1. I.                  Powstanie i historia UPR

 

Pierwotnym ugrupowaniem, z którego wykształciła się później Konserwatywno-Liberalna Partia - Unia Polityki Realnej był Ruch Polityki Realnej, powstały 14 listopada 1987 roku w Józefowie. Założycielami tej organizacji byli między innymi: Janusz Korwin-Mikke, Stanisław Michalkiewicz, Krzysztof Bąkowski, Henryk Boruciński, Stefan Kisielewski.

Główne idee, cele i zamierzenia ruchu zawarte zostały w „Programie” i „Deklaracji”, które to dokumenty, prawie bez zmian, pozostają podstawą działania organizacji do dnia dzisiejszego.

Rok później, jesienią 1988 roku RPR przyjął nazwę Unia Polityki Realnej. Ugrupowanie „wpisano - jako stowarzyszenie - do rejestru stowarzyszeń i związków Wydziału Społeczno - Administracyjnego Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy pod numerem 1254”^[1]

Konserwatywno-Liberalną Partię Unię Polityki Realnej zarejestrowano 6 grudnia 1990 roku, pod numerem ewidencyjnym 33. Jak już wspomniałem „Program” i „Deklaracja” nie zostały zmienione.

 

Na podstawie wyników wyborów parlamentarnych z lat 1991, 1993 i 1997 stwierdzić można, że poparcie dla Unii Polityki Realnej kształtuje się w granicach 2% do 5% . Jednakże jedynie w 1991 roku udało jej się wprowadzić do Sejmu trzech swoich przedstawicieli. W wyniku wprowadzenia do ordynacji wyborczej zasady, w myśl której wymaga się od partii politycznych przekroczenia progu relewancji w wysokości 5%,od 8 lat UPR nie posiada w parlamencie swej reprezentacji.

Pomimo niewielkiego Klubu Poselskiego, posłowie UPR byli w ciągu krótkiej przecież kadencji (1991 - 1993), bardzo aktywni na forum parlamentu. Najważniejszymi inicjatywami ustawodawczymi były projekty:

 

•         Konstytucji RP

•         Ordynacji wyborczej (propozycja większościowej)

•         Ustawy o Radzie Stanu

•         Ustawy o reprywatyzacji i rekompensatach

•         Ustawy o obniżeniu ceł na samochody

•         Ustawy o zmianie pozycji prawnej związków zawodowych.

•         Ustawy lustracyjnej

Większość z projektów proponowanych przez UPR zostało odrzuconych lub nie doczekało się rozpatrzenia z powodu rozwiązania parlamentu przez prezydenta.

Unia Polityki Realnej brała też udział w wyborach samorządowych w 1994 roku, a jednym z kandydatów na urząd prezydenta RP zarówno w 1995 jak i w 2000 roku był jej charyzmatyczny lider i prezes - Janusz Korwin-Mikke.

 

2. II.              Struktura organizacyjna UPR

 

Partia polityczna dążąc do osiągnięcia swego głównego celu, jakim jest objęcie i sprawowanie władzy musi oprzeć swe działania, między innymi na wyspecjalizowanej organizacji wewnętrznej. Sposób w jaki jest ona zbudowana, stanowi jedno z kryteriów pozwalających określić typ oraz miejsce partii w naukowych klasyfikacjach.

 

1.Władze partii.

Centralne organy władzy wewnątrzpartyjnej przedstawiają się następująco:

1. a)      Prezes

2. b)     Sąd Naczelny

3. c)     Konwent

4. d)     Konwentykl

5. e)     Prezydium Rady Głównej UPR (Prezydium RG UPR)

6. f)      Straż

7. g)     Centralna Komisja Rewizyjna (CKR)

8. h)     Rada Główna UPR (RG UPR)

9. i)       Rada Sygnatariuszów (RS)

 

Przyznać trzeba, że sposób powoływania poszczególnych władz, ich wzajemne relacje i funkcje są bardzo dokładnie określone w statucie partii. W moim przekonaniu ta dokładność nie oznacza jednak przejrzystości przepisów. Nawet po bardzo wnikliwym „wczytaniu” się i przeanalizowaniu punktów statutu krok po kroku, trudno jednoznacznie stwierdzić, który z ww. organów pełni rolę nadrzędną w strukturze władzy.

Prezes, choć wymieniony w Statucie na pierwszym miejscu, pełni bardziej rolę reprezentacyjną „i wykonuje wszelkie niezbędne czynności przewidziane Statutem i Programem UPR, a nie wchodzące w zakres kompetencji innych władz”^[2].Dodatkowo prezes, oprócz posiadania nielicznych prerogatyw dotyczących mianowania i odwoływania członków Prezydium RG UPR , czy też zwoływania Konwentu wszelkie ważniejsze decyzje zmuszony jest konsultować z wiceprezesami.

Ciekawymi organami wydają się być Konwent i Konwentykl. Jedynie Konwent ma możliwość zmiany statutu, zobowiązuje on również „Prezesa i Radę Główną do podejmowania konkretnych czynności”^[3]. Częściowo wybiera także skład RG i CKR. W skład konwentu wchodzą członkowie sygnatariusze, delegaci członków zwyczajnych i nadzwyczajnych.

Konwentykl, którego uczestnikami są członkowie sygnatariusze, jest natomiast ciałem wybierającym prezesa UPR, Radę Sygnatariuszów podobnie jak Konwent, część składu RG i CKR. Ponadto zadaniem jego jest także „uchwalenie regulaminu pracy Sądu Naczelnego oraz terytorialnej delegacji władz UPR”^[4]

Obydwa te organy pracują w trybie sesyjnym: Konwent - zwoływany jest nie rzadziej niż raz na cztery lata, Konwentykl - nie rzadziej niż raz na rok (pomiędzy Konwentyklami , funkcje jego - z pewnymi wyjątkami - sprawuje Rada Sygnatariuszów).

Rada Główna UPR jest natomiast organem, bez zgody którego nie jest możliwe zawarcie jakiegokolwiek porozumienia czy sojuszu politycznego. Wszyscy kandydaci partii w wyborach parlamentarnych i prezydenckich są ustalani właśnie przez tą władzę. W jej składzie zasiadają członkowie Prezydium UPR (prezes, dwaj wiceprezesi, skarbnik, sekretarz) oraz przewodniczący Klubu Poselskiego i dziesięciu członków (jak już wspomniałem, wybieranych prze Konwent i Konwentykl).

Sąd Naczelny, Straż i Centralna Komisja Rewizyjna służą szeroko rozumianej kontroli działalności wszelkich organów partii. CKR, (trzech członków), zajmuje się w szczególności badaniem „prawidłowości gospodarki i finansów UPR”^[5]. Oceną zgodności regulaminów oraz działań władz, oddziałów i członków ze statutem i programem partii, zajmuje się Sąd Naczelny. Straż może natomiast udzielać nagany lub pozbawiać członkostwa, jeżeli SN uzna winę któregoś z członków. Oprócz tego Straż opiniuje „kierunki działania UPR na każdym przedwyborczym Konwentyklu”^[6].

 

Formalnie, mamy tu zatem do czynienia z tzw. kierownictwem kolegialnym, co nie zawsze znajduje odzwierciedlenie w praktyce.. Z „zewnętrznego” punktu widzenia, to Rada Główna UPR, jest organem nadrzędnym. W praktyce najbardziej widoczną postacią jest jednak prezes, choć statutowo nie pełni on najważniejszej roli w partii. Nie można oczywiście zapomnieć o Konwencie i Konwentyklu, których znacząca pozycja bezpośrednio dotyczy jednak wyłącznie spraw wewnątrzpartyjnych. Marek Sobolewski udowadnia, że sytuacje tego typu nie są rzadkością bowiem „w praktyce [...] nie ma ani czysto jednoosobowego, ani wyłącznie kolegialnego kierownictwa”^[7]. Zatem typ kierownictwa partyjnego przedstawia się nieco inaczej, w zależności od tego czy oprzemy się wyłącznie o kryteria statutowe, czy też weźmiemy pod uwagę rzeczywistość.

2.Organizacja terenowa partii.

 

Omawiając to zagadnienie warto wspomnieć, że Unia Polityki Realnej to partia raczej scentralizowana czyli taka, w której władza skupiona jest „w rękach instancji centralnych, ogólnokrajowych, przy jednoczesnym zmniejszeniu samodzielności działania instancji niższych, zwłaszcza lokalnych”^[8]. W statucie UPR wymienione są oddziały, koła i sekcje jako podstawowe komórki pracy. Nie decydują one jednak samodzielnie o kierunkach działania i tylko w pewnym stopniu mają wpływ na swą strukturę wewnętrzną (np. wybór zarządu). W rozdziale statutu poświęconemu oddziałom terenowym dużo miejsca zajmują zapisy dotyczące ich uzależnienia od centrali partyjnej. Zarówno tryb powoływania, jak i wewnętrzne regulacje oddziałów, kół i sekcji są w dużym stopniu powiązane z decyzjami Konwentyklu, Sądu Naczelnego, Centralnej Komisji Rewizyjnej i Rady Głównej.

 

Marek Sobolewski charakteryzuje partie m.in. ze względu na rodzaj komórki podstawowej: zakładowej bądź terytorialnej. W III RP, według ustawy o partiach politycznych z 27 czerwca 1997 roku nie możliwe jest posiadanie przez partie jakichkolwiek struktur w zakładach pracy (jak miało to miejsce w PRL), dlatego dziś wszystkie partie działające w Polsce, jeżeli posiadają, to tylko organizację terenową.

Z pewnością w przypadku UPR, jak i w przypadku znacznej większości współczesnych partii, występują tzw. „więzi pionowe” ,czyli powiązania komórek lokalnych z komórkami wyższego szczebla. Pomimo, iż statut partii nie wspomina o innym rodzaju kontaktów, „więziach poziomych, czyli powiązaniach wzajemnych komórek lokalnych, wydaje się jednak, że i takie są dopuszczalne.

 

3.Członkostwo

W przeciwieństwie do większości partii politycznych działających na terenie RP, w UPR wyróżnić możemy różne typy czy też rodzaje członkostwa. Będziemy mieli tu zatem do czynienia z:

 

1. a)      Członkami honorowymi

2. b)     Członkami Sygnatariuszami

3. c)     Członkami zwyczajnymi

4. d)     Członkami nadzwyczajnymi

5. e)     Członkami wspierającymi

6. f)      Kandydatami

Oczywistym jest, że wraz z takim rozróżnieniem, inne będą też prawa i obowiązki poszczególnych członków partii. Z pewnością najważniejszymi będą Sygnatariusze, czyli generalnie mówiąc ci, którzy powołali do życia UPR. Mają oni prawo zasiadać we wszystkich władzach partii. Członkowie honorowi są dożywotnio (choć w innym punkcie statutu stwierdza się, że mogą być „pozbawieni swej godności”^[9]) wybierani przez Konwent i w zasadzie na tym kończy się ich rola. Członkiem zwyczajnym może zostać osoba fizyczna, która „zdeklarowała poparcie dla zasad i Programu UPR, zakończyła staż kandydacki i płaci składki”^[10]. Podobne warunki przyjęcia dotyczą członków nadzwyczajnych, z tym, że są to osoby prawne. Członkowie zwyczajni i nadzwyczajni mogą brać udział w Konwencie, ale poprzez swoich delegatów. Osoby częściowo popierające UPR , mogą zostać przyjęte do partii na zasadach członków wspierających. Niezwykła jest też kategoria kandydatów. Są to ludzie, którzy w odróżnieniu od członków zwyczajnych, nie posiadają prawa do głosowania. Kandydat może stać się członkiem zwyczajnym jeżeli „kandyduje” przez co najmniej rok i ukończył 21 lat.

Zasady wstępowania do UPR przywołują na myśl raczej elitarny klub niż nowoczesną partię polityczną. Lepiej zatem mówić o przyjmowaniu członków przez partię, a nie wchodzeniu do niej. Trzeba też stwierdzić, że w przypadku UPR mamy do czynienia zarówno z typem członkostwa bezpośredniego, jak i pośredniego. Ten drugi typ reprezentowany jest przez członków nadzwyczajnych, czyli jak wynika ze statutu, osoby prawne.

 

Kończąc analizę struktury organizacyjnej UPR, na podstawie informacji zawartych w statucie i literaturze naukowej, można stwierdzić, że to raczej typowa partia współczesnego świata. W wielu przypadkach trudno o jednoznaczną klasyfikację składnika, o „wpasowanie” elementów charakteryzujących strukturę UPR do konkretnych typów uznawanych powszechnie przez badaczy.

Nie będzie to typowa partia wyborcza, bo w jej konstrukcji widoczne są organy służące permanentnemu działaniu, nie nastawione wyłącznie na zdobywanie poparcia obywateli w okresie elekcji. Taka budowa mogłaby nasuwać twierdzenie o partii masowej, ale tu napotykamy na problem członkostwa i sposób jego uzyskiwania. Nie można też mówić o UPR jako partii masowej ze względu na wyznawaną przez członków ideologię i wynikający z niej program (szerzej o tym zagadnieniu jeszcze wspomnę).

`Ustawa o partiach politycznych' z 27 czerwca 1997 roku, dokładnie wskazuje jakie warunki musi spełnić organizacja, aby działać jako zarejestrowana partia. Przyglądając się tym zapisom wypada stwierdzić, że nie dotyczą one raczej „luźnego” komitetu wyborców. Zresztą w powszechnie przyjętych opiniach badaczy partie typu komitetowego praktycznie w ogóle nie istnieją, a kategoria ta stworzona była głównie dla celów nauki o historii partii politycznych.

 

3. III.          Ideologia i program UPR

 

Wyspecjalizowana organizacja wewnętrzna i jasno określony cel - zdobycie władzy - nie stanowią jednak wystarczających cech, które pozwalałyby określić organizację mianem partii politycznej. Bardzo ważnym elementem jest posiadanie programu, który uszczegółowia dążenia i określa sposoby ich osiągnięcia. Komponent ten może wprost wynikać z założeń doktryny, na której opiera się partia, ale i być oparty na szeroko pojętym pragmatyzmie i tylko „zabarwiony” elementami ideologii, choć „zabarwienie” owo może mieć najróżniejszą intensywność

Cele i dążenia partii są w jej dokumentach wyraziście sprecyzowane. UPR sama określa się jako konserwatywno - liberalna. Po lekturze „Deklaracji” i „Programu UPR” nie sposób nie zgodzić się z tym sformułowaniem.

Cały program „przesiąknięty” jest duchem leseferyzmu. Dla członków i zwolenników partii, świętość stanowią podstawowe składniki liberalizmu, jak własność prywatna i wolność osobista. Stanowisko reprezentowane przez UPR w sferze gospodarczej dosyć wyraźnie zbliża się do koncepcji „państwa jako stróża nocnego”. Partia postuluje radykalne obniżenie podatków, a niektóre ich rodzaje (cła, subsydia, dotacje) powinny być „ograniczone - aż do całkowitego zniesienia”^[11]. Świadczenia na rzecz państwa nie mogą też w żaden sposób „obciążać jednostek produktywnych”^[12]. Niemniej jednak, w tym samym punkcie stwierdzono, że finanse władz (zarówno centralnych jak i lokalnych) mają się na podatkach opierać. Z pozoru wydaje się, iż założenia te przeczą sobie wzajemnie. Daleki jednak jestem od posądzenia twórców programu UPR o tak rażącą niekonsekwencję. Partia z pewnością zdaje sobie sprawę z faktu, że nie jest we współczesnym świecie możliwe istnienie sprawnego państwa, które nie nakłada na swych obywateli jakichkolwiek „ciężarów”. Sądzę zatem, że chodzi tu o pewne niezbędne świadczenia pozwalające np. na utrzymanie zawodowej armii czy, maksymalnie zredukowanego, ale przecież niezbędnego personelu administracji państwowej i samorządowej. Władza musi „wzmocniona - a jednocześnie sprowadzona do właściwego jej obszaru”^[13]. Poprzez swą konstrukcję ma ona chronić obywateli, stwarzać warunki do nieskrępowanego działania, zapewniać bezpieczeństwo. Społeczeństwo i jego interesy są zawsze ważniejsze i choćby dlatego „umowy prywatne powinny być traktowane jako nienaruszalne”, a w przypadku spraw sądowych „skargi prywatne powinny mieć pierwszeństwo przed publicznymi”^[14]. Kolejnym elementem wskazującym na właściwość określenia - liberalna - jest wyraźny sprzeciw wobec wzajemnego wpływu i ingerowania państwa i instytucji kościelnych.

Partia określa siebie również jako konserwatywna. Nie da się ukryć, że jest tak rzeczywiście. Opowiedzenie się za gospodarką rynkową, nawiązanie do katolickiej kultury (z zastrzeżeniami zawartymi w poprzednim akapicie) i silnego, sprawnego państwa tylko to potwierdzają. UPR jest partią zdecydowanie antysocjalistyczną, o antykomunizmie nie wspominając. Nie znalazłem też żadnych treści dotyczących socjalnych zadań i obowiązków państwa, (które przecież mogą być wykonywane w kraju o kapitalistycznym ustroju gospodarczym) czy tak podkreślanej choćby przez socjaldemokratów „sprawiedliwości społecznej”. Na uwagę zasługuje natomiast sposób połączenia niektórych idei liberalnych i konserwatywnych. Z jednej strony niekwestionowana wolność sumienia i wyrażania opinii, z drugiej podkreślanie konieczności kierowania się zasadami wypływającymi z chrześcijańskich „fundamentów moralnych”. Państwo w możliwie najbardziej zminimalizowanej formie, ale jednocześnie nad wyraz sprawnie zorganizowane. To zintegrowanie, czasem wydawałoby się zasadniczo różnych postulatów, nie razi , wydaje się wręcz czymś oczywistym.

W tym miejscu chciałbym na chwilę wrócić do problemu sygnalizowanego już wcześniej, a mianowicie kwestii partii masowej. Partia o takim profilu programowym jak UPR będzie raczej zbliżała się do pojęcia partii kadrowej (nie utożsamianej jednak z partią typu komitetowego). Konserwatywno - liberalna orientacja, w dosyć skrajnym wydaniu UPR, nie jest zbyt atrakcyjną ofertą dla polskiego społeczeństwa, dlatego nie będzie to ugrupowanie masowe pod względem wielkości. Partia podkreślająca swój antysocjalizm, będzie z pewnością chciała odróżniać się od wszelkich organizacji lewicowych także poprzez budowę własnej struktury, z wszelkimi jej wewnętrznymi zależnościami i nazewnictwem włącznie.

Jak już wspomniałem często spotkać można opinie mówiące o radykalizmie UPR. Z pewnością jest w tym wiele prawdy. Trzeba jednak pamiętać, że partia ta reprezentuje poglądy tylko niewielkiej grupy społecznej. Z tego punktu widzenia radykalizm owy zbliżał się będzie do konsekwentnej obrony swych poglądów i interesów, do nieprzejednanego nonkonformizmu. (Nawiasem mówiąc tu ujawnia się jeszcze jeden składnik liberalizmu ,a mianowicie indywidualizm). Powyższe warunki sprawiają, że UPR jest chyba najbardziej wyrazistą wśród znanych i dostrzegalnych partii na polskiej scenie politycznej. Usytuowanie jej w „dwuwymiarowej przestrzeni rywalizacji partyjnej” dobrze przedstawia następujący wykres^[15] :

Liberalizm światopoglądowy

* UPR

* UW

*UP

*

SLD

 

 

Etatyzm Liberalizm

gospodarczy gospodarczy

* PC

* BBWR

* AWS

* PSL * KPN

* ZChN

* ROP

Tradycjonalizm światopoglądowy

 

 

IV. Podsumowanie i zakończenie.

 

Unia Polityki Realnej nie jest na pewno partią, w programie której każdy znajdzie coś dla siebie. Ugrupowanie nawet nie stara się tego zmienić. Świadczyć to może właśnie o silnej roli ideologii, być może o częściowym braku pragmatyzmu. Nie ułatwia to partii zdobywania nowych zwolenników, nie ułatwia tego także dosyć skomplikowana jak na partię, której przecież powinno zależeć na nowych członkach, procedura wchodzenia do partii.

Ciekawym zjawiskiem wydaje się fakt, że UPR stawiając przede wszystkim na indywidualizm i przedsiębiorczość jednostki sama nie gwarantuje tego swoim członkom. Tak wyraźne nakreślenie idei, które wydają się nie podlegać dyskusji powoduje w rezultacie podporządkowanie. Oczywiście, partia działając na podstawie polskiego prawa nie zmusza do niczego i każdy ma prawo ją opuścić kiedykolwiek zechce. Niemniej jednak sytuacja, co najmniej dziwna jak na partię liberalną. Inna zauważona przeze mnie osobliwością było nie użycie ani razu w statucie i programie UPR słowa „demokracja” lub jakiejś jego pochodnej. Partia zakłada oczywiście działać w granicach prawa, ale jest przy tym jak się wydaje nieco w sprzeciwie do panującego obecnie reżimu politycznego. Świadczą o tym także wypowiedzi członków partii, jak i prezesa J. Korwin - Mikke

Sądzę, że UPR, pomimo ciekawych pomysłów nie odegra większej roli na polskiej scenie politycznej. Jest ugrupowaniem zbytnio odbiegającym od przyjętych powszechnie przez społeczeństwo standardów, zarówno w kwestiach programowych jak i w kwestii stylu uprawiania polityki. Nie uważam jednak jakoby partie takie były zbędne. Krytyka poczynań rządzących zawsze się przydaje i może niekiedy zwrócić ich uwagę na niedostrzegane wcześniej problemy lub sposoby ich rozwiązywania. Zdecydowanie zgadzam się zatem z twierdzeniem, że różnienie się jest motorem przemian. Oby na lepsze.

 

 

 

 

 

 

 

Bibliografia:

1. 1.     Marek Sobolewski „Partie i systemy partyjne świata kapitalistycznego', Warszawa 1977.

2. 2.     Andrzej Antoszewski, R. Herbut (red.) , „Demokracje Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej”, Wrocław 1998.

3. 3.     Historia UPR,

Statut UPR,

Program UPR,

Deklaracja UPR,

Materiały dostępne w siedzibie partii.

 

^[1]Historia UPR - materiały dostępne w każdym oddziale terenowym partii

^[2] Statut UPR, rozdział VII, pkt.44

^[3] Statut UPR, rozdział V, pkt..37 A

^[4] Statut UPR, rozdział VII, pkt.40 H

^[5] Statut UPR, rozdział IX, pkt.55

^[6] Statut UPR, rozdział VIII, pkt.50

^[7] Marek Sobolewski, „Partie i systemy partyjne...”, str. 283

^[8] Marek Sobolewski, „Partie i systemy partyjne...”, str. 275

^[9] Statut UPR, rozdział II, pkt.16

^[10] Statut UPR, rozdział II, pkt.11

^[11] Program UPR, pkt.5

^[12] Program UPR, pkt.4

^[13] Program UPR, pkt.3

^[14] Program UPR, pkt.3

^[15] Za „Demokracje Europy Środkowo - Wschodniej ...” str.148, pod red. A. Antoszewskiego i R. Herbuta

---