Sztuka karolińska
Architektura Karolińska
związana jest z dworem Karola Wielkiego i podjętą przez niego próbą odbudowy imperium rzymskiego.
Rozwijała się o okresie od drugiej połowy VIII do XI wieku
Zgromadzone wokół dworu międzynarodowe środowisko artystów i uczonych tworzyło sztukę nawiązującą do tradycji świata antycznego, osiągnięć wczesnochrześcijańskich oraz dokonań plemion germańskich i iryjskich.
Najważniejszym i najbardziej znanym zabytkiem jest pałac królewski w Akwizgranie .
W skład zespołu pałacowego wchodziła świątynia wzorowana na kościele San Vitale w Rawennie.
Była to budowla na planie ośmioboku przekryta kopułą opartą na ośmiu kolumnach.
W poziomie parteru wykonano obejście wokół nawy środkowej, nad którym empory otwarte do wnętrza kościoła przeznaczone były dla dworu królewskiego.
Na wprost ołtarza, w loży królewskiej zachował się marmurowy tron Karola Wielkiego, na którym władca zasiadał podczas odprawianych w poziomie parteru mszy
Do wystroju kaplicy użyto za zgodą papieża Hadriana I marmury z pałacu w Rawennie a sklepienia pokryto mozaikami.
Kaplica w Akwizgranie została zbudowana w latach 786 - 800 przez architekta Oda z Metzu, należy do najlepiej zachowanych zabytków architektury karolińskiej.
Od kaplicy poprzez atrium poprowadzono długi, drewniany portyk do dwukondygnacyjnego budynku aula regia, w którym mieściły się sale audiencyjne, i prywatne apartamenty cesarza.
Na polecenie przebywającego na dworze Karola Wielkiego biskupa wizygockiego Teodulfa zbudowane zostało ok. 806 r. oratorium w Germigny-des-Prés.
Wzniesiono je na planie krzyża greckiego wpisanego w kwadrat.
Całe wnętrze podzielone jest arkadami o podkowiastych łukach na dziewięć kwadratowych pól.
Ramiona naw środkowych zakończone zostały absydami zachowującymi plan podkowiastego łuku z architektury wizygockiej.
Sklepienia części prezbiterialnej ozdobione były mozaikami, z których zachowała się scena na sklepieniu głównej absydy (najprawdopodobniej absyda w części wschodniej sąsiadowała z dwiema bocznymi) z Arką Przymierza.
W opactwie Centuli (w miejscowości Saint-Requier) ok. 790 r. rozpoczęto budowę kościoła opartego na planie krzyża łacińskiego z drugą nawą poprzeczną w części zachodniej.
Transept i masyw zachodni w środkowych częściach zwieńczono wysokimi wieżami przyjętymi z tradycji budowli germańskich.
Do ramion naw poprzecznych dostawiono okrągłe wieże ze schodami.
Utworzony w ten sposób w części zachodniej tzw. westwerk został powtórzony w okresie późnokarolińskim przy budowie kościoła w opactwie Corvey nad Wezerą.
Cennym zabytkiem architektury sakralnej epoki karolińskiej jest plan klasztoru Sant Gallen (obecnie na terenie Szwajcarii) założonego przez iryjskich mnichów w 612 r. Pokazano na nim rozmieszczenia poszczególnych budowli wraz z opisem ich funkcji.
Architektura karolińska bardzo wyraźnie nawiązywała do dorobku okresu wczesnochrześcijańskiego, zwłaszcza czasów Konstantyna Wielkiego, co nie było pozbawione znaczenia ideologicznego i politycznego.
Miała ona ukazać ciągłość między Imperium Rzymskim a państwem Karola Wielkiego.
W okresie karolińskim zauważalna jest bardzo duża aktywność budowlana, obejmująca głównie budownictwo sakralne (kościoły, klasztory), a mniejszym stopniu także świeckie. Mimo to liczba zachowanych do dziś jest niewielka. Popularne wówczas typy kościołów to typ bazylikowy i centralny.
Kościoły w okresie karolińskim
Zazwyczaj kościoły budowane były na planie trójnawowej bazyliki, nawiązującej do bazyliki wczesnochrześcijańskiej, z dwoma transeptami - od wschodu i zachodu.
Nawa poprzeczna przy zachodniej stronie kościoła tworzyła wraz z zachodnią fasadą wieńczoną wieżami oryginalny, frankoński wynalazek: westwerk.
Wewnątrz tej części kościoła, między wieżami, mieścił się balkon czy empora dla monarchy. Loża monarsza, mimo że zjawiła się w czasach Karolingów, wywodziła się z Rzymu, gdzie absydy były miejscem zasiadania cesarza.
Główna funkcja westwerku - nawy zachodniej polegała na uzmysłowieniu obecnym obecności cesarza, nawet jeśli nie było go w świątyni "in persona".
Chór od strony wschodniej był zamykany apsydą, z czasem zaczęto analogicznie zamykać chór zachodni i w efekcie kościoły zyskały plan dwubiegunowy.
Model ten przetrwał do czasów późniejszych - chętnie stosowano go w czasach ottońskich. Główną nawę kryto stropem bądź zostawiano odkrytą więźbę dachową, a sklepienia stosowano w nawach bocznych i kryptach.
Krypty, usytuowane zazwyczaj pod ołtarzem głównym, przez co podwyższeniu ulegała część prezbiterium, służyły jako miejsce pochówku i kultu relikwii świętych.
Wnętrza kościołów zdobiono freskami i mozaikami.
Rzemiosło
Pod koniec tysiąclecia sztuka dekoracyjna, złotnictwo i miniatorstwo w Niemczech zyskują silne środowisko np. kościół w Gernrode oraz krypta św. Wiperta w Quedlinburgu.
Złotnictwo wypowiedziało się swoistym bogactwem form, było najmniej zależne od antyku.
Oryginalnie przedstawia się karolińskie malarstwo miniaturowe, (miniatura obraz, zazwyczaj portret, o bardzo małym formacie. Malowany drobiazgową techniką na pergaminie, kości słoniowej, metalu lub porcelanie), które rozwinęło się głównie w klasztorach benedyktyńskich (Trewir, Fulda, Reims), których pracownie pisarskie dostarczały bogato iluminowanych biblii, ksiąg liturgicznych. Słynny ewangeliarz Godescala, ewangeliarz Ady, Psałterz z Amiens,
Malarstwo miniaturowe karolińskie wpłynęło na rozwój sztuki europejskiej w póżniejszym okresie stylu romańskiego.
W VIII i IX wieku zastosowano przy pisaniu ksiąg pismo zwane minuskułą. Pismo odtąd stało się z powrotem wyrazem artystycznego, twórczego stosunku do życia: posiadało swe prawa rytmu i formy, żyjąc równomiernie z rozwojem sztuki.
3