BOLESŁAW PRUS

LALKA

(problematyka)

Narratorstwo w powieści jest zupełną nowością. Polega ona na zredukowaniu, okrojeniu wszechwiedzy autora i ocen odautorskich. Narracja autorska zajmuje w powieści znacznie mniej miejsca niż dialogi: pogadanki, kłótnie…Aż w dziewięciu rozdziałach Prus „wyręcza się” „Pamiętnikiem starego subiekta” - czyli oddaje głos jednemu z bohaterów. Narracja odautorska w wielu miejscach „Lalki” ma charakter opowiadania lub opisu, lecz jest relacją przybarwioną uczuciami bohaterów. Staje się wówczas rodzajem ich monologu , choć została zapisana w trzeciej osobie.

Akcja „Lalki” zaczyna się w 1878 r., a kończy w październiku 1879 r. Upływ czasu powieści jest nie równy. Niektóre okresy są omawiane bardzo szeroko, a w innych nie dzieje się prawie nic. Raz po raz jest przywoływana przeszłość. Pojawia się ona niespodziewanie i tak samo znika z akcji utworu. Przeszłość jest przywoływana w pamiętnikach Rzeckiego. Całe tło historyczne obejmuje:

1. epokę napoleońską

2. powstanie listopadowe

3. okres Wojny Ludów

4. powstanie styczniowe

Główny wątek to dzieje Wokulskiego i jego miłość do Izabeli, który jest przeplatany innymi - ubocznymi (dzieje Rzeckiego, historia Łęckich, Stawskiej…), jak również epizodami (proces o lalkę, Historia studentów).

W „Lalce” występują trzy pokolenia:

1. romantycy (Rzecki, stryj Wokulskiego)

2. pozytywiści (Ochocki, Klejn)

3. pokolenie przejściowe (Wokulski)

Pokolenie romantyków jest pełne romantycznych uniesień, postępuje drogą oręża, wierzy w porządek świata. Pozytywiści natomiast byli wychowywani poza romantyczną atmosferą. Dążą do reform społecznych. Są chłonni na wszelkiego rodzaju odkrycia naukowe. Pokolenie przejściowe korzeniami tkwią w świecie romantyków, ale również muszą żyć w dobie pozytywizmu. W każdym pokoleniu można odnaleźć idealistów:

1. Rzecki - idealista polityczny

2. Ochocki - idealista naukowy

3. Wokulski - idealista o cechach złożonych (idealista miłości)

Powieść „Lalka” jest krytycznym obrazem społeczeństwa drugiej połowy XIX wieku. Krytyce poddane są wszystkie środowiska, poczynając od arystokracji rodowej. Do nich należą: Łęccy, baron Krzeszowski, baron Dalski, Starski. Grupę tę cechuje próżniactwo, pasożytnictwo, pogarda dla pracy, fałsz…Cech tych nie można przypisać pochodzącej z arystokratycznego rodu baronowej Zasławskiej. Inną grupą jest szlachta (ojciec Wokulskiego, Wilski, pani Misiewiczowa). Jest to warstwa zamierająca. Po uwłaszczeniu chłopów nie potrafi już gospodarować, trwoni pieniądze, zadłuża się. Dopiero nowe pokolenie, jak pani Stawska, potrafi się zaaklimatyzować. Następna grupa - mieszczaństwo jest podzielone na: polskie, niemieckie, żydowskie. Reprezentanci mieszczaństwa polskiego (Szprot, Węgrowicz, Krzeszkowska) są pozbawieni energii, inicjatywy i woli. Są oni słabi i skłóceni. Mieszczanie pochodzenia niemieckiego są pracowici, wytrwali, uparci. Podobni są żydzi, lecz dla nich liczy się przede wszystkim pieniądz. Następną grupą ukazaną w wielkiej biedzie jest lud miejski (furman Wysocki, Węgiełek, „Magdalenka”).

Oprócz obrazu społeczeństwa jest także obraz miasta Warszawy, która jest miejscem akcji prawie całego utworu (poza Paryżem opisanym dla kontrastu). Warszawa jest też bohaterem utworu, gdyż „żyje własnym życiem”. Miasto jest ukazane w plastyczny sposób, ale jednocześnie realistyczny.

---