PRAWOSŁAWIE
Postanowienia soboru chalcedońskiego z 451 roku stanowiły pierwszy głęboki rozłam w Kościele chrześcijańskim. Nie zostały one zaakceptowane przez Kościoły wielu wschodnich prowincji cesarstwa rzymskiego. Stopniowo też zaczęły się coraz bardziej uwidoczniać różnice między Kościołem na Zachodzie, a Kościołem na Wschodzie - papieżem w Rzymie i patriarchą Konstantynopola. Z czasem doprowadziło to do powstania prawosławia.
Biskup Rzymu a biskup Konstantynopola
Wśród biskupów stojących na czele Kościołów lokalnych od samego początku wyjątkowym uznaniem cieszył się biskup Rzymu, stolicy imperium, powołujący się na sukcesję po apostole Piotrze. Z biegiem czasu Kościoły biskupie zaczęły gromadzić się wokół patriarchów - biskupów największych miast w imperium, Aleksandrii i Antiochii. Po przeniesieniu stolicy do Konstantynopola do grona patriarchów doszedł dotychczasowy biskup Bizancjum, który zaczął zajmować drugie miejsce w hierarchii po biskupie Rzymu. Zostało to usankcjonowane na soborze w Konstantynopolu w 381 r. Choć potwierdzone zostało pierwszeństwo biskupa Rzymu, to jednak znaczenie, a co za tym idzie aspiracje patriarchy Konstantynopola rosły, tym bardziej, że ustaliła się hierarchiczna zależność patriarchów od papieża. Jego rola wzrosła, gdy w 588 roku oficjalnie przyjął tytuł patriarchy ekumenicznego.
Ostateczny rozłam
Przełomowy okazał się rok 1054, kiedy to po wymianie przez obu patriarchów listów z ostrymi wzajemnymi oskarżeniami legaci papieża Leona IX z kardynałem Humbertem na czele złożyli na ołtarzu w Konstantynopolu bullę ekskomunikującą patriarchę Michała Cerulariusza. Cesarz kazał bullę spalić, a natychmiast zwołany synod ekskomunikował legatów papieskich i uznał za jedyny ortodoksyjny Kościół skupiony wokół patriarchy i cesarza. Zasadniczą przyczynę rozłamu i oddzielenia się Kościoła prawosławnego stanowiły więc pretensje papieża do zwierzchności nad całym Kościołem. Ważne były także prowadzone na Zachodzie zmiany do Symbolu wiary, które nie zostały uznane na Wschodzie. Kontrowersje wzbudziło szczególnie dodanie przez zachodnie duchowieństwo do credo - wyznania wiary informacji o tym, iż Duch Święty pochodzi nie tylko od Ojca, ale i Syna. Wschodni duchowni uznali to za poważny błąd doktrynalny. Na konflikty te nałożyły się także różnice w obrzędowości.
Wyprawy krzyżowe
Podział w Kościele chrześcijańskim na łaciński Zachód i grecki Wschód utrwaliło i pogłębiło stopniowe narastanie wrogości między łacinnikami, a bizantyjczykami w okresie wypraw krzyżowych. Przyczyniły się do tego masakra łacinników w 1182 r. w Konstantynopolu oraz zdobycie tego miasta w 1204 r. i ustanowienie tam cesarstwa łacińskiego istniejącego do 1261r. Kościół prawosławny ukształtował się i rozwijał w imperium bizantyjskim oraz w krajach znajdujących się pod wpływem kultury bizantyjskiej.
Dalsze dzieje
W wyniku ekspansji arabskiej prawosławie utraciło wpływy w Azji Mniejszej, Syrii i Egipcie i w IX wieku zwróciło się ku państwom słowiańskim. Wielką rolę dla chrystianizacji Słowian odegrali Konstanty-Cyryl i Metody. W 988 r. Ruś przyjęła chrzest, co wzmocniło Kościół Wschodni. Na gruncie rosyjskim prawosławie znalazło silne oparcie. Do dzisiaj prawosławie prowadzi intensywną ekspansję na kraje azjatyckie i kraje byłego Związku Radzieckiego, zwalczając działające na ich terytorium parafie katolickie.
Chociaż najważniejszą przyczyną oddzielenia się prawosławia od katolicyzmu był konflikt papieża z patriarchami dotyczący prymatu, niemniej ważne były różnice doktrynalne i liturgiczne.
Różnice kultowe
Kościół prawosławny odrzucił dogmat pierwszeństwa apostoła Piotra wśród innych apostołów, o prymacie biskupa rzymskiego jako widzialnej głowy Kościoła i o jego nieomylności. Ponadto prawosławni nie wierzą w czyściec, niepokalane poczęcie Matki Boskiej i Jej wniebowzięcie. Na Wschodzie używany jest chleb przaśny, a sakrament bierzmowania jest udzielany wyłącznie przez biskupów. Ponadto oprócz Wielkiego Postu wyznawcy prawosławia są zobowiązani do postów sobotnich.
Chrystologia
W doktrynie chrześcijaństwa wschodniego najważniejsze miejsce zajmuje chrystologia z jej problematyką stosunku ludzkiej i boskiej natury w Bogu-człowieku. Materia jest traktowana jako dar boży, obiekt podziwu i czci dla kryjącej się w niej tajemnic. Najdoskonalszym przykładem przebóstwienia, czyli przekształcenia materii ziemskiej pod wpływem działania energii boskiej jest ciało Jezusa Chrystusa. Wynika z tego, że w następstwie grzechu pierworodnego cielesność została skażona tylko w swoich atrybutach drugorzędnych. Może więc zostać oczyszczona już na ziemi i dostąpić zbawienia.
Mistycyzm i eschatologizm
Inną ogólną cechą wyróżniającą prawosławie jest intensywniejszy niż w innych wyznaniach chrześcijańskich mistycyzm. To w istocie on zdecydował o nieobecności w prawosławiu dociekań nad tajemnicą Trójcy Świętej. Wreszcie motywem określającym charakter prawosławia jest eschatologizm, będący wyrazem szczególnej bliskości tradycji wczesnego chrześcijaństwa, widomym świadectwem utrzymywania w nim tradycji.
Kult
Kult w Kościele prawosławnym wyraźnie dominuje nad stroną doktrynalną. Główne miejsce zajmują obrzędy związane z udzielaniem sakramentów, z których najważniejszym jest eucharystia. W związku z tym prawosławni wierzą w przeistoczenie ciała i krwi Jezusa w chleb i wino. Poza tym sakramentem uznają sakramenty: chrztu, bierzmowania, kapłaństwa, małżeństwa i namaszczenia chorych, a ponadto wiele obrzędów o charakterze sakramentalnym, związanych z poświęceniami i błogosławieństwami i nabożeństwa według określonych cykli czasu, które reguluje księga zwana Typikon.
1