2. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela.
Rozdział II
WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA (I raz w Polsce) I OBYWATELA
=> zachodnia, liberalna tradycja PC i prawa natury- jednostka ludzka podstawa społeczeństwa; ograniczone podporządkowanie człowieka państwu.
I ZASADY OGÓLNE
=> 3 główne idee będące punktem wyjścia dla innych; wymienione też w preambule.
1)Godność człowieka - pojawia się w prawie po 2 wojnie
Art. 30.- Przyrodzona i niezbywalna ( prawo naturalne- ranga superkonstytucyjna, wszystko musi być z nią zgodne, bo jest przyrodzona; fundament całego systemu konstytucyjnego) godność człowieka (aksjologiczny punkt wyjścia całych PC) stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela (punkt wyjścia). Jest ona nienaruszalna (nad prawo- nie można jej naruszyć czy ograniczyć), a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych (obowiązek państwa- czyli nie tylko powstrzymanie się od działań).
2) Wolność (I raz w Polsce)
Art. 31.
a) gwarancja poddania ochronie prawnej: Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.
b) zobowiązanie ludzi- granica wolności: Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych (wycisza wolność absolutną).
Definicja wolności: Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje
c)Nie jest to zasada absolutna- wymogi ograniczeń: (oparte na EKPC)
- Ograniczenia w zakresie korzystania (tylko korzystania- same prawa są nieograniczone) z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i
- tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
- Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
3)Równość:
A) Art. 32.
a) Równość wobec prawa: Wszyscy są wobec prawa równi.
=> nakaz równego traktowania przez władze- w stanowieniu prawa, stosowaniu, orzecznictwie- w podobnych sytuacjach (gdy występuje cecha relewantna).
=> odnosi się do sytuacji prawnej, nie do faktycznej równości.
b) niedyskryminacja- zasada równego traktowania wszystkich przez władze publiczne: Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. (bez wględu na… w PL nie ma, bo geje)
c) zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (charakter uniwersalny): Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
=> nie ma charakteru bezwzględnego- musi być to jednak uzasadnione (TK)- ale ograniczenia muszą być proporcjonalne i muszą być w związku z innymi wartościami, np. sprawiedliwością społeczną.
B)- podkreślenie równości kobiet i mężczyzn Art. 33.
Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.
II Podmioty praw i wolności:
1) Tytuł rozdziału- prawa i wolności człowieka obywatela- wskazuje zakres podmiotowy zawartych w nim regulacji- do statusu człowieka i obywatela=> zatem rozróżnienie praw i wolności każdej osoby w Polsce (te, co nie wskazane inaczej) oraz praw i wolności obywateli polskich (wskazani wyraźnie w ustawie lub bezpośrednio w konstytucji- przepisy socjalne oraz polityczne)-
Art. 37.
Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji.
Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa.
+ inny wyjątek- art. 79- wyłączenie możliwości posługiwania się skargą kons dla dochodzenia prawa azylu i prawa do uzyskania statusu uchodźcy.
2) Zasady nabycia obywatelstwa:
Art. 34.
Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa. (ustawa z 62 z nowelą z 2000 roku o obywatelstwie- możliwość nabycia, uznania lub nadania obywatelstwa)
Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.
3) Grupa szczególnie chroniona- dzieci:
a) obowiązek ochrony praw dziecka- Art. 72.
- Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy (nie musi wykazać interesu prawnego własnego) ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
- Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych.
- W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.
- Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania
b) inne odniesienia:
- art.48- dziecko funkcjonuje w ramach rodziny
- At 53,70- decyzja rodziców o wychowaniu i kształceniu dzieci. (ale art. 72- trzeba wysłuchać dziecka)
4) Kwestia osób prawnych- Konstytucja wprost nie wskazuje że prawa ich też dotycza, ale zgodnie z orzecznictwem TK- tak, jeśli osoba prawna może być podmiotem praw i wolności.
*** ale nie osoby prawne prawa publicznego, np. gminy- do nich stosują się inne przepisy o ochronie ich samodzielności.
5) Adresaci praw i wolności:
- adresatem praw jednostki jest władza publiczna, rządowa i samorządowa (ci, co mają kompetencje władcze).
- prawom i wolnościom odpowiadają obowiązki władzy zapewnienia ich lub powstrzymania się od działań.
* różnica między prawami i wolnościami jednostki a zasadami polityki- prawa i wolności są podstawą do roszczeń; zasady to tzw refleksy prawne- obowiązek ale bez uprawnienia do dochodzenia jego realizacji.
6) Sporne, czy prawa i wolności działają horyzontalnie- między obywatelami.
III Ochrona praw mniejszości
Art. 35.
Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.
Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.
IV ograniczenia praw i wolności:
1) art. 31 c- ograniczenia praw i wolności- wymogi:
- Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i(czyli przez parlament- będący wyrazem woli wyborców)+ musi być wskazanie konstytucji, że można ograniczyć.
- tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie (konieczne- zasada proporcjonalności- patrz niżej) dla jego* bezpieczeństwa lub *porządku publicznego, bądź dla *ochrony środowiska, *zdrowia i *moralności publicznej, albo *wolności i praw innych osób. (ogólnie w interesie publicznym- b. ogólne, można ograniczyć praktycznie wszystko- dlatego ważny trzeci warunek:).
- Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
- Ograniczenia nie mogą być zbyt mocne- bo prawa jednostki to prawa naturalne, które ustawodawca tylko potwierdza+ wiążące PM.
2) Zasada proporcjonalności- zakaz nadmiernej ingerencji- jeśli muszą być ograniczenia praw i wolności, to muszą one następować na poziomie tylko w zakresie niezbędnego minimum;
- miarą ustalenia co jest niezbędne, a co nadmierne, jest porównanie znaczenia interesu publicznego któremu ograniczenie ma służyć oraz znaczenia prawa czy wolności indywidualnej
- konieczne (proporcjonalność) w demokratycznym państwie (nieodłączalne od istoty demokratycznego państwa prawa)
4) Koncepcja istoty praw i wolności- zakłada, że wokół każdego prawa i wolności można wyodrębnić pewne elementy podstawowe (jądro). , bez których takie prawo w ogóle nie będzie mogło istniec, oraz pewne elementy dodatkowe, które mogą być ujmowane i modyfikowane w różny sposób bez zniszczenia tożsamości danego prawa czy wolności. Np. zakaz wywłaszczenia, ale możliwe wywłaszczenie ze słusznym odszkodowaniem.
5) harmonizowanie praw jednostki z prawami ogółu.
6) Szczególną sytuacją ograniczenia p. i w. pojawia się w stanach nadzwyczajnych (wojenny, wyjątkowy i klęski żywiołowej
V WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE
*** odnoszą się do wszystkich ludzi, nie tylko do obywateli
*** dwuwarstwowe pojmowanie norm o prawach jednostki- prawo podmiotowe+ wytyczna działania całego systemu władz publicznych, które muszą podejmować działania służące ochronie praw.
1) Prawo do życia
Art. 38.
Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.(obecna dyskusja, wraz z 30- godność od poczęcia) (n. ogólna; początek i koniec czasu ochrony- ustawa). .
2) Nietykalność osobista
a) zakaz poddawania eksperymentom naukowym bez zgody- art. 39
b) zakaz tortur- art. 40.
Art. 40.
Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.
c) Zakaz pozbawiania wolności z wyjątkiem przypadków określonych ustawowo; procedura
Art. 41.Zatrzymanie i aresztowanie
Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. (mocniejsze- reszta ograniczeń tylko na zasadach)
*Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia.
* O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.
*Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania.
*Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu.
*Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.
*Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.
*Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.
d) nienaruszalność mieszkania:
Art. 50.
Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.
3) Prawo do rzetelnej procedury sądowej:
a) Prawo do szybkiego, jawnego i sprawiedliwego sądu:
Art. 45.
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.
b) prawo do obrony:
Art. 42 ust 2- Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.
c) nullum crimen sine lege
art. 42 ust 1-
Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.
d) Domniemanie niewinności
art. 42 ust 3- Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
e) Nieprzedawnialnośc zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości- art. 43 oraz
- zawieszenie przedawnienia w stosunku do przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publ lub na uch zlecenie- do czasu ustania przyczyn (art 44)
4) Prawo do ochrony prywatności:
a)Art. 47.
Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.
- autonomia stosunków rodzinnych i prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami+ sprawa ograniczenia praw rodzicielskich:
b) Art. 48. Rodzina, dziecko
Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.
c) Art. 51.Ochrona danych osobowych- I raz w PL
4 reguły używania danych osobowych:
*Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.
*Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
*Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.
*Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.
Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa.
d) Art. 49.
Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony
5) wolność przemieszczania się i zakaz ekstradycji:
a) Art. 52.
*Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz
* wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.
* Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
* Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.
* prawo osiedlania się w Polsce osób pochodzenia polskiego
b) Art. 55.(D.U. 200 poz 1471- zmiana kons)
- Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3.
Wyjątki:
- Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję:
*został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz
* stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku.
- Nie wymaga spełnienia warunków określonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji.
Zakaz ekstradycji przestępców politycznych.
- Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela.
W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.
6) Wolność sumienia i religii:
a) Art. 53. Wolność religijna i jej przejawy- obszernie, by wyraźnie je potwierdzić.
- Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.
-Przejawy wolności religii: Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują(np. żołnierze).
-Prawo rodziców do wychowywania w wierze: Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio.
- Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.
- Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób. = art. 31 powtórzony
- Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.
- Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.
7)Wolność wyrażania poglądów i opinii
a) Art. 54.
-Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz
-pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
-Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane.
- Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.(wyjątek- bo rozdział częstotliwości)
8) prawo uzyskania azylu lub statusu uchodźcy
Art. 56.
Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie.
Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.
VI WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE
=> cześć to prawa człowieka, cześć- tylko obywatela.
1) Prawa związane z udziałem w życiu publicznym:
a) prawo głosowania w wyborach i referendach
Art. 62. Czynne prawo wyborcze.
Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
- Wyjątki: Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które *prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione (sąd cywilny) lub *pozbawione praw publicznych(sąd karny- wybory, ordery, stopnie wojskowe) albo* wyborczych.( tylko trybunał stanu- węższe od praw publ)
b) prawo kandydowania w wyborach:
Art. 99.
Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.
Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.
Art. 127:
Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
c) prawo inicjatywy ustawodawczej:
*Art. 118 ust : Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa
d) prawo dostępu do służby publicznej:
Art. 60.
Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.
e) prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej:
Art. 61.
Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.
f) prawo składania petycji, wniosków i skarg tak w interesie publicznym, jak i własnym bądź osób trzecich:
Art. 63.
Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.
2) Wolnośc zgromadzeń:
Art. 57.
Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.
3) Wolność zrzeszania się i
Art. 58.
- Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.
- Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.
Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.
Art. 59.Wolnośc zrzeszania się i działalności w:
Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.
VII WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
=> raczej ogólne zasady, nie dające podstaw do roszczeń indywidualnych w tych kwestiach
1) Prawo własności
a)Art. 64.
- Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
- Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.
-Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.
Art. 21 ust 1- wywłaszczenie tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem
Art. 46- przepadek rzeczy tylko na mocy orzeczenia sądu
2) Swoboda działalności gospodarczej
Art. 22- jedna z zasad.
3) Uprawnienia pracownicze:
a) Nakaz zmierzania państwa do likwidacji bezrobocia:
art. 65 ust 5:
Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.
+art. 81- roszczenia regulowane są przez ustawę w tym przypadku.
b) Wolność wyboru i wykonywania zawodu
Art. 65.
Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa. => nie prawo do pracy- bo prawo rodzi możliwość roszczenia.
Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.
c) prawo do minimalnego wynagrodzenia- art. 65 ust 4
Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa.
d) prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66 ust 1)
Art. 66.
Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa.
e) prawo do wypoczynku- art. 66 ust 2
Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.
f) prawo do organizowania i działalności związkowej- art. 59
g) zakaz stałego zatrudniania dzieci do lat 16- art. 65 ust 3.
4) Prawo do zabezpieczenia społecznego:
a) Art. 67.
Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.
Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.
b) Art. 71.
Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.
Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa.
c) Art. 69.
Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.
5) prawo do ochrony zdrowia:
Art. 68.
- Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.
- Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
- Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
- Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
- Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.
6) Prawo do nauki i obowiązek szkolny:
Art. 70.
*Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.
* Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.
*Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa.
*Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.
7) Wolność ekspresji i korzystania z dóbr kultury
Art. 73.
Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury.
8) Prawa dotyczące środowiska
Art. 74.
Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.
Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.
VIII ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW!!!
a) Art. 77.
Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
b)Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.
c) Art. 78 Zasada dwuinstancyjności
Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.
d) Art. 79.Skarga konstytucyjna- ograniczona
- Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone (tylko on), ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy(nie wyroku) lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56.
e) Art. 80.
Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
f) Art. 81.
Praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5(minimalne wynagrodzenie i obowiązek dążenia do likw bezrobocia), art. 66 (prawo do bhp i wypoczynku), art. 69(pomoc dla osób niepełnosprawnych), art. 71(opieka państwa nad rodziną i macierzyństwem) i art. 74-76(bezp ekol, zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, ochrona konsumentów) można dochodzić tylko w granicach określonych w ustawie.(większość praw społ-ekonom)
=> nie mogą być bezpośrednim źródłem roszczeń.
IX OBOWIĄZKI
=> nie są stosowane bezpośrednio- konieczne ustawy
a) Art. 82.
Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne.
b) Art. 83.
Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.
c) Art. 84.
Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.
d) Art. 85.
Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.
Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.
Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie.
e) Art. 86.
Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.
X Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka
Art. 1
1. Ustanawia się Rzecznika Praw Dziecka.
2. Rzecznik Praw Dziecka, zwany dalej Rzecznikiem, stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców.
3. Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina.
Art. 2.
1. W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności.
2. Uzyskanie pełnoletności określają odrębne przepisy.
Art. 3.
1. Rzecznik, w sposób określony w niniejszej ustawie, podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowości.
2. Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności:
1) prawa do życia i ochrony zdrowia,
2) prawa do wychowania w rodzinie,
3) prawa do godziwych warunków socjalnych,
4) prawa do nauki.
3. Rzecznik podejmuje działania zmierzające do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem.
4. Rzecznik szczególną troską i pomocą otacza dzieci niepełnosprawne.
Art. 4.
1. Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.
2. Szczegółowy sposób zgłaszania kandydatów na Rzecznika określa uchwała Sejmu.
3. Uchwałę Sejmu o powołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu.
4. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu, o której mowa w ust. 3. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody.
5. Jeżeli Senat nie wyrazi zgody na powołanie Rzecznika, Sejm powołuje na to stanowisko inną osobę. Przepisy ust. 1-4 stosuje się odpowiednio.
6. Dotychczasowy Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu złożenia ślubowania przez nowego Rzecznika, z zastrzeżeniem art. 8 ust. 1.
Art. 6.
1. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem.
2. Kadencja Rzecznika wygasa w razie jego śmierci lub odwołania.
3. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.
Art. 7.
1. Rzecznik jest w swojej działalności niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.
2. Rzecznik nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
3. Rzecznik nie może zajmować innego stanowiska ani wykonywać innych zajęć zawodowych, a także nie może prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić się z obowiązkami i godnością jego urzędu.
4. Po zaprzestaniu wykonywania obowiązków Rzecznik ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio lub otrzymać stanowisko równorzędne z poprzednio zajmowanym.
Art. 8.
1. Sejm, za zgodą Senatu, odwołuje Rzecznika przed upływem kadencji, jeżeli:
1) zrzekł się on sprawowania urzędu,
2) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, stwierdzonych orzeczeniem lekarskim,
3) sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu.
2. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.
3. Uchwałę Sejmu o odwołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu.
4. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na odwołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu, o której mowa w ust. 3. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody.
Art. 9.
Rzecznik podejmuje działania przewidziane w ustawie z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w szczególności informacje wskazujące na naruszenie praw lub dobra dziecka.
Art. 10.
1. Rzecznik może:
1) zwrócić się do organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji o złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych informacji, a także o udostępnienie akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe,
2) zwrócić się do właściwych organów, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacji lub instytucji o podjęcie na rzecz dziecka działań z zakresu ich kompetencji.
2. Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje sprawy skierowane przez Rzecznika Praw Dziecka.
Art. 11.
1. Rzecznik przedstawia właściwym organom władzy publicznej, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw w tym zakresie.
2. Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych.
3. Organy, instytucje i organizacje, do których Rzecznik zwrócił się z wnioskami określonymi w ust. 1 i 2, są obowiązane ustosunkować się do tych wniosków w terminie 30 dni od daty ich otrzymania.
Art. 12.
1. Rzecznik przedstawia Sejmowi i Senatowi, corocznie, informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka.
2. Informacja Rzecznika jest podawana do wiadomości publicznej.
Art. 13.
1. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Dziecka.
2. Organizację Biura określa statut nadawany przez Marszałka Sejmu..
2