Sztukę karolińską (VI - X wiek) można nazwać preromańską, która to nazwa jest może ściślejsza, lecz mniej wymowna. Sztuka z epoki karolińskiej łączy się częściowo ze stylem zabytków sztuki starochrześcijańskiej, dalej z anglosaskimi zabytkami i z czasu panowania Ottonów w Niemczech.

Sztuki karolińskiej nie powinno się rozważać wyłącznie na tle artystycznych osiągnięć, bo kierowały nią względy religijne i polityczne. W budzącej się do życia Europie, żył mit cesarstwa rzymskiego, istniały budowle, drogi, prawa z owych czasów. Mimo, że siedzibą Karola Wielkiego był Akwizgran, dwór cesarza i jego następców ustawicznie podróżował, i to z kolei wpływało na zmienność architektury i sztuki, jakby na poszukiwanie ustalonej wspólnoty form.

W ściślejszym znaczeniu nazwa sztuki karolińskiej odnosi się do wielkiego obszaru Europy zachodniej i obejmuje zachodnie Niemcy wraz z Austrią, całą Francję i środkowe Włochy z Rzymem, tj. ziemie na których Karol Wielki rozciągnął swoje imperium. Do państwa Karola Wielkiego nie należały wyspy brytyjskie, Skandynawia, Hiszpania i Europa środkowo-wschodnia. Ale cały obszar Europy uległ wpływowi architektury i sztuki karolińskiej. Nie była to sztuka jednolita, wyrastała z lokalnych tradycji i możliwości, ma jednak jeden wspólny styl.

Na początku sztuka wędrownych plemion germańskich była ograniczona. Ludy te nie miały potrzeby architektury, natomiast wytworzyły własny przemysł artystyczny, przeważnie metalowy i złotniczy. Były to ornamenty abstrakcyjne, bardzo przetworzone. Ozdoby celtyckie i germańskie odznaczały się barwnością, używaniem emalii, szkła, kryształów, kamieni grubo i cienko osadzonych. Płynne krzywizny i linie zacierały tło, zamieniały nawet postacie ludzkie w kształty fantastyczne. Niewątpliwie występowała tu chęć przeciwstawienia się sztuce śródziemnomorskiej.

Sztuka znalazła schronienie na dworach i w kościołach. Miała charakter ekskluzywny, związany z tymi dwiema instytucjami. Kościoły z czasów dynastii Merowingów i wcześniej były niewielkie, jednonawowe, przypominające kaplice nakryte stropami (np. Bertrand-de-Garbagnate w płd.-zach. Francji).

Karol Wielki, zwycięski wódz dbał o wznowienie na swym dworze tradycji starożytnych; na północ od Alp zaczęto się wzorować na antyku i dlatego mówi się nawet o renesansie karolińskim.

Za czasów Karola Wielkiego rozwinęło się kilka typów kościołów, które głównie oparły się na architekturze idącej z Włoch (Saint Denis, Lorsch, Ratyzbona). Typ bazylikowy i centralny.

Biblia z Lorsch (778-820); szkoła karolińska.

Okładka biblii z Akwizgranu.

Kościół bazylikowy

Kościoły zbudowane na planie bazylik posiadały apsydy w fasadzie zachodniej; niestety znane są głównie z odkopanych fundamentów i rekonstrukcji. Jako nowości architektoniczne pojawiły się w nich m.in. krypty, przedłużone prezbiteria, podwójne transepty (stały się regułą dopiero w stylu romańskim).

W VIII i IX wieku wytwarza się na zachodzie Europy osobliwa forma kościoła bazylikowego, z wieżami w fasadzie zachodniej, między którymi mieścił się balkon czy empora dla monarchy. Chóry zachodnie i loże monarsze, mimo że zjawiły się w czasach Karolingów, wywodzą się z Rzymu, gdzie absydy były miejscem zasiadania cezara.

Dla architektury karolińskiej niezwykłą wagę ma plan benedyktyńskiego klasztoru w Sankt Gallen w Szwajcarii.Do opactwa Sankt Gallen przesłano rysunkowy plan tego klasztoru. Prawdopodobnie plan ten został wykorzystany w czasie przebudowy. Klasztor nie zachował się do dzisiaj, ale dzięki ocalałemu rysunkowi zrekonstruowano jego prawdopodobny wygląd. Wokół kościoła wzniesionego w formie bazyliki rozlokowano szereg zabudować pełniących różne funkcje. Od Północnej strony przylegał do niego wirydarz - czworoboczny dziedziniec zamknięty ocienionymi krużgankami. Można było z nich bezpośrednio przejść do refektarza, w którym zakonnicy zbierali się na posiłki, dormitorium, gdzie spali oraz spiżarni.Dalej po północnej stronie znajdowały się wolno stojące zabudowania gospodarcze.W samym kościele, po obu stronach prezbiterium, znalazły miejsce skarbiec oraz biblioteka ze skryptorium. Otoczona murem całość była wydzieloną, uporządkowaną i samowystarczalną cząstką świata.; w Niemczech północnych benedyktyński kościół w Corvey nad Wezerą. Najważniejszą budowlą tej architektury był kościół pałacowy w Akwizgranie; miał charakter pałacowej kaplicy i za pomocą krużganków kolumnowych był złączony z siedzibami cesarskimi, halami sądowymi, izbami i budynkami gospodarczymi.

Katedra z Akwizgranie, fotografia z 1900 roku.

Kościół na planie centralnym

Główną nawę stanowi ośmiobok, utworzony przez osiem filarów, złączonych ze sobą systemem łukowym; podzielony na trzy kondygnacje i pokryty półkolistą kopułą. Dookoła ciągnie się piętrowe obejście o sklepieniu krzyżowym, mające na zewnątrz formę szesnastoboku. Mury zewnętrzne są proste bez ozdób architektonicznych, za to wnętrze jest pełne pięknych mozaika i fresków (mozaika, dekoracyjna technika malarska, polegająca na układaniu wzorów z kolorowych kamyczków, kawałków szkła, ceramiki na odpowiednim podłożu - świeża zaprawa- mozaika odznacza się dużą trwałością).

Rzemiosło

Pod koniec tysiąclecia sztuka dekoracyjna, złotnictwo i miniatorstwo w Niemczech zyskują silne środowisko np. kościół w Gernrode oraz krypta św. Wiperta w Quedlinburgu. Złotnictwo wypowiedziało się swoistym bogactwem form, było najmniej zależne od antyku. Kolorowość emalii i drogich kamieni, osadzanych w ciężkich fasetach, pokrywały całe przedmioty: korony, relikwiarze, kielichy, oprawy ksiąg, np. kielich księcia bawarskiego Tassila, złota nastawa ołtarzowa w Mediolanie. Oryginalnie przedstawia się karolińskie malarstwo miniaturowe, (miniatura obraz, zazwyczaj portret, o bardzo małym formacie. Malowany drobiazgową techniką na pergaminie, kości słoniowej, metalu lub porcelanie), które rozwinęło się głównie w klasztorach benedyktyńskich (Trewir, Fulda, Reims), których pracownie pisarskie dostarczały bogato iluminowanych biblii, ksiąg liturgicznych. Słynny ewangeliarz Godescala, ewangeliarz Ady, Psałterz z Amiens, Malarstwo miniaturowe karolińskie wpłynęło na rozwój sztuki europejskiej w późniejszym okresie stylu romańskiego.

W VIII i IX wieku zastosowano przy pisaniu ksiąg pismo zwane minuskułą. Pismo odtąd stało się z powrotem wyrazem artystycznego, twórczego stosunku do życia: posiadało swe prawa rytmu i formy, żyjąc równomiernie z rozwojem sztuki.

Rzeźba

W okresie tym rzeźba odgrywała mniejszą rolę. Szerzej uprawiano rzeźbę z kości słoniowej. Wszystko zostało oparte na wzorach antycznych. W Akwizgranie istniała odlewnia brązu np. drzwi z katedry w Hildesheim.

---