ZARZĄDZANIE
PROCES ZARZĄDZANIA I ROZPIĘTOŚĆ KIEROWANIA
ROZPIĘTOŚĆ KIEROWANIA.
Rozpiętość kierowania decyduje o liczbie szczebli w strukturze, a więc decyduje o długości linii komunikacyjnej. W teorii struktur jest sformułowana teza, że im mniejsza przeciętna rozpiętość kierowania, a więc im mniejsza liczba podwładnych kieruje kierownik tym liczba szczebli zarządzania jest większa, a więc struktura jest bardziej smukła. Wyróżnia się formalną, potencjalną i rzeczywistą rozpiętość kierowania. Formalna rozpiętość kierowania to liczba podwładnych formalnie podporządkowanych bezpośrednio jednemu kierownikowi. Potencjalna rozpiętość kierowania to liczba osób których pracą jeden mógłby kierować w danej sytuacji. Rzeczywista rozpiętość kierowania to liczba osób których pracą kieruje przywódca lub kierownik w jednej osobie w obrębie organizacji zarówno formalnej jak i organizacji. Wyodrębniono w teorii struktur tzw. zasadę rozpiętości kierowania, która głosi że w odniesieniu do określonego szczebla zarządzania jakiejś konkretnej organizacji istnieje określona w przybliżeniu liczba podwładnych którymi kierownik tego szczebla może sprawnie kierować. Uważa się również, że im większe przedsiębiorstwo tym na ogół większa liczba szczebli zarządzania. Uważa się również, że im więcej szczebli zarządzania tym dłuższa droga komunikacji kierownictwa z bezpośrednimi wykonawcami. Wytwarza się również zjawisko skracania i powtarzania na każdym szczeblu zarządzania przekazywanych informacji. Prowadzi to do mimowolnego a nieraz i świadomego zniekształcenia, modyfikacji i transformacji informacji. W konsekwencji powoduje to zmniejszenie sprawności przedsiębiorstwa. W teorii struktur powoduje się zmniejszenie redundacji poprzez zwiększenie formalnej i rzeczywistej rozpiętości kierowania. W zależności od rozpiętości kierowania decydującej o liczbie szczebli zarządzania wyróżnić można dwa przeciwstawne typy struktury organizacyjnej:
smukła charakteryzuje się małą rozpiętością kierowania a przez to wielością szczebli zarządzania;
płaska o dużej rozpiętości kierowania charakteryzuje się małą liczbą szczebli zarządzania.
W strukturze płaskiej z powodu mniejszej liczby szczebli zarządzania przepływ informacji jest szybszy i sprawniejszy, następuje przez to zbliżenie kierownictwa do bezpośrednich wykonawców a przez to następuje skrócenie długości pionowych kanałów informacyjnych dzięki czemu informacje nie ulegają większym zniekształceniom. Koszty administracyjne struktur płaskich są większe z powodu mniejszej liczby stanowisk kierowniczych. Duża liczba podwładnych w strukturach płaskich nie sprzyja bezpośrednim kontaktom przełożonych z podwładnymi co wymaga bardziej samodzielnej pracy podwładnych a tym samym zatrudnianie pracowników o wyższych kwalifikacjach. Struktura płaska również nie wymaga takiego zakresu działań koordynacyjnych jak struktury smukłe bo np struktura smukła może wyglądać następująco: Dyrektor zastępca dyrektora d/s technicznych główny inżynier (szef produkcji) kierownik zakładu zastępca kierownika zakładu (kierownik techniczny) kierownik wydziału kierownik oddziału starszy mistrz brygadzista robotnicy. Wrażliwość struktur płaskich na uszkodzenie poszczególnych elementów struktury jest mniejsza niż struktur smukłych. Reorganizacja, jej częstotliwość jest na ogół tym większa im więcej szczebli zarządzania posiada dana struktura organizacyjna przedsiębiorstwa. Jednym ze sposobów ograniczenia nadmiernej szczeblowości zarządzania jest stosowania tzw. bezwydziałowej struktury organizacyjnej. W małych i średnich jednostkach produkcyjnych o dość prostym procesie technicznym zamiast cztero szczeblowego systemu zarządzania zakład wydział oddział stanowisko robocze tworzy się tzw. strukturę 3 szczeblową poprzez wyeliminowanie szczebla wydziału. Powoduje to zbliżenie wyspecjalizowanych odcinków produkcyjnych kierowanych bezpośrednio przez mistrza do kierownictwa przedsiębiorstwa. Powoduje to spłaszczenie struktury. Scentralizowanie funkcji administracyjnych zarządzania w komórkach funkcjonalnych zarządu przedsiębiorstwa lub w komórkach funkcjonalnych podporządkowanych kierownikowi zarządzania. Obniżenie kosztów zarządzania. Wzmocnienie stanowiska mistrza jako bezpośredniego przełożonego.
PROCES ZARZĄDZANIA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ.
Przez proces zarządzania rozumie się ciąg, łańcuch, pasmo zmian zachodzących w bezpośrednio następujących po sobie lub zachodzących na siebie chwilach intencjonalnie wyróżnionych pod pewnym względem jako pewna całość. Krzyżanowski przyjmuje zarządzanie jako wielce złożony proces polegający na podejmowaniu przez aparat zarządzający wielu różnych wzajemnie powiązanych zadań, czynności, decyzji kierowniczych, które zmierzają do zapewnienie takiego funkcjonowania organizacji aby w sposób sprawny były osiągane jej cele. W związku z tym możemy przyjąć, że proces zarządzania wyróżniają trzy elementy składowe :
- element oddziałujący jednoosobowy lub zbiorowy - jest określany jako podmiot sprawczy. Element ten jest określany również jako aparat zarządzający podejmujący wiele czynności i decyzji,
- samo oddziaływanie - treść relacji wyrażona poprzez zapewnienie takiego funkcjonowania
- element na który się oddziałuje, zasoby ludzkie i rzeczowe. Określany jest również jako przedmiot oddziaływania. Możemy to zdefiniować jako różne rodzaje rzeczy które zmierzają do sprawnego osiągnięcia celów organizacji.
W teorii organizacji interesuje nas układ człowiek - człowiek; człowiek jako przedmiot sprawczy i jako przedmiot oddziaływania. Układ ten obowiązuje najczęściej z udziałem zasobów rzeczowych.
Przez zasoby rozumie się ludzi i inne rzeczy których wprowadzenie do procesu działania może przyczynić się do osiągnięcia celów. Ogół zasobów zastosowanych w danym działaniu to poszczególni członkowie zespołu oraz elementy aparatury. Na zachodzie definicja zarządzania to koordynacja zbiorowych wysiłków w kierunku wyznaczonych celów. Ta koordynacja dokonywana jest poprzez ludzi przy wykorzystaniu techniki w organizacjach w oparciu o wyznaczone zadania. Można zauważyć, że w przedsiębiorstwie osiąganie określonych celów a więc wytwarzanie dóbr lub/i świadczenie usług jest moążliwe nie tylko poprzez wykonanie pracy ludzkiej ale także maszyn, narzędzi, materiałów. Można więc stwierdzić, że mamy do czynienia z oddziaływaniem człowieka (podmiotu sprawczego) na różne zasoby będące w dyspozycji przedsiębiorstwa tj. na zasoby ludzkie i rzeczowe. Można więc przyjąć, że celowe dysponowanie zasobami a konkretniej ustalanie celów i powodowanie aby te cele były wykonywane to zarządzanie. Zarządzanie to pojęcie które obejmuje wszystkie zasoby jakimi człowiek posługuje się w trakcie realizacji celów do których zmierza stąd poprawne jest operowanie określeniem zarządzanie gospodarką narodową i zarządzanie przedsiębiorstwami w rozumieniu celowego podejmowania przez odpowiednie organy kierownicze decyzji prowadzących poprzez wykorzystanie posiadanych zasobów do realizacji założonych celów. Należy powiedzieć, że proces zarządzania realizuje się poprzez celowe dysponowanie zasobami ludzkimi i rzeczowymi. Istotą zarządzania zasobami ludzkimi jest podejmowanie działań odnoszących się do człowieka nakierowanych na osiągnięcie celów organizacji w tym na zaspokojenie potrzeb pracownika a więc na jego rozwój. Na zarządzanie zasobami ludzkimi planowanie potrzeb kadrowych metodyka oceny pracy prowadzi się zatrudnianie i zwalnianie. Zarządzanie zasobami rzeczowymi koncentruje się na materialnych zasobach działalności. Dotyczą one działan które mają na względzie racjonalne wykorzystanie zasobów rzeczowych z punktu widzenia przedsiębiorstwa a zatem kierunków i sposobów wykorzystania zasobów rzeczowych z punktu widzenia celów działania choć cele te formułowane są przez podmiot sprawczy. W ujęciu systemowym można przyjąć, że proces zarządzania polega na pobieraniu z otoczenia poprzez wejście zasileń materiałowo energetycznych oraz informacji ich transformacji i przekazaniu na rzecz otoczenia poprzez wyjście informacji i produktu oraz usług. Definicję systemu zarządzania można sklasyfikować jako podsystem realny oraz podsystem regulacji. Wpodsystemie realnym wykonuje się przez ludzi za pomocą maszyn, narzędzi, materiałów, energii określone produkty i usługi. W drugim podsystemie odbywa się proces regulacji a przede wszystkim proces przetwarzania regulacji i proces pozyskiwania informacji z otoczenia dotyczących zewnętrznych warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa, min potrzeb i oczekiwań otoczenia co do wytwarzanych przez system produktów. Informacje te są konfrontowane z zasobami ludzkimi i rzeczowymi przedsiębiorstwa co pozwala ustalić cele i działanie w określonym przedziale czasu. W przyjętym procesie zarządzania następuje podzielenie, alokacja zasobów pomiędzy poszczególne komórki organizacyjne a zwłaszcza ustalenie zadań dla podsystemu realnego. Następuje tu transformacja informacji w decyzje określające co kto w jakim miejscu i czasie ma wykonać.
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ JAKO CZYNNIK SPRAWCZY PRZEDSIĘBIORSTW
Przedsiębiorczość nie jest terminem jednoznacznym. Jest bliskoznaczna względem przedsiębiorcy, przedsiębiorstwa. Traktuje się przedsiębiorczość jako funkcję zarządu polegającą na podejmowaniu decyzji dla kierowania określonym typem organizacji. Jedni badacze pojęcie to rezerwują dla decyzji strategicznych lub innowacyjnych inni są jedynie skłonni odnosić go do przedsiębiorstwa. W słowniku biznesu i zarządzania (USA) przedsiębiorca to ten, który ponosi ryzyko finansowe innowacji, operatywnego działania i zarządzania określonym przedsięwzięciem. Słownik j.polskiego (1912 Karłowicz) uważa, że przedsiębiorczość to stawiający sobie i innym cele lub zadania z własnej inicjatywy i troszczący się o sprawną ich realizację. W literaturze dotyczącej przedsiębiorczości wyróżnia się 2 sposoby rozumienia przedsiębiorczości :
- cechę ogólną przedsiębiorstwa wyrażającą się w samodzielnym a więc nieskrępowanym podejmowaniu z własnej inicjatywy, na własny rachunek działanie mające za zadanie zrealizowanie własnych celów ;
- sposób działania charakteryzujący się chęcią podejmowania czegoś znanego ryzykownego albo wykonawstwa pełnego energii i inicjatywy.
Ten drugi sposób rozumienia przedsiębiorczości cechuje jednocześnie określoną postawę kierownika czy pracownika. Sposób ten umożliwia jednocześnie interpretowanie posiadania lub nieposiadania cech osobowych pozwalających na spełnienie określonego przywództwa względem innych. Przywództwo to wynika z gotowości do podejmowania nowych inicjatyw i związanego z tym ryzyka. Ortega twierdzi, że żyć to znaczy znajdować środki urzeczywistnienia programu którym się jest. Te rozróżnione sposoby rozumienia przedsiębiorczości zostały ukształtowane historycznie jako warunki przedsiębiorstwa funkcjonującego w warunkach zdrowej konkurencji. Polskie wzorce kulturowe podtrzymują tradycyjne wzorce osobowości jako sposób działania. Dla jednostki przedsiębiorczej jest to sposobność przedstawienia wobec innych swojej indywidualności a tym samym zdolności do przekraczania określonych granic osobowości człowieka. Dla J. Schumpeter przedsiębiorcą są jedynie te podmioty gospodarcze które realizują nowe kombinacje czynników produkcji i są aktywnymi uczestnikami tych procesów. W związku z tym przedsiębiorcami są nie tylko pracodawcy ale również pracobiorcy a nawet właściciele akcji. Przedsiębiorcami mogą być wszyscy ci którzy poprzez swoje stosunki z przedsiębiorstwem przyczyniają się do nowej kombinacji czynników produkcji. Przywódca skierowuje środki produkcji do nowych dziedzin zastosowania a jego specyficzne zadanie polega na łamaniu starej tradycji i tworzeniu nowych. Jest to niezmiernie trudne. Solaż - przedsiębiorczość nie jest zawodem ponieważ w tym stanie nie można się znajdować zbyt długo przedsiębiorcy nie tworzą określonej grupy społecznej czy zawodowej i stanowią określony konstrukt teoretyczny. Według niego kierownicy nie tworzą nowych możliwości a więc nie są oni przedsiębiorcami z racji pełnionej roli społeczno - zawodowej. Uważa się, że dewizą przedsiębiorcy jest plus ultra - jeszcze więcej. Przedsiębiorca jest wg tej koncepcji nie tylko sprawcą zmiany lecz również wyrazicielem mechanizmu sposobu zmian jakie dokonują się w gospodarce. Uważa się, że najbardziej typowym przedstawicielem przedsiębiorców jest właściciel i założyciel firmy. Właśnie on w najbardziej czystej formie realizuje nową kombinację czynników produkcji. Współcześnie przedsiębiorczość w sposób systematyczny i zorganizowany wykorzystuje cały potencjał rozwojowy przedsiębiorstwa nie eksponując tradycyjnego podziału Taylora na twórcze kierownictwo i bezmyślnych robotników. W organizacjach przedsiębiorczych w odróżnieniu od organizacji reagujących następuje istotna redefinicja celu. Nacisk zostaje położony na optymalnym poziomie zdolności do uzyskiwania nadwyżki ekonomicznej. Aby to osiągnąć przedsiębiorstwo musi w równym stopniu interesować się kierowaniem potencjału rozwojowego jak również interesować się musi identyfikacją zagrożeń nadchodzących z zagrożenia przedsiębiorstwa. W organizacjach przedsiębiorczych występuje gotowość na pojawienie się oznak nieciągłości zdań. W przypadku istotnych zmian w przedsiębiorstwie oraz tendencji w otoczeniu organizacja przedsiębiorstwa jest w stanie się do nich dostosować. Jedną z przyczyn umiejętności elastycznego działania jest tolerowanie określonych zachowań oraz tworzenie możliwości ujawniania własnej indywidualności. Przewidywanie szans oraz zagrożeń wymaga nagradzania członków organizacji przedsbiorczej za zachowanie kreatywne pomniejszające znaczenie rutyny. Kultura organizacji przedsiębiorczej musi charakteryzować się poczuciem misji wszystkich pracowników a zatem sukces organizacji przedsiębiorczej stanowi sukces czy porażkę wszystkich pracowników organizacji co znajduje swój wyraz w postaci korzyści materialnych a mianowicie w postaci wypłat zysków.