BUDŻET PAŃSTWA

POJĘCIE I ISTOTA BUDŻETU

Budżet państwa

• Zapis planu wydatków i sposobów ich finansowania: określonej osoby, przedsiębiorstwa lub państwa. Budżet państwa opisuje jakie dobra i usługi rząd chce kupić w nadchodzącym roku, jakich chce dokonać płatności transferowych i jak chce za to zapłacić <Begg>

• Zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury publiczno-administracyjnej państwa <Nasiłowski>

• Plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków <Milewski>

• Najwyższej rangi plan finansowy polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy <encyklopedia>

• Podstawowy plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa w ramach systemu finansów publicznych. Budżet państwa odzwierciedla przyjętą w danym kraju politykę ekonomiczną (gospodarczą) i zakres ingerencji państwa w gospodarkę.

Elementy składowe budżetu państwa:

a) budżet centralny - obejmuje on dochody i wydatki organów władzy państwowej (administracja państwowa, wymiar sprawiedliwości, obrona narodowa)

b) budżety lokalne - są planem dochodów i wydatków organów władz samorządowych każdego szczebla (finansują policję, oświatę, służbę zdrowia, infrastrukturę społeczną i ekonomiczną)

c) budżet ubezpieczeń społecznych - transfery płatnicze.

Polityka budżetowa (fiskalna) to część polityki makroekonomicznej państwa, obejmująca wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu uzyskania kontroli i oddziaływania na podział dochodów oraz na ogólny poziom aktywności gospodarczej w kraju. Głównym sferą oddziaływania polityki fiskalnej jest popyt. Narzędziami są podatki i wydatki rządowe.

Aktywna polityka fiskalna

Jej istotą jest podejmowanie (przez państwo) takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze.

Polega ona na świadomym interwencjonizmie, wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych (zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele, zmiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw oraz określenie sposobu, zakresu i terminu wykorzystania tych instrumentów). Decyzje takie z reguły prowadzą w dłuższym okresie do wzrostu udziału wydatków budżetowych w dochodzie narodowym i napotykają na krytykę ze strony zwolenników nurtu liberalnego.

Opóźnienia w działaniu instrumentów polityki fiskalnej wynikają z czasu niezbędnego do sformułowania, akceptacji i wdrożenia pakietu środków polityki interwencyjnej. Można wyodrębnić cztery rodzaje opóźnień:

• diagnostyczne, związane z potrzebą dokonania oceny zmian zachodzących w gospodarce, zebrania niezbędnych informacji statystycznych i ich przetworzenia (diagnoza problemu, informacji)

• decyzyjne, wynikające z czasu potrzebnego do dokonania wyboru narzędzi, które powinny być zastosowane i przeprowadzenia zmian legislacyjnych (musi być postawiona właściwa diagnoza)

• wdrożeniowe, ze względu na czas niezbędny do praktycznego zastosowania przyjętego pakietu środków polityki gospodarczej (potrzebny jest czas aby te decyzje ubrać w normy)

• związane z reakcją podmiotów gospodarczych na wprowadzone narzędzia interwencyjne (dostosowanie się do zmian reguł postępowania).

Dyskrecjonalne środki stabilizacyjne: sposoby, poprzez które rząd federalny może wpływać na popyt przy pomocy polityki fiskalnej.

Środek	Opis
Okresowa zmiana podatku dochodowego	Okresowa obniżka podatku od dochodów osobistych pobudzi konsumpcję i skompensuje wpływ recesji; okresowy domiar podatkowy ograniczy konsumpcję i ostudzi boom.
Okresowa inwestycyjna ulga podatkowa	Subwencja inwestycyjna działająca poprzez system podatkowy pobudzi inwestycje w okresie obowiązywania ulgi, a będzie zniechęcać do nich przed uruchomieniem i po wycofaniu ulgi
Ulga przy zakupie domu	Subsydia na zakup domów lub mieszkań mają taki sam wpływ jak ulgi inwestycyjne, tyle że na inwestycje mieszkaniowe
Roboty publiczne	Zwiększenie lub przyśpieszenie budowy autostrad i inne zakupy rządowe w sposób bezpośredni podwyższają popyt

Pasywna polityka fiskalna

Brak bezpośredniej ingerencji państwa, wykorzystuje się właściwą niektórym instrumentom wrażliwość na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji ustawodawczych, reagują na zmianę koniunktury. Instrumenty te określane są jako automatyczne stabilizatory koniunktury. Automatyzm tych środków polega na tym, że

• po ich zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt na skutek zmian sytuacji gospodarczej

• siła i zakres ich działania zależy niemal wyłącznie od skali zmian poziomu aktywności gospodarczej.

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury należy zaliczyć

• podatki od dochodów ludności (podatek dochodowy od osób fizycznych)

• podatki od przedsiębiorstw (podatek dochodowy od osób prawnych)

• podatki pośrednie (np. akcyza, VAT, cło)

• zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych

• programy pomocy dla rolnictwa.

Od automatycznych stabilizatorów koniunktury oczekuje się, aby w okresie recesji hamowały spadek globalnego popytu, a w okresie ekspansji hamowały jego wzrost.

Instrumenty te mają także swoje słabości - np. nie są w stanie zapewnić warunków zrównoważonego wzrostu, który wymaga jednakowego tempa wzrostu mocy wytwórczych, zatrudnienia i efektywnego popytu.

Automatyczne stabilizatory: programy transferów reagujące na stan gospodarki

Program	Opis
Ubezpieczenie od bezrobocia	Połączony program federalny i stanowy polegający na wypłacaniu zasiłków robotnikom, którzy utracili pracę.
Bony żywnościowe	Federalny program wypłacania zasiłku każdej rodzinie poniżej pewnego progu; w czasie recesji liczba uprawnionych rodzin zwiększa się.
Programy opieki	Połączony program federalny i stanowy wypłacający zasiłki biednym rodzinom wychowującym dzieci; wraz ze spadkiem dochodu w czasie recesji zwiększają się płatności.
Pomoc medyczna	Połączony program federalny i stanowy wspomagający biedne rodziny zasiłkami medycznymi; liczba pobierających zwiększa się w czasie recesji.
Ubezpieczenia społeczne	Program federalny wspierający emerytów; część ludzi uprawnionych do emerytury lub innych zasiłków decyduje się na pracę, ale ich liczba zmniejsza się w czasie recesji, w związku z czym wolumen zasiłków rośnie.

Polityka fiskalna może przybrać charakter

1. ekspansywny (stymulacyjny) - polega na obniżaniu podatku, wzroście wydatków budżetowych lub jednoczesnym zastosowaniu obu instrumentów w celu pobudzenia niedostatecznego, efektywnego popytu globalnego, efektem ubocznym może być deficyt budżetowy i inflacja

2. restrykcyjny - polega na wzroście opodatkowania, obniżeniu wydatków budżetowych lub jednoczesnym zastosowaniu obu instrumentów w celu powstrzymania nadmiernego tempa wzrostu popytu globalnego, jest narzędziem walki z deficytem budżetowym.

Zasady polityki budżetowej

1. Zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków obejmuje okres jednego roku, niekoniecznie kalendarzowego - budżet jest przygotowywany i wykonany w ściśle określonym czasie (w roku budżetowym) według ściśle opracowanego harmonogramu

2. Zasada zupełności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa (żadna z dziedzin działalności finansowej państwa nie może być pominięta lub wyłączona z planu budżetowego)

3. Zasada jedności - budżet państwa powinien tworzyć jedną całość, wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu (poszczególne pozycje budżetu państwa mogą być sporządzane jako odrębne dokumenty, muszą jednak łączyć się w jedną zwartą całość)

4. Zasada jawności - tworzenie, uchwalanie, wykonanie i kontrola budżetu powinny znajdować się pod nadzorem opinii publicznej - budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości (DzU)

5. Zasada równowagi budżetowej - należy dążyć do tego, aby bieżące dochody wystarczały na bieżące wydatki - dochody budżetu powinny być wystarczające na pokrycie planowanych wydatków, dopuszczalne są pewne odstępstwa, które wiążą się z deficytem budżetowym, ale w takim przypadku muszą być dokładnie określone źródła finansowania niedostatku środków po stronie dochodów

6. Zasada powszechności - w klasycznym ujęciu jest to postulat, aby wszystkie jednostki powiązane z budżetem wchodziły do niego całością swoich dochodów i wydatków

7. Zasada jasności i przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.

Funkcje budżetu państwa

1. Funkcja fiskalna (dochodotwórcza) - gromadzenie dochodów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań - związana jest z faktem, że w każdym budżecie muszą być określone źródła dochodów budżetowych w wysokości wystarczającej na pokrycie zaplanowanych wydatków budżetowych

2. Funkcja redystrybucyjna (wyrównawcza) - umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego (zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów oraz niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych) i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych. Realizację tej funkcji umożliwia progresywny system podatkowy oraz wydatki budżetowe w postaci płatności transferowych

3. Funkcja stymulacyjna - polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze (wpływ na poziom dochodu narodowego, zmiany strukturalne w gospodarce, kształtowanie poziomu akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, regulacja poziomu i kierunku konsumpcji) i społeczne (pobudzanie lub hamowanie przyrostu naturalnego, ograniczanie lub łagodzenie społecznych skutków bezrobocia, zwiększanie poziomu aktywności zawodowej, osłabianie lub wzmacnianie bodźców do pracy)

4. Funkcja stabilizacyjna - wiąże się z poprzednią funkcją, państwo poprzez budżet ogranicza wpływ wahań koniunkturalnych, stara się zapewnić zrównoważony wzrost

5. Funkcja alokacyjna - poprzez określone kształtowanie wydatków budżetowych można dokonać pożądanej, ze społecznego punktu widzenia, alokacji czynników wytwórczych

6. Funkcja kontrolna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych.

PRZYCHODY I WYDATKI BUDŻETU

Dochody budżetu państwa

Źródłami dochodów budżetowych państwa są

• podatki bezpośrednie i pośrednie

• składki na ubezpieczenia społeczne

• cła

• dochody z tytułu praw własności i sprzedaży majątku państwowego (prywatyzacji)

• nadwyżki wypracowane przez sektor państwowy

• materialne kredyty krajowe i zagraniczne

• dług publiczny

• opłaty skarbowe

• opłaty sądowe

• opłaty notarialne

• zysk banku centralnego i inne.

Podstawą dochodów budżetowych są podatki. Pozostałe źródła odgrywają w praktyce niewielką rolę.

Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnikami podatków mogą być osoby fizyczne i prawne.

Podatki uzasadnione są głównie koniecznością

- zdobycia pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego

- dokonywania redystrybucji dochodów między różne sektory gospodarki i grupy ludności dysponujące różnymi dochodami

- ograniczania konsumpcji niektórych produktów (np. alkoholu, papierosów)

- wykorzystania ich jako narzędzia polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej.

Klasyfikacja podatków według kryterium przedmiotu opodatkowania

a) podatki dochodowe

Pobierane od dochodów osobistych ludności (płace, renty, wynagrodzenia

za prace zlecone, odsetki od posiadanego kapitału, renty, emerytury)

oraz od dochodów osób prawnych (przedsiębiorstwa, instytucje)

b) podatki konsumpcyjne (podatki od wydatków)

Podatki nakładane na produkty i usługi będące przedmiotem obrotu

(podatek obrotowy, VAT, akcyza, niekiedy cła)

c) podatki majątkowe

Płacone od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe).

Ze względu na sposób pobierania podatków

Podatki bezpośrednie to podatki nakładane na dochody i majątek. Podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza się z budżetem państwa. Podatki pośrednie to podatki nakładane na wydatki. Zawarte są one w cenie nabywanego produktu lub usługi. Konsument płaci je za pośrednictwem sprzedawcy, który jest zobowiązany do uiszczenia podatku. Może on ciężar tego podatku w całości lub w części przerzucić na kupujących.

Podatki obciążające ludność bezpośrednio, a także pośrednio, wykazują w gospodarce rynkowej długookresową tendencję wzrastającą.

Podatki pośrednie nie spotykają się z tak wyraźną niechęcią podatników jak podatki bezpośrednie, ponadto łatwiej je wprowadzić, łatwiejszy jest ich pobór.

Ze względu na sposób naliczania podatków wyróżnia się

• podatek proporcjonalny (liniowy) - wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów, obowiązuje jedna stopa podatkowa (zazwyczaj podatek od dochodów osób prawnych ma charakter proporcjonalny)

• podatek progresywny - osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową (np. podatek od dochodów osobistych ludności)

• podatek degresywny - wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.

Podstawą określania wysokości podatku są wszystkie dochody płatnika, dochód podlegający opodatkowaniu ustala się odejmując od łącznej sumy przychodów wydatki związane z uzyskaniem dochodów.

Plusy podatków

1. podatki są narzędziem polityki antyinflacyjnej i antycyklicznej

2. podatki utrudniają dostęp do dóbr społecznie niepożądanych (alkohol, papierosy)

3. podatki umożliwiają realizację funkcji redystrybucyjnej.

Składki na ubezpieczenia społeczne są kolejną znaczącą pozycją dochodów budżetowych państwa. Można je traktować jako formę opodatkowania dochodów, ze względu na ich powszechny i obowiązkowy charakter (potrącane są każdorazowo, a wysokość składek i zakres ubezpieczenia regulują odpowiednie przepisy prawne).

Krzywa Laffera - koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stopą opodatkowania a przychodami budżetowymi państwa z tytułu podatków; opracowana w latach 70. XX w przez amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera; bywa używana jako argument za zmniejszeniem podatków.

Wzrost stopy opodatkowania początkowo skutkuje wzrostem przychodów z podatków, ale po przekroczeniu pewnego poziomu przychody spadają. Stopy t1 i t3 dają takie same przychody. Tmax - punkt nasycenia Dwa początkowe założenia: gdy stopa podatkowa wynosi 0 to wpływy do budżetu też wynoszą 0, gdy stopa podatkowa wynosi 100 to wpływy do budżetu wynoszą 0.

Laffer wykazał zależność między stopą opodatkowania dochodów, wpływami z podatków a wydajnością.

Na podstawie tej krzywej wyróżnia się dwa rodzaje polityki podatkowej

1. umiarkowana - wzrostowi obciążeń podatkowych towarzyszy wzrost wpływów do budżetu państwa z podatków, ponadto przedsiębiorcy nie unikają płacenia podatków i zwiększają inwestycje, co prowadzi do wzrostu produkcji, także wśród osób fizycznych występuje niska skłonność do unikania płacenia podatków

2. restrykcyjna - wzrostowi stopy opodatkowania towarzyszy spadek wpływów do budżetu z podatków, ponadto wśród przedsiębiorców narasta skłonność do unikania płacenia podatków, maleją inwestycje i maleje wielkość produkcji, także osoby fizyczne unikają płacenia podatków, rozwija się szara strefa.

Teoria podaży - krzywa Laffera przestrzega przed zbyt pochopnym działaniem w sferze wielkości podatków.

Zasady dobrego systemu podatkowego wg Smitha („Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”)

1. podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika

2. wysokość podatków powinna być z góry określona

3. sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika

4. koszty poboru podatku powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników.

Kraje o południowej i północnej mentalności podatkowej

Kraje południowe - przewaga podatków od spożycia

Kraje północne - głównie bezpośrednie opodatkowanie dochodów i majątku.

Mnożnik podatkowy Mt= t - stopa opodatkowania

przyjmuje zawsze wartość ujemną, oznacza to sytuację, że każdemu wzrostowi dochodu towarzyszy wzrost stopy opodatkowania w wyniku czego wydatki konsumpcyjne wykazują tendencję spadkową

Mnożnik wydatków rządowych

Mg=

osiąga wartość mniejsza od mnożnika inwestycyjnego (efekt działania podatków)

Wydatki budżetu państwa

Wielkość i struktura wydatków budżetowych odzwierciedlają rolę, zakres i kierunki działalności państwa. Z punktu widzenia przeznaczenia można wyodrębnić trzy grupy wydatków budżetowych

• wydatki związane z tradycyjnym pełnienie przez państwo takich funkcji jak obrona narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości

• wydatki związane z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne)

• wydatki wynikające z pełnienia funkcji inwestycyjnych w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne, subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz wydatki transferowe, które wpływają stabilizująco na koniunkturę)

• wydatki związane z obsługą długu publicznego.

Wydatki zaliczane do wydatków publicznych (5 grup)

1. wydatki na dobra i usługi (konsumpcyjne i inwestycyjne)

2. wydatki na płatności transferowe

3. wydatki na infrastrukturę społeczną i ekonomiczną

4. subwencje dla przedsiębiorstw

5. programy pomocy dla krajów słabo rozwiniętych gospodarczo.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wydatki publiczne na ogół szybko rosły.

Analiza trendów w różnych krajach wskazuje, że wydatki budżetowe charakteryzują się wysokim stopniem inercji (niechęć do zmian). Zarówno ograniczenie absolutnych rozmiarów tych wydatków, jak i zahamowanie tempa ich wzrostu w praktyce jest bardzo trudne.

Bardzo trudnym zabiegiem jest również zmniejszenie wydatków na cele socjalne, gdyż jest to zabieg niepopularny i niechętnie przyjmowany przez społeczeństwo.

DEFICYT BUDŻETOWY I DŁUG PUBLICZNY

Deficyt budżetowy to niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków, inaczej nadwyżka wydatków nad dochodami.

Czynniki odpowiadające za deficyt budżetowy

1. wzrost ekonomicznej roli państwa w życiu gospodarczym co prowadzi do wzrostu wydatków budżetowych

2. osłabienie tempa wzrostu w długim okresie co prowadzi do spadku przychodów z podatków

3. system ulg podatkowych.

Rodzaje deficytu budżetowego:

• rzeczywisty - to taki, jaki faktycznie wynika z porównania dochodów bieżących i wydatków bieżących;

• strukturalny - występuje w sytuacji gdy nie istnieje bezrobocie, jest to deficyt potencjalny-gdyby wszyscy mieli pracę;

• cykliczny - to deficyt rzeczywisty-deficyt strukturalny, uważa się iż powstał on na skutek wahań w gospodarce

• ekonomiczny - deficyt sektora finansów publicznych powiększony o rekompensaty dla emerytów, rencistów a pomniejszający o transfery rządowe do funduszy emerytalnych.

Metody finansowania deficytu budżetowego

• cięcia w wydatkach budżetowych

• wzrost obciążeń podatkowych

• wzrost podaży pieniądza

• zaciągnięcie kredytów w bankach krajowych (może wystąpić efekt wypierania)

• sprzedaż własności skarbu państwa

• kredyty zaciągnięte w instytucjach zagranicznych

• dług publiczny (sprzedaż państwowych papierów wartościowych podmiotom gospodarczym) - nie może przekraczać 60%

1. Zaciąganie kredytów w bankach

Powoduje to zmniejszenie możliwości kredytowych dla sektora prywatnego, co jest niekorzystne dla inwestorów prywatnych, bo może spowodować wzrost stopy procentowej kredytu. Nazywa się to efektem wypierania, który nie nastąpi jednak w pełni w okresie ożywienia czy recesji.

2. Zwiększanie długu publicznego

Dług publiczny to całkowita kwota zadłużenia rządu w formie należytej zapłaty, z tytułu sprzedanych papierów wartościowych skarbu państwa, w celu pokrycia deficytu budżetowego. Możliwości finansowania deficytu publicznego z rosnącym zadłużeniem publicznym zależą od stopnia chłonności i poziomu rozwoju rynku kapitałowego. Skarb państwa Skarb państwa emituje obligacje i sprzedaje je na wolnym rynku. Obligacje te charakteryzują się wysoką płynnością. Zwykle też oprocentowanie jest wyższe od oprocentowania depozytów terminowych. Wykupywanie strych obligacji wraz z odsetkami następuje zwykle z dochodów pochodzących z emisji nowych obligacji. Powoduje to stały wzrost zadłużenia publicznego. Jeśli rynek jest chłonny i rozwinięty to obligacje znajdują swoich nabywców. Jeżeli rynek jest niechłonny to aby sfinansować deficyt budżetowy, niesprzedane obligacje musi wykupić bank centralny (zwykle w drodze emisji pieniądza, co może uruchomić spiralę inflacji).

3. Zmniejszenie wydatków przez rząd

Najprostszą metodą walki z deficytem są drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych w celu ich dostosowania do osiąganych dochodów. Powoduje to zmniejszenie nakładów na oświatę, kulturę, służbę zdrowia itp. Może to doprowadzić do wielu negatywnych następstw w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju oraz w stanie zdrowia społeczeństwa. Poza tym tego typu cięcia mogą poprawić sytuację chwilowo. Zmniejszenie wydatków prowadzi do obniżenia popytu i zahamowania wzrostu dochodu narodowego. W efekcie to co budżet zyska w dłuższym okresie straci.

4. Obligacje

Emituje się w celu pokrycia deficytu budżetowego. Charakteryzują się niższym ryzykiem inwestycyjnym niż inne instrumenty finansowe, jednakże w zamian za to zysk z obligacji kształtuje się m. więcej na poziomie wzrostu inflacji. Obligacja przenosi wartość pieniądza w czasie

5. Bony skarbowe

To pap. wartościowe emitowane przez skarb państwa o terminie wykupu do jednego roku. Służą one głównie zabezpieczeniu płynności finansowej budżetu państwa w ciągu roku. Posiadają one gwarancję Skarbu Państwa, są więc uważane przez inwestorów za bardzo bezpieczne. Są także przedmiotem wtórnego obrotu, a więc w razie potrzeby można je odsprzedać przed upływem terminu wykupu

6. Aktywne pap. wartościowe

Czyli obligacje i bony skarbowe emitowane są do publicznego obrotu w celu pokrycia deficytu budżetowego bądź też w celu zabezpieczenia płynności finansowej budżetu

7. Pasywne pap. wartościowe

Wyemitowane zostały dla konkretnych podmiotów gospodarczych w celu zabezpieczenia ich płynności finansowej oraz w celu spłaty zadłużenia zagranicznego.

Pozytywne strony deficytu budżetowego

• lepsze zaspokojenie potrzeb społecznych w zakresie usług publicznych

• pełniejsze wywiązywanie się z funkcji redystrybucyjnej (ochrona warstw uboższych)

• ożywienie koniunktury poprzez zwiększenie popytu globalnego, przyspieszenie wzrostu gospodarczego, zmniejszenie bezrobocia (w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych w gospodarce)

Negatywne strony znacznego poziomu deficytu budżetowego

• niebezpieczeństwo inflacji

• obawa, ze rząd będzie zmuszony bądź do obniżenia wydatków publicznych, bądź do podwyższenia w przyszłości opodatkowania

• narastające wraz z długotrwałym deficytem budżetowym państwa koszty obsługi długu publicznego - trudności w obniżaniu deficytu w okresie bieżącym i w przyszłości

• niekorzystny wpływ na nakłady inwestycyjne w sektorze prywatnym

Dług publiczny - finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek (najczęściej na pokrycie deficytu budżetowego).

Przyczyny powstawania długu publicznego

1. uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny

2. okresy wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głębokich kryzysów gospodarczych

3. realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymywanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego,

4. osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych (teoretycznym uzasadnieniem takiej polityki jest teza o neutralności długu publicznego dla gospodarki i społeczeństwa; jeżeli przyjąć, że teza ta jest prawdziwa, to dla rządu znacznie korzystniejsze jest zaciąganie pożyczek niż nakładanie nowych podatków)

5. wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia

Szczególna rola długu publicznego

Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:

· ekonomicznym - pewien fundusz pieniężny,

· prawnym - pewien akt normatywny,

· technicznym (konstrukcja techniczna) - wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.

Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności.

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację

Władze ustawodawcze: sejm, senat

Władze wykonawcze: Prezydent Rzeczypospolitej, Rada Ministrów, zwana popularnie rządem, Premier (Prezes Rady Ministrów) oraz organy administracji rządowej

Legislacja - ustawodawstwo, prawodawstwo

1

podatki te spełniają funkcje fiskalne i redystrybucyjne

U

R

---