Agnieszka Szmilewska

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

W znaczeniu poznawczym: dokumenty, z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego, materialnym: zespół czynników, które doprowadziły do powstania norm prawa międzynarodowego (współpraca, współzawodnictwo, walka państw), formalnym: formy w jakim tworzone są prawa:

• umowy międzynarodowe

• zwyczaj międzynarodowy

• uchwały prawotwórcze międzynarodowych organizacji

teorie źródeł prawa międzynarodowego:

• pozytywistyczne (woluntarystyczne): podstawą norm prawa międzynarodowego jest uzgodniona wola państw, wyrażona wyraźnie albo w sposób dorozumiany: Anzilotti

→ w nauce socjalistycznej: „prawo międzynarodowe powstaje na podstawie uzgodnionej woli państw”

• naturalistyczne: (obiektywistyczne):normy prawa międzynarodowego pochodzą od czynników niezależnych od woli państw, np. przyrodzony porządek rzeczy; formalne źródła prawa (umowy, zwyczaj) to sposoby stwierdzania norm, a nie ich tworzenia

!!!art. 38 statutu MTS: wyliczenie merytorycznych podstaw orzekania MTS; nie jest to wyliczenie źródeł prawa (bo c) zasad ogólne prawa i d)wyroki sądowe i doktryna- NIE SĄ; a nie wymienia prawotwórczych uchwał org.)

art. 38 to tak naprawdę dokument z lat 20 XX w. (artykuł przepisano ze statutu STSM)- stąd np. błąd iż praktyka jest dowodem zwyczaju a nie odwrotnie (pkt. 1 b)

art. 36 statutu MTS: wyliczenie formalnych źródeł wyrokowania

statut MTS jest integralną częścią Karty NZ

art. 38 pkt. 1c: nie powinno być podziału na państwa cywilizowane i niecywilizowane- bo suwerenna równość państw; „ogólne zasady prawa”: zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych (zasady prawa wewnętrznego i międzynarodowego)

art. 38 punkt d- środek pomocniczy, zwłaszcza judykatura; praktyka: wcześniejsze orzeczenie MTS czy STSM mają wpływ na prawo międzynarodowe

→ np. zasada podmiotowości międzynarodowej organizacji międzynarodowych: kazus Bernadotte: prezes szwedzkiego Czerwonego Krzyża, zabity w Palestynie w 1948r. jako wysłannik misji NZ. Kto może wystąpić do Izraela (bo zabity przez bojówki Izraela)? NZ czy Szwecja?

MTS opinia doradcza 1949r.: ONZ żeby móc wykonać zadanie (wystąpić do Izraela) musi mieć podmiotowość prawną- i wg MTS ma.

!!!art. 38 pkt. 2: ex aequo et bono: jeśli strony się zgodzą, można orzec na podstawie zasad słuszności- nigdy MS nie był formalnie poproszony

podział umów na umowy prawotwórcze i umowy-kontrakty- analogia z prawem wewnętrznym;' uznaje się iż państwa są twórcami wszelkiego rodzaju umów międzynarodowych, między którymi nie ma hierarchii- wszystkie umowy międzynarodowe są źródłem prawa międzynarodowego

środki pomocnicze do stwierdzania istnienia norm prawa międzynarodowego:

• judykatura

• doktryna (nauka prawa międzynarodowego)

→ nie są one źródłami prawa międzynarodowego, bo nie są formami wyrażania woli państw

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

1. źródła prawa traktatów:

• zwyczaj (normy prawne dot. zawierania umów, ich obowiązywania i stosowania)

• Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów 1969r.

• Konwencja 1978r. o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów

• Konwencja 1986r. o prawie umów międzynarodowych miedzy państwami a organizacjami międzynarodowymi lub miedzy organizacjami międzynarodowymi

• Polska: ustawa z dnia 14 kwietnia 2000r. o umowach międzynarodowych, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 sierpnia 2000r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych

„Artykuł 2 Kw/1969

Używane wyrażenia

1. W rozumieniu niniejszej konwencji [dla celów Konwencji czyli nie obejmuje wszystkich umów międzynarodowych]:

a) „traktat” oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, nie zależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę”

„14.04.2000

Rozdział 1

Art. 2. W rozumieniu niniejszej ustawy:

1) umowa międzynarodowa oznacza porozumienie między Rzeczypospolitą Polską a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie czy w większej liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę oraz bez względu na to, czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra kierującego działem administracji rządowej właściwego do spraw których dotyczy umowa międzynarodowa”

Różnice:

• ustawa z 14 kwietnia 2000r.: nie ma ograniczenia co do formy umowy;

• nie tylko między państwami

umowa międzynarodowa (Góralczyk): wspólne (zgodne) oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki.

umowa w 1 dokumencie lub w kilku (np. umowa zawarta w formie wymiany not albo listów)

wspólne oświadczenia podmiotów nie mające charakteru prawotwórczego: np. wspólne komunikaty wydane po oficjalnych wizytach państwowych

prawo zawierania umów międzynarodowych (ius tractatum, ius contrahendi) przysługuje:

• państwom

• międzynarodowym organizacjom międzyrządowym

• stolicy Apostolskiej -Watykanowi

• organizacjom ludu walczącego o wyzwolenie (np. OWP)

• ew. stronom wojującym, powstańcom w wojnie domowej, w konflikcie wewnętrznym

[Watykan to terytorium, Stolica Apostolska to podmiot]

państwa federacje: z reguły prawo zawierania umów ma władza centralna; niekiedy mogą też części składowe (wynika to z prawa wewnętrznego), np. Belgia, Niemcy

umowy międzynarodowe regulowane przez prawo międzynarodowe (art.2 Kw/1969, art.2 14.04.2000). „Komunikat”, „deklaracja” nie wywołują skutków w prawie międzynarodowym

→ choć nie zawsze, np. „Deklaracja petersburska 1868r.”jednoznaczny zakaz- jest to umowa międzynarodowa

→ orzeczenia MTS na temat wspólnych komunikatów- trzeba badać intencje stron- można w ten sposób zawrzeć umowę międzynarodową

→ wyłączono umowy cywilnoprawne zawierane przez państwa

nazwa umowy: nie jest istotna konkretna nazwa (art.2 KW/69)

2. podziały umów międzynarodowych:

1. kryterium: liczba stron:

• dwustronne (bilateralne)

• wielostronne (multilateralne)

2. kryterium: procedura zawarcia:

• zawierane w trybie prostym (umowy, dla których moment podpisania kończy procedurę zawierania umowy międzynarodowej)

• zawierane w trybie złożonym (gdy podpisanie jest jednym z elementów, etapów zawierania umowy- będzie jeszcze ratyfikacja, zatwierdzenie, etc.)

3. kryterium: sposoby postępowania podmiotów, które nie negocjowały umowy; które po jakimś czasie przystępują do umowy:

• umowa zamknięta (nikt, poza sygnatariuszami nie może przystąpić, np. umowy dwustronne)

• umowa otwarta warunkowo, półotwarta (możliwość przystąpienia do umowy po spełnieniu określonych warunków- czy państwo trzecie je spełnia, oceniają kontrahenci umowy),

→ Karta NZ

„NZ

Artykuł 4

1. Przyjęcie w poczet członków Narodów Zjednoczonych jest dostępne dla wszystkich miłujących pokój państw, które przyjmą zobowiązania zawarte w niniejszej Karcie i które, w mniemaniu Organizacji, są w możności i pragną wypełnić te zobowiązania.”

warunki przyjęcia do ONZ: każde państwo (i) miłujące pokój, (ii) przyjmujące zobowiązania zawarte w Karcie, (iii) będące w możności i pragnące wypełniać te zobowiązania (pozytywna ocena członków ONZ)

→ Kw/1969- dziś większość państw jest w ONZ, więc faktycznie Kw/1969 jest konwencją otwartą

„Artykuł 81 Kw/1969

Podpisanie

Niniejsza konwencja będzie otwarta do podpisania dla wszystkich państw będących członkami Narodów Zjednoczonych albo jakiejkolwiek organizacji wyspecjalizowanej lub Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej albo będących stronami Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości oraz dla jakiegokolwiek innego państwa zaproszonego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych do stania się stroną konwencji, w następujący sposób: do 30 listo pada 1969 roku w Federalnym Ministerstwie Spraw Zagranicznych Republiki Austriackiej, a następnie do 30 kwietnia 1970 roku w Głównej Siedzibie Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku.”

• umowa otwarta bezwarunkowo (można przystąpić w każdym czasie mocą jednostronnego aktu przystąpienia)- w sferach dot. rozbrojenia, np. Konwencje genewskie 1949r.

4. kryterium: organ zawierający umowę w imieniu państwa (rozróżnienie ma znaczenie w prawie wewnętrznym, z punktu widzenia prawa międzynarodowego są jednakowo wiążące)

• państwowe (w RP podpisywane w imieniu Prezydenta RP), umowy o zasadniczym znaczeniu: traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, etc. Ratyfikowane przez Prezydenta.

• rządowe (podpisywane w imieniu RM): jeżeli ich przedmiot objęty jest właściwością 2 lub więcej ministrów. Ratyfikowane przez Prezydenta (zasadnicze znaczenie dla państwa lub przewidują ratyfikację) albo zatwierdzane przez RM

• resortowe (podpisywane przez właściwego ministra): zatwierdzane przez RM lub Prezesa RM

5. kryterium: czas obowiązywania:

• umowy terminowe (na czas określony)

• umowy bezterminowe (na czas nieokreślony

6. kryterium: forma zawarcia:

• pisemna

• ustna

7. kryterium: treść umowy: umowy dot. konkretnych dziedzin stosunków międzynarodowych, np. umowy polityczne, komunikacyjne, gospodarcze, etc.

8. kryterium: zgodność lub niezgodność z normami powszechnego prawa międzynarodowego, które mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących (ius cogens) oraz z Kartą NZ

umowy nierównoprawne: stwarzają jednostronne uprawnienia, uciążliwe dla drugiej strony ← sprzeczne z zasadą suwerennej równości

3.Budowa umowy międzynarodowej (uroczysta budowa umowy międzynarodowej zawartej w jednolitym dokumencie); dziś: tendencja do upraszczania umów międzynarodowych

1. tytuł umowy: nazwa (konwencja, pakt, etc.), strony (przy umowach dwustronnych, gdy znane są podmioty zawierające umowę międzynarodową; przy umowach wielostronnych- nie), przedmiot umowy

2. preambuła (uroczysty wstęp):

1. inwokacja (w umowach zawieranych przez państwa muzułmańskie; w Europie pomija się inwokacje poza umowami zawieranymi ze Stolicą Apostolską)

2. intytulacja (nazwanie organów, wymienienie stron)

3. arenga (przyczyny, które skłoniły państwa do podpisania umowy)- rezygnuje się z niej

4. narracja (opis czynności, które doprowadziły do zawarcia umowy, np. podczas spotkań postanowiono o zawarciu umowy)

5. ew. komparycja (wzmianka o wyznaczeniu pełnomocników)

3. stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy !!!!!!!!!!!!! ZAWSZE

„ Kw/1969

Państwa—Strony niniejszej konwencji, (...) uzgodniły, co następuje:”

4. dyspozycja:

• część materialnoprawna: meritum sprawy, konkretne zagadnienia

ew. klauzule (typowe elementy, zawsze w tym samym brzmieniu)

• o trybie rozstrzygania sporów: klauzula sądowa, arbitrażowa

• wzajemności: tylko sfera ochrony praw człowieka nie opiera się na zasadzie wzajemności- wszystkie inne sfery tak

• klauzula największego uprzywilejowania (KNU): w obrocie gospodarczym, nikogo nie uprzywilejowuje, tylko zabezpiecza przed dyskryminacją („nie będziemy traktować was gorzej niż kogokolwiek innego”); zero przywilejów

→ odniesienie sytuacji podmiotu do wszystkich innych kontrahentów

wyjątki od KNU: w szczególnych sytuacjach korzyści lub przywileje przyznawane jakiemuś państwu lub obszarowi nie muszą być przenoszone na inne państwa korzystające z KNU. Umożliwiają więc one traktowanie preferencyjne jakiegoś państwa czy grupy państw we wszystkich czy niektórych dziedzinach obrotu.

Uznawanymi powszechnie wyjątkami są:

1) tzw. mały ruch graniczny między państwami sąsiednimi (różne ulgi przyznawane w tym ruchu nie muszą być przenoszone na handel z innymi państwami)

2) handel z własnymi koloniami i posiadłościami:

3) szczególne sytuacje prawne, polityczne czy uświęcone tradycją (np. brytyjskie preferencje imperialne, preferencje celne w ramach „Unii Francusku

4) unia celna (państwa, które tworzą unię celną i znoszą w jej ramach cła nie przenoszą tych ulg na państwa trzecie);

5) handel z krajami rozwijającymi się (ten ostatni wyjątek zastępuje dawne wyjątki stosowane w odniesieniu do kolonii i krajów zależnych).

• klauzula narodowa: najkorzystniejszy przepis zapewniający kontrahentowi takie uprawnienia, jakie mają obywatele naszego kraju (bez praw politycznych) → rzadko spotykana, dowód zaufania w stosunkach

• część formalnoprawna: postanowienia końcowe, sposób przestrzegania zobowiązań

klauzule

• informacja o sposobie wejścia umowy w życie (gdy złożona procedura): klauzula o ratyfikacji (specjalna formuła ratyfikacyjna) albo klauzula o zatwierdzeniu albo klauzula o zróżnicowanym przyjęciu (gdy procedura złożona, ale nie sprecyzowano czy ratyfikacja, czy zatwierdzenie; „spełniwszy wymogi konstytucyjne”)

• termin wejścia umowy w życie:

• klauzula o prowizorycznym stosowaniu (przy procedurze złożonej, po podpisaniu, a przed wejściem w życie umowa będzie stosowana)

• klauzula o retroaktywności (umowa będzie stosowana nawet przed podpisaniem umowy- przedsięwzięcia podjęte wcześniej są objęte umową)

• czas obowiązywania umowy międzynarodowej:

• (przy umowach terminowych) klauzula prolongacyjna, przedłużenie tymczasowości: gdy umowa się sprawdziła a przed upływem terminu żadna ze stron jej nie wypowiedziała- automatyczne przedłużenie na ten sam okres)

• (przy umowach bezterminowych) klauzula denuncjacyjna: możliwość wypowiedzenia umowy

• klauzula derogacyjna: uchylająca umowę lub pojedyncze przepisy, np. przy zawieraniu nowej umowy dot. tej samej sprawy

5. ew. korroboracja: uroczyste wzmocnienie tekstu

6. miejsce i data zawarcia umowy; języki autentyczne (ang, fr, hiszp, ros, chin)

→ w umowach dwustronnych czasem wprowadza się 3 język (autentyczny) jako język rozstrzygający w wypadku wątpliwości

7. podpisy i pieczęcie

• reguła alternatu- jako pierwsze są podpisy strony dla której przeznaczony jest egzemplarz umowy (przy umowach 2-stronnych rozróżnienie już od tytułu)

• reguła alfabetyczna- przy umowach wielostronnych, wymienianie stron w porządku alfabetycznym (w danym języku)

• reguła pêle-mêle: podpisywania w jakiejkolwiek kolejności

4. etapy zawierania umowy międzynarodowej (nie muszą wystąpić wszystkie):

1. inicjatywa (etap niezbędny): państwo, organizacja międzynarodowa, inne struktury (np. prawo konfliktów zbrojnych- duża część przygotowywana przez Komitet Czerwonego Krzyża)

2. negocjacje w oparciu o projekt (ważny etap dla późniejszej interpretacji umowy międzynarodowej): prowadzą do uzgodnienia treści umowy i ostatecznego zredagowania tekstu

rokowania w sprawie przyjęcia umowy wielostronnej: na międzynarodowych konferencjach dyplomatycznych- często projekt przygotowuje Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ i inne org. międzynarodowe

→ art.31 Kw/1969 nie można interpretować z negocjacji; wyjątek:

„Artykuł 32

Uzupełniające środki interpretacji

Można odwoływać się do uzupełniających środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do traktatu oraz okolicznościami jego zawarcia, aby potwierdzić znaczenie wynikające z zastosowania artykułu 31 lub aby ustalić znaczenie, gdy interpretacja oparta na artykule 31:

a) pozostawia znaczenie dwuznacznym lub niejasnym albo

b) prowadzi do rezultatu wyraźnie absurdalnego lub nierozsądnego.”

→ jaka była intencja stron

art.6-18 Kw/1969 etapy zawierania umowy międzynarodowej

art 5-17 14.04.2000 instrukcje negocjacyjne

3. przyjęcie tekstu umowy i ustalenie jego autentyczności

• adoption, przyjęcie tekstu, art.9 Kw/1969

„Artykuł 9

Przyjęcie tekstu

1. Z wyjątkiem wypadków przewidzianych w ustępie 2 przyjęcie tekstu traktatu następuje w wyniku zgody wszystkich państw uczestniczących w jego opracowaniu.

2. Przyjęcie tekstu traktatu na konferencji międzynarodowej następuje, w drodze głosowania, większością dwóch trzecich państw obecnych i biorących udział y głosowaniu, chyba że taką samą większością postanowią one zastosować inną regułę.”

• acceptance, ostateczne związanie się umową, art. 14 Kw/1969

„Artykuł 14

Zgoda na związanie się traktatem, wyrażona przez ratyfikację, przyjęcie lub zatwierdzenie

1. Zgoda państwa na związanie się traktatem jest wyrażona przez ratyfikację, gdy:

a) traktat postanawia, że zgoda taka będzie wyrażona w drodze ratyfikacji;

b) w inny sposób ustalono, że państwa negocjujące uzgodniły, że ratyfikacja będzie wymagana;

c) przedstawiciel państwa podpisał traktat zastrzeżeniem ratyfikacji lub

d) zamiar państwa podpisania traktatu z zastrzeżeniem ratyfikacji wynika z pełnomocnictw jego przedstawiciela lub został wyrażony w czasie negocjacji.

2. Zgoda państwa na związanie się traktatem jest wyrażona przez przyjęcie lub zatwierdzenie w warunkach podobnych do tych, które się stosuje do ratyfikacji.”

→ jeżeli ambasador chce przyjąć (acceptance) umowę- musi mieć pełnomocnictwo; z mocy prawa ma pełnomocnictwo do przyjęcia tekstu (adoption)

„art. 2 Kw/1969 punkt c) „pełnomocnictwo” oznacza dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę lub osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustalaniu autentycznego tek stu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonywaniu jakiejkolwiek innej czynności związanej z traktatem;”

„Artykuł 7 Kw/1969

Pełnomocnictwa

2. Ze względu na ich funkcje i bez potrzeby przedkładania pełnomocnictw, następujące osoby uważa się za reprezentujące swoje państwo:

a) głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych — dla dokonania wszelkich czynności związanych z zawarciem traktatu;

b) szefów misji dyplomatycznych — dla przyjęcia tekstu traktatu między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym

c) przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej, bądź przy organizacji międzynarodowej lub przy jednym z jej organów—dla przyjęcia tekstu traktatu na tej konferencji, w tej organizacji lub w tym organie.

→ 2 rodzaje pełnomocnictw:

• pełne (a): nie potrzebują dodatkowych dokumentów do acceptance

• ograniczone (b,c): bez żadnych pełnomocnictw mogą przyjąć jedynie tekst umowy (adoption)

1. (w 1% przypadków) parafowanie: gdy ci, co podpisywali nie mogą podpisać dokumentu to tylko go parafują a podpisania dokonuje inny organ; tekst przygotowany do podpisu

podpisanie ad referendum podpisanie z dopiskiem ad referendum (do dalszego podpisania przez odpowiedni organ)

2. podpisanie (może kończyć etap zawierania umowy- przy umowach zawieranych w trybie prostym) przez upoważnionych do tego pełnomocników stron

umowy zawierane w trybie złożonym- art.18 Kw/1969

umowa podpisana, ale nie ratyfikowana (czyli jesteśmy w drodze do ratyfikacji)- nie robimy nic aby udaremnić tę umowę → aby to zrobić, trzeba wyraźnie oświadczyć, że nie dokona się ratyfikacji danej umowy

umowy nie przechodzące przez etap podpisania:

• noty werbalne (w mało ważnych sprawach)

• konwencje pracy przyjmowane podczas konferencji MOP (specyfika delegacji państw: pracodawcy, pracownicy, przedstawiciele rządów)

→ konwencje uchwalane przez konferencję (przyjmowane w drodze consensusu, przy braku formalnego sprzeciwu- nie ma głosowania, jedynie pytanie, czy nie ma sprzeciwu- zasada nie-głosowania; a następnie przekazywane państwom do ratyfikacji)

1. ratyfikacja lub zatwierdzenie (etap wewnętrzny); ratyfikacja to forma kontroli parlamentarnej; ratyfikacja to ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową międzynarodową

państwa mają pełna swobodę w zakresie określania swojej procedury wewnętrznej zawierania umów międzynarodowych

„PL Art. 12.

1. Związanie Rzeczypospolitej Polskiej umową międzynarodową wymaga zgody wyrażonej w drodze ratyfikacji lub przez zatwierdzenie.

2. Ratyfikacji podlegają umowy międzynarodowe, o których mowa w art. 89 ust. 1 i art. 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, oraz inne umowy międzynarodowe, które przewidują wymóg ratyfikacji albo ją dopuszczają, a szczególne okoliczności to uzasadniają.

3. Umowa międzynarodowa, która nie podlega ratyfikacji, wymaga zatwierdzenia przez Radę Ministrów.”

„Art. 133 Konstytucja RP

1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:
   1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat”

„Art. 146 Konstytucja RP

1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej.

4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności:
10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe”

3 rodzaje ratyfikacji:

• tzw. duża ratyfikacja

„Art. 89 Konstytucja RP

Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

• ratyfikacja w trybie art. 90 (szczególna procedura ratyfikacyjna)

„Art. 90 Konstytucja RP

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.

4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.”

• tzw. mała ratyfikacja: Prezes RM powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji

zatwierdzenie (art. 12PL), 2 rodzaje:

• dokonywane w trybie złożonym: 2 oświadczenia woli państwa (najpierw podpisanie, potem zatwierdzenie przez RM)- 2 razy zgoda RM

• dokonywane w trybie prostym: 1 oświadczenie woli państwa (dot. umów zawieranych przez podpisanie, wymianę not i innych uproszczonych form)- 1 raz zgoda RM

„[tryb prosty] Art. 13 PL

1. Związanie Rzeczypospolitej Polskiej umową międzynarodową może nastąpić również w drodze podpisania, wymiany not lub w inny sposób dopuszczony przez prawo międzynarodowe. W takim przypadku zatwierdzenie w rozumieniu art. 12 ust. 3 jest dokonywane przez udzielenie zgody, o której mowa w art. 6.

2. Związanie Rzeczypospolitej Polskiej umową międzynarodową, w sposób określony w ust. 1, może nastąpić w szczególności, gdy:

1) ustawa upoważnia do zawarcia umowy międzynarodowej w ten sposób, a zawarta umowa międzynarodowa nie narusza przepisów ustawy upoważniającej, lub

2) umowa międzynarodowa ma charakter wykonawczy w stosunku do obowiązującej umowy międzynarodowej i nie wypełnia przesłanek określonych w art. 89 ust. 1 lub art. 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, lub

3) celem umowy międzynarodowej jest zmiana obowiązującej umowy, w tym załącznika do niej, a zmiana umowy międzynarodowej lub załącznika nie wypełnia przesłanek określonych w art. 89 ust. 1 lub art. 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, lub

4) wymagają tego inne szczególne okoliczności, a umowa międzynarodowa nie wypełnia przesłanek określonych w art. 89 ust. 1 lub art. 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.”

w praktyce przyjęło się, że nie podlegają ratyfikacji:

• deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu

• umowy resortowe zawierane przez poszczególnych ministrów w zakresie ich kompetencji

• umowy zawierane podczas wojny przez dowódców wojskowych

1. dla skuteczności międzynarodowej musi dojść do wymiany dokumentów ratyfikacyjnych (przy umowach 2-stronnych)/ złożenie dokumentów u depozytariusza (przy umowach wielostronnych)- art. 76,77 KW/69

depozytariusz informuje strony umowy o wszystkich dokumentach, notyfikacjach i zawiadomieniach dot. umowy

8. rejestracja (stosowana wobec umów, które już zostały zawarte)

art. 18 Paktu LN: rejestracja przez Sekretariat, inaczej brak mocy wiążącej → rozwiązanie mało praktyczne, LN nie miała władzy unieważniania umów nie zarejestrowanych

art. 102 KNZ- obowiązek rejestracji umów międzynarodowych, jeżeli nie zostanie zarejestrowana nie można powoływać się na ta umowę „wobec jakiegokolwiek organu ONZ”

„Artykuł 80 KW/69

Rejestracja i publikacja traktatów

1. Traktaty po ich wejściu w życie będą przesyłane do Sekretariatu Narodów Zjednoczonych celem — zależnie od okoliczności — zarejestrowania ich lub wciągnięcia do ewidencji i wykazu oraz opublikowania.

2. Wyznaczenie depozytariusza stanowi upoważnienie dla niego do wykonywania czynności wymienionych w ustępie poprzednim.”

publikacja umów w językach autentycznych + tłumaczenia po angielsku i francusku

4. ważność umów międzynarodowych

umowa obowiązuje w stosunku do konkretnego państwa, jeżeli państwo to wyrazi zgodę na związanie się umową

„Artykuł 11 KW/69

Sposoby wyrażania zgody na związanie się traktatem

Zgoda państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób.”

pacta sunt servanda: jeżeli zgoda została wyrażona w odpowiedni sposób i umowa została zawarta, strony zobowiązane są wykonywać w dobrej wierze jej postanowienia

“Artykuł 26

Pacta sunt servanta

Każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze.”

Umowa wzruszana- próba doprowadzenia do unieważnienia umowy

Próby wzruszenia mocy obowiązywania umowy międzynarodowej: art. 42 KW/69 → enumeratywne wyliczenie przesłanek wygasania umów (żadne inne)

Nieważność umów:

art. 46-50 względna przesłanki nieważności- może dojść do nieważności

art. 51-53 bezwzględna przesłanki- gdy one wystąpią, konieczność nieważności umów

3 grupy przyczyn nieważności umów (inny podział):

• związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dot. zawierania umów

• wady oświadczenia woli (art. 47-52)

• niezgodność z ius cogens (art.53)

a) nieważność względna

art. 46 Kw/69: paragraf 1 wyjątek od zasady wyrażonej w art. 27

„Artykuł 27

Prawo wewnętrzne a przestrzeganie traktatów

Strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią traktatu. Reguła ta nie narusza w niczym artykułu 46.”

Szczególnie określona sytuacja (3 warunki): przy zawieraniu umowy międzynarodowej naruszenie norm prawa wewnętrznego dot. kompetencji do zawierania traktatów o podstawowym znaczeniu w tej dziadzienie (pogwałcenie to musi być oczywiste, tzn. obiektywnie widoczne dla każdego państwa)

np. umowa polsko-szwajcarska o odszkodowanie dla Szwajcarów za szkody poniesione w Polsce w wyniku przekształceń z roku 1949; umowa ta wymagała ratyfikacji (klauzula ratyfikacyjna + wymóg dla tego rodzaju umów)- rząd polski przyjął umowę, ale nie została ona ratyfikowana. Lata 90: strona polska podniosła, iż ta umowa nie była ważna (wg nieważności w prawie zwyczajowym, bo KW/69 dopiero od 1969r.)

zarzut estopel- art. 45 KW/69: możliwość konwalidacji przez wyraźne oświadczenie, przez zgodę dorozumianą

art. 47 KW/69: problem pełnomocnictw- kompetencja osoby o ograniczonych kompetencjach (zostały dodatkowo ograniczone)- podanie do wiadomości kontrahentów, ale mimo to kontrahenci się zgodzili na tę umowę- nieważność umowy

art. 48-49 KW/69: błąd (dot. faktu lub sytuacji- ustęp 1) i oszustwo (podstęp)

błąd: kazus świątyni Preah Vihear (świątynia na granicy Kambodży i Tajlandii): w 1904r. zawarto traktat graniczny ustalający granicę wg linii działu wodnego między Syjamem a Francją (Kambodża była kolonią). Powołano mieszaną komisję w celu wyznaczenia mapy określającej granice- okazało się, iż na tym terenie znajduje się świątynia- na sporządzonej mapie należała do Kambodży. Komisja nie zatwierdziła mapy. Tajlandia otoczyła wojskami świątynię i zabrała skarby (wg działu wodnego świątynia należała do Tajlandii). Tajlandia żąda unieważnienia części umowy (bo mapka jest częścią umowy) dopiero po 50 latach

MTS rozstrzygnął sprawę; przesłanki:

• estopel (przez 50 lat Tajlandia konwalidowała tą część umowy, jaką jest mapa)

• (wcześniej prawo zwyczajowe, dziś art. 48 ust.2 KW/69) Tajlandia przyczyniła się do błędu (bo w Komisji mieszanej byli też przedstawiciele Syjamu)

→ roszczenie Tajlandii oddalono

oszustwo (1 kazus w historii): 1889r. umowa między Etiopią a Włochami dot. przyjaznych stosunków sporządzona w 2 językach (rozstrzygający j. włoski). Spór o 1 czasownik: Włochy miały reprezentować Etiopię w stosunkach z innymi państwami

Włochy „mogą reprezentować Etiopię…”, a w tekście włoskim stwierdzenie stanowcze „reprezentują Etiopię” co prowadziłoby do uzależnienia Etiopii od Włoch

Strona etiopska podniosła zarzut nieważności- bo strona włoska wymogła takie sformułowanie na Etiopczykach → nieważność umowy przez oszustwo

b) nieważność bezwzględna

art. 51 KW/69 przymus wobec przedstawiciela państwa

→ 15 marzec 1939r. przedstawiciele Rzeszy zmusili przedstawicieli Czechosłowacji (prezydent Haha) na podpisanie umowy o utworzeniu protektoratu Czech i Moraw- grozili zbombardowaniem Pragi + grożono ich rodzinom

art. 52 KW/69 przymus wobec państwa (też ta sytuacja)

„w postaci groźby (użycia siły) lub użycia siły” tylko gdy w sposób sprzeczny z Kartą NZ- naruszenie zasady o nieużywaniu agresji

nie każdy przymus jest podstawą do unieważnienia umowy, np. przymus ekonomiczny; nie każde użycie siły czyni umowę nieważną, tylko jej użycie sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego. Wyjątek: traktat zawarty z państwem agresorem może zostać temu państwu narzucony - jest ważny i zawarty zgodnie z prawem (art. 75 KW/69)

art. 53 KW/69 sprzeczność z ius cogens- jedyna definicja ius cogens w prawie międzynarodowym (definicja nie pomocna w praktyce)

1978r. rezolucja Zgromadzenia Ogólnego NZ, układ z Camp Dawid został uznany przez państwa Arabskie za zdradę ze strony Egiptu- uznano, iż jest on nieważny z prawem do samostanowienia (jako ius cogens) państwa przez Palestyńczyków → bardzo ciężko uznać za ius cogens prawo narodów do samostanowienia- bo takie podejście może wywołać bardzo wiele konfliktów (np. Kurdowie)

umowa jest ważna od momentu uprawomocnienia się umowy aż do czasu wygaśnięcia

z art. 42 KW/69 domniemanie mocy umowy- do momentu odwołania umowa obowiązuje

5. zakres czasowy obowiązywania i stosowania umowy międzynarodowej

umowa obowiązuje od momentu uprawomocnienia się (od czasu, kiedy kontrahenci wyrazili w sposób definitywny zgodę na związanie się umową i kiedy dokonano wszelkich czynności niezbędnych do uprawomocnienia się umowy)- umowa jest wiążąca dla stron i mogą się one z niej wycofać tylko z zachowaniem postanowień samej umowy i ogólnych zasad prawa

umowa, która się uprawomocniła nie zawsze równocześnie wchodzi w życie (zaczyna regulować stosunki między stronami, być stosowana); moment wejścia w życie:

• umowy nie wymagające ratyfikacji lub zatwierdzenia: wchodzą w życie z chwilą podpisania lub w określonym czasie po podpisaniu (30 lub 60 dni)

• umowa sama określa moment swego wejścia w życie

• może być uzależniony od spełnienia się warunku, np. od zawarcia umowy wykonawczej

• (umowy 2-stronne, podlegające ratyfikacji czy zatwierdzeniu) z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych lub wymiany not dot. dokonania zatwierdzenia

• (umowy wielostronne) w określonym czasie po złożeniu ustalonej liczby dokumentów ratyfikacyjnych, zatwierdzenia lub przystąpienia

• (jeśli umowa nie zawiera żadnej klauzuli dot. jej wejścia w życie) ustala się, jaka była intencja stron

wygaśnięcie umowy- wygasa też obowiązek jej stosowania

w wyjątkowych okolicznościach można zawiesić stosowanie umowy (gdy mija przyczyna zawieszenia, umowa może być ponownie stosowana)

umowa może być stosowana prowizorycznie przed jej uprawomocnieniem się

przesłanki wygaśnięcia umów

• wyraźnie przewidziane w traktacie: art. 54 ustęp a

• upływ czasu przy umowach zawartych na czas określony (chyba że klauzula prolongacyjna- klauzula przewiduje, że jeżeli w określonym czasie, przed upływem terminu obowiązywania umowy, żadna ze stron nie wypowie jej, automatyczne przedłużenie umowy)

• spełnienie warunku rozwiązującego: przyszły i niekonieczny przypadek powodujący wygaśnięcie umowy

np. Układ warszawski z 1955r. zawierał klauzulę rozwiązującą w art. 11: jeżeli w Europie powstałby europejski system bezpieczeństwa; Układa warszawski uległ rozwiązaniu w wyniku zgodnej woli stron

Karta NZ: warunek domyślny- ONZ opiera się na Radzie Bezpieczeństwa, gdyby któreś z 5 mocarstw wycofało się, Karta NZ jako umowa musiałaby wygasnąć;

Lata 1990-91 rozpad ZSRR w świetle prawa międzynarodowego ZSRR się nie rozpadł, jedynie sukcesja 11 republik, odzyskanie niepodległości przez 3 republiki; Rosja jest kontynuatorką ZSRR; gdyby ZSRR się „rozpadł” koniec ONZ- spełniłby się domyślny warunek rozwiązujący

• zmniejszenie liczby stron umowy: art. 55 KW/69- jeżeli jest to wyraźnie zaznaczone w umowie; umowy dwustronna, a umowy wielostronne, gdy liczby stron spadnie poniżej określonego minimum

• wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami

umowy bez klauzul denuncjacyjnych (z definicji):

• traktatu pokojowe

• umowy ustalające określony status (np. graniczne)

• umowy kodyfikujące prawo międzynarodowe (ujmowanie norm zwyczajowych ),np. KW/69

• (często) statuty organizacji międzynarodowych

• nieprzewidziane w umowie

• wymagające współpracy stron umowy (art. 54b, art.59 KW/69): działanie wszystkich stron (np. lipiec 1991r. układ warszawski);

wykonanie umowy przy „umowach kontraktach” wymagających podjęcia jednorazowego działania (wykonanie prowadzi do wygaśnięcie umowy, no. Umowa o zwrot dzieł sztuki wygasa, gdy zostaną zwrócone)

art. 59 wygaśnięcie traktatu wskutek zawarcia traktatu późniejszego (te same strony, ten sam przedmiot (art. 27 KW/69)

• oparte na działaniach jednostronnych (art. 56, 60, 61, 62 KW/69):

art. 56: domniemana klauzula denuncjacyjna

stan nieaktywnego członkostwa: Indonezja 1965-66 gdy chciała wystąpić z ONZ, a potem wróciła- jest możliwe jednostronne wycofanie się z umowy jaką jest Karta NZ

art. 60: gdy jedna ze stron narusza umowę, druga strona może odstąpić od umowy- zasada wzajemności; musi być to „istotne naruszenie” - ustęp 3 mówi czym ono jest; ustęp 5 wyjątek od generalnej zasady (wzajemności) na potrzeby układów humanitarnych: na naruszenie praw człowieka nie można reagować naruszeniem (represalia)

prawo praw człowieka- odstąpienie od zasady wzajemności

art. 61: późniejsza faktyczna niemożność wykonania umowy (wynikająca z trwałego zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wykonania traktatu) może być przesłanką zawieszenia traktatu

np. wyginięcie danego gatunku zwierząt -umowa dot. ochrony tych zwierząt zostaje zawieszona

np. rzeka wysycha a umowa dot. żeglugi na tej rzece

art. 61 nic nie mówi o sytuacji gdy znika państwo, które jest podmiotem umowy (choć trudno tę umowę wykonywać gdy państwo faktycznie i prawnie przestało istnieć)

gdy państwo przestało istnieć prawnie, ale faktycznie nadal istnieje (np. NRD) umowy przez nie zawarte nadal obowiązują- istnieje inny podmiot, który przejmuje prawa i obowiązki poprzedniego suwerena

utrata podmiotowości przez jedną ze stron: przy umowach 2-stronnych prowadzi do wygaśnięcia umowy; przy umowach wielostronnych - zmniejszenie liczby jej kontrahentów

!!!art.62: klauzula rebus sic stantibus, zasadnicza zmiana okoliczności (przyjmuje się, iż w każdym traktacie istnieje domniemana klauzula wystąpienia); odstąpienie od generalnej zasady pacta sunt servanta

w pewnych wyjątkowych, nieprzewidzianych sytuacjach można od umowy odstąpić- gdy nastąpi łącznie 5 warunków:

1. zmiana podstawowa, zasadnicza

2. w stosunku do okoliczności istniejących w chwili zawierania traktatu

3. nieprzewidziana

4. te okoliczności były istotna podstawą zgody stron

5. wskutek zmian radykalnie przekształcił się zakres obowiązków

wyjątek od wyjątku- powrót do pacta sunt servanta (nawet gdy spełnią się warunki):

• jeżeli chodzi o traktat graniczny

• gdy zła wiara skutkuje zmianą okoliczności

orzecznictwo: 1997r . kwestia zapory na Dunaju; w 1977r. Węgry i Czechosłowacja postanowiły wybudować zaporę wodną, w 1989r. Węgry odstąpiły (bo przedsięwzięcie zbyt kosztowne).

Węgry powoływały się na art. 61 KW/69 (późniejsza niemożność wykonania- brak środków finansowych), art. 62 (zasadnicza zmiana okoliczność: sytuacja finansowa państwa+ zmiana sytuacji ekologicznej- inf. o rzadkich gatunkach, które mogły wyginąć)

Czechosłowacja nadal chciała- potem zmieniła plany i postanowiła wybudować tamę w innym miejscu.

Węgry mówią iż to istotne pogwałcenie umowy (art. 60). Sprawa do MTS

MTS nie uznał art. 62 (nie było 5 warunków), ani 61 (przyczyny finansowe nie wystarczają), ani art. 60 (Węgry najpierw odstąpiły)

Nie przyznano racji Słowacji- nowe plany powinny być konsultowane

MTS: nic nie zrobił, sporu nie rozstrzygnął

• inne (art. 64 KW/69): ius cogens zaczyna działać już po zawarciu umowy (umowa wygasa)

Wpływ wojny na umowy międzynarodowe:

• umowy regulujące stosunki pokojowe, przeznaczone na czas pokoju → na czas wojny ulegają zawieszeniu (umowy wielostronne, nie związane z wynikami wojny), niektóre wygasają (umowy polityczne)

• umowy regulujące stosunki wojenne → w czasie wojny mają pełne zastosowanie i muszą być wykonywane

• umowy zawierające postanowienia na wypadek pokoju i wojny

6. zakres rzeczowy (przedmiotowy) obowiązywania umowy międzynarodowej. Zastrzeżenia

zasada: umowa międzynarodowa obowiązuje w całości

wyjątki: niektóre umowy wielostronne dopuszczają możliwość związania się tylko ich częścią (np. można przystąpić tylko do Statutu MTS nie związując się całą Kartą NZ) + zastrzeżenia

„d) „zastrzeżenie” oznacza (1) jednostronne oświadczenie, jakkolwiek byłoby ono sformułowane lub nazwane, (2) złożone przez państwo przy podpisaniu, ratyfikacji, przyjęciu, zatwierdzeniu lub przystąpieniu do traktatu [NIE MOŻNA po ostatecznym wyrażeniu zgody], mocą którego zmierza ono do (3) wykluczenia lub modyfikacji skutku prawnego pewnych postanowień traktatu w ich zastosowaniu do tego państwa; art. 2 KW/69, ustęp 1d)”

zastrzeżenia można składać do umów wielostronnych; przy umowach 2-stronnych tekst powinien być w całości zgodny z wolą obu stron

w ostatnich czasach często zgłasza się zastrzeżenia: bo coraz więcej umów wielostronnych, coraz więcej och stron, zasada przyjmowania tekstu umowy większością ⅔. Główną funkcją zastrzeżeń jest umożliwienie związania się umową jak największej liczbie państw.

możliwość składania zastrzeżeń :

1. gdy umowa zaznacza, że można składać zastrzeżenia

2. umowa może wykluczać składanie zastrzeżeń danego rodzaju, ale inne rodzaje mogą być składane

3. gdy konwencja wyklucza zastrzeżenia

np. Konwencja o prawie morza z Montego Bay, art. 309: „nie można składać zastrzeżeń do tej konwencji”

art. 4 Karty NZ: przyjęcie zobowiązań wszystkich zawartych w Karcie- nie expresis verbis, ale zakaz składania zastrzeżeń

4. gdy umowa nic nie mówi o zastrzeżeniach- opinia doradcza MTS z 1951r.: zgłaszanie zastrzeżeń jest dopuszczalne jeżeli nie jest ono sprzeczne z przedmiotem i celem umowy

„Artykuł 19 KW/69

Zgłaszanie zastrzeżeń

Przy podpisywaniu, ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu traktatu oraz przy przystąpieniu do niego państwo może zgłosić zastrzeżenie, chyba że:

a) zastrzeżenie to jest zakazane przez traktat;

b) traktat postanawia, że mogą być składane tylko określone zastrzeżenia, a dane zastrzeżenie do nich nie należy, lub

c) chodzi o przypadki nie objęte literami a) i b), a zastrzeżenie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu.”

Reakcja innych stron umowy: (państwo składające zastrzeżenie będzie inaczej rozumiało dany przepis- ale też inne państwa w stosunku do tego państwa będą postępowały inaczej):

• państwa mogą przyjąć zastrzeżenie

• państwa mogą się tym zastrzeżeniom sprzeciwić

2 rodzaje sprzeciwu:

• o charakterze zwykłym: złożenie sprzeciwu powoduje, iż nie ma zastosowania dane postanowienie między państwem zgłaszającym zastrzeżenie i państwem zgłaszającym sprzeciw, może mieć znaczenie polityczne czy moralne (gdy celem zastrzeżenia było uchylenie postanowień- to samo robi sprzeciw)

• o charakterze kwalifikowanym- cała umowa nie wchodzi w życie między tymi państwami

„art. 21 ustęp 3. Jeżeli państwo sprzeciwiające się zastrzeżeniu nie sprzeciwiło się wejściu traktatu w życie między nim a państwem czyniącym zastrzeżenie, postanowienia, do których zastrzeżenie się odnosi, nie mają zastosowania między tymi dwoma państwami w zakresie przewidzianym przez to zastrzeżenie.”

Zastrzeżenie uchyla lub modyfikuje postanowienia umowy na rzecz państwa zgłaszającego zastrzeżenie, ale też w stosunkach innych państw do tego państwa (zasada wzajemności)

7. zakres podmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej:

z państwem „umawiającym się” mamy do czynienia nawet jeżeli umowa nie wejdzie w życie; państwo „strona' dopiero po wejściu umowy w życie

„art.2 ustęp 1 g) „strona” oznacza państwo, które wyraziło zgodę na związanie się traktatem i w stosunku do którego traktat wszedł w życie;”

traktat obowiązuje tylko strony (tworzy określone prawa i obowiązki), chyba że państwo trzecie się na to zgodziło (na stworzenie zobowiązań albo uprawnień)

„Artykuł 34

Ogólna reguła dotycząca państw trzecich

Traktat nie tworzy obowiązków ani praw dla państwa trzeciego bez jego zgody.”

Kategorie umów z punktu widzenia państwa 3-ciego (na każde musi być zgoda tego państwa)

• in favorem tertii- na korzyść państwa trzeciego, ta zgoda może być domniemana (36)

„Artykuł 36

Traktaty przewidujące prawa dla państw trzecich

1. Z postanowienia traktatu powstaje prawo dla państwa trzeciego, jeżeli strony traktatu zamierzają przez to postanowienie przyznać prawo (1) państwu trzeciemu bądź (2) grupie państw, do której ono należy, bądź (3) wszystkim państwom, a państwo trzecie na to się zgadza. Zgody jego domniemywa się tak długo, jak długo nie zostanie wykazane, co innego, chyba że traktat postanawia inaczej.

2. Państwo korzystające z prawa zgodnie z ustępem I zobowiązane jest stosować się do warunków korzystania z tego prawa, przewidzianych w traktacie lub ustanowionych zgodnie z traktatem.”

grupa państw- traktat poczdamski z perspektywy Polski (umowa czy uchwała- problem)

ustrój (reżim) obiektywny- skutkujący w stosunku do wszystkich państw, które nie muszą być stroną umowy, zwłaszcza umowy zlokalizowane, np. traktaty umiędzynarodawiające rzeki i kanały;

zasady:

1. państwo trzecie nie musi przyjąć zaofiarowanych mu korzyści (konieczność jego zgody)

2. (wydaje się) że państwo trzecie nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści, jeżeli strony umowy nigdy mu tych korzyści nie przekazały

3. jeżeli dla państwa trzeciego powstało konkretne prawo (jeżeli umowa nie przewidziała, ze prawo to można odwołać), bez zgody tego państwa nie można zmienić powstałej w ten sposób sytuacji

• in onus tertii (in detrimentum tertii)- na niekorzyść państwa trzeciego, musi być pisemna zgoda (art. 35): postanowienia wobec państwa agresora

„Artykuł 35

Traktaty przewidujące obowiązki dla państw trzecich

Obowiązek powstaje dla państwa trzeciego z postanowienia traktatu, je żeli strony traktatu mają zamiar, aby postanowienie było środkiem ustanowienia obowiązku, a państwo trzecie wyraźnie na piśmie ten obowiązek przyjmuje.”

8. zakres terytorialny obowiązywania i stosowania umowy międzynarodowej

• zasada: umowa obowiązuje i jest stosowana na całym terytorium wszystkich jej stron

„Artykuł 29

Terytorialny zasięg traktatów

Jeżeli odmienny zamiar nie wynika z traktatu ani nie zostaje ustalony w inny sposób, traktat wiąże każdą stronę w odniesieniu do całego jej terytorium.”

• umowy zlokalizowane dot. określonych części terytorium państwa, np. tworzenie stref zdemilitaryzowanych

• klauzula kolonialna (klauzula terytoriów zależnych): umowa zawarta z umieszczeniem tej klauzuli obowiązywała wyłącznie na terytorium metropolii; aby rozciągnąć jej postanowienia na obszary kolonialne konieczne były dodatkowe oświadczenia państw kolonialnych

• klauzula federalna

9. interpretacja umów międzynarodowych

rodzaje interpretacji wynikające z KW/69, tzw. wykładnia urzędowa:

• autentyczna (dokonana przez wszystkie strony umowy)- bezwzględnie wiążąca dla stron

• quasi-autentyczna (uzualna)- z praktyki, zgodnego zachowania wszystkich stron umowy

+ wynikające z praktyki międzynarodowej:

• sądowa (wiążąca dla stron, które brały udział w postępowaniu sądowym)

• doktrynalna

• organów organizacji międzynarodowej

zasady interpretacji umów (art. 31)

• tekstualna (obiektywistyczna)

• celowościowa (teleologiczna)- wg przedmiotu i celu umowy

• intencjonalna (subiektywistyczna): art. 32

„Artykuł 31

Ogólna reguła interpretacji

1. Traktat należy interpretować (1) w dobrej wierze, zgodnie ze (2) zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle jego (3) przedmiotu i celu.

2. Dla celów interpretacji traktatu kontekst obejmuje, oprócz tekstu, łącznie z jego wstępem i załącznikami:

a) każde porozumienie dotyczące traktatu, osiągnięte między wszystkimi stronami w związku z zawarciem traktatu;

b) każdy dokument sporządzony przez jedną lub więc stronę w związku z zawarciem traktatu, przyjęty przez inne strony jako dokument odnoszący się do traktatu.

3. Łącznie z kontekstem należy brać pod uwagę:

a) każde późniejsze porozumienie między stronami, dotyczące interpretacji traktatu lub stosowania jego postanowień; INTERPRETACJA AUTENTYCZNA

b) każdą późniejszą praktykę stosowania traktatu, ustanawiającą porozumienie stron co do jego interpretacji; UZUALNA

c) wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego, mające zastosowanie w stosunkach między stronami.

4. Specjalne znaczenie należy przypisywać wyrazowi wówczas, gdy ustalono, że taki był zamiar stron.”

pomocnicze środki interpretacji (gdy zwykłymi metodami nie można osiągnąć rozsądnych i logicznych wyników): prace przygotowawcze, okoliczności zawarcia

„Artykuł 32

Uzupełniające środki interpretacji

Można odwoływać się do uzupełniających środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do traktatu oraz okolicznościami jego zawarcia, aby potwierdzić znaczenie wynikające z zastosowania artykułu 31 lub aby ustalić znaczenie, gdy interpretacja oparta na artykule 31:

a) pozostawia znaczenie dwuznacznym lub niejasnym albo

b) prowadzi do rezultatu wyraźnie absurdalnego lub nierozsądnego.”

ZWYCZAJ I PRAWO ZWYCZAJWE

zwyczaj (Góralczyk)- zgodne postępowanie państw tworzące prawo

usus- wspólna, zgodna praktyka podmiotów prawa międzynarodowego tworząca prawo; praktyka państw i ich organów (element obiektywny, materialny zwyczaju)

cechy usus:

• zgodność (wspólna, jednolita)

• powtarzalność

• długotrwałość

• powszechność

opinio iuris sive necessitatis- przyjęcie praktyki za prawo; przeświadczenie o prawotwórczym charakterze praktyki; przekonanie, że postępowanie takie jest koniecznym i wymaganym przez prawo (element subiektywny). Opinio iuris może przejawiać się w różny sposób:

1. może być zawarta w samej praktyce państw

2. może być zawarta w oficjalnych oświadczeniach państw

3. może być zawarta w uchwałach organizacji międzynarodowych (wiąże tych, którzy wypowiadali się za uchwałą)

4. może wynikać z umów międzynarodowych, jeśli strony zamierzały potwierdzić istniejące zwyczaje

art. 38 MTS: zwyczaj jest dowodem praktyki (ale jest odwrotnie)

praktyka organów państw; zgodna i nieprzerwana; praktyka jest uwarunkowana istnieniem konkretnych interesów państw

element czasu- trudno mówić o konkretnym, niezbędnym czasie- zależy od okoliczności

powszechność: praktyka państw biorących udział w danej dziedzinie obrotu międzynarodowego i milczenie innych państw (jako brak sprzeciwu). Jeżeli państwo sprzeciwia się przyjęciu pewnej praktyki- norma zwyczajowa nie wiąże tego państwa

państwa nowo powstałe: wyrażają chęć nawiązania stosunków z innymi państwami i wejścia do społeczności międzynarodowej- tym samym uznają powszechnie obowiązujące (zwyczajowe) normy prawne

orzeczenie w sprawie statku Lotus: 1928r. Denbus pełnił wartę- z jego winy zderzenie z parowcem tureckim (8 osób zginęło, zniszczenie statku). Problem jurysdykcji, bo zdarzenie na morzu pełnym. Lotus zarejestrowany: Francja a obywatele, którzy zginęli: Turcja.

Orzeczenie: istnieje norma zwyczajowa (>90% przypadków) w przypadku zdarzenia na morzu pełnym jurysdykcja państwa, które zarejestrowało statek- czyli to Francja ma wyłączność

Turcja: OK., praktyka na korzyść Francji, ale opinio iuris na niekorzyść, większość przypadków (wygoda, wybór miejsca rejestracji) → nic nie świadczy o tym, że państwa to czyniły z powodu obowiązku prawnego (czyli praktyka bez opinio iuris) - również właściwym było prawo tureckie

STSM: na korzyść Turcji

Sprawa Haya de la Torre z 1950r.:

Kazus Nottebohma: obywatel niemiecki początek XX wieku wyemigrował do Gwatemali, tam prowadził działalność gospodarczą jako obywatel niemiecki;

Wrzesień 1939r. przyjechał do Lichtensteinu i wystąpił o naturalizację, uzyskał obywatelstwo- miał podwójne obywatelstwo (niem-lich)

1941r. wrócił do Gwatemali

1943r. Gwatemala uznała go za obywatela niemieckiego, zignorowała obywatelstwo Lichtensteinu

1955r. MTS: Lichtenstein powołuje się na Konwencję Haską z 1930r. (obywatelstwo), a Gwatemala z tej konwencji na nieistnienie faktycznego związku obywatela z państwem ← MTS przyznał rację Gwatemali

[żadne z tych państw nie było członkiem Konwencji Haskiej!!!!]

gdy istniejąca praktyka jest sprzeczna z istniejącym prawem:

1. praktyka odrzucona: np. poza Ameryką Południową udzielanie azylu dyplomatycznego

2. przyjęta

dowód istnienia normy zwyczajowej:

• praktyka państw

• ustawodawstwo wewnętrzne (domniemywa się, iż państwo wydając akt prawa wewnętrznego, uważa go za zgodny z powszechnie obowiązującym prawem międzynarodowym)

• oświadczenia składane przez upełnomocnionych przedstawicieli państw, przemówienia na konferencjach międzynarodowych

• umowy międzynarodowe o charakterze deklaratoryjnym

+ środki pomocnicze: judykatura i doktryna

zwyczaj a umowa międzynarodowa: w aspekcie tworzenia, znaczenia w stosunkach międzynarodowych oraz obowiązywania i stosowania

grzeczność międzynarodowa (kurtuazja): stosowana przez państwa dla ułatwienia stosunków międzynarodowych, ale nie są prawnie wiążące → pogwałcenie zasad grzeczności nie jest pogwałceniem prawa

UCHWAŁY PRAWOTWÓRCZE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

[Organizacje międzyrządowe są podmiotami prawa międzynarodowego]

uchwała prawotwórcza to taka, z której wynikają normy prawne (musi być prawnie wiążąca); powinna:

1. tworzyć nowe normy prawne

2. musi być abstrakcyjna (co do treści) i generalna (co do adresata)

3. zawierać pewne prawa i obowiązki

Rodzaje uchwał prawotwórczych:

1. dotyczące zagadnień wewnętrznych organizacji międzynarodowych (pro foro interno)- do użytku wewnętrznego (dział prawa międzynarodowego) → tworzą prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych:

• regulaminy i statuty

• przepisy proceduralne

• przepisy budżetowe

• przepisy dot. personelu organizacji

• przepisy dot. tworzenia organów pomocniczych (o charakterze stałym lub czasowym)

• przepisy regulujące inne sprawy adm. (siedziba org., jej zarząd)

• przepisy dot. realizacji funkcji operacyjnych org. w zakresie jej kompetencji

kompetencje te wynikają ze statutu organizacji lub kompetencje domniemane (np. regulamin)

2. dotyczące postępowania państw poza organizacją międzynarodową (pro foro externo)- na użytek zewnętrzny; te uchwały określają relacje między organizacjami międzynarodowymi a jej państwami członkowskimi

→ kompetencja do wydawania tych uchwał wynika z umowy założycielskiej, musi być wyraźne upoważnienie

Procedura tworzenia uchwał prawotwórczych pro foro externo:

• uchwały podejmowane jednomyślnie przez organ organizacji międzynarodowej, np. Org. Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD)

• system contracting out- możliwość wyłączenia się z uchwały prawotwórczej → gdy uchwała podejmowana większością głosów, państwo przegłosowane może stwierdzić, ze uchwała nie jest dla niego wiążąca, np. Org. Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (tworzenie bezpiecznego systemu w komunikacji lotniczej, WHO)

system contracting in- przyłączenie się do uchwały

• uchwały prawotwórcze podejmowane większością głosów, które są wiążące dla wszystkich członków- prawo wspólnotowe

KODYFIKACJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

kodyfikacja- systematyczne zestawienie przepisów; moc wiążąca kodyfikacji zależy od tego, kto jej dokonuje i w jakiej formie.

1899, 1907r. konferencje pokojowe haskie: skodyfikowano prawo wojny lądowej i częściowo prawo wojny morskiej

opracowane przez Komisję Prawa Międzynarodowego przy NZ:

• 1958r. 4 Konwencje Genewskie prawa morza

• 1961r. Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych

• 1963r. Kw/Wied o stosunkach konsularnych

• 1969r. Kw/Wied prawa traktatów

• 1975r. Kw/Wied dot. reprezentacji państw w ich stosunkach z org. międzynarodowymi o charakterze powszechnym

• 1978r. Kw/Wied w sprawie sukcesji państw w stosunku do traktatów

• 1983r. Kw/Wied w sprawie sukcesji państw w stosunku do mienia, archiwów i długu państwowego

• 1983r. Kw/Wied w sprawie traktatów zawieranych między państwami a org. międzynarodowymi lub między org. międz.

AKTY JEDNOSTRONNE

Znaczenie aktów jednostronnych jako źródeł prawa międzynarodowego

Ihlen- msz Norwegii po IWW, status Grenlandii- w 1919r. rozmowa w 4 oczy z msz Danii, sporządzono protokół- Ihlen przyrzekł nie czynić trudności przy zajmowaniu Grenlandii Wsch. przez Danię

Potem Norwegia kwestionuje prawo Danii do Grenlandii

1933r. STSM orzekł: akt jednostronny może być źródłem praw i obowiązków państw

Cechy aktów jednostronnych jako źródeł prawa:

• autonomiczny charakter tego aktu (nie związane z innym oświadczeniem woli)- zastrzeżenia do umów międzynarodowych nie są autonomiczne- to wynika z KW/69 oraz z prawa zwyczajowego (dla państw nie będących stronami KW/69); do skuteczności aktu jednostronnego nie są potrzebne inne oświadczenia woli

• ich treść odnosi się do stosunków międzynarodowych

• ich celem jest wywarcie skutków w tych stosunkach

• złożone przez kompetentne organy państwa

• złożone z zamiarem związania się ich treścią

• bezwarunkowe i definitywne

• adresowane do kompetentnych państw (np. kazus Ilhena) lub o charakterze erga omnes

• wolne od wad

Rodzaje aktów jednostronnych:

• uznanie (charakter konstytutywny)

• przyrzeczenie: że będziemy czynić coś, czego wcześniej nie

• zrzeczenie się: uszczuplenie własnego prawa

• protest: uniemożliwia zmianę istniejącego stanu prawnego

PRAWO MIĘDZYNARODOWE A PRAWO WEWNĘTRZNE

konkurencja prawa wewnętrznego i prawa międzynarodowego. Nie ma normy prawa międzynarodowego, która określałaby relacje między prawem międzynarodowym a wewnętrznym.

• teoria monistyczna: prawo wewnętrzne i prawo międzynarodowe to jeden system prawa

• szkoła wiedeńska: prymat prawa międzynarodowego

• szkoła…:

• teoria dualistyczna: prawo międzynarodowe i wewnętrznego zupełnie odrębne systemy prawa; prawo międzynarodowe aby obowiązywać w danym kraju musi zostać przekształcone w prawo wewnętrzne (transformacja)

• teoria pośrednia: prawo międzynarodowe i wewnętrzne nie mogą być ze sobą sprzeczne, nie można mówić o prymacie jednego prawa nad drugim, ale państwo ma obowiązek przystosować swoje Rawo do zobowiązań międzynarodowych

MTS stwierdził, że państwo, które zaciągnęło zobowiązanie międzynarodowe powinno wprowadzić do swego prawa wewnętrznego zmiany konieczne do wykonania tego zobowiązania.

Procedury przystosowywania prawa wewnętrznego do zaciągniętych zobowiązań międzynarodowych:

1. opublikowanie umowy międzynarodowej w Dzienniku Urzędowym

2. umowa obowiązuje z własnej woli i jest stosowana przez organy państwa wedle jej potrzeby

3. w systemie anglosaskim powszechne prawo międzynarodowe jest stosowane jako część porządku prawnego państwa

USA: 1. Konstytucja, 2. umowa międzynarodowa, 3. ustawa Kongresu

Włochy: włoski porządek prawny przystosowuje się do powszechnie przyjętych norm prawa międzynarodowego

Polska: 1. Konstytucja, 2. umowy międzynarodowe (na podstawie ustawy akceptującej), 3. ustawa

PODMIOT PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

pojęcie „podmiot prawa międzynarodowego” art. 3 KW/69; nie ma jednolitej definicji

podmioty:

• państwa

• międzynarodowe organizacje międzyrządowe

• Stolica Apostolska (Watykan)

• strona wojująca (powstańcy) w wojnie domowej

• organizacje narodów walczących o wyzwolenie

• osoby fizyczne, osoby prawne prawa wewnętrznego (bardzo kontrowersyjne)

• podmioty szczególne, np. Międzynarodowy Komitet czerwonego Krzyża, Zakon Kawalerów Maltańskich

• naród

• historycznie niesuwerenne organizacje terytorialne, np. Wolne miasto Gdańsk, Berlin Zach.

Cechy podmiotu prawa międzynarodowego (doktryna prawa międzynarodowego):

• ius contrahendi: możność zawierania umów międzynarodowych (minimum, które musi być spełnione, by mieć podmiotowość)

• ius legationis: prawo wysyłania swoich przedstawicieli (i.l.czynne) lub przyjmowania przedstawicieli innych podmiotów (i.l.bierne), np. przedstawiciel Polski przy ONZ, czynne: Stolica Apostolska wysyła nuncjuszy i internuncjuszy

• korzystanie z przywilejów i immunitetów (ściśle związane z ius legationis): dyplomatyczne, konsularne, funkcyjne

• możliwość występowania z roszczeniami międzynarodowymi oraz możliwość ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej → (warunki musza być spełnione łącznie) na podstawie prawa międzynarodowego + za naruszanie prawa międzynarodowego + przed organem międzynarodowym

PAŃSTWO: 1929r. arbitraż STSM w sprawie DCG (Deutche Continental Gesellschaft): państwo może istnieć wtedy, gdy posiada terytorium, społeczność ludzką żyjącą na tym terytorium i rząd mający władzę nad społecznością i terytorium

1933r. amerykańska konwencja o prawach i obowiązkach państw w Montevideo; państwo to: terytorium, społeczność, rząd + zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych z innymi państwami (zgodny z praktyką; element kontrowersyjny)

powstanie i istnienie państwa to fakt- podmiot pierwotny

uznanie państw- deklaratywność

inne podmioty prawa międzynarodowego- uznanie konstytutywne

Czeczenia- przed 1993r. spełnione 3 warunki, ale nie została na uznana- wchodzi w skład Rosji

suwerenność:

• polityczna

• prawna:

• konstytucyjna

• międzynarodowa

Stanisław Orlich: podział na samowładność (na danym terytorium struktury władzy państwowej samodzielne, niezależne od innych państw) i całowładność (kompetencje władzy państwowej są jedyne i przeważają nad wszystkimi innymi)

Suwerenna równość (cecha określająca państwo w relacjach z innymi państwami):

1. równość wobec prawa

2. prawo do korzystania z wszelkich uprawnień związanych z pełna suwerennością

3. obowiązek poszanowania suwerenności innych państw

4. nienaruszalność integralności terytorialnej i niepodległości politycznej innych państw

5. prawo każdego państwa do swobodnego wyboru i rozwijania swojego systemu politycznego, społecznego, kulturalnego

6. obowiązek całkowitego wypełniania zobowiązań międzynarodowych i pokojowego współżycia z innymi państwami

suwerenna równość= równość wobec prawa + równość wobec praw zasadniczych

prawa zasadnicze państw (niezbywalne, statyczne, niezmienne, od powstania do upadku nieprzerwanie):

• do istnienia

• do niezawisłości

• do równości

• do obrotu

• do czci

• do samoobrony

prawo do samostanowienia przysługuje narodom a nie państwom (nie jest to ius cogens)

uti possidetis iuris- poszanowanie integralności narodu

kompetencja wewnętrzna (własna, wyłączna) państwa- zakres spraw wyłączonych spod ingerencji międzynarodowej, tylko państwo może podejmować decyzje co do takich spraw, np. wybór ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego

sposób powstawania i upadku państwa:

sposób	powstaje	upada
secesja	1 lub więcej	0
podział	2 lub więcej	1
zjednoczenie	1	2 lub więcej
powstanie państwa na terytorium nie podlegającym niczyjej suwerenności	1 lub więcej	0
inkorporacja	0	1 lub więcej

ONZ w 1965r. nie uznało powstania Rodezji, chociaż państwo istniało, było nie uznane międzynarodowo

secesja- najczęściej współcześnie, oderwanie się od istniejącego państwa, ograniczenie terytorium i ludności danego państwa

np. 1991r. ZSRR: secesja 11 republik, 3 republiki nadbałtyckie odzyskały niepodległość; ZSRR nie upadł- Rosja jest kontynuatorką ZSRR (potwierdzenie tego w notach dyplomatycznych, umowach międzynarodowych. Rosja ratyfikowała umowy zawierane przez ZSRR)

inne: 1993r. secesja Erytrei od Etiopii, 2000r. secesja Timoru Wsch. od Indonezji

obecnie prawdopodobna secesja Czarnogóry (marzec 2003r. zmiana nazwy na Republikę Serbii i Czarnogóra)

podział- upadek 1 podmiotu, powstanie 2 nowych; faktyczne podobieństwo do secesji, np. Czechosłowacja, Socjalistyczna Republika Jugosławii rozpadła się na Chorwację, Słowenię (nie była to secesja republik, bo nie ma kontynuatorów w prawie międzynarodowym, trzeba zawierać nowe umowy, np. wstąpienie do ONZ)

zjednoczenie- odwrotność podziału, faktycznie podobne do inkorporacji, niewiele przypadków: 1958-61 Zjednoczone Republiki Arabskie, 1990r. Zjednoczona Republika Jemenu (Jemen PN. i PD. upadły)

powstanie państwa na terytorium nie podlegającym niczyjej suwerenności- nie ma już takich terenów (nie bierze się pod uwagę przestrzeni kosmicznej ani morza pełnego); terytoria powiernicze nie podlegają niczyjej suwerenności, państwo mające powiernictwo miały doprowadzić do uzyskania niepodległości

system powiernictwa NZ zastąpił system mandatowy LN

dawne obszary powiernicze: lata 60: Kamerun, Togo, Somalia; 1990r. Namibia; 1994r. Palau (obszar powierniczy USA- ostatnie terytorium powiernicze)

inkorporacja- odwrotność secesji, wchłonięcie jakiegoś terytorium przez już istniejący podmiot prawa międzynarodowego (nic nie powstaje, a upada podmiot istniejący)- musi się to odbyć na drodze pokojowej i dobrowolnej, np. 1990r. inkorporacja NRD przez RFN (NRD upadła, a RFN stała się większa), 1848r. przyłączenie Teksasu do USA

status nowo powstałych podmiotów: kontynuacja czy sukcesja podmiotowości starego podmiotu?

kontynuacja: Rosja i ZSRR- nic po stronie podmiotowej się nie zmieniło, w prawie międzynarodowym to ten sam podmiot; RFN- ta sama RFN

gdy nie jest to ten sam podmiot, problem sukcesji: w jakim zakresie nowym podmiot wchodzi w zakres praw i obowiązków poprzedniego suwerena

problem sukcesji może dotyczyć:

• umów międzynarodowych (prawa i zobowiązania)

• mienia państwowego (aktywa), archiwów i długów państwowych (pasywa)

• obywatelstwa

• członkostwa w organizacjach międzynarodowych (czy przejmujemy to w drodze sukcesji, czy musimy starać się o przyjęcie?- zależy od org.)

• odpowiedzialności międzynarodowej

art. 2 Kw/78: sukcesja to zastąpienie jednego państwa przez inne państwo w zakresie odpowiedzialności za międzynarodowe stosunki terytorium

→ Konwencja Wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów została ratyfikowana tylko przez 16 państw- nie można się do niej odnosić

zasady sukcesji:

• normy zwyczajowe- sukcesja generalna: nowo powstające państwo jest związane prawem zwyczajowym ; Kw/78

• normy umowne: przy umowach granicznych i umowach zlokalizowanych- sukcesja generalna (przejęcie praw i obowiązków upadającego państwa w tym zakresie); przy innych umowach sposób sukcesji zależy od sposobu powstania państwa (KW/78):

• państwa nowo niepodległe (w wyniku upadku neokolonializmu): sukcesja kontraktualna: prawo wyboru, nowo niepodległe państwo samo sobie określa, które umowy przyjmuje, w które nie

• wszystkie inne (powstałe w wyniku zjednoczenia, podziału, secesji, inkorporacji): sukcesja generalna (Kw/78) → dobre dla pewności obrotu prawnego

cesja: w ramach istniejących podmiotów dochodzi do zmian terytorialnych (nic nie powstaje, nic nie upada); zasada przesuwalności granic traktatowych (substytucja)- zastąpienie porządku traktatowego A, porządkiem traktatowym B

praktyka w dziedzinie sukcesji, metody:

• tabula rasa: nic nas nie wiąże, sami o wszystkim decydujemy- niekorzystne dla państw nowo powstałych, bo państwa te nie mają praw; zwłaszcza państwa Afryki

• prawo wyboru, sukcesja kontraktualna: państwo samo decyduje czym chce być związane- sytuacja bardzo korzystna dla nowego państwa, a niekorzystna dla społeczności międzynarodowej; zdarza się najczęściej

• kontynuacja z prawem wypowiedzenia zgodnie z postanowieniami umów: bardzo korzystne dla społeczności międzynarodowej

• prawo do namysłu: kontynuacja z prawem do namysłu, wypowiedzenie wynika nie z postanowień umów (nie musi być zgodne), ale z namysłu

→ po 1990r. zachodnia granica RP: RFN skorzystało z prawa wyboru: przez pewien czas stan zawieszenia (nie było wiadomo, które umowy z NRD obowiązują, a które nie; z innymi sąsiadami (ZSRR, Czechosłowacja): prawo do namysłu

rodzaje państw (formalnie wszystkie państwa są równe):

1. kryterium: na ile części składowe państwa mogą brać udział w obrocie międzynarodowym niezależnie od władz centralnych:

• państwa jednolite, np. USA, bo stanu samodzielnie nie mogą funkcjonować w zakresie polityki zagranicznej

• państwa złożone, np. Niemcy, Szwajcaria (polityka zagraniczna kantonów z zakresie małego obrotu granicznego), Belgia (od 1993r. nowe prawo wewnętrzne, duże uprawnienia prowincji, np. Flandria ma swoje odrębne misje dyplomatyczne w wielu krajach, np. w Tokio ambasada Flandrii niezależnie od ambasady Belgii)

2. kryterium: sytuacja według prawa morza:

• państwa o korzystnym położeniu geograficznym: możliwość ustanowienia 200 milowej strefy ekonomicznej

• państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym: możliwość ustanowienia mniejszych niż 200 mil stref ekonomicznych, np. Polska, Holandia

• państwa śródlądowe: brak morza

• państwa archipelagowe

3. kryterium: sytuacja gospodarcza:

• państwa rozwijające się

• państwa rozwinięte

1964r. konferencja NZ UNCTA (ds. Handlu i Rozwoju) grupa 77 państw (państwa rozwijające się) doprowadziła do powstania „grupy 77” państw, które potrzebują pomocy od państw rozwiniętych;

„państwa rozwijające się” stało się pojęciem prawa międzynarodowego, gł. w prawie morza

w „grupie 77” jest już ponad 130 państw (są tu tez kraje bogate: Arabia Saudyjska, Brunei, Zjednoczone Emiraty Arabskie). Aby być członkiem trzeba (1) chcieć, (2) złożyć aplikację i (3) być przyjętym przez grupę- nie ma żadnych sprecyzowanych warunków ← a z tym podziałem łączą się konsekwencje prawne (np. w prawie morza)

4. :

• państwa trwale neutralne, formalnie: Szwajcaria (od 1648r. akt wewnętrzny, 1815r. uznanie międzynarodowe), Austria (maj 1955r. uznanie); praktycznie takich państw nie ma

status trwałej neutralności: musi być uznany międzynarodowo (neutralność nie oznacza, zakazu utrzymywania armii- można, prawo do samoobrony)

rodzaje neutralności:

• status trwałej neutralności

• polityka neutralności (bez uznania międzynarodowego): Laos, Islandia

• neutralność wojenna: status neutralności wobec toczącego się konfliktu

• neutralność terytorium: wyłączenie części terytorium z możliwości prowadzenia na nim działań wojennych, np. wyspy Alandzkie

neutralność a członkostwo w ONZ: Szwajcaria dopiero w 2003r. członkiem ONZ; uznano, iż można nie angażować się w akcje zbrojne organizowane przez NZ. Szwajcaria była w LN, bo ta wydała uchwałę o uznaniu neutralności Szwajcarii.

• inne państwa

WATYKAN a Stolica Apostolska- 2 różne struktury w ramach 1 podmiotowości międzynarodowej; Watykan ściśle związany ze sprawami terytorialno-osobowymi; Stolica Apostolska: suwerenność, konwencja o ochronie ofiar wojny, dyplomacja. Obywatelstwo funkcjonalne Watykanu (stałe miejsce zamieszkania + funkcja dla Watykanu, np. nuncjusz) .

STRONA WOJUJĄCA:

• konflikt wewnętrzny

• grupa zorganizowana (dowództwo, struktura, dyscyplina, etc.)

• kontrola nad częścią terytorium państwa

• przestrzeganie praw konfliktów zbrojnych

• uznanie międzynarodowe!!!!!

w konflikcie jedną stroną jest rząd centralny, a drugą ktoś niezadowolony (protesty, walka zbrojna)

do wojen domowych odnoszą się: prawo zwyczajowe, prawa człowieka, konwencje międzynarodowe

strona wojująca jest podmiotem prawa międzynarodowego, jeśli spełnią się warunki + musi to być potwierdzone (uznanie międzynarodowe); idealnie, gdy państwo macierzyste uznaje

charakter konstytutywny uznania międzynarodowego- tworzy nowy podmiot prawa międzynarodowego

JEDNOSTKA jako podmiot prawa międzynarodowego:

• występowanie z roszczeniami międzynarodowymi (prawa człowieka)

• odpowiedzialność międzynarodowa (zbrodnie wojenne, ludobójstwo, przeciwko ludzkości, przeciwko pokojowi)!!!

• sytuacja funkcjonariuszy międzynarodowych

• petycje z obszarów niesamodzielnych (teoretycznie już nie ma, praktycznie się zdarza: sytuacja: ani samodzielne państwo, Anie część terytorium, np. Falklandy, Kajmany, Św. Helena)

• sytuacja jednostki w prawie europejskim

Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych 1966.: powszechna, osłabiona, bo muszą być 2 ratyfikacje

„Europejska” Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 1950r., osłabiona bo potrzebna osobna deklaracja (zgoda państwa, żeby osoba fizyczna mogła występować przeciw temu państwu); ETPCz w Strasburgu

Amerykańska Konwencja Praw Człowieka 1969r.: automatyzm, żaden dodatkowy dokument nie jest potrzebny [USA- jedyne państwo półkuli zachodniej nie będące członkiem]

prawa człowieka: nie ma zasady wzajemności, nie obowiązuje zasada obywatelstwa (jeżeli osoba fizyczna chce pozwać Polskę do ETPCz nie musi być obywatelem Polski

strona wojująca (powstańcy) w wojnie domowej

MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI

do MTS: 15 sędziów; jeżeli sędzia w składzie pochodzi z państwa, które jest stroną w sporze, albo ten sędzia zostanie wyłączony ze składu na czas sporu, albo druga strona wybierze dodatkowego sędziego




1

---