MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW CZYNNIKÓW PRODUKCJI
Czynniki produkcji - środki niezbędne do prowadzenia procesu produkcji o charakterze:
- materialnym - ZIEMIA i jej zasoby naturalne oraz KAPITAŁ (budynki, maszyny, urządzenia, surowce, materiały itp.)
- niematerialnym - PRACA (siła robocza, jej migracje) i TECHNOLOGIA
Przyczyny MPCP:
Przyczyny polityczne i humanitarne
a) chęć niesienia zagranicy pomocy w postaci darów, subsydiów oraz zwrotnej pomocy gospodarczej
b) konieczność wyrównania zagranicy zawinionych wskutek działań wojennych strat i szkód poprzez zapłatę reparacji i odszkodowań
Przyczyny ekonomiczne
- chęć uzyskania większego dochodu - zysk
- niemożność zastosowania czynników produkcji na rynku wewnętrznym
- za granicą osiągamy wyższe zyski niż w kraju;
- niższe koszty produkcji i inwestycji za granicą;
- dostępność surowców o podstawowym znaczeniu dla gospodarki;
- granice ekspansji wewnątrz kraju, zdobywanie zagranicznych rynków zbytu;
- zróżnicowane kształtowanie się cen;
- względy podatkowe; Różnica stóp procentowych, lepsze warunki do rozkręcenia biznesu
- wykorzystywanie przewagi technologicznej
- różnica w poziomie stabilizacji stosunków politycznych i ekonomicznych w różnych krajach;
I Przepływ KAPITAŁU:
- zasoby pieniężne + dobra materialne (maszyny, urządzenia, środki transportu, wyposażenie) + kapitał niewidoczny (patenty, licencje, znak firmowy, reputacja firmy, kapitał ludzki)
- przepływ kapitału - odnotowywany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę, którego podmiotami są przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne, budżety różnych szczebli oraz bank centralny
- formy przepływu kapitału :
inwestycje portfelowe = długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, a zwłaszcza w obligacjach i akcjach -> teoria portfolio
lokaty na rynku walutowym = krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów wartościowych -> różnice w stopach procentowych i różnice kursowe mdz. krajami - dynamiczny rozwój dzięki technologii
kredyty handlowe = związane z wymianą towarową gotowych obiektów przemysłowych, udzielane importerowi (kraj rozwinięty ) przez eksportera (kraj rozwijający się)
kredyty finansowe = pożyczki, najczęściej udzielane przez banki, agendy rządowe, organizacje mdzn. // kurs stały/płynny, gwarancja wypłacalności pożyczkobiorcy - pośrednictwo rządów // przyczyna : chęć zwiększenia absorpcji krajowej
inwestycje bezpośrednie = zakup udziałów w już istniejących firmach
= założenie nowej filii za granicą
= utworzenie przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym (joint
venture) w kraju podmiotu zagranicznego
= nabycie majątku nieruchomego za granicą w celu rozszerzenia
dotychczasowej działalności
> formy ZIB: inwestycje typu greenfield / inwestycje w postaci fuzji i przejęć
> przepływy w ramach ZIB: środki pieniężne + technologia
> eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej -> paradygmat OLI (Ownership, Localization, Internalization) - sformułowana przez Johna H. Dunninga
> duży przyrost ZIB wynika z:
* postępu technicznego
* łatwość przenoszenia informacji
* procesów integracyjnych
* rozwoju wielkich korporacji transnarodowych
> dzięki ZIB rozwija się kooperacja przedsiębiorstw, łatwiejsze jest przełamywanie monopolu miejscowych firm łatwiejsze dostęp do surowców , technologii i kadr technicznych
> skutki dla kraju wywożącego i przyjmującego kapitał
II Kryzys zadłużeniowy
Na kryzys zadłużeniowy składa się wzrost zadłużenia międzynarodowego części krajów rozwijających się oraz niektórych państw Europy Środkowej i Wschodniej.
Skala: w latach 1970-1980 gwałtowny wzrost długookresowego zadłużenia z 68mld USD do 1000mld USD, w latach 90-tych Chiny i Rosja uzyskały dostęp do kapitałów pożyczkowych w efekcie łączne zadłużenie krajów rozwijających się, Europy Wschodniej i Środkowej i krajów WNP w 2002r. Wzrosło do 2340,7mld USD
Wzrostowi zadłużenia towarzyszyły zmiany struktury długu: wzrosła rola sektora publicznego jako głównego kredytobiorcy
Do najbardziej zadłużonych państw zaliczamy: Brazylię, Chiny, Rosję, Meksyk, Argentynę, Indonezję i Turcję.
Problem zadłużenia powoduje problem niewypłacalności dłużników, przełomem było ogłoszenie niewypłacalności przez Meksyk w 1982r.
Przyczyny światowego kryzysu zadłużeniowego
Wzrost cen ropy naftowej w latach 1973-1974: czterokrotny i 1978-1979: dwukrotny, kraje rozwijające się były zmuszone zaciągać kredyty na pokrycie kosztów jej zakupu
Niekorzystne tendencje cenowe: w latach 1973-1980 korzystne terms of trade krajów rozwijających się zaś po roku 1980 nastąpiło ich znaczne pogorszenie
Zmiany stopy procentowej na światowym rynku finansowym: w latach 70-tych idealne warunki do zaciągania kredytów a w latach 1979-1982, a więc w okresie gdy dłużnicy przystąpili do spłaty, warunki zmieniły się gwałtownie na niekorzyść
Zmiany tempa wzrostu gospodarczego w krajach uprzemysłowionych: po kryzysie lat 1980-1982 nastąpił spadek możliwości eksportu krajów dłużniczych do krajów uprzemysłowionych
Zagrożenia związane z kryzysem zadłużenia
obciążenie krajów dłużniczych obsługą długu
(wzrost wielkości transferów z 10 do 100mld w latach 1970-1982);
skutki społeczne:
- ograniczenie importu↔zwiększenie eksportu;
- oszczędności budżetowe;
- pogorszenie warunków życia
(cofnięcie dotacji do środków żywności, wstrzymanie pomocy
społecznej, spadek konsumpcji/1 mieszkańca);
ograniczenie dynamiki wzrostu gospodarki światowej
(spadek importu w krajach dłużniczych → spadek wywozu
towarów w krajach wierzycielskich → spadek tempa wzrostu
gospodarczego → dalsze ograniczenie importu krajów
dłużniczych (np. USA ↔ Ameryka Łacińska)).
Pojawiło się ponad 100 różnych propozycji rozwiązania kryzysu.
Plan Bakera (sekr. stanu USA w latach 1989-92)-
dalszy dopływ kapitału do krajów dłużniczych → stabilizacja
gospodarek (przy udziale MFW);
Zaangażowanie wierzycieli w problem zadłużenia
(np. S. Fisher, B. Bradley):
- umorzenie całości lub części zadłużenia;
- obniżenie długu do poziomu ceny rynkowej;
- dostosowanie obsługi długu do możliwości dłużnika (np. plan Brady'ego- obniżka wierzytelności banków o 30%);
Konwersja długu- sprzedaż/zamiana zobowiązania dłużnika
- rodzaje: dług na dług, udziały kapitałowe, towary, wydatki na środowisko
Klub Paryski (państwa) i Klub Londyński (banki prywatne).
III Przepływ pracy
Przyczyny :
a) ekonomiczne - zróżnicowanie stawek płac i rozwoju gospodarczego, różnice w stopach życiowych, bezrobocie
b) polityczne : ustrój państwowy, represje, system prawny, konflikty zbrojne, zmiany granic.
c) ideologiczne : prześladowania, religia, ideologia państwowa
d) ekologiczne : katastrofy ekologiczne, zanieczyszczenie środowiska, niedostępność środków niezbędnych do życia
e) społeczne: przeludnienie, względy rodzinne, edukacja.
Skutki w krajach eksportujących : zmniejszenie podaży siły roboczej przy jednoczesnym utrzymaniu popytu na nią powoduje w wzrost krańcowej wydajności i wzrost płac, zmniejszenie bezrobocia, zmiany struktury demograficznej (emigracja głownie młodych), zmiana struktury wykształcenia(obustronna), długofalowo zwiększenie środków finansowych ( FILIPINY- przysyłanie, powrót z pieniędzmi), zwiększenie dochodu per capita, bez zwiększenia samego PKB
Skutki w kraju importującym : zwiększenie podaży siły roboczej bez wpływu na bezrobocie i struktury płac (krótkookresowo), znalezienie pracowników do zajęć niechętnie podejmowanych przez miejscowych, , zmiana struktury demograficznej i społecznej (Niemcy, Francja), problemy asymilacyjne, problem drugiego pokolenia (Francja), przyspieszenie wzrostu gospodarczego, spadek PKB per capita globalnie, przy jednoczesnym wzroście dochodu wszystkich grup , mieszanie się kultur , rozwój naukowo techniczny wynikający z drenażu mózgów
Bariery migracyjne
szczelność granic, restrykcyjne podchodzenie do nadawania obywatelstwa, pozwolenia na prace, limity ilościowe, mentalność, względy rodzinne, bariery psychologiczne, opłacalność, precyzyjne wymagania wobec imigrantów(Australia,Kanada), umowy dwustronne (Niemcy)
IV Przepływ technologii
Technologia jako czynnik produkcji:
technologie produkcyjne - nowe produkty i procesy produkcyjne
organizacja działalności produkcyjnej
wiedza tkwiąca w ludziach - źródło usprawnień na polu badań, marketingu, zarządzania itp.
aktywa nieuchwytne, czyli niematerialne - licencje, patenty
* * *
Transfer technologii może być:
a) prosty - krótkoterminowy wpływ transferu, dot. małej liczby czynników ekonom. i powiązań między nimi, np. zakup prostego urządzenia
b) kompleksowy - inaczej pakiet technologiczny, ma charakter złożony, wymaga trwalszych i głębszych relacji między kupującym a sprzedającym
Etapy transferu technologii:
1) przemieszczanie technologii między firmami z 2-óch różnych krajów
2) transfer technologii między firmami kraju przyjmującego
lub
1) przemieszczenie technologii przez inwestora do nowego kraju
2) wdrażanie nowego sposobu wytwarzania, zjednoczenie nowych metod z już istniejącymi
3) przeniesienie się nowej technologii do innych firm państwa przyjmującego
Efekty:
a) bezpośredni - przyswojenie i wykorzystanie ekonomiczne nowych technologii przez firmy zagraniczne
b) pośredni - wpływ inwestycji na wzrost gospodarczy kraju goszczącego, któremu towarzyszy uzależnienie się w dużym stopniu od importu wielu komponentów i podzespołów
Technologią obraca się na zasadach komercyjnych. Mogą ją też przekazywać nieodpłatnie podmioty publiczne w ramach pomocy dla krajów rozwijających się.
Powody umiędzynaradawiania B+R (Badania i Rozwój) przez przedsiębiorstwa:
wykorzystanie m/n wiedzy technicznej
niższe koszty zatrudnienia badaczy za granicą
pojawienie się wysoko kwalifikowanych pracowników w krajach rozwijających się
preferencje w postaci ułatwień inwestycyjnych w krajach przyjmujących ZIB (zagr. inwestycje bezpośrednie)
lepsze dostosowanie produktu do potrzeb klientów
uzyskanie dostępu do miejscowych innowacji
przyspieszenie wprowadzania i rozwoju nowych produktów oraz procesów produkcyjnych
Sposoby transferu technologii:
a) internalizacja - odpłatne lub nieodpłatne przekazanie technologii z zakładu w jednym kraju do zakładu w drugim kraju, przy czym przedsiębiorstwo zachowuje własność i kontroluje wykorzystanie technologii; technologie przekazywane w formie dóbr (maszyn, urządzeń), aktywów nieuchwytnych (licencje, patenty, znaki towarowe, marka), zatrudniania zagranicznych specjalistów.
b) eksternalizacja - dokonuje się z udziałem podmiotów niezależnych od przedsiębiorstwa m/n, może obejmować utworzenie joint venture z mniejszościowym udziałem, franchising, sprzedaż maszyn oraz urządzeń, licencji i in. (stosowana zazwyczaj przy mało skomplikowanych i wolno zmieniających się technologiach)
* joint venture - przedsiębiorstwo z udziałem kapitału zagranicznego, rodzaj przedsięwzięcia, w którym część kapitału zakładowego (założycielskiego) wniósł wspólnik pochodzący z innego państwa. Przykładem przedsiębiorstw joint venture na rynku światowym mogą być Sony Ericsson lub Fujitsu Siemens Computers.
* franchising - system sprzedaży towarów, usług lub technologii, który jest oparty na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami - franczyzodawcą (FD) i jego indywidualnymi franczyzobiorcami. FD nadaje swoim poszczególnym FB prawo oraz nakłada na nich obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z jego koncepcją. W ramach umowy sporządzonej na piśmie oraz w zamian za bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe uprawnienie to upoważnia indywidualnego FB do korzystania z nazwy handlowej FD, jego znaku towarowego lub usługowego, metod prowadzenia działalności gospodarczej, wiedzy technicznej, systemów postępowania i innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej, a także do korzystania ze stałej pomocy handlowej i technicznej FD.
KANAŁY m/n transferu technologii:
1) Obrót maszynami i urządzeniami - używany gdy odbiorcy mają dość niski poziom rozwoju technicznego, adaptacja wiedzy i sposobu wytwarzania następuje relatywnie szybko, efekty gosp. są krótkotrwałe, koszty bezpośrednie wysokie, koszty pośrednie niskie. Skuteczność kanału może wzrastać poprzez stosowanie innych kanałów oraz poprzez zwiększanie nakładów na badania i rozwój.
2) Publikacje - naukowe i pozanaukowe, wiedza ta spełnia funkcję informacyjną, stosunkowo niskie koszty, adaptacja może wymagać zaangażowania znacznych środków, wykorzystanie wiedzy zdobytej poprzez publikacje jest stosowane przez kraje wysoko rozwinięte, gdy luka technologiczna między państwami nie jest zbyt duża
3) M/n ruch ludności - daje możliwość bezpośredniego zapoznania się na miejscu z nową technologią, duża skuteczność kanału, gdyż dotyczy przemieszczania się wysoko wykwalifikowanych kadr; kształcenie studentów za granicą, szkolenie pracowników za granicą lub przez zagranicznych specjalistów w kraju.
4) Licencje - zezwolenie udzielane przez właściciela pomysłu na korzystanie z określonego rozwiązania technicznego; przedmiotami licencjonowania są patenty, wzory użytkowe, znaki towarowe, know-how; kanał odpłatny, wymaga posiadania odpowiedniego zaplecza badawczo-rozwojowego, umożliwia szybkie zaspokojenie potrzeby w kraju importera, nie zrównuje jednak jego pozycji z pozycją dawcy licencji. Koszty bezpośrednie są niskie, ale pośrednie mogą być znaczne, zwłaszcza gdy dotyczą importu maszyn, urządzeń itp. Obrót licencjami dotyczy przede wszystkim krajów wysoko rozwiniętych.
5) Sprzedaż patentów
6) Konsulting -usługa doradczo-inżynieryjna obejmująca doradztwo naukowo-techniczne, organizacyjne, ekonomiczne, projektowanie przemysłowe, wykonawstwo obiektów przemysłowych. Koszty bezpośrednie nie są zbyt wysokie, natomiast pośrednie są bardzo niskie. Kanałem tym przemieszcza się wiedza know-how.
7) Kooperacja badawczo-rozwojowa - współdziałanie w zakresie badań i rozwoju podmiotów działających w różnych krajach; funkcjonuje zarówno na poziomie państwowym jak i na poziomie przedsiębiorstw; kanałem tym przemieszcza się najnowsza wiedza technologiczna będąca jeszcze na etapie badań; może odbywać się poprzez import towarów, konferencje i spotkania m/n, kształcenie kadr, kontakty z zagranicznymi specjalistami, kooperacje transnarodową (wykorzystanie własnej technologii w filiach zagranicznych).
8) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne - korzystają z tego transferu głównie korporacje transnarodowe, które unikają sprzedaży technologii firmom obcym, nie związanym z korporacją, chyba że są to technologie stare; najnowszych technologii z reguły nie sprzedaje się na rynku. Technologie przemieszczają się w obrębie korporacji. Wykorzystanie ZIB jest tańsze i szybsze niż innych kanałów, jest jednak o tyle niekorzystne dla przyjmującego, że wymaga przyjęcia całego pakietu technologicznego (usługi finansowe, prawne, serwis) i ogranicza wybór typu technologii i stopnia jej zaawansowania.
9) Międzynarodowe konferencje, sympozja, międzynarodowe targi i wystawy przemysłowe itp.