (wiersze W.Broniewskego,
S.R. Standego i W. Wandurskiego), Warszawa 1925 wyd. następne
1956, 1967.
- "Dymy nad miastem", Warszawa 1927.
- "Komuna Paryska", "Poemat", Warszawa 1929 (wydanie skonfis-
kowane). Wyd. następne: 1947, 1950.
- "Troska i Pieśń", Warszawa 1932. Wyd. następne: 1945, 1948,
1950, 1967.
- "Wybór poezji 1923-31", Moskwa 1932.
- "Krzyk ostateczny", Warszawa 1938. Wyd. następne: Kraków
1946, 1948, Warszawa 1950.
- "Bagnet na broń". "Poezje 1939-1943", Jerozolima 1943.
Londyn 1943, Kraków 1946, 1948, Warszawa 1949.
- "Drzewo rozpaczające", Londyn 1945. Wyd. następne: Kraków
1946, 1948, Warszawa 1950.
- "Wiersze wybrane", Warszawa 1946.
- "Wiersze warszawskie", Warszawa 1948. Wyd. następne, uzupelnione:
1952, 1964.
- "Wiersze wybrane", Warszawa 1948. Wyd. następne: 1949, 1952,
1955, 1956.
- "Okop i barykady", Warszawa 1949.
- "Słowo o Stalinie" [w:] "Strofy o Stalinie", Warszawa 1949; wyd.
osobne, Warszawa 1950, 1953.
- "Dla małych dzieci", Warszawa 1951, wyd. II pt. "Dla dzieci",
Warszawa 1955. Wyd. natępne: 1961, 1962, 1965, 1969.
- "Nadzieja", Warszawa 1951.
- "Mazowsze i inne wiersze", Warszawa 1952.
- "Młodym do lotu. Wybór wierszy", Warszawa 1952,
- "Będzie radość i będzie śpiew", Warszawa 1953.
- "Anka", Warszawa 1956.
- "Wiersze i poematy", Warszawa 1962. Wyd. mastępne: 1963,
1964 i corocznie do roku 1973.
Lata młodości
Władysław Broniewski urodził się 17 grudnia 1897 r. w Płocku. Dom rodzinny nie należał do zamożnych. Ojciec poety, Antoni Broniewski, pracownik banku zmarł w 1902 r., osierocając troje dzieci- syna i dwie córki. Odtąd opiekę nad rodziną przejął dziadek- Antoni Lubowidzki. Kiedy i jego zabrakło, cały ciężar utrzymania rodziny spadł na barki dwóch kobiet- matki i babci. Matka, Zofia z Lubowidzkich, prowadziła stancję dla uczennic, a babka prowadziła lekcje gry na fortepianie. Kobiety te kształtowały w dzieciństwie osobowość przyszłego poety. Obie wspominał potem z rozrzewnieniem, szacunkiem i miłością. To właśnie im zawdzięczał zamiłowanie do poezji i muzyki oraz wrażliwość na sprawy polskie.
W domu Broniewskich głęboko zakorzenione i stale kultywowane były tradycje walk niepodległościowych. Dziadek Broniewskiego uczestniczył w powstaniu listopadowym. Jednym z silniejszych przeżyć dzieciństwa była dla młodego poety lektura Syzyfowych prac Żeromskiego. Sam jednak Broniewski nie odczuł na sobie działania szkoły rosyjskiej. Gimnazjum Polskie, do którego uczęszczał, wyróżniało się panującą w nim atmosferą patriotyczną. W szkole Broniewski uczył się średnio. Od najmłodszych lat miał dosyć wykrystalizowane zainteresowania. Mniejszą wagę przywiązywał do oficjalnego programu szkolnego, z pasją natomiast oddawał się lekturze i młodzieżowej działalności organizacyjnej. Korzystając z biblioteki domowej, bardzo wcześnie poznał wielką poezję romantyczną. Na pamięć znał całe utwory Mickiewicza, Słowackiego i Norwida. Przeżywał głęboko twórczość Wyspiańskiego i Żeromskiego. Najsilniej jednak oddziałała na niego w latach szkolnych twórczość Mieczysława Romanowskiego- autora bojowej, żarliwej liryki powstańczej.
Tradycje rodzinne, atmosfera domu i wpływ lektur określiły kierunek młodzieńczej działalności Broniewskiego. Od Organizacji Młodzieży Niepodległościowej i skautingu doszedł wkrótce do Związku Strzeleckiego, organizacji, która stała się zalążkiem Legionów Piłsudskiego. Postawa ideowa młodzieży strzeleckiej znalazła swój wyraz w pisemku „Młodzi idą”, wydawanym w końcu 1914 r. na terenie Gimnazjum Polskiego. Głównym redaktorem pisma i autorem przeważającej części tekstów był siedemnastoletni wówczas Broniewski. Na kartach „Młodzi idą” zdobył pierwsze laury pisarskie, ogłaszając kilka młodzieńczych wierszy i artykułów. Później, jako dojrzały poeta, traktował te młodzieńcze publikacje z lekceważeniem, nie uważając ich za właściwy debiut. Treścią tych najwcześniejszych utworów były młodzieńcze marzenia, bunt przeciw niewoli i entuzjastyczne wezwanie do walki o Polskę.
W żołnierskiej służbie Broniewskiego wyodrębniają się dwa etapy. Pierwszy z nich to służba w Legionach, podjęta na fali entuzjazmu i wielkiego porywu uczuć patriotycznych. Przerwawszy naukę gimnazjalną w siódmej klasie, w 1915 r., przyszły poeta wyrusza wraz z grupą płockich kolegów do punktu zbornego. Nie był to wymarsz triumfalny. Ich decyzja pozostała bez aprobaty przeważającej większości dorosłego społeczeństwa. W Płocku, podobnie jak na całym terenie zaboru rosyjskiego, idea Legionów była niepopularna. Młodzieńców nie zrażał jednak brak ogólnego poparcia i uznania. Ich entuzjazm ostudziły dopiero szare, trudne żołnierskie dni. Włączony do czwartego pułku piechoty, Broniewski przeszedł krwawy chrzest bojowy pod Jastkowem. W bitwie tej zginęło wielu legionistów- towarzyszy broni. Jednak to nie trudy żołnierskie zniechęciły młodzież. Silniejszym wstrząsem było zetknięcie z niepodległą Polską- daleką od tej wymarzonej, o którą walczyli. Drugi etap służby żołnierskiej Broniewskiego przypada właśnie na ten czas wątpliwości i rozterek ideowych. W zamęcie pierwszych dni wolności, w listopadzie 1918 r., Broniewski nie wiedział co ma ze sobą zrobić. Zdał właśnie maturę i rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim. Jednocześnie czuł, że jako były legionista powinien w obliczu walki znaleźć się w wojsku. Wreszcie zdecydował się wstąpić ponownie do armii. Jednak z miesiąca na miesiąc pogłębiało się w nim rozgoryczenie i uczucie beztreściowości życia. Złożył podanie o bezterminowy urlop i w końcu 1921 r. był już w cywilu. Zamieszkał w Warszawie i kontynuował studia filozoficzne.
Początki działalności literackiej
Burzliwym zmianom światopoglądowym w latach 1922-1924 towarzyszyły intensywne poszukiwania własnej drogi literackiej. Z zainteresowaniem śledził Broniewski rozwój ówczesnej literatury, czytał nowości, studiował czasopisma literackie. Pośród modnych prądów szukał miejsca dla siebie. Doświadczenia życiowe i ideowe, jakie miał za sobą Broniewski sprawiły, że żadne z istniejących w Polsce ugrupowań poetyckich nie odpowiadało mu w pełni. Choć wiekiem był bliski generacji młodych literatów debiutujących po wojnie, dzieliły go od nich różnice przeżyć. Czynne zaangażowanie w sprawę niepodległości Polski, konspiracja, walka w Legionach, udział w wojnie polsko- radzieckiej, a potem głębokie rozczarowanie do rzeczywistości powojennej- to suma doświadczeń wyróżniających Broniewskiego od działających wtedy pisarzy. Większość z nich lata pierwszej wojny światowej spędziła przy podręcznikach szkolnych i uniwersyteckich.
Bliska Broniewskiemu była twórczość poetów skupionych wokół miesięcznika „Skamander”. Młody poeta urzeczony był wierszami Iwaszkiewicza i Tuwima, ale nie wystarczała mu tematyka i nastrój tych utworów. Obce mu było aprobowanie rzeczywistości, zachwyt dniem dzisiejszym. Zbuntowanemu przeciw rzeczywistości, bliższa ideowo wydawała się postawa poetów nowoczesnych, związanych z czasopismami „Nowa Sztuka” i „Zwrotnica”. Tak jak futuryści, Broniewski pragnął poszukiwać nowych form wyrazu. Nie aprobował jednak przekreślenia dotychczasowego dorobku poezji polskiej. Wychowany w kulcie literatury ojczystej, wielbiciel Norwida i Słowackiego nie mógł w pełni podpisać się pod manifestem futurystów. Mimo zastrzeżeń zarówno w stosunku do skamandrytów, jak i poetów spod znaku awangardy i futuryzmu młody Broniewski chętnie korzystał z ich wzorów i próbował swych możliwości w stylach wszystkich kierunków. Dodatkową dziedziną ćwiczeń poetyckich były przekłady utworów modnych wówczas autorów obcych. Wykonane przez siebie tłumaczenia wierszy Aleksandra Błoka nazwał później Broniewski swoją szkołą i pierwszym świadomym czynem poetyckim. Oprócz symbolisty rosyjskiego tłumaczył poeta także Rimbaud, Jasienina, Achmatową i Majakowskiego.
W 1923 r. młody poeta napisał list do Tadeusza Peipera z propozycją opublikowania w „Zwrotnicy” poematu Ostatnia wojna. W odpowiedzi na propozycję Broniewskiego Peiper wyraził gotowość wydrukowania części pierwszej i piątej poematu. W rezultacie jednak do publikacji nie doszło.
Pierwszy tomik wierszy, zatytułowany Wiatraki, wydał Broniewski na początku 1925 r. Krytyka przyjęła go z dużym zainteresowaniem i życzliwością. Wszyscy, zarówno autorzy drobnych not, jak większych recenzji, jednogłośnie uznali pojawienie się nowego, oryginalnego talentu. Uznawszy nowy talent, prawie wszyscy krytycy zgłaszali jednak pretensje do wymowy ideowej zbiorku. Karol Wiktor Zawodziński, czołowy krytyk Skamandra, miał za złe debiutantowi „uleganie ulicy politycznej” i „skrajność zapałów politycznych”. Witold Wandurski, zarzucał Broniewskiemu brak zdecydowania ideowo- politycznego. Dla jednych był młody poeta zbyt rewolucyjny, dla drugich zbyt liryczny. Ten układ głosów krytycznych będzie towarzyszył Broniewskiemu przez wiele lat.
Z licznych utworów przechowywanych w rękopisach wybrał Broniewski do swojego pierwszego tomiku osiemnaście najlepszych wierszy. Wszystkie powstały w latach 1922- 1924, w okresie jego burzliwych przemian ideowych i artystycznych, i były tych przemian odbiciem. Najmocniej doszły do głosu doświadczenia wojenne, rozrachunek z żołnierską przeszłością (Młodość, Soldat inconnu, Ostatnia wojna). Przeżycia wojenno- frontowe ukazał poeta z perspektywy doświadczeń i refleksji powojennych, przez pryzmat rozczarowania i rozgoryczenia, jakie go ogarnęło, gdy w Polsce niepodległej ujrzał klęskę młodzieńczych marzeń i nadziei. W debiutanckim tomiku Broniewski wykazał się umiejętnością tworzenia w każdej z modnych technik poetyckich. Z powodzeniem stosował formę poezji nowoczesnej- łamaną rytmikę, swobodne rymowanie, ostre kontrasty, hiperbolikę, deformację rzeczywistości. Z równą umiejętnością posługiwał się wierszem wolnym (Ostatnia wojna), jak i tradycyjnym trzynastozgłoskowcem (Młodość). W tomie Wiatraki znalazły wyraz również nowe decyzje światopoglądowe poety- sympatyzowanie z komunizmem (wiersz Robotnicy).
Tworzenie własnego programu poetyckiego
Już w roku 1925, w kilka miesięcy po wydaniu Wiatraków, wystąpił Broniewski jako poeta idei rewolucyjnej. Razem ze Stanisławem Standem i Witoldem Wandurskim wydał biuletyn Trzy salwy. Poetów łączyły więzy przyjaźni, wspólnie wyznawane idee oraz pokrewieństwo poglądów na cele i zadania poezji. We wstępie do Trzech salw autorzy tomiku tak formułowali swój program: Nie o sobie piszemy. Jesteśmy robotnikami słowa. (…) Gniew, wiara w zwycięstwo i radość- radość walki- każą nam pisać. Niech słowa nasze padną jak salwy na ulice śródmieścia, niech odegrzmią echem w dzielnicach fabrycznych. Walczymy o nowy ład społeczny. Walka ta jest treścią naszej twórczości. Z dzisiejszej perspektywy możemy powiedzieć, że jedynie wiersze Broniewskiego przetrwały próbę czasu, dwaj pozostali autorzy biuletynu okazali się poetami mniej utalentowanymi.
W 1925 r. rozpoczął Broniewski pracę na stanowisku sekretarza redakcji „Wiadomości Literackich”. Kontakty poety ze „Skamandrem” i „Wiadomościami Literackimi” sprawiły, że wielu krytyków zaliczało go do skamandrytów. Jednak Broniewski zawsze pozostawał „poetą osobnym”, poszukującym własnej drogi. Najciekawszym odcinkiem współpracy Broniewskiego z „Wiadomościami Literackimi” jest jego mało znana działalność krytyczno- publicystyczna. W latach 1925- 1928 opublikował on kilkanaście recenzji i artykułów. Broniewski uważał, że główną bolączką poezji polskiej po I wojnie światowej była atmosfera pustki duchowej, głód wielkiej idei. Usunąć ją mogło jedynie nawiązanie utraconej łączności pomiędzy poezją a życiem narodu. Łączność z życiem, z otaczającą rzeczywistością, jej problemami i konfliktami- to główny punkt programu Broniewskiego
W przeciwieństwie do niespokojnych poszukiwań i ogólnikowego buntu Wiatraków, kolejny tom Dymy nad miastem ma określony charakter ideowy i artystyczny, jest realizacją sformułowanego w recenzjach i artykułach programu poetyckiego. Wiersz Pionierom, miał z założenia być hymnem młodzieży walczącej. Utwór Na śmierć rewolucjonisty był wyrazem hołdu złożnego straconym w 1925 r. rewolucjonistom- Botwinowi, Rutkowskiemu, Kniewskiemu i Hibnerowi. Wrażliwość na aktualne wydarzenia nie ograniczała jednak zakresu tematyki poezji Broniewskiego. Wiele miejsca zajęły w niej zagadnienia twórczości poetyckiej, jej cele i zadania (Poezja, O sobie samym). Wiele miejsca zajęły również sprawy jak najbardziej osobiste. W tym czasie poeta przeżywał wielką miłość, uwieńczoną małżeństwem z Janiną z Kunigów (niepokoje i radości zakochanego w wierszach Oczy, Kabała).
Twórczość dojrzała
Po Dymach nad miastem tomiki Broniewskiego ukazywały się znacznie rzadziej. Poeta nie mógł poświęcić się całkowicie pracy twórczej, bo absorbowały go inne zajęcia. Dużo energii i czasu pochłaniała praca zarobkowa. W roku 1929 przyszła na świat ukochana córka poety- Joanna (Anka). Wynagrodzenie za kilkugodzinne sekretarzowanie w „Wiadomościach” i skromne honoraria za wiersze nie starczały na utrzymanie rodziny. W połowie lat dwudziestych zaczął Broniewski pracę tłumacza i od tej pory działalność przekładowa towarzyszyła stale jego twórczości oryginalnej.
Broniewski kontynuował działalność polityczno-kulturalną. Uczestniczył w wydawaniu dwóch pism „Dźwignia” i „Miesięcznik Literacki”. W 1929 roku Broniewski opublikował poemat Komuna Paryska. Cenzura jednak skonfiskowała cały nakład. Mimo historycznego tematu wymowa i funkcja Komuny Paryskiej były jak najbardziej aktualne. Chodziło o ukazanie bohaterstwa, w taki sposób, aby podnieść na duchu walczących w czasach wielkiego kryzysu ekonomicznego.
W 1932 r. ukazuje się tom Troski i pieśni. Siła uczucia, pasja i żarliwość ideowa zawartych w nim wierszy, połączone z doskonałością formy artystycznej, zdobyły sobie powszechne uznanie. Tytuł tomu oddaje w pełni jego zawartość. Troska o losy narodu i pieśń porywająca do walki- oto główne treści tomiku wierszy, powstałych w latach kryzysu i narastającego faszyzmu. Podobnie jak w tomach poprzednich wiele uwagi poświęcił poeta zadumie nad własnym życiem i twórczością oraz rozrachunkowi z przeszłością (Ballada o placu Teatralnym). Tom Troska i pieśń prezentuje olbrzymie bogactwo warsztatu i możliwości twórczych. Do perfekcji doprowadzone zostały istotne cechy sztuki poetyckiej Broniewskiego: precyzja i oszczędność słowa, umiejętność operowania metaforą, porównaniem i kontrastem, a także prostota wypowiedzi.
Wiersze zawarte w tomie Troska i pieśń pełne są jeszcze optymizmu i wiary w zwycięstwo. Koniec lat trzydziestych przynosi kres wszelkich nadziei na odmianę sytuacji. Kolejny tom Krzyk ostateczny, wydany w roku 1939, pełen jest utworów wyrażających rozpacz i przygnębienie, łagodzonych nieraz jedynie czarnym humorem lub drwiną (Poeta i trzeźwi, Bar „Pod zdechłym psem” ). Międzywojenną twórczość Broniewskiego zamyka słynny utwór Bagnet na broń. Wiersz ten napisany został w kwietniu 1939 r., wkrótce po otrzymaniu przez rząd polski noty przedstawiającej żądania Hitlera.
Lata wojny
Po wybuchu wojny Broniewski nie został zmobilizowany. Sam, idąc za głosem serca i obowiązku, zgłosił się do obrony kraju. Przemierzył długą trasę od Warszawy przez Lublin, Lwów do Tarnopola. Gdy wreszcie dostał przydział do Ośrodka Zapasowego 28. Dywizji- na walkę było już za późno. Po zajęciu tych terenów przez wojska radzieckie zatrzymał się we Lwowie. Tutaj w styczniu 1940 r. został na podstawie fałszywego oskarżenia aresztowany. W więzieniach przebywał do sierpnia 1941 r. W kwietniu 1942 r. wstąpił do tworzonego w Związku Radzieckim wojska polskiego pod dowództwem gen. Andersa. W kilka miesięcy potem armia Andersa została ewakuowana do Iranu, a następnie do Palestyny. Pobyt w armii Andersa był dalszym ciągiem życiowego dramatu Broniewskiego.
Twórczość wojenną Broniewskiego można podzielić na dwa okresy. Pierwszy jest wyrazem uczuć żołnierza. W tym czasie powstają wiersze, mówiące o społeczeństwie polskim zdruzgotanym klęska, ale i dodające temu społeczeństwu otuchy, wzywające do walki. Głęboka prawda treści i prostota łączyły się w tych wierszach z patosem romantycznej stylizacji. Drugi okres twórczości przypada na czas tułaczki z armią Andersa. Wtedy powstają wiersze w tomiku Drzewo rozpaczające. Rozpacz wygnańca, oderwanego od kraju, pozbawionego możliwości walki z wrogiem, zagubionego w obcym środowisku, bezgraniczna tęsknota i niepokój o najbliższych- to główne tematy liryków palestyńskich. Tęsknota za ojczyzną splata się często z myślą o śmierci, z niepokojem o losy rodziny. Wiadomość- jak się później szczęśliwie okazało- fałszywa, o śmierci Marii Zarębińskiej, drugiej żony poety, spotęgowała rozpacz i ból wygnańca. Pamięci ukochanej poświecił kilka wierszy, m. in. Ciała, Ręka umarłej, Żona.
Twórczość powojenna
Broniewski wraca do kraju w 1945 r., po wieloletniej tułaczce. Radość z powrotu nie trwa jednak długo. Żona poety- Maria Zarębińska, które uratowała się z obozu w Oświęcimiu jest nadal ciężko chora. Nie pomagają wyjazdy na leczenie w Polsce i Szwajcarii. W sierpniu 1947 r. Maria umiera. W wierszach Broniewskiego żona umiera po raz drugi. Tym razem twórczość wyraża nie tylko ból wdowca, ale i protest przeciwko bestialstwom faszyzmu.
Zdecydowanie zmienia się tonacja i nastrój wierszy Broniewskiego. Poeta buntu i walki przekształca się w poetę krajobrazu, miłości ziemi ojczystej i refleksji filozoficznej (poemat Mazowsze). W latach 50 powstaje poemat Wisła. Miał on być komentarzem literackim do filmu przygotowywanego przez córkę poety- Joannę Kozicką, absolwentkę łódzkiej Szkoły Filmowej. Wisła i jej bieg przez ziemie polskie była dla Broniewskiego syntezą całej ojczyzny. Pracę nad poematem poprzedziły odpowiednie lektury i podróż wraz z córką wzdłuż rzeki od Krakowa do Gdańska. Projektowane wspólnie dzieło nie zostało ukończone. W 1954 r. Anka popełnia samobójstwo. Śmierć ukochanej jedynaczki zaciążyła na ostatnich latach życia poety. Nieszczęście wprawiło Broniewskiego w nieuleczalną depresję. Poemat o Wiśle- mimo wysiłków poety, by doprowadzić dzieło do końca- pozostał nieukończony. Wstrząsającym dokumentem tragedii i rozpaczy ojcowskiej stały się liryki napisane po śmierci Anki, wydane w tomie nazwanym jej imieniem (Anka, 1956). Przez długi czas Broniewski nie mógł skupić myśli na innym temacie niż wspomnienia o córce. Z rozpaczą ojca łączyła się tragiczna świadomość twórcy, że pisze mniej niż chciałby.
Choć przybity nieszczęściem, zmęczony przeciwnościami losu, zawsze starał się być czynny. Brał udział w licznych konferencjach i zjazdach literackich. Wysoko cenił sobie spotkania z czytelnikami. Nawet w ostatnich miesiącach życia, śmiertelnie chory (rak krtani), nie potrafił i nie chciał przystosować się do roli pacjenta. Umawiał się na występy w telewizji i wieczory autorskie. W obliczu zbliżającej się śmierci napisał jeszcze kilka przejmujących liryków (np. Dąb). Zmarł w Warszawie 10 lutego 1962. „Cezary Baryka z Przedwiośnia, który idąc na czele pochodu bezrobotnych wyszedł poza karty powieści”- tak pisał po śmierci Broniewskiego pisał o nim Czesław Miłosz w „Kulturze”.
Twórczość Broniewskiego można podzielić na trzy podstawowe okresy:
1. Między debiutem a wrześniem 1939- poszukiwanie własnej drogi i tworzenie wyróżniającej go spośród innych twórców formę poetycką.
2. Początek i koniec drugiej wojny światowej. W pierwszych latach zawieruchy wojennej dominuje liryka patriotyczno- żołnierska, oddająca uczucia i dążenia narodu polskiego. Od 1943 r. ustępuje ona miejsca wierszom powstałym jako wyraz rozpaczy wygnańca i tęsknoty za krajem.
3. Od końca wojny do śmierci autora- kontynuacja nurtu liryki rewolucyjnej, pojawiają się nowe wątki- krajobraz polski staje się tłem do refleksji i przemyśleń na tematy życia i sztuki, wracają elementy nastrojowości, następuje rozluźnienie formy.
Korzystałam z: W. Broniewski Poezje 1923-1961 (wstęp: Wiktor Woroszylski) oraz książki Feliksy Lichodziejewskiej „Władysław Broniewski”
WŁADYSŁAW BRONIEWSKI (1897 - WIERSZE I POEMATY (wstęp - Tadeusz Bubnicki)
O życiu i twórczości Władysława Broniewskiego.
Poeta wychowywał się w atmosferze niepodległościowej i kulcie tradycji powstańczych. Dziadek Broniewskiego walczył w powstaniu listopadowym. W szkole poeta poznał twórczość polskich romantyków. W Autobiografii literackiej pisał: „Uczyłem się od poetów polskich; Słowacki, Norwid, Mickiewicz, Romanowski - tych umiałem na pamięć od wczesnego dzieciństwa”. Również podczas lat szkolnych powstały pierwsze próby poetyckie, publikowane w pisemku „Młodzi idą”.
Wyrazem patriotyzmu Broniewskiego było również uczestnictwo w Organizacji Młodzieży Niepodległościowej i Związku Strzeleckim. W 1915 znalazł się w Legionach. Po odmowie przysięgi na wierność Austrii znalazł się z innymi legionistami w obozie w Szczypiornie. Jego wielkim autorytetem z tamtych czasów był Józef Piłsudski. Świadectwa fascynacji Broniewskiego tą wielką postacią można znaleźć w Pamiętniku jak i w korespondencji z przyjacielem - Bronisławem Sylwinem Kencbokiem. Ostatecznym rozczarowaniem stały się dopiero efekty przewrotu majowego w 1926 roku.
W 1918 roku Broniewski zdał maturę i zapisał się na studia filozoficzne w Uniwersytecie Warszawskim. Tam wstąpił do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej i uczestniczył aktywnie w jego działalności. Związał się też z Towarzystwem Uniwersytetu Ludowego, a następnie wszedł do zespołu redakcyjnego „Nowej Kultury”. Stąd nurt rewolucyjny we wczesnej twórczości poety (wiersze: Robotnicy, Ostatnia Wojna, Róża, Na śmierć rewolucjonisty, Pionierom).
Przełom 1922 i 23 przyniósł pierwsze dojrzałe teksty Broniewskiego, które później zostały opublikowane w „Skamandrze”.
a) Wiatraki.
W 1925 ukazał się jego debiut poetycki - tomik Wiatraki. Był on „budowaniem warsztatu” i precyzowaniem zakresu tematycznego. W tomiku (liczącym zaledwie 18 utworów) dominowały tendencje uogólniające przeżycia żołnierskie (Młodość, Soldat inconnu, Ostatnia wojna) oraz pierwsze świadectwa socjalistycznego światopoglądu (Robotnicy, Pochód) obok wyrazistego nurtu liryki osobistej, gwałtownej i wyrażającej wewnętrzne stany w symbolicznych obrazach przyrody (Wiatraki, Perun, Marzanna).
b) Trzy salwy.
W tym samym roku wydano również Trzy Salwy („biuletyn poetycki” stworzony wspólnie ze Stanisławem Ryszardem Standem i Witoldem Wandurskim). Znalazło się w nim siedem wierszy Broniewskiego. Zbiór ten można uznać za ważną manifestację polskiej poezji proletariackiej nie tylko ze względu na problematykę i postawę ideową autorów, ale także ze względu na środki artystyczne. We wstępie do Trzech Salw czytamy: „Nie o sobie piszemy. Jesteśmy robotnikami słowa. Musimy wypowiedzieć to, czego inni ludzie warsztatu wypowiedzieć nie mogą”. Wiersze opublikowane w „biuletynie” są idealne do deklamowania, korzystają z wzorców pieśni. Skierowane do szerokiego audytorium przedstawiały przeżycia o kolektywnym i społecznym charakterze, były apelem i formułą walki rewolucyjnej. Broniewski często w tych wierszach posługuje się aluzją literacką (w Poezji - do twórczości Słowackiego) czy przejrzystymi symbolami (antycznymi - w Nike). Poeta sięga też po motywy Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
c) Dymy nad miastem.
W 1926 powstał tomik Dymy nad miastem. Był on dowodem wyraźnej krystalizacji postawy ideowoartystycznej. Znalazły się w nim takie utwory jak Róża, Na śmierć rewolucjonisty, Do towarzyszy broni, Nike, Poezja, Listopady. Równocześnie ze wzbogaceniem nuty społecznej rozszerza się również zasięg liryki osobistej; oba nurty wchodzą w określone związki i motywują się wzajemnie. Broniewski jest twórcą, który mówi: „Poeta nie może być samotnikiem odosobnionym od świata murem pogardy i melancholii, ale przeciwnie, musi wniknąć praktycznie w problematykę życia społecznego. A gdy to się stanie, niech pisze, o czym chce, bo wówczas wszystko, co stworzy, będzie dokumentem kulturalnym epoki i współczynnikiem w walce o nową kulturę”.
d) Troska i pieśń.
Tomik Troska i pieśń został wydany w 1932. Zamyka on pierwszy okres twórczości Broniewskiego i cechuje się wysokimi wartościami artystycznymi. W wierszach w nim zawartych można dostrzec pogłos sporów o charakter i funkcje sztuki toczonych w środowisku polskiej lewicy, sporów ogniskujących się wokół pojęcia „literatury proletariackiej”. Broniewski nie mógł się zgodzić na schematyczne i zaktualizowane wzorce poetyckie, na ciężkie i twarde słowa, o których pisał Stande w wierszu Dziś jeszcze słów potrzeba….Odpowiedzią poety był utwór skierowany bezpośrednio do Witolda Bandurskiego pt. Przyjacielu, los nas poróżnił. Chodziło mu bowiem o samoistną wartość wypowiedzi artystycznej, o jej ideową nośność właśnie jako poezji, a nie rymowanej odezwy, wyzbytej „nałogów poetyckości”. Broniewski odrzucał uproszczoną formułę poezji agitacyjnej, odrzucał też środki awangardy. Był poetą tradycji i dlatego między innymi zbliżył się do Skamandrytów, mimo niezgody na ich ideologię. Tomik Troska i pieśń kończy się wierszem Krzyk, który jest zapowiedzią kolejnego zbioru wierszy Broniewskiego.
W 1929 roku powstał poemat Komuna Paryska, ale gotowy nakład został skonfiskowany.
Cechy poezji Broniewskiego:
- związki z poetyką romantyczną, a zwłaszcza z jej prometejską orientacją,
- Broniewski silnie eksponuje swoje „ja” poetyckie, wyraźnie przedstawia bohatera lirycznego, ważną rolę wyznacza adresatowi wiersza,
- komunikatywność - poeta sięga po znane składniki, których znaczenie polega na mocnym zakorzenieniu w świadomości narodowej,
- nie była to tylko poezja optymistyczna, odnajdujemy w niej również niepokoje egzystencjalne, nastroje pesymistyczne i depresyjne.
e) Krzyk ostateczny.
W tomiku tym wydanym w 1938 widać wyraźnie te nastroje. Powodów takiej poetyckiej reakcji należy szukać w biografii poety, jak i w sytuacji ogólnej. W 1931 roku Broniewski razem z redakcją komunistycznego „Miesięcznika Literackiego” został uwięziony. Był to niewątpliwy objaw wzmagających się represji politycznych. W latach trzydziestych wyemigrowali do ZSRR komunistyczni towarzysze Broniewskiego i niedługo potem padli ofiarą prowokacji. Fakt ten niewątpliwie zaważył mocno na postawie poety, który mimo wszystko został wierny socjalistycznemu światopoglądowi. Z drugiej strony w kraju dotkliwie odczuwano skutki światowego kryzysu i jego konsekwencje. Niepokój budziła też sytuacja międzynarodowa - faszyzm stał się niebezpieczną siłą, zwłaszcza po dojściu do władzy Hitlera. To wszystko spowodowało, że w literaturze zaczęły pojawiać się nastroje katastroficzne, widoczne również w ostatnim przedwojennym tomiku Broniewskiego, szczególnie zaś w tytułowym utworze. W tomiku tym nastroje katastroficzne przeplatają się z próbami ich przezwyciężenia. Obok wierszy o tonacji heroicznej i patetycznej (Do przyjaciół-poetów, Twarde ręce, Cześć i dynamit, Manlicher) występują w nim teksty refleksyjne, związane często z obrazami przyrody (Miasto rodzinne, Mój pogrzeb, Hawrań i Murań, W pociągu) oraz przejmujące wiersze o rozpaczy (Scherzo, Noc, Ulica Miła, Poeta i trzeźwi, Bar „Pod zdechłym psem”). W Krzyku ostatecznym - po raz pierwszy z taką siłą - pojawił się motyw historii. Dla poety ważny był dynamiczny charakter historii, ujawniający się głównie w momentach ostatecznej próby, oraz obecność historii w dniu dzisiejszym i przyszłości. Dzieje dla Broniewskiego stanowią proces o określonym celu finalnym - zwycięstwie rewolucyjnym. Poetę interesowała „rola jednostki w historii”, stąd odpowiednie cechy „ja” lirycznego i wybór historycznych bohaterów (Bakunin, Waryński, Strug). W Krzyku ostatecznym odnajdujemy również tendencję pejzażową i patriotyczną. Broniewski w Moim pogrzebie i Mieście rodzinnym daje wyraz przeświadczeniu o nierozerwalnym związku z ziemią ojczystą (to przeświadczenie będzie stale powracać w jego twórczości) oraz o wpisanym w pejzaż wspomnieniu i pamięci historycznej. Tomik kończy wiersz Bagnet na broń.
Dwa tomiki z okresu wojennego:
a) Bagnet na broń (1943)
b) Drzewo rozpaczające (1945)
Zamiarem autorskim było podkreślenie analogii między losem współczesnego „pielgrzyma” i „żołnierza-tułacza” a romantycznym jego wyobrażeniem. Znaczna część wierszy z okresu wojennego jest poetyckim „dziennikiem” odtwarzającym szlak pielgrzymiej i żołnierskiej tułaczki. Droga wiedzie przez wschodnie tereny Związku Radzieckiego, Iran, Syrię i Palestynę. Przymusowa bezczynność poety, który nie mógł bezpośrednio uczestniczyć w walce, tym silniej wyzwolił w nim ów „kompleks pielgrzymi”. Motywy tułactwa-pielgrzymstwa układają się w obu tomikach wg wyraźnego porządku. Od swoistego „prologu”, jakim jest Bagnet na broń zapowiadający groźbę najazdu, motyw tułaczki otwiera tekst Żołnierza polskiego, niezwykle silnie eksponujący tradycję żołnierskiej pieśni i folkloru. Właściwą kulminację tego motywu stanowi uświadomienie celu dalszej wędrówki, którym jest walka o wolną ojczyznę (Syn podbitego narodu, Droga, Co mi tam troski, Nad rzekami Babilonu, Monte Cassino). Oczywiście ma być to ojczyzna socjalistyczna. Szlak „żołnierza-tułacza” z wierszy Broniewskiego jest zarazem powtórzeniem szlaku dziewiętnastowiecznych romantyków. Jednak Broniewski nie pozwalał swemu bohaterowi snuć historiozoficznych refleksji i negował całą sferę metafizycznej i estetycznej nadbudowy.
W Drzewie rozpaczającym dochodzą do głosu pesymistyczne i nostalgiczne nastroje, poeta-tułacz gubi swój cel, nie uczestnicząc bezpośrednio w walce, i cofa się w osobiste, wewnętrzne przeżycia. Te nastroje wzmacnia poczucie oddalenia od kraju. Rzeczywistość okupowanej ojczyzny ulega swoistej mitologizacji, a jej obraz wyrasta z ułamkowych wieści, wspomnień, reminiscencji literackich.
Literacki obraz ojczyzny u Broniewskiego:
- konkretny - jako utracona ziemia,
- przyszłościowy - ojczyzna zdobyta w walce z okupantem,
- społeczny - ojczyzny „społecznej”, pozbawionej własnego terytorium, ale żyjącej w zbiorowości pielgrzymiej.
Warto tu dodać, że dom - w wojennej poezji Broniewskiego jest słowem zastępczym ojczyzny, posiadając nie tylko przedmiotowy, ale i uczuciowy charakter. Motyw „domu” jest również nosicielem znaczeń martyrologicznych - jako ruiny, zgliszcza, gruzy. Staje się w tym sensie symbolem zniszczenia w sensie ogólnym. Elementy niezniszczalne to: człowiek i jego zbiorowe istnienie w ojczyźnie oraz pejzaż ojczysty.
Powojenny utwór Do domu. Ów „dom” posiada to samo symboliczne znaczenie, co w wierszach wojennych - jest synonimem ojczyzny. Tu miejsce dawnych motywów żołnierski zajął motyw pracy (odbudowa kraju). Etyce pracy poświęcone są wiersze powstające już w Polsce: Most Poniatowskiego, Pierwszy Maja, Byt określa świadomość.
Ostatni okres twórczości zdominowały tragedie rodzinne Borowskiego - śmierć żony i córki.
Dorobek tych ostatnich lat to:
- Opowieść o życiu i śmierci Karola Waltera - Świerczewskiego, robotnika i generała (1949),
- Słowo o Stalinie (1949),
- Mazowsze (1951) - 10 części:
W poemacie możemy odnaleźć przyrodę, pejzaż ojczysty, wspomnienia, refleksyje nad sensem życia, naturą tworzenia i tradycją. Pejzaż jest dwojaki: dosłowny pejzaż ojczysty i pejzaż symboliczny, ewokujący wartości światopoglądowe i estetyczne. W poemacie zauważamy też tzw. falowanie nastrojów.
Rozważania o pięknie - nie sprowadza się ono do kontemplacji, lecz implikuje czyn: „My wybieramy czyn/ i to jest piękno”.
Elementy mitologii słowiańskiej - związek z ziemią i naturą, Światowid.
- nie dokończony poemat Wisła,
- tom Nadzieja (1951) - ok. 50 utworów:
Poematy, ale też wiersze poświęcone zmarłej żonie Marii (17 utworów w temacie społeczno - politycznym, 41 osobistych - co jest bardzo znaczące).
Utwór Dla kogo wiersze wyrażający jasno poglądy Broniewskiego na twórczość:
„Wyrazić to, co czują miliony,
jeszcze coś im poddać,
myśleć jak oni”.
Poezja jest artystycznym wyrazem stanów emocjonalnych spotęgowanych znaczeniem faktów będących ich przyczyną.
W wierszach osobistych poecie zależy na wywołaniu reakcji „współodczuwającej” u odbiorcy - i tak los okupacyjny i śmierć żony poety stają się składnikiem zbiorowej, okupacyjnej biografii narodowej.
Motyw starzenia się kontrastuje z motywami trwania i istnienia - zgoda na śmierć fizyczną jest zarazem niezgodą na odejście bez śladu, na rezygnację i rozpacz (odnajdujemy tu horacjańskie „nie wszystek umrę”).
- Anka (1956) - tomik poświęcony tragicznie zmarłej córce - 15 utworów:
Aluzja do „Trenów” Kochanowskiego.
Dalszy ciąg „trenicznych” utworów związanych ze śmiercią żony. Tomik ten to poetycka ekspresja bólu, rozpaczy oraz próba światopoglądowej refleksji, której celem jest „wydarcie się rozpaczy”. Jest to jednak świadomie ukształtowana koncepcja twórcza - większość utworów powstała dopiero pół roku po śmierci córki.
Tomik rozpoczyna utwór Trumna jesionowa, a kończy Żyłem.
Utwór Dąb - etyka walki, tym razem o godne umieranie.
- Nowe wiersze włączone do wydań zbiorowych.
Najbogatsze twórczo były lata 1947-49 i dwa miesiące 1955.
Broniewski to „klasyk polskiej poezji rewolucyjnej”, „poeta ojczyzny” - obejmował wszystko, co ludzkie.
(Tadeusz Bujnicki, wyd. PIW, Warszawa 1974- książka poświęcona Broniewskiemu)
Ur. 17 grudnia 1897 roku w Płocku w domu o żywych tradycjach patriotycznych (udział w powstaniach: 1831- dziadek, Jan Bonifacy Broniewski i 1863- zginęli dwaj bracia babki Lubowidzkiej). Ojciec zmarł, gdy Władysław miał 5 lat; ciężar jego wychowania spadł na matkę Zofię z Lubowidzkich i babkę, Jadwigę Lubowidzką. Uczęszcza do gimnazjum w Płocku, które w 1905 r. dzięki strajkowi uzyskało przywilej nauczania w języku polskim. Poeta mile wspomina gimnazjum (wiersz "Miasto rodzinne"). W szkole zaznajamia się bliżej z poezja romantyczną, szczególnym szacunkiem darzy Słowackiego, również Mickiewicza i Norwida, a także późniejszych- Ujejskiego i Romanowskiego.
Był skautem, należał do Organizacji Młodzieży Niepodległościowej, potem do Związku Strzeleckiego (były one pod wpływem PPS-Frakcji Rewolucyjnej, kierowanej przez Piłsudskiego).
Na łamach pisma "Młodzi idą" (którego był redaktorem od 1914 r.) ukazują się pierwsze jego utwory poetyckie: "Na szczyt" i "Już dość" (widoczny wpływ Romanowskiego). Jego artykuł "Idea polska"- podpisany pseudonimem Jan Czamar- ujawnia tendencję radykalną i socjalizującą, mówił o konieczności zmian w odrodzonej Polsce.
Przerywa naukę w gimnazjum (7 klasa; 8 kwietnia 1915) by z kolegami dołączyć do Legionów. Pseudonim "Orlik". Walczy pod Jastkowem, na Wołyniu (wspomnienia w wierszach "Młodość" i "Mannlicher")- trafia do obozu w Szczypiornie, tj inni odmówił złożenia przysięgi na wierność Austrii. Powoli zaczyna się u niego okres rozczarowań.
W 1918 przerywa służbę wojskową, zdaje maturę i zaczyna studiować filozofię na Uniw. Warszawskim. Powraca do służby wojskowej (ok. listopad 1918), tylko dlatego, że władzę miał nad wojskiem Piłsudski, któremu ufał, wierzył w jego siłę.
Broniewski uczestniczy w walkach na wschodzie z Ukraincami, potem z Rosją w 1920 r. Odznaczony krzyżem Virtuti Militari, utalentowany żołnierz opuszcza wojsko (coraz silniejszy konflikt wewn.) w 1921 roku ze stopniem kapitana. Podejmuje studia, przez pewien czas był też inspektorem Związku Strzeleckiego.
Jego Pamiętnik z lat 1918-1922 ukazuje proces poszukiwania wielkiej idei, dochodzenie do komunizmu i literatury. Juz niedługo stanie się wybitnym polskim poetą rewolucyjnym.
W Pamiętniku i listach utrwalona jest jego fascynacja Nietzschem, poetami rosyjskimi (Błok, Majakowski), Rimbaudem. Po często traumatycznych doświadczeniach wojennych, czytywał także literaturę pacyfistyczną. Interesował się współczesną poezją- Skamandrem i Awangardą. Okres krystalizacji i prób poetyckich.
W 1922 pisze wiersze inspirowane nowymi tendencjami artystycznymi. Zadebiutować miał w "Zwrotnicy" poematem "Ostatnia wojna", ale pismo przestało wychodzić. Poemat ukaże się 2 lata później w debiutanckim tomie "Wiatraki".
W czasie studiów zbliża się do ugrupowań lewicowych i wstępuje do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej "Życie".
1923- na terenie Uniwersytetu Ludowego zbliża się do działaczy polskiej lewicy komunistycznej. Zostaje sekretarzem redakcji komunistycznego czasopisma społeczno- kulturalnego "Nowa Kultura".
W 1925 r. podejmuje pracę w redakcji "Wiadomości Literackich" jako sekretarz (współpraca ze "Skamandrem"). Ma miejsce wtedy jego podwójny debiut: wydany zostaje jego zbiorek wierszy "Wiatraki" oraz ukazuje się wydany wspólnie z Stanisławem Ryszardem Standem i Witoldem Wandurskim programowy tom "Trzy salwy" (manifest polskiej poezji proletariackiej, charakter apelu do dużego audyt.).
W 1927 ukazują się "Dymy nad miastem", w 1929 cenzura konfiskuje poemat "Komuna Paryska", potem fragmenty umieści poeta w tomie "Troska i pieśń".
W latach 1927-31 pracuje w redakcji "Dźwigni" a potem "Miesięcznika literackiego". W 1931 roku poeta zostaje aresztowany wraz z całą redakcją "Miesięcznika Literackiego" (za opublikowanie protestu przeciw torturowaniu więźniów w więzieniu łuckim) i przebywa 2 miesiące w więzieniu.
W 1932 ukazuje się "Troska i pieśń" (tłumaczony na j. ros. -zainteresowanie Broniewskim w Rosji). Od 1934 zaczynają się procesy i represje - wobec komunistów i lewicowych działaczy.
1936- Broniewski uczestniczy w Kongresie Pracowników Kultury we Lwowie.
W 1938 ukazuje się "Krzyk ostateczny" (apokaliptyczne motywy) . W kwietniu 1939 r ukazuje się w tygodniku "Czarno na białym" wiersz "Bagnet na broń". W 1939 r. Związek Zawodowy Literatów Polskich przyznaje poecie jedyną przed wojną nagrodę literacką. W czasie kampanii wrześniowej Broniewski- ze wzgl. politycznych (lewicowiec)- nie zostaje powołany do wojska. Dopiero po połowie września jest przydzielony do Ośrodka Zapasowego 28 dywizji w Zbarażu.
W 1940 przebywa we Lwowie; w styczniu, na podstawie fałszywego oskarżenia zostaje aresztowany i zesłany w głąb Rosji. Po opuszczeniu więzienia w 1942, podejmuje pracę w Ambasadzie Polskiej w Kujbyszewie, potem wstępuje do organizowanej wówczas armii pod dowództwem gen. Andersa. Z oddziałami udaje się do Iranu, potem do Palestyny. Następnie na skutek intryg politycznych (wywrotowiec, działacz lewicy) zostaje zmuszony do opuszczenia służby czynnej i podejmuje pracę w Polish Information Centre- jako redaktor techniczny pisma "W drodze".
W czasie pobytu na emigracji Broniewski wydaje 2 zbiorki poetyckie: "Bagnet na broń" (1945) i "Drzewo rozpaczające" (Londyn 1945). W roku 1945 poeta wraca do kraju.
W 1946 otrzymuje nagrody literackie miasta Łodzi i Warszawy (realizuje poezję pracy i odbudowy). W 1947 umiera w Zurychu jego żona- Maria Zarębińska- więźniarka Oświęcimia- jej poświęcone są utwory z tomu "Nadzieja".
W 1948 ukazują się "Wiersze zebrane", w 1950 otrzymuje Państwowa Nagrodę Literacka I stopnia.
W 1951 ukazuje się "Nadzieja", a w 1952 "Mazowsze"- poemat liryczny.
W 1954 umiera tragicznie córka poety Joanna Broniewska-Kozicka; jej Broniewski poświęca zbiorek "Anka". W 1955 ponownie otrzymuje Państwowa Nagrodę Literacka I stopnia.
1956 ukazuje się "Anka"
Po1960 r. wydany jest tomik jego przekładów poetyckich z j. ros.- "Moje przyjaźnie poetyckie"
10 lutego 1962 Broniewski umiera w Warszawie na raka krtani.
Poetyka Broniewskiego
Tło debiutu.
W pierwszych utworach poety widać wyraźnie wpływ poezji romantycznej, tradycja Słowackiego, Mickiewicza, Norwida wzbogacona dodatkowo refleksją nad twórczością Żeromskiego i Wyspiańskiego. Dominacja wzoru młodopolskiego- motywy tęsknoty, niepokoju, smutku (np. "Sen")
Przebudowa jego poetyki wiąże się z wpływem poetyk innych grup dwudziestolecia i literatury rosyjskiej. Jeszcze większą krystalizację poglądów na sztukę niesie kontakt z lewicą komunistyczną- pismo "Nowa Kultura", związana z Komunist. Partią Polski. Proletariacka tematyka utworów, formy alegoryczne, mitologizacja rzeczywistości miasta i fabryk. Po zamknięciu "Nowej Kultury" Broniewski wiąże się z "Dźwignią" pod red. Artysty malarza Mieczysława Szczuki. To pismo i późniejszy "Miesięcznik literacki" pozostawały pod wpływem radzieckiej grupy "Left" (programowe odrzucenie fikcji, typizacji; wartość użytkowa sztuki- dla proletariatu, posługiwanie się w literaturze konkretem, fakty jako dokumentacja przełomu rewolucyjnego. Gatunki z pogranicza- felieton, reportaż i inne formy dziennikarskie).
Broniewskiemu- mimo wszystko- nie odpowiadały założenia utylitarne i wąska interpretacja socjologiczna twórczości artystycznej (wiersz Przyjacielu, los nas poróżnił...: "...Cóż mam gadać z tym, co nie pojął, / skąd poezja soki swe czerpie?.."). Chodziło mu raczej o dawanie radości ludziom dzięki sztuce, przy czym był przeciwko sztuce podawanej jako luksus i przedmiot zbytku, stąd formy reportażowe wypowiedzi- powszechnie dostępne i zrozumiałe.
"Trzy salwy"- biuletyn poetycki Broniewskiego, Standego i Wandurskiego. Identyfikacja z klasą robotniczą, wyrażanie emocji i ideowych dążeń w słowie poetyckim. Twórca jest organizatorem świadomości mas, wyraża też to, czego ludzie warsztatu wyrazić nie mogą- od tego momentu ich pozycja zostaje ugruntowana, jako pozycja poetów proletariackich.
Wypowiedzi Broniewskiego na temat poezji proletariackiej w artykułach, m.in w "Wiadomościach literackich": Wczoraj i jutro poezji w Polsce. -Poezja proletariatu nie budzi mas do boju, jest wynikiem rozbudzenia się proletariatu i jego walki politycznej. Poeci nie piszą dla proletariatu tylko jako proletariat (jego głos w dyskusji na temat poezji proletariackiej). Poglądy poety podlegały ewolucyjnym zmianom.
Wzorce ideowo-artystyczne poezji proletariackiej tworzyły się jako synteza myśli krytycznej inspirowanej przez marksizm i żywego, różnokierunkowego (wielość modeli poetyckich, różne tendencje) nurtu poezji Broniewskiego, Jasieńskiego, Standego i Wandurskiego (w latach 30 też Szenwalda, Szymańskiego i Czuchnowskiego).
Odrębność Broniewskiego (przy porównywaniu go do innych poetów proletariackich) jest wynikiem jego powiązań ze "Skamandrem" i później "Wiadomościami literackimi"- lewica krytykowała go za te kontakty. Broniewski nie odrzucił tradycji (tradycja była bliska Skamandrowi) tj. zrobili to futuryści, nie rezygnował z liryczności i osobistej nuty we własnej twórczości. Trzon jego utworów stanowiła ideologia. Jego poezja była więc interesującą kompilacją. To liryka silnego napięcia emocjonalnego, w którym (początki twórczości) walczy idealista-romantyk z materialistą-rewolucjonistą.
Poeta rewolucyjny
Charakter poezji Broniewskiego określają 2 formuły: że był pierwszym w czasie i hierarchii poetą polskiego proletariatu i że był poetą ojczyzny. Broniewski należy do odłamu inteligencji polskiej, który do socjalizmu doszedł kierując się patriotycznymi pobudkami.
Był poetą własnego stylu, trudnym do naśladowania. Jego wiersze cechował wysoki poziom artystyczny.
Twierdził, że poezji polskiej brakuje wielkiej idei (wraz z odsunięciem romantycznego dziedzictwa- po odzyskaniu niepodległości)
Słowo poetyckie miał zapewnić bliski kontakt z adresatem, treści bliskie odbiorcy, organizowanie jego emocji zgodnie z zamiarem twórcy. Poezja ponadto była u niego ekspresją postawy i przeżyć artysty- jak u romantyków (wiersz Nie wiem: "...Opętany bólem i gniewem, / gniewem płonę i bólem krzyczę."). Funkcja poety jako organizatora zbiorowych emocji ujawnia się w wierszu "Do przyjaciół poetów" ("...my podpalacze serc, dynamitardzi sumień").
Nazwy uczuć (nienawiść, miłość, rozpacz, tęsknota i in) stanowią znaczny procent słów ważnych w jego wierszach. Często są powiązane kontrastowo, występują w kontekstach socjalnych, lub na tle polityczno-ideowym.
Dwunurtowość - poeta ideałów społecznych i walki o nie ale też poeta osobistych doznań, o romantycznych korzeniach - przedstawienie w poezji wszystkiego co ludzkie. Krańcowe nastroje jednostki walczącej, zaangażowanej po stronie rewolucji; wiersz "O sobie samym": "...któż wie jak trudno [...] jak boleśnie sercem, jak bębnem, grzmieć przed ludzką armią?" Zabieg mający na celu współodczuwanie przez odbiorcę uczuć poety.
Nuty katastroficzne w zbiorku "Krzyk ostateczny". Poczucie tragizmu i osamotnienia (w poezji korzysta świadomie z własnego życiorysu- wiersze z lat wojennych ("List z więzienia", "Zamieć", "Do poezji"). Ciężkie doświadczenia osobiste- śmierć córki, żony- znalazły swoje odbicie w utworach im poświęconych. Poezja jako punkt oparcia.
Romantyczna koncepcja poezji- czynu.
Odruch buntu przeciwko wielkiej rzezi europejskiej po doświadczeniach wojennych- charakter debiutanckich "Wiatraków" i rozpoczynający wiersz "Młodość". Rozczarowanie- dysonans pomiędzy romantycznymi marzeniami o odrodzonej Polsce a rzeczywistością zastaną. Utwór "Mannlicher": "...cóż im wyznać w serdecznym słowie, gdy się młodość jak cmentarz przyśni?... Nie głaskało mnie życie po głowie". Inne podobne z tomu "Wiatraki" wiersze: "Młodość", "Soldat inconnu", "Ostatnia wojna"- motywy bezsensownych śmierci, odartych z heroizmu; powszednia rzeczywistość żołnierskiego trudu- "Młodość" : "...Kowalski- rozerwany granatem, Ignaczak- cztery kule w pachwinę [...] Marciniak [...] skamlał umierając >>wody... przyjaciele...<<"
Zbiorowym, kreowanym podmiotem lirycznym jest zrewoltowana masa żołnierska -"Ostatnia wojna". Z czasem ta zbiorowość stanie się w wierszach proletariatem.
Od "Dymów nad miastem" duże znaczenie ma pojęcie historii, o charakterze progresywnym (z Marksa), przyszłościowy cel uformowany przez wizje rewolucyjne i socjalist. Rola człowieka jest określona jego czynem rewolucyjnym, walką o nowy ład zbiorowości- bohaterowie jak Bakunin, Majakowski, Ludwik Waryński. Z drugiej strony zaś- bohaterowie osamotnieni- Rimbaud, Sergiusz Jesienina.
Utwór "Nike" obrazy rewolucyjne nałożone są na tło antyczne. Historia ujęta docelowo, jako perspektywa zwycięskiej rewolucji ( też "Pieśń o wojnie domowej", "Pionierzy", "Robotnicy"). "Ballada o placu teatralnym"- "...misterium dziejów gra się krwawe".
Praca nad utworami o wielkim proletariacie: "Komuna Paryska" (zainspirowany anonimowym artykułem w "Nowej kulturze" z 1924 o dziejach komuny paryskiej)- ostatnie dni komuny, nawoływania do broni, opis pożarów i egzekucji zakładników- posługiwał się dokumentem i komentarzem historycznym; "Elegia o śmierci Ludwika Waryńskiego", "Bakunin".
Interesowała go rola jednostki w historii i rola, jaka poeta wyznacza swojemu "ja" lirycznemu- współuczestnikowi wydarzeń (tj. sam poeta). W zbiorach "Bagnet na broń" i "Drzewo rozpaczające" widoczna jest analogia losów poety i emigracji z 1831.
Podobieństwo "Grobu Tamerlana" do "Grobu Agamemnona" Słowackiego- nawiązania romantyczne. Tam też wyznanie wiary w człowieka, historię i ojczyznę- sens socjalistyczny.
Problematyka narodowa. Głęboki patriotyzm Broniewskiego, ale likwiduje też stereotypy, polemika z państwowością polską "Zagłębie Dąbrowskie"- "...powiedz ziemio surowa, komu ty jesteś ojczyzną"- wyraz konfrontacji literackich projektów Polski a międzywojenną rzeczywistością i socjalistycznymi marzeniami. Spór z szlachecko-romantycznym modelem państwa i kultury.
Pierwiastki patriotyczne, liryka wojenna- temat obrony ojczyzny "Bagnet na broń"(forma apelu, proste pojęcia, poeta-organizator uczuć, tradycja republikańskiej Marsylianki- tu w tonie patroityczno- rewolucyjnym). W tej liryce podkreślana jest potrzeba walki, obowiązek czynu, apelowanie o wytrwałość, pomstę, wolę zwycięstwa (Żołnierz polski, Syn podbitego narodu, Co mi tam troski, Monte Cassino).
W utworach "Drzewa rozpaczającego" dodatkowo pojawiają się motywy wspomnień, martyrologii, nostalgii- motywy osobiste. Tony elegijne.
Drugi krąg tematów patriotycznych- motywy ojczystego krajobrazu. Pejzaż powiązany jest z wartościami tj. patriotyzm, wierność idei, ciągłość kulturowa, prowadzą do refleksji natury ogólnej- śmierć, czas. Wiersz "Miasto rodzinne" otwiera cykl o ziemi ojczystej- wspomnienia, pejzaż płocki, emocjonalna aura. "Mój pogrzeb", nostalgiczne utwory "Drzewa rozpaczającego", poematy powojenne "Mazowsze" i "Wisła".
Metoda przekształcania wartości osobistych w społeczne i społecznych w osobiste. Etyka walki i wierności sobie. Heroiczny charakter liryki Broniewskiego ujawnia się poprzez: poetyckie obrazowanie, słowa- klucze, aluzje literackie (Prometeusz w wierszu "Do przyjaciół-poetów"), charakterystyka bohatera.
W powojennych wierszach etyka walki przekształca sie w etykę pracy. Wiersze "Most Poniatowskiego", Pierwszy maja", "Byt określa świadomość. Motywacje są tak proste, społeczne.
Bóg. Początkowe utwory mają charakter sporu z Bogiem ("Spowiedź"). Wiersz "Via Dolorosa" z tomu "Bagnet na broń" jest skonstruowany na kanwie drogi pasyjnej- współczesna, ale nie wulgarna interpretacja męki. Okres dojrzały poety- korzysta z szacunkiem, ale i pełnym dystansem z motywów religijnych jako powszechnego dobra kulturowego.
Śmierć- nie pisze nic, o życiu pozagrobowym, ma tu miejsce konsekwentna świeckość. Nawiązuje do tradycji pisząc o zmarłej żonie i córce (nawiązanie do "Trenów"). "Nie wierzę w elizejskie cienie lecz w ciężkie, gorzkie łzy człowiecze" ("Trumna jesionowa").
Konsekwentna wierność idei- wiersz "Zamieć"- "Wiatr w oczy wieje [...] Szedłem. Iść będę. Idę".
Wykorzystywane formy: niby-dialog, monolog wewnętrzny, formy epistolarne ("list z więzienia"), odezwy ("Do domu"), poemat "reportażowy" "Mazowsze" i "Wisła", elegie i in. Mieszanka tradycji i nowatorstwa.
Obecność romantycznych rekwizytów (księżyc), uczucia (tęsknota itp.), fantastyka- "Marzanna", "Perun" z "Wiatraków". Utwory romantyczne miały często formę pieśniową i retoryczną (konstrukcje składniowe, chwyty retoryczne, pytania). Liczne metafory.
Epizowanie- nadawanie epicznego charakteru (w wierszach) i prozaizowanie- wprowadzanie prozaizmów do liryki.
Rytmiczność- zasady wierszy sylabotonicznych i tonicznych - "Bagnet na broń", "Lekko atletyka", "Do przyjaciół-poetów". Paralelizmy, krótkie wypowiedzi, anafory, refreniczność, wyliczenia, stopniowania, kontrasty. Środki retoryczno-składniowe. Porównania-skojarzenia ("...Jak czołg")- w porównaniach i metaforach dokonuje konfrontacji pojęć. Metafora umieszcza człowieka w centrum, dominuje w niej konkretność, dynamiczność i hiperboliczność.
Retoryka wiecowego przemówienia- "Psy policyjne w Łucku". W ostatnim okresie twórczości dominuje wiersz wolny, bez retorycznych funkcji.
Konkretność i bezpośredniość obrazu, prostota, siła i oszczędność. Obecność idiomów, wtrąceń, inwersji. Ważne słowa-klucze (w poezji rewolucyjnej gł. gniew, krew, cień- szpieg, upiór.) grom, błysk- z romant.
Twórczość poetycka
Tomiki wierszy
Poematy
Przekłady literatury rosyjskiej i niemieckiej m.in.:
21