10.10.2008

HIGIENA SZPITALNA

Sterylizacja (wyjałowienie) - polega na zniszczeniu w wyjaławianym materiale wszystkich drobnoustrojów łącznie z ich formami przetrwalnikowymi i zarodnikowymi

Dezynfekcja - proces, w wyniku którego zostają zniszczone lub usunięte wegetatywne formy drobnoustrojów

Czynniki wyjaławiające:

• Fizyczne:

• Gorąca nasycona para woda pod ciśnieniem (autoklawy)

• Suche gorące powietrze

• Filtracja (sączenie)

• Niszczenie przez spalanie

• Inne (tyndalizacja, promieniowanie jonizujące)

• Chemiczne

• Tlenek etylenu

• Aldehydy (aldehyd glutarowy i mrówkowy)

• Woda utleniona i glukonian chlorheksydyny (w wysokim stężeniu mają działanie sterylizujące)

• Inne

• Sterylizacja radiacyjna (stosuje się promieniowanie alfa lub beta. Metoda opłacalna w warunkach przemysłowych, np. zakłady farmaceutyczne)

• Ultradźwięki (stosowane jako czynnik wspomagający czyszczenie narzędzi chirurgicznych przed ich sterylizacją w tzw. zmywarkach ultradźwiękowych. Chodzi głównie o usunięcie białka ludzkiego z ostrzy, zamków, narzędzi, ponieważ pod wpływem ultradźwięków łatwiej się ono odkleja)

Parametry sterylizacji:

• Suchym gorącym powietrzem:

• 140^oC przez 180minut

• 160^oC przez 120minut

• 180^oC przez 60minut

• W autoklawie:

• 121^oC przez 15minut pod ciśnieniem 1atmofery - sterylizacja suchym gorącym powietrzem nadaje się tylko do wyjaławiania przedmiotów i materiałów odpornych na długotrwałe działanie wysokiej temperatury

Warunki sterylizacji termicznej w autoklawach:

• Przedmioty przeznaczone do sterylizacji muszą być:

• Idealnie czyste

• Odpowiednio opakowane

• Ułożone w sposób luźny w kontenerze do sterylizacji - aby czynnik sterylizujący miał swobodny dostęp do każdego przedmiotu

• Opakowanie musi chronić zawartość w sposób umożliwiający posługiwanie się nim bez obawy łatwego uszkodzenia i jednocześnie łatwo pozwalający na dostęp czynnika sterylizującego

• Na opakowaniu powinna widnieć data przeprowadzenia sterylizacji oraz data ważności

• Bieliznę operacyjną lub opatrunki można wkładać w opakowania indywidualne lub pakiety o maksymalnych wymiarach 60x30x30cm

• Początek wyjaławiania należy liczyć od momentu uzyskania wymaganej temperatury i ciśnienia - w trakcie wyjaławiania nie mogą one spaść poniżej wymaganych warunków

Etapy oczyszczania i mycia narzędzi przed sterylizacją:

• Dezynfekcja środkami, które nie ścinają białka

• Mycie mechaniczne (ręczne lub w zmywarkach ultradźwiękowych)

• Spłukiwanie wodą dejonizowaną (czystość chirurgiczna)

• Ewentualna ponowna dezynfekcja

• Ewentualne ponowne spłukiwanie

• Ewentualne zastosowanie środka pielęgnacyjnego dla narzędzi

• Wysuszenie narzędzi

Kontrola procesu sterylizacji:

• Bieżąca - prowadzona każdorazowo z zastosowaniem chemo- i termo-wskaźników, zmieniających barwę w zależności od wysokości temperatury, czasu jej działania i ciśnienia

• Okresowa - wykonywana z zastosowaniem wskaźników biologicznych, zawierających przetrwalniki o ściśle określonej oporności na dany czynnik sterylizujący w ściśle określonej liczbie

Sterylizacja chemiczna

• Stosowana do sprzętów czy elementów aparatury z tworzyw sztucznych, np. przyrządy do endoskopii

• Najczęściej stosowane preparaty zawierają pochodne glutaldehydu oraz są oparte na związkach chloru

• Stosowanie płynnych czynników chemicznych stwarza dodatkowe niebezpieczeństwo wtórnego zanieczyszczenia jałowego sprzętu i dlatego należy dokładnie usunąć płyn po zakończeniu procesu

• Metoda ta ma bardzo ograniczone możliwości stosowania kontroli bieżącej

Przechowywanie jałowego sprzętu:

• Zaleca się stosowanie dodatkowych ochronnych opakowań osłonowych zabezpieczających przed kurzem

• Szpitale powinny posiadać magazyny artykułów sterylnych wyposażone w szafy do przechowywania przedmiotów po sterylizacji

• Pomieszczenie takie powinno być suche, o stałej temperaturze, wolne od mikroorganizmów patogennych

Dezynfekcja:

• Intensywna - o wysokiej sterylności osiągana za pomocą środków chemicznych, których działanie bakteriobójcze prowadzi praktycznie do sterylizacji - dopuszcza jedynie do przeżycia nieliczne przetrwalniki bakterii

• Zwykła - zniszczenie form wegetatywnych, ale nie przetrwalników bakterii, prątków, części wirusów i grzybów

Cechy dobrego środka dezynfekującego:

• Działanie bakteriobójcze (nie bakteriostatyczne) na szeroki zakres drobnoustrojów , środki które są równie przetrwalnikobójcze należą do środków dezynfekujących o wysokiej skuteczności

• Stężenia użytkowe nie mogą powodować powstawania form opornych drobnoustrojów

• Obojętny lub małotoksyczny dla człowieka, nie może działać mutagennie lub teratogennie

• Skuteczny w niskich stężeniach i działający szybko w temperaturze pokojowej

• Działa na mikroorganizmy niezależnie od składu i pH środowiska, łatwo przenika w głąb struktur porowatych, rozpuszcza brud i skrzepy, nie reaguje i nie ulega inaktywacji przez substancje organiczne i nieorganiczne (np. białka, krew, kationy, aniony)

• Dobrze rozpuszczalny w wodzie i trwały w stężeniach użytkowych i preparatach handlowych

• Niewybuchowy, niepalny, nieniszczący odkażanych materiałów

Cel dezynfekcji: zapobieganie szerzeniu się chorób zakaźnych przez przecięcie dróg, którymi rozprzestrzeniają się w środowisku drobnoustroje, pochodzące od chorego, a mogące doprowadzić do zakażenia osób wrażliwych

Obiekty podlegające dezynfekcji:

• Ręce(personelu, pacjenta)

• Skóra pacjenta poddawana zabiegowi

• Przedmioty (instrumenty medyczne), które były używane do zabiegów

• Przedmioty, które były używane do pielęgnacji pacjentów (pościel, materace, łóżko)

• Przedmioty, które znajdowały się w otoczeniu pacjenta

• Wydaliny lub wydzieliny chorego zakaźnie chorego lub nosiciela zarazków

Sposoby dezynfekcji:

• Termiczna (wyżarzanie, wypalanie)

• Komorowa parowa w temperaturze 100^oC (np. odzieży, kocy)

• Komorowa parowo-formalinowa (np. odzieży, pościeli, wyrobów ze skóry, gumy)

• Chemiczna

Przy wyborze sposobu dezynfekcji należy uwzględnić:

• Spodziewany rodzaj zanieczyszczenia

• Bezpieczeństwo personelu i pacjenta

• Czy wybrany sposób nie uszkodzi sprzętu wielokrotnego użytku

W zakładach służby zdrowia mogą być stosowane jedynie preparaty dezynfekujące znajdujące się w wykazie preparatów przeznaczonych do stosowania z ZOZach, pozytywnie zaopiniowanych w PZH (Zakład Zwalczania Skażeń Biologicznych). Opinie dotyczące dezynfekującego działania preparatów oraz ich właściwości toksykologicznych.

W procesie dezynfekcji niezbędna jest częsta zmiana stosowanego środka dezynfekującego, gdyż nawet najdoskonalszy środek po dłuższym okresie użytkowania prowadzi do narastania oporności drobnoustrojów (około 6 miesięcy).

Zróżnicowanie wymagań dotyczących czystości mikrobiologicznej sprzętu medycznego przed użyciem:

• Kontaktujące się z uszkodzonymi tkankami -muszą być sterylne

• Kontaktujące się z nieuszkodzonymi błonami śluzowymi - powinny być sterylne, a jeśli nie mogą być sterylizowane muszą być poddane dezynfekcji intensywnej niszczącej bakterie, prątki gruźlicy, grzyby i wirusy

• Kontaktujące się z nieuszkodzoną powierzchnią ciała - powinny być wolne od form wegetatywnych bakterii, prątków gruźlicy, niektórych grzybów

Aseptyka:

• Zadaniem postępowania aseptycznego jest niedopuszczenie do zanieczyszczenia lub zakażenia drobnoustrojami określonego środowiska

• Aseptyka odnosi się zarówno do rany pola operacyjnego, jak i chorego (nie tylko zakaźnie)

• Główne dążenie to stworzenie w otoczeniu chorych środowiska ubogiego w drobnoustroje

• Postępowanie aseptyczne powinno uwzględniać wszelkie możliwe drogi szerzenia się drobnoustrojów i w odpowiedni sposób je przerywać lub przynajmniej ograniczać

• Aseptyka porównuje się dezynfekcją, sterylizacją i septyką

Aseptykę możemy osiągnąć następującymi sposobami:

• Higieniczna dezynfekcja skóry rąk personelu medycznego

• Chirurgiczna dezynfekcja skóry rąk chirurga

• Aseptyka pola operacyjnego

• Dezynfekcja i sterylizacja narzędzi i sprzętów oraz aparatury

• Zabiegi dezynfekcyjno-myjące środowiska szpitalnego

• Dezynfekcja lub filtracja powietrza

Dezynfekcja powietrza:

• Promieniowanie UV - silne działanie przeciwustrojowe wykazują promienie o długości fali 240-280nm (optymalne 253nm) po około 1000godzinach pracy długość fali zmniejsza się i nie wykazuje już działania dezynfekującego

• Najbardziej wrażliwe na UV są formy wegetatywne drobnoustrojów, wysoką oporność wykazują wirus, przetrwalniki i zarodniki grzybów

Skuteczność dezynfekcji powietrza przez promieniowanie UV zależy od:

• Stopnia zanieczyszczenia powietrza przez cząstki mechaniczne

• Objętości napromieniowanego powietrza

• Intensywności ruchu powietrza

• Długości emitowanych fal

• Wilgotności powietrza (wilgotne warunki sprzyjają życiu drobnoustrojów)

• Odległości powierzchni użytkowych od lampy

Specjaliści twierdzą, że na każde 10m² powierzchni o wysokości 2,7-3,0m powinny być 2 lampy bakteriobójcze

Filtracja powietrza za pomocą filtrów HEFA - mają one postać płyty filtracyjnej z włókien szklanych, nieprzepuszczalnej dla cząstek większych niż 0,3μm, filtry stosowane są przy nawiewie laminarnym jałowego powietrza (np. sale operacyjne, sale o podwyższonej aseptyce)

Higiena personelu medycznego:

• Odsunięcie od pracy osób z zakażeniem ropnym lub chorych zakaźnie

• Bakterie skórne łatwo przechodzą przez wilgotny fartuch - stąd wysterylizowany fartuch zakłada się suchymi rękami

• Aseptyka skóry rąk

• Włosy powinny być upięte lub osłonięte czepkiem

• Stosowanie masek osłaniających

Aseptyka skory rąk:

• Mycie dłonie wodą z mydłem z dodatkiem środków antyseptycznych zmniejsza mikroflorę przejściową 100-1000krotnie

• Higieniczne mycie rąk (do nadgarstków)

• Chirurgiczne mycie rąk (do łokci)

• Rękawiczki lateksowe

• Ręczniki jednorazowe

• Krótkie paznokcie

• Nie noszenie biżuterii podczas zabiegów

Zasady mycia i dezynfekcji pomieszczeń bloku operacyjnego:

• Odpowiedni dobór preparatów dezynfekcyjnych

• Przygotowanie roztworu roboczego preparatu dezynfekującego o właściwym stężeniu

• Używanie czystych mopów i ścierek (pranych w pralni szpitalnej po każdym użyciu - traktujemy je jak przedmiot jednorazowego użytku - tzn. po umyciu określonej powierzchni powinny być wrzucone do nieprzemakalnego worka i przekazane do prania)

• Zachowanie właściwej kolejności mycia i dezynfekcji - najpierw powierzchni czyściejsze (pionowe), potem brudniejsze (poziome)

• Stosowanie odpowiedniej techniki mycia i dezynfekcji powierzchni jeden raz na mokro, drugi raz na wilgotno - nie wolno wycierać dezynfekowanych powierzchnio sucha

Zakażenia zakładowe:

• Endogenne - zakażenie zdrowego organu spowodowane przez bakterie spowodowane przez bakterie znajdujące się w ustroju człowieka

• Egzogenne - zakażenia pochodzące z zewnątrz organizmu

Drogi szerzenia się zakażeń:

• Ręce personelu

• Powietrze

• Przedmioty: krany, wanny pościel, bielizna, tworzywa sztuczne, płyny infuzyjne, środki czystościowe, preparaty dezynfekujące

• Roztwory odkażające

• Pokarm

Czynniki sprzyjające szerzeniu się zakażeń szpitalnych:

• Istnienie warunków do rozsiewania się drobnoustrojów (np. wadliwy system wentylacyjny lub klimatyzacyjny)

• Istnienie warunków sprzyjających przeżywalności drobnoustrojów

• Obecności zjadliwych szczepów bakterii

• Częste kontakty osób podatnych na zakażenia z osobami chorymi

Źródła zakażeń zakładowych:

• Rezerwuary martwe:

• Sprzęt

• Aparatura diagnostyczna

• Płyny infuzyjne

• Płyny dezynfekcyjne

• Wilgotne powierzchnie

• Wazony z kwiatami

• Rezerwuary żywe

• Pacjenci z chorobami zakaźnymi i inwazyjnymi

• Nosiciele chorób zakaźnych wśród personelu

• Osoby odwiedzające mogą być chore zakaźnie lub być nosicielami tych chorób

• Owady

• Gryzonie

Ograniczeniu zakażeń zakładowych sprzyja:

• Właściwe stosowanie antybiotyków

• Właściwy rygor sanitarny

Zwalczanie zakażeń zakładowych obejmuje:

• System rejestracji i kontroli epidemiologicznej oraz laboratoryjnej zakażeń szpitalnych (przegląd chorych oraz kart rejestracji zakażeń szpitalnych w celu wyszukania źródeł zakażenia oraz chorych szczególnie narażonych na zakażenia)

• Przegląd środowiska pozwalający na ocenę flory bakteryjnej szpitala

• Szczegółową analizę powstałego ogniska epidemicznego

• Wykrycie źródeł i dróg szerzenia się zakażenia

• Podjęcie środków do jego opanowania

• Szkolenie całego personelu, odpowiednią organizację rutynowej pracy

Niektóre wytyczne kontroli i profilaktyki:

• Oddział szpitala powinien być przeznaczony wyłącznie dla chorych i oddzielony od pozostałych ruchliwych stref szpitala. Wskazane jest aby posiadał izolatki, a także niezależny dla całego szpitala system wentylacji

• Konieczna jest izolacja pacjentów z zakażeniem, szczególnie wywołanym przez szczepy wielo-oporne oraz pacjentów ze zwiększonym ryzykiem zakażenia

• Wskazane jest wykonywanie badań mikrobiologicznych rany po przyjęciu chorego na oddział i przy zmianie opatrunku - szczególnie rany oparzeniowej

• Oddział szpitalny powinien mieć opracowany schemat leczenia antybiotykami z uwzględnieniem:

• Aktualnego profilu drobnoustrojów wywołujących zakażenia na oddziale

• Aktualny stan wrażliwość drobnoustrojów na antybiotyki

• Mechanizmów oporności drobnoustrojów na antybiotyki

• Badanie personelu na nosicielstwo MRSA i innych szczepów epidemicznych powinno stać się badaniem obowiązkowym przez przyjęciem na oddział

• Przeprowadzanie okresowych badań mikrobiologicznych środowiska powinno odbywać się z uwzględnieniem najbardziej prawdopodobnego źródła i drogi szerzenia się zakażenia

• Powinien być opracowany harmonogram okresowych mikrobiologicznych badań środowiska, aparatury, nosicielstwa

• Odzież ochronna personelu powinna być zmieniana codziennie, a w przypadku zabrudzenia lub zanieczyszczenia materiałem zakaźnym natychmiast

• Odkażanie rąk jest niezbędne przed i po kontakcie z pacjentem

• Do mycia rąk należy stosować preparaty myjąco-dezynfekujące o przedłużonym działaniu (z chlorheksydyną)

Odpady medyczne: są to odpady pochodzące ze szpitali, klinik, przychodni, gabinetów lekarskich i weterynaryjnych, będące w kontakcie wydzielinami lub częściami ciał które wymagają oddzielnego zbierania i unieszkodliwiania z powodu zagrożenia infekcyjnego i sanitarnego

Rodzaje odpadów pochodzących z placówek służby zdrowia:

• Specyficzne odpady szpitalne

• Wszystkie odpady stałe z oddziałów i szpitali przeznaczone dla chorych zakaźnie w tym pozostawione przez chorych resztki jedzenia

• Środki farmakologiczne

• Wszelkie opatrunki

• Opatrunki gipsowe

• Sprzęt jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych

• Tkanka ludzka pooperacyjna

• Ciała zwierząt laboratoryjnych

• Odpady bytowo-gospodarcze (zbliżone są składem, właściwościami technologicznymi i uciążliwością dla środowiska do typowych odpadów komunalnych)

• Odpady specjalne

• Odpady radioaktywne

• Substancje toksyczne w tym środki dezynfekujące

• Zużyte oleje

• Zużyte baterie

• Odpady srebronośne

• Uszkodzone termometry rtęciowe

• Zużyte świetlówki

• Substancje chemiczne nie nadające się do spalenia

Unieszkodliwianie odpadów medycznych:

• Gromadzenie i przygotowanie do transportu

• Odpad medyczny należy natychmiast umieszczać w pojemnikach bezpośrednio po ich powstaniu

• Każdy rodzaj odpadów niebezpiecznych powinien być zbierany w sztywnych jednorazowych pojemnikach lub workach plastikowych w taki sposób, aby brzegi nie uległy zanieczyszczeniu tymi odpadami

• Przedmioty ostre powinny być zbierane do specjalnych pojemników o sztywnych ściankach zapewniających bezpieczny transport

• Pojemniki powinny znajdować się we wszystkich pomieszczeniach, w których istnieje możliwość powstania odpadu

• Pojemniki należy wymieniać po zapełnieniu 2/3 objętości, jednak nie rzadziej niż raz dziennie

• Pojemniki powinny mieć wyraźne oznakowanie o:

• Rodzaju odpadu

• Miejscu wytworzenia

• Dacie zamknięcia

• Identyfikacji osoby zamykającej opakowanie

• Zaleca się oznaczanie pojemników kolorami w zależności od rodzaju odpadu

• Transport odpadów wewnątrz ZOZ

• Odpady należy transportować w pojemnikach, w których zostały zebrane

• Wszelkie manipulacje powinno przeprowadzać się z zachowaniem szczególnej ostrożności

• Należy wydzielić odrębne środki transportu przeznaczone wyłącznie dla odpadów medycznych (tj. wózki i windy „brudne” i „czyste”), powinna istnieć możliwość ich dezynfekcji

• Przechowywanie:

• Odpady powinny być w odpowiednio przystosowanym do tego celu pomieszczeniu nie dłużej niż 48h, chyba że pomieszczenie jest chłodzone poniżej 10^oC wtedy 1-2tygodnie

• Pomieszczenie powinno posiadać:

• Łatwo zmywalne ściany i podłogi

• Kran z wodą

• Kratę odpływową

• Odpowiednią wentylację

• Niezależne wyjście

• Wymiary pomieszczenia powinny być tak dobrane, aby zapewnić swobodny dostęp do pojemników z odpadami

• Powinno by zabezpieczone przed gryzoniami, insektami i osobami postronnymi

• Unieszkodliwianie

• Sposoby unieszkodliwiania odpadów medycznych sprowadzają się do zabicia w nich życia biologicznego, czyli zabicia drobnoustrojów za pomocą:

• Termicznego przekształcania odpadów w odpowiednich instalacjach (spalanie)

• Autoklawowania

• Dezynfekcji termicznej

• Działania mikrofalami

• Innej obróbki fizyko-chemicznej

BIEŻĄCY NADZÓR NAD HIGIENĄ KOMUNALNĄ

1. Kontrola i nadzór nad higieną środowiska naturalnego i higieną środowiska bytowania człowieka

2. Kontrola stanu sanitarnego miast, gmin, osiedli miejskich i wiejskich, hoteli, pokoi noclegowych, zakładów opiekuńczych, usługowych, społeczno-kulturalnych, zorganizowanych ośrodków kampingowych i kąpielisk, zakładów leczniczych i profilaktycznych

3. Kontrola nadzoru sanitarnego urządzeń służących do zaopatrywania ludności w wodę do picia i potrzeb gospodarczych

4. Kontrola stanu sanitarnego urządzeń do gromadzenia i usuwania lub unieszkodliwiania nieczystości

5. Nadzór sanitarny nad chowaniem zwłok i szczątków ludzkich, nad ich przewozem a także nad ekshumacją i miejscami chowania zmarłych

• NADZÓR SANITARNY NAD JAKOŚCIĄ WODY DO PICIA

* nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi sprawują organy PISa

* każdy materiał i wyrób używany do uzdatniania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi powinien posiadać pozytywną ocenę higieniczną państwowego powiatowego IS
* zastosowanie nowych technologii uzdatniania wody wymaga zgody WIS

* badania pobranych próbek wody do spożycia mogą wykonywać laboratoria PIS lub inne o udokumentowanym systemie jakości prowadzonych badań wody, zatwierdzonym przez PIS

* systemy zaopatrywania ludności w wodę do picia na potrzeby gospodarstwa domowego

- indywidualny (studnie gospodarcze)

- centralny (wodociągi)

~ zasilany wodą głębinową

~ zasilany wodą powierzchniową

* wymagania sanitarne względem studni:

- - powinna korzystać z wód podziemnych płytkich

- oddalona przynajmniej o 15 m od zabudowań inwentarskich, ustępów, śmietników, gnojowni itp.

- powinna być usytuowana na terenie wzniesionym

- powinna mieć teren utwardzony w promieniu 1m

- wyposażona w pompę lub inne stałe urządzenie do czerpania wody

- powinna zabezpieczać wodę przed zanieczyszczeniem z zewnątrz - musi być szczelna

- przed uruchomieniem musi być przeprowadzona pełna analiza sanitarna wody

- raz w roku powinna podlegać kontroli sanitarnej wody

- powinna być dezynfekowana

* strefy oraz obszary ochronne

- strefy ochronne ujęć wody - stanowi je obszar, na którym obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wody

~ strefa ochrony bezpośredniej

~ strefa ochrony pośredniej

- obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych - stanowią je obszary, na których obowiązują zakazy, nakazy oraz ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu ochrony zasobów tych wód przez degradacje

* strefy te wyznacza dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej

* dopuszcza się ustanowienie strefy ochronnej obejmującej wyłącznie teren ochrony bezpośredniej - jeżeli jest to uzasadnione lokalnymi warunkami hydrologicznymi, hydrogeologicznymi i geomorfologicznymi oraz zapewnia konieczną ochronę ujmowanej wody

* teren ochrony bezpośredniej ujęć wód podziemnych i powierzchniowych

- zabronione - użytkowanie gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody

- wody opadowe musza być odprowadzane w sposób uniemożliwiający przedostawanie się ich do urządzeń służących do poboru wody

- należy zagospodarować teren zielenią

- ścieki z urządzeń sanitarnych musza być odprowadzane poza granicę terenu ochrony bezpośredniej

- przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody musi być ograniczone tylko do niezbędnych potrzeb

- teren musi być ogrodzony

- jeżeli jego granicy biegnie na wodzie powierzchniowej musi być oznaczona za pomocą stałych znaków stojących lub pływających

- na ogrodzeniu lub na znakach musi znajdować się tablica zawierająca informację o ujęciu wody i zakazie wstępu osobom nieupoważnionym

* teren ochrony pośredniej

- może zostać wprowadzony zakaz lub ograniczenie:

- wprowadzenia ścieków do wód lub do ziemi

- rolniczego wykorzystywania ścieków

- przechowywania lub składowania odpadów promieniotwórczych

- stosowania nawozów oraz środków ochrony roślin

- budowy autostrad, dróg oraz torów kolejowych

- wykonywania robót melioracyjnych oraz wykopów ziemnych

- lokalizowania zakładów przemysłowych oraz ferm chowu lub hodowli zwierząt

- lokalizowania magazynów produktów ropopochodnych oraz innych substancji, a także rurociągów do ich transportu

- lokalizowania składowisk odpadów komunalnych, niebezpiecznych, obojętnych i in.

- mycia pojazdów mechanicznych

- urządzania parkingów, obozowiska oraz kąpielisk

- lokalizowania nowych ujęć wody

- lokalizowania cmentarzy oraz grzebania zwłok zwierzęcych

* dodatkowe ograniczenia na terenach ochrony pośredniej

- w przypadku ujęcia wody podziemnej może być zabronione lub ograniczone

~ wydobywania kopalin

~ wykonywanie odwodnień budowlanych lub górniczych

- w przypadku ujęcia wody powierzchniowej może być zabronione lub ograniczone:

~ lokalizowanie budownictwa mieszkaniowego lub turystycznego

~ używania samolotów do przeprowadzania zabiegów rolniczych

~ urządzani pryzm kiszonkowych

~ chów lub hodowla ryb, ich dokarmianie lub zanęcanie

~ pojenie lub wypasanie zwierząt

~ wydobywanie kamienia żwir, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegi

~ uprawianie sportów wodnych

~ użytkowanie statków o napędzie spalinowym

* na właścicieli gruntów na terenie ochrony pośredniej może być nałożony obowiązek stosowania odpowiednich upraw rolnych lub leśnych

* przy ustalaniu zakazów, nakazów lub ograniczeń należy uwzględnić warunki infiltracji zanieczyszczeń do poziomu wodonośnego, którego woda jest ujmowana

* mogą być również wprowadzone nakazy likwidacji nieczynnych studni oraz ogniska zanieczyszczenia wody

* teren ochrony pośredniej wód podziemnych

- teren ten obejmuje obszar zasilania ujęcia (jeżeli czas przepływu wody od granicy obszaru zasilenia do ujęcia jest dłuższy od 25 lat - to strefa ochronna powinna obejmować obszar wyznaczony 25-letnim czasem wymiany wody w warstwie wodonośnej)

- teren ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych wyznacza się na podstawie dokumentacji hydrogeologicznej tego ujęcia

* strefa ochronna wód powierzchniowych

- określa się ja tak, aby trwale zapewnić jakość wody oraz zabezpieczyć wydajność ujęcia wody

- wyznacza się ją na podstawie wyników przeprowadzonych badań hydrologicznych, hydrograficznych i geomorfologicznych

- strefa ujęcia wody z potoku górskiego lub górnego biegu rzeki może obejmować całą zlewnią cieku powyżej ujęcia wody

* teren ochrony pośredniej:

- granice terenu ochrony pośredniej ujęcia wody należy oznaczyć przez umieszczenie odpowiednich tablic informacyjnych

- tablice należy umieścić w punktach przecięcia się granic terenu ochrony ze szlakami komunikacyjnymi oraz w innych charakterystycznych punktach terenu

* obszar ochronny zbiorników wód śródlądowych - na tych obszarach można zabroni wznoszenia obiektów budowlanych oraz wykonywania lub innych czynności które mogą spowodować trwałe zanieczyszczenia gruntów lub wód, a w szczególności lokalizowania inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko

* kategorie wody przeznaczonej do spożycia

- A1 - woda wymaga prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji i dezynfekcji

- A2 - woda wymaga typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności: utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji

- A3 - woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego (utlenianie, koagulacja, flokulacja, dekantacja, filtracja, adsorpcja na węglu aktywnym, dezynfekcja)

* częstość pobierania próbek wody do badań:

- zależy ona od kategorii jakości wody oraz od liczby osób korzystających z wodociągu i może ulec zwiększeniu w szczególnych przypadkach

- w przypadku gdy wykaże, że wartości wskaźników są lepsze niż wartości graniczne tych wskaźników częstotliwości pobierania próbek wody może być zmniejszona

- regularnego poboru próbek wody nie przeprowadza się jeżeli woda jest nie-zanieczyszczona i nie ma ryzyka pogorszenia jej jakości oraz jeżeli wartości wskaźników są lepsze niż wartości graniczne tych wskaźników dla kategorii jakość wody A1

* grupy wskaźników jakości wody

I - odczyn ph, barwa, zawiesiny ogólne, temp., przewodnictwo elektrolityczne właściwe, zapach, azotany, chlorki, fosforany, ChZT, tlen, rozpuszczony (stopień nasycenia) BZT5, amoniak

II - żelazo rozpuszczone, mangan, miedź, cynk, siarczany, substancje powierzchniowo czynne, fenole, azot całkowity, liczba bakterii grupy coli, liczba bakterii grupy coli typu kałowego, ogólny węgiel organiczny

III - fluorki, bor, nikiel, arsen, kadm, chrom ogólny, ołów, rtęć, cyjanki, węglowodory, WWA, pestycydy ogólne, substancje ulegające ekstrakcji chloroformem, paciorkowce kałowe, bakterie z rodzaju Salmonella

* zalecane normy do picia wody A1

- pH 6,5-8,5 (5,5-9)

- fenole 0,01mg/l (0,1mg/l)

• NADZÓR SANITARNY NAD ŻYWNOŚCIĄ

ŻYWNOŚĆ - produkty, które dostarczają organizmowi człowieka substancje potrzebne do prawidłowego funkcjonowania (energia, składniki budulcowe, substancje zapewniające prawidłowy przebieg procesów życiowych)

* w celu zachowania dobrego stanu zdrowia organizm człowieka powinien codziennie przyjmować odpowiednie racje żywnościowe (A, B, C, D)

* żywność - oprócz składników niezbędnych do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania, może zawierać składniki obojętne lub szkodliwe różnego pochodzenia o zróżnicowanej naturze (mikrobiologicznej, chemicznej, fizycznej)

* z punktu widzenia jakości zdrowotnej żywności na świecie, największą rolę odgrywa Komisja Kodeksu Żywnościowego działająca pod auspicjami WHO/FAO (agendy ONZ)

* w ustawach żywnościowych zdefiniowane są podstawowe pojęcia artykułów żywnościowych

- środki spożywcze - substancje lub ich mieszaniny zawierające składniki potrzebne do odżywiania organizmu i przeznaczone w stanie naturalnym lub po przerobieniu do spożycia przez ludzi

- używki - substancje lub ich mieszaniny nie zawierające składników odżywczych lub zawierające je w ilościach nie mających znaczenia dla odżywiania organizmu ludzkiego, które jednak ze względu na swoje oddziaływanie fizjologiczne lub cechy organoleptyczne są przeznaczone do spożycia czy też w inny sposób wprowadzane do organizmu ludzkiego (przyprawy, używki z zawartością alkoholu, używki z zawartością alkaloidów, tytoń)

- substancje obce - substancje, które nie spełniają warunków określonych dla środków spożywczych i używek, a mogą znajdować się w nich lub na ich powierzchni jako substancje dodatkowe, zanieczyszczenia techniczne i przypadkowe

* w myśl Ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia artykuły żywności i przedmioty użytku nie mogą być

- szkodliwe dla zdrowia - posiadać właściwości trujące lub zakaźne

- zepsute - niezdatne do spożycia na skutek działania wpływów naturalnych lub przypadkowych

- zafałszowane - taki artykuł żywnościowy lub przedmiot użytku, który wprowadza kupującego w błąd przez ukrytą zmianę jakiegoś składnika wartościowego na mniej wartościowy lub bezwartościowy

* organem powołanym do nadzoru nad warunkami żywności i żywienia w Polsce jest PISa

* w stacjach sanitarno-epidemiologicznych zagadnieniami nadzorczymi zajmuje się dział higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku z sekcjami, stanowisko ds. koordynacji higieny produkcji i obrotu

* nadzór specjalistyczny nad tymi jednostkami sprawuje Zakład Badania Żywności i Przedmiotów Użytku w Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie

* Nadzór Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku (WSEE i PSSE) prowadzi działalność w zakresie bieżącej kontroli nad

- wymaganiami w zakresie jakości zdrowotnej żywności - zanieczyszczenia i dozwolone substancje dodatkowe używane w produkcji i obrocie żywnością

- wyrobami i materiałami przeznaczonymi do kontaktu z artykułami żywnościowymi

- warunkami higieniczno-sanitarnymi zakładów i ich wyposażenia

- wymaganiami w zakresie przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji i obrocie żywnością

* Nadzór Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku (WSEE i PSSE) bierze również udział

- w opiniowaniu projektów nowobudowanych obiektów żywieniowo-żywnościowych

- w odbiorach w/w obiektów

- w opracowaniach ognisk zatruć pokarmowych

- opracowuje decyzje stwierdzające spełnienie wymagań koniecznych do zapewnienia higieny w procesie produkcji lub obrocie żywnością (dopuszczające do rozpoczęcia działalności)

- opracowuje decyzje nakazujące wykonanie obowiązków w celu poprawy stanu sanitarnego

- ocenia sposób żywienia w placówkach żywienia zamkniętego (ocena racji pokarmowych)

NATURALNE SUBSTANCJE SZKODLIWE W ŻYWNOŚCI - substancje występujące w niektórych produktach roślinnych lub zwierzęcych na skutek naturalnych reakcji metabolicznych określonych gatunków roślin lub zwierząt, w wyjątkowych przypadkach również w wyniku stosowanych w przetwórstwie żywności procesów mikrobiologicznych

- inhibitory enzymów, w tym enzymów proteolitycznych (glukozydy, heterozydy, alkaloidy)

- substancje uszkadzające strukturę komórek i tkanek (saponiny, hemaglutyniny, związki latyrogenne)

- substancje o właściwościach hormonów i natyhormonów, np. wolotwórcze (goitrogenne)

- substancje o działaniu antagonistycznym do witamin, aminokwasów oraz alergeny

* naturalne substancje szkodliwe występujące u zwierząt dotyczą wybranych gatunków ryb, skorupiaków i jaj ptactwa

* naturalne substancje szkodliwe są otrzymywane na skalę przemysłową w postaci chemicznej, a następnie wykorzystywane, np. do ochrony roślin, zwalczania szkodników a inne jako leki lub surowce do ich produkcji

* naturalne substancje szkodliwe występujące w roślinach

a) amygdalina

- glukozyd cyjanogenny występujący w migdałach (szczególnie gorzkich), pestkach wiśni, śliw, brzoskwiń, moreli, może występować w nalewkach alkoholowych z w/w owoców

- działanie - amygdalina pod wpływem kwasu żołądkowego przekształca się w tiocyjaniny, z których uwalnia się cyjanowodów HCN, stąd objawy jak przy zatruciu cyjankami, KCN blokuje wiele enzymów, szczególnie zawierających grupy -SH, najważniejsza jest inhibicja oksydazy cytohromowej, wskutek czego następują zaburzenia w oddychaniu tkankowym

- objawy - niedotlenienie tkanek szczególnie nerwowej, bóle głowy, niepokój, lęk, uczucie odrętwienia w jamie ustnej, ślinotok, ucisk za mostkiem, zaczerwienienie skóry, w ciężkich przypadkach drgawki kloniczno-toniczne, tyłozgięcie tułowia, śmierć, ostre zatrucia głównie u dzieci po spożyciu nasion z pestek

b) solanina

- glukozyd steroidowy, występuje w ziemniakach, szczególnie w częściach zielonych bulw, w łupinach, w owocach po długim okresie przechowywania oraz w zielonych pomidorach

- działanie - wpływa drażniąco na przewód pokarmowy, powoduje zaburzenia układu nerwowego (solanidyna)

- objawy - głównie mdłości, wymioty, kolka, biegunka (mylone z zatruciami pokarmowymi drobnoustrojami), w ciężkich przypadkach niepokój, zaburzenia krążenia i oddychania, rozszerzenie źrenic, zniesienie odruchów, zapalenia wątroby i krwotoczne nerek oraz białkomocz

c) saponiny

- substancje w postaci heterozydów (sapogenina) o budowie steroidowej występujące w niektórych roślinach jadalnych (szpinak, buraki, szparagi, soja, mąka zanieczyszczona kąkolem) i paszowych (lucerna)

- działanie - drażniące na przewód pokarmowy, uszkodzenie krwinek czerwonych i ich hemolizę, utrudniają przyswajanie witaminy D

d) czynniki (glukozydy i aglikony) powodujące „fawizm” (toksyczność bobu)

- u osób z nadwrażliwością uwarunkowaną genetycznie niedoborem enzymu dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej w krwinkach czerwonych

- działanie - glukozydy (wicyna, konwicyna) lub aglikony (diwicyna, izouranil) występujące w nasionach bobu są przyczyną hemolizy

- objawy - u ludzi po spożyciu nasion bobu, szczególnie niedogotowanych, obserwuje się bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, podwyższona temperatura w ostrych przypadkach niedokrwistość hemolityczna z krwiomoczem i żółtaczką

e) czynnik przeciwtrypsynowy (SBTI)

- białkowy czynnik hamujące działanie trypsyny występuje w roślinach strączkowych (fasola, groch, bób), szczególnie w mączce soi (ok. 2%)

- działanie - hamuje uwalnianie metioniny podczas hydrolizy białka w ustroju w związku z czym obserwuje się niedobór tego aminokwasu u ludzi (ujemny bilans azotowy, powstające związki azotu ulegając nitrozowaniu sprzyjają mutagenezie), utrudnia przyswajanie cynku przez organizm

f) substancje WOT - glukozydy: goitryna i tiocyjanina o właściwościach wolotwórczych

- goitryna - glukozyd w kapuście, rzepaku, w postaci progoitryny, która pod wpływem tioglukozydazy i sulfatazy przechodzi w postać ostateczną WOT

- tiocyjanina - glukozyd występujący w nasionach rzeżuchy, które również ulegają przekształceniu w WOT

- działanie - uniemożliwiają wbudowywanie jodu w pierścień tyrozyny lub tyroniny oraz wytwarzanie tyroksyny (niedoczynność tarczycy), WOT może przechodzić z paszy krów do mleka (karmienie bydła paszami zawierającymi ziarna rzepaku, rzeżuchy)

g) kwas erukowy

- występuje w oleju rzepakowym

- działanie - może hamować wzrost oraz wywoływać zmiany czynnościowe i histopatologiczne w mięśniu sercowym

h) kwas szczawiowy

- występuje najwięcej w szpinaku, szczawiu, rabarbarze, kakao, herbacie

- częste spożywanie roślin z jego dużą zawartością powoduje zaburzenia ustroju w wapń ze względu na tworzenie nierozpuszczalnych soli

- działanie - nadmiar kwasu może prowadzić do kamicy nerkowej, krwiomoczu, zmian krzywicznych u dzieci

i) kwas fitynowy

- dużo go zawierają mąki z grubego przemiału żyta, pszenicy, ryżu, orzechach

- w procesach technologicznych (proces pieczenia chleba żytniego) duży procent ulega rozkładowi, dlatego też pieczywo pszenne zawiera większe ilości fitynianów

- działanie tworzy nierozpuszczalne związki z wapniem, magnezem, żelazem, cynkiem, co utrudnia wchłanianie w/w pierwiastków z przewodu pokarmowego

j) tyramina

- amina występująca w serach dojrzewających

- w wyniku przekształcenia tyrozyny przy udziale mikroflory jelitowej lub w procesie dojrzewania serów pod wpływem bakterii tlenowych

- w organizmie metabolizowana przez enzym monoaminooksydazę MAO

- działanie - może powodować powikłania podczas leczenia inhibitorami MAO u ludzi cierpiących na migreny- objawy - podwyższone ciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, gorączka, krwawienia wewnątrzczaszkowe, drgawki

k) saksytoksyna

- wytwarzana przez plankton, w niektórych zbiornikach wodnych, gdzie jest pokarmem dla skorupiaków w których kumuluje się (małże, mięczaki, ostrygi), działanie neurotoksyczne

- objawy - zaburzenia 30min po spożyciu, mrowienie jamy ustnej i języka, zaburzenia mowy, bóle głowy, osłabienie mięśni

• SUBSTANCJE TOKSYCZNE W GRZYBACH

* naturalne substancje toksyczne niektórych grzybów kapeluszowych stanowią przyczynę wielu zatruć pokarmowych

* mechanizm działania związków trujących zależy od gatunku grzybów, które mogą zawierać

- substancje o działaniu tkankowym cytotoksycznym

- związki działające na układ nerwowy (neurotoksyczne)

- substancje drażniące przewód pokarmowy

* cecha charakterystyczna - okres utajenia

- do 3h - zatrucie lekkie

- powyżej 3h (szczególnie powyżej 8h) - zatrucie ciężkie)

* zatrucie powodują najczęściej - muchomory (sromotnikowy, wiosenny), piestrzenica kasztanowata, krowiak podwinięty (olszówka)

* najczęstszą przyczyną zatruć grzybami są pomyłki w odróżnianiu grzybów jadalnych od trujących, najczęściej mylone gatunki:

- muchomor sromotnikowy - gołąbek trawiastozielony, gołąbek zielonawy, gąska żółta (zielonka), czubajka kania

- muchomor jadowity, muchomor wiosenny - pieczarka polna

- muchomor plamisty - czubajka kania

- piestrzenica kasztanowata - smardz jadalny

- maślanka wiązkowa - opieńka miodowa

* zatrucie muchomorem wiosennym, jadowitym

- substancje toksyczne muchomora są cyklicznymi peptydami

a) amatoksyny - termostabilne (amanityna, amanina)

b) fallotoksyny - termolabilne (falloidyna, falloina, fallizyna, fallocydyna, fallina B)

- trzy okresy w przebiegu zatrucia

I. okres utajenia - od spożycia do wystąpienia objawów (6024h, czasem 48h)

II. okres ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego (wymioty, biegunka) prowadzący do zaburzeń wodno-elektrolitowych

III. okres uszkodzeń narządowych - 3-4 dzień zatrucia, bywa poprzedzony krótką fazą zacisza (6-8h)

- uszkodzenia komórek wątroby z żółtaczką i skazą krwotoczną

- rozległa martwica wątroby i śpiączka

- objawy toksycznego uszkodzenia nerek z oligurią (kwasica metaboliczna na skutek zaburzenia cyklu Krebsa)

- śmierć zwykle w wyniku martwicy wątroby i zahamowania syntezy białek lub zatrzymania krążenia i oddychania

* zatrucie piestrzenicą kasztanowatą - gyromitryna

- okres utajenia 9-14h, max. 24h

- nudności, wymioty, bóle głowy, później powiększenie wątroby, mocz czerwono-brązowy

* zatrucie krowiakiem podwiniętym - działanie neurotropowe, muskaryna oraz substancje o działaniu atropinowym i narkotycznym

- objawy 1-4h po spożyciu: wymioty, rozszerzenie źrenic, pobudzenie psychoruchowe, suchość śluzówek, bóle głowy, dreszcze, czasem uszkodzenie wątroby

- okres pobudzenia kończy się często napadem drgawek, następuje obrzęk twarzy, duszność, sinica, czasem śmierć wskutek porażenia układu oddechowego

* zatrucia o działaniu drażniącym na przewód pokarmowy - substancje toksyczne występujące w licznych gatunkach grzybów zawierających tzw. substancje żywicowate

- działanie drażniące, spowodowane ich rozpuszczaniem się w zasadowym środowisku jelit, co wywołuje wzmożoną perystaltykę (agartyna - pieczarka, orealanina - zasłoniak rudy)

- przebieg zatrucia tymi grzybami zależy od gatunku i ilości spożytych grzybów

- najczęstsze: wieruszka zatokowata, gąska tygrysowata (ewentualne uszkodzenie wątroby, wzrost aktywności aminotransferaz w surowicy krwi)

* zatrucia grzybami pasożytującymi na zbożach

- sporysz - przetrwalniki buławinki czerwonej, pasożytuje głównie na ziarniakach żyta, działanie swoje zawdzięcza obecności alkaloidów (klawinowych i pochodnych kwasu fizergowego), zboże zawierające domieszkę sporyszu w ilościach przekraczających 0,1% po przemiale na mąkę może stać się przyczyną zatrucia (ergotyzmu)

- objawy - wymioty, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, drgawki, sinica, porażenie kończyn, otępienie umysłowe

- rdza zbożowa - występuje na liściach i źdźbłach zbóż, wraz z ziarnem mogą dostać się do młynów i zanieczyszczać mąkę

- głowie (śniecie) - porażają kłosy zbóż, wypełniając je swoimi zarodnikami

* substancje wytwarzane przez grzyby pleśniowe

- mykotoskyny - alfatoksyny, ochratoksyna, patulina, parazitikol (metabolity grzybów pleśniowych, tzw. pleśni o zróżnicowanej budowie chemicznej)

- większość grzybów pleśniowych wytwarzających mykotoksyny należy do rodzaju Aspergillus, Penicillium, Fusarium

- aflatoksyny (B1, B2, G1, G2, M1, M2) - duża toksyczność, działanie rakotwórcze, wytwarzane przez gatunki pleśni Aspergillus flavus, Aspergillus parasitcus

~ narażenie na zatrucia największe w krajach tropikalnych (największe ilości aflatoksyn wytwarzane w temp. 20-25 stopni C), dlatego żywność i kasze importowane z krajów tropikalnych mogą stanowić niebezpieczeństwo

~ duże dawki aflatoksyn powodują toksyczne zapalenie wątroby, małe dawki zwiększają zapadalność na raka wątroby

- inne mykotoksyny również wykazują toksyczność - uszkadzają wątrobę, nerki, ukł. nerwowy, niektóre wykazują działanie hormonalne (estrogenne)

- coraz częściej wskazuje się na związek między zachorowalnością na białaczki a obecnością w mieszkaniach tzw. chorych grzybów (pleśni) wytwarzających mykotoksyny

* żywność zawiera często oprócz niezbędnych składników pokarmowych również tzw. substancje obce, takie jak substancje dodatkowe oraz zanieczyszczenia

ZANIECZYSZCZENIE - każda substancja, która nie jest celowo dodawana do żywności, a jest w niej obecna w następstwie procesu produkcji, włączając w to poszczególne etapy uprawy roślin, chowu i hodowli zwierząt oraz ich leczenia, a także wytwarzania, przetwarzania i przygotowywania żywności, uzdatniania, pakowania, transportu lub przechowywania albo jest następstwem zanieczyszczenia środowiska

- techniczne - substancje obce, które w toku produkcji lub obrotu przenikają do środków spożywczych albo pozostają na ich powierzchni, mimo zastosowania prawidłowych technicznych metod produkcji i wprowadzania do obrotu

- przypadkowe (biologiczne, chemiczne, fizyczne) - substancje, które przedostały się lub przeniknęły do środków spożywczych w sposób niezamierzony albo znajdują się na powierzchni tych artykułów wskutek nieprzestrzegania zasad higieny lub niewłaściwego postępowania z tymi artykułami w czasie produkcji i obrotu

* klasyfikacja zanieczyszczeń

- chemiczne - środowiskowe (pestycydy, nawozy, metalne, WWA) i technologiczne (środki czystości, leki weterynaryjne, enzymy)

- biologiczne

- fizyczne - mechaniczne i promieniotwórcze

* wykonanie badań toksykologicznych prowadzi do określenia tzw. dopuszczalnego dziennego pobrania (ADI) - maksymalna ilość substancji wyrażona w mg/kg m.c. człowieka, która pobierana codziennie w ciągu całego życia nie okaże się wg. wszelkiego prawdopodobieństwa szkodliwa dla zdrowia

* w celu uniemożliwienia przekroczenia dawek dziennych określanych przez ADI ustala się dla poszczególnych substancji maksymalne granice obecności (MGO) w poszczególnych środkach spożywczych

- w określaniu tych granic bierze się pod uwagę strukturę spożycia żywności w kraju

- w przypadku pestycydów i środków podawanych zwierzętom hodowlanym maksymalną granicę obecności nazywa się tolerancją lub maksymalną granicą pozostałości (wiąże się z tym okres karencji)

* okres karencji - czas od ostatniego traktowania rośliny pestycydem lub ostatniego podania substancji zwierzęciu do zbioru roślin lub uboju zwierzęcego, okres zależny od dynamiki zanikania (rozkładu) substancji w warunkach naturalnych

SUBSTANCJE DODATKOWE - dodawane do żywności dla nadania jej żądanego zapachu, barwy i innych pożądanych cech organoleptycznych lub przedłużenia jej przydatności do spożycia

- barwniki, substancje aromatyczne, rozpuszczalniki do substancji aromatycznych, konserwanty, przeciwutleniacze, synergenty, kwasy, zasady, sole, stabilizatory, emulgatory, zagęszczacze, substancje klarujące, rozpuszczalniki ekstrakcyjne, substancje wzmacniające smak i zapach, substancje wzbogacające oraz do stosowania na powierzchnię i słodziki

* konserwanty - azotany i azotyny

- peklowane mięso, warzywa uprawiane na glebach przenawożonych azotem

- .......

* dwutlenek siarki i jego pochodne (E220-227) - stosowany do konserwacji w postaci gazowej oraz pod postacią związków go wydzielających

- SO2 - działanie bakteriobójcze i grzybobójcze w środowisku kwaśnym, zapobiega utlenianiu kwasu askorbinowego, dobrze się wchłania powodując zaburzenia w postaci podrażnienia żołądka, jelit, bóle głowy, rozkład tiaminy (witaminy B1)

* kwas benzoesowy i jego sole (E 210-213) - hamuje rozwój niektórych bakterii, grzybów i obniża wartość smakową konserwowanego produktu, drażni nabłonek, zakwasza organizm, wywołuje odczyny alergiczne, hamuje czynność niektórych enzymów

* przeciwutleniacze - stosowane w celu zapobiegania jelczeniu tłuszczów

- butylohydroksyanizol, butylohydroksytoluen E320 i E321) - kumulują się w tkance tłuszczowej, powoduje to przerost

- estry kwasu galusowego

- tokoferole naturalne

* sztuczne środki słodzące

- sacharyna - podejrzewana o działanie rakotwórcze

- cyklaminiany - działanie teratogenne, ebriotoksyczne, cytotoksyczne, wchodzą w reakcje z lekami, powodują nadciśnienie tętnicze u leczonych inhibitorami MAO

- aspartam

- sorbitol

* kwasy, sole i zasady spożywcze

* barwniki - barwienie olejów, tłuszczy, napojów, słodyczy

- chlorofil

- alfa, beta karoten

- czerwień koszenilowa

* substancje stosowane na powierzchnię

- guma arabska

- parafina plastyczna

* substancje wzmacniające smak i zapach

- glutaminian sodu

- kwaśny węglan sodu

ZANIECZYSZCZENIA BIOLOGICZNE

• 1) BAKTERIE

- bakterie chorobotwórcze - wydzielają do środowiska enzymy trawienne, toksyny (neurotoksyny, enterotoksyny, cytotoksyny) i inne substancje aktywne, mogące powodować uszkodzenie komórek i tkanek, inicjują zakażenia i rozprzestrzeniają je w organizmie

* chorobotwórczość bakterii uwarunkowana ich właściwościami

- inwazyjność - zdolność do przenikania do tkanek, namnażania i rozprzestrzeniania się

- toksyczność - zdolność wytwarzania substancji toksycznych

* zatrucia pokarmowe - schorzenia spowodowane obecnością w żywności toksyn bakteryjnych

* zakażenia pokarmowe - schorzenia wywołane obecnością bakterii

* źródła bakterii powodujące zatrucia i zakażenia pokarmowe i choroby zakaźne to przede wszystkim ludzie i zwierzęta, w nielicznych przypadkach gleba i woda

- człowiek po zakażeniu niektórymi bakteriami staje się nosicielem i rezerwuarem tych bakterii (wydala je z kałem)

* bakterie wywołujące zatrucia pokarmowe

- pałeczki Salmonella (jelitowe)

- gronkowce Staphylococcus (enterotoksyczne)

- laseczki beztlenowe Clostridium (laseczki zgorzeli gazowej, jadu kiełbasianego)

- laseczka tlenowa

* nosicielstwo bakterii chorobotwórczych u człowieka

a) salmonella - pałeczki jelitowe wywołujące u człowieka lub zwierzęcia stany zapalne przewodu pokarmowego, zakażenia układowe, gorączkę durową oraz posocznicę

- źródło - człowiek chory i nosiciel, zwierzęta powodujące salmonellozy odzwierzęce

- drogi zakażenia - pokarmowa za pośrednictwem brudnych rąk, woda i produkty spożywcze zakażone kałem ludzi i zwierząt (najczęściej mięso i jego przetwory, nabiał i jego przetwory, jaja kacze)

b) gronkowce

- źródło - człowiek chory, u którego występują w ropniach na skórze i ropnej wydzielinie z nosa

- nosiciel - ludzie zdrowi, mogą być umiejscowione w jamie nosowo-gardłowej, na skórze rąk i włosach,

- enterotosyna gronkowcowa - odpowiedzialna za zatrucia pokarmowe, zapalenia jelit, układu oddechowego, posocznicę

* człowiek może być źródłem innych bakterii powodujących zatrucia lub zakażenia

- pałeczka okrężnicy, pałeczka otoczkowa, pałeczka ropy błękitnej, przecinkowiec, pałeczki Gram-

* nosicielstwo bakterii chorobotwórczych u zwierząt

- źródło salmonelli - zwierzęta rzeźne, ptaki, zwłaszcza wodne (jaja kaczek), bakterie mogą znaleźć się w mięsie bezpośrednio lub pośrednio, ich nosicielstwo może być bezobjawowe

- źródła gronkowców - zwierzęta rzeźne ze zmianami ropnymi skóry czy wymienia (u krów)

- źródła innych - przewód pokarmowy zwierząt rzeźnych (kał też) występować mogą przetrwalniki jadu kiełbasianego, zgorzeli gazowej, pałeczki tlenowej, okrężnicy

* nosicielstwo bakterii chorobotwórczych z innych źródeł

- szkodniki magazynów żywnościowych (roztocze, owady, myszy, szczury) - nosicielstwo bardzo rozpowszechnione, źródłem wielu bakterii powodujących zakażenia i zatrucia pokarmowe

- gleba - źródło laseczek jadu kiełbasianego, zgorzeli gazowej, które występują w formie przetrwalnikowej, poprzez cząsteczki kurzu i pyłu w trakcie upraw lub hodowli przedostają się do żywności, występują w glebie bakterie takie jak pałeczka okrężnicy czy z rodzaju Salmonella i Shigella

- woda czysta jest źródłem nielicznych bakterii: Yersinia enterocolitica i Vibro parahaemolyticus, zanieczyszczona jest źródłem wszystkich bakterii

* uwzględniając wszystkie czynniki można wskazać na następujące produkty, które najczęściej są przyczyną zatruć pokarmowych:

- potrawy mięsne i rybne - szczególnie farsze i mięso spożywane po upływie określonego czasu od momentu przygotowania: przetwory mięsne przy sporządzaniu, których nie zachowane odpowiednich warunków termicznych, mięso pochodzące z uboju wykonanego z pominięciem kontroli weterynaryjnej, mięso pochodzące z uboju z konieczności z uboju wykonanego nieprawidłowo z nieodpowiednich warunkach sanitarno-higienicznych

- mleko i produkty mleczne - lody, kremy i galaretki

- proszek jajeczny, jaja a szczególnie kacze - potrawy otrzymywane z jaj

- potrawy sporządzane z artykułów nie gotowanych - środki spożywane z postaci surowej (np. tatar, warzywa)

• 2) ZWIERZĘTA

* choroby zakaźne odzwierzęce - niektóre choroby zakaźne zwierząt mogą być przenoszone na człowieka poprzez spożycie mięsa zwierząt lub innych artykułów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego np. mleka.

- gdy źródłem zakażenia jest chore zwierze, mówimy wtedy o antropozoonozach, czyli chorobach zwierzęcych przenoszonych na człowieka

- w związku antropozoonozami wyróżnia się bakterie: biopatogenne (szkodliwe dla zwierząt i człowieka) i unipatogenne (szkodliwe tylko dla zwierząt)

- do chorób zakaźnych odzwierzęcych zaliczamy przede wszystkim: gruźlica bydła, bruceloza (choroba Banga), tularemia, salmonellozy odzwierzęce, pryszczyca, paciorkowce zapalenia wymienia, wąglik laseczka Bacillus, różyca - pałeczka woskowca różycy, osacizna - pałeczki Gramm-ujemne

• 3) PASOŻYTY

* choroby pasożytnicze - środki spożywcze mogą być przekaźnikiem chorób wywołanych przez pasożyty zwierząt rzeźnych lub ryb, niektóre pasożyty są szkodliwe dla zdrowia człowieka, inne natomiast nie przedstawiają sobą większego niebezpieczeństwa

* choroby pasożytnicze, które z sanitarno-higienicznego i epidemiologicznego punktu widzenia odgrywają największą rolę to: tasiemczyca - tasiemiec nieuzbrojony, bruzdogłowy, wągrzyca - wągry świńskie tasiemca uzbrojonego, motylica - motylica wątrobowa, bąblowica - tasiemiec bąblowcowy, włośnica - włosień kręty, sarkosporidioza - cewy sarkosporidie pierwotniaka z rodzaju Sarcocystis

• 4) SZKODNIKI

* obecność szkodników lub ich pozostałości w środkach spożywczych to problem nie tylko ekonomiczny z uwagi na straty przez nie powodowane, ale także sanitarno-epidemiologiczny związany, z jakością zdrowotną żywności

* rejestr szkodników tzw. magazynowych obejmuje ok. 250 gatunków należących do 2 grup świata zwierzęcego, tj. bezkręgowców i kręgowców

* o najważniejszych szkodników z ekonomicznego jak i sanitarno-epidemiologicznego punktu widzenia należą:

a) nicienie (nematodes)

- większość przedstawicieli nicieni to gatunki nie pasożytnicze, żyjące w glebie, w rozkładających się resztkach organicznych lub żywiące się bakteriami

- niektóre z nich prowadzą tryb pasożytniczy np. włosień kręty - Trichinella spirali

- do szkodników zaliczamy: węgorka pszenicznego (Anguillila tritic) i węgorka octowego (Anguillila aceti)

b) roztocza (acarina)

- rząd roztoczy należy go grupy pajęczaków- Arachnoidae, w obrębie których wyróżnić można rodziny: rozkruszkowatych, roztoczowatych

sierposzy, brzuchaczowatych

- najmniejsze ze szkodników zwierzęcych, o brudnobiałym lub szarym ubarwieniu, co sprawia, że w początkowym okresie zagnieżdżania są niedostrzegalne i mogą się rozmnażać bez przeszkód

- szkodliwość - roztocze to nie tylko szkodniki przynoszące duże straty ekonomiczne, ale stanowią również zagrożenia zdrowotne

- roztocze wykorzystują do rozwoju substancje białkowe, wydalając jako produkt katabolizmu guaninę, której obecność i zawilgocenie produktu sprzyja rozwojowi drobnoustrojów

- porażony produkt może być czynnikiem przenoszącym bakterie chorobotwórcze oraz grzyby powodujące pleśnienie produktu

- spożycie porażonej żywności przez roztocze może wywołać zmiany nieżytowe w przewodzie pokarmowym

- niebezpieczne jest również karmienie zwierząt porażoną paszą

c) owady (insekta)

- wśród szkodników zbóż, przetworów zbożowych i innych produktów żywnościowych dość szczególną pozycję zajmują owady

- z systematycznego punktu widzenia wyodrębnić należy:

~ podgromada: owady bezskrzydłe - Apterygota

~ rząd szczeciogonki - Thysanura

~ podgromada: owady skrzydlate - Pterygota

~ rząd cęgosze - Dermaptera

~ rząd chełmce - Blattodea- rodzina karaczanowate (Blattidea)

 karaczan prusak (Blattea germanica) - długość ciała 10-16mm, żywi się ziemniakami, burakami, marchwią, owocami, miodem, cukrem, chlebem, czekoladą i wielu innymi produktami (zboże, skóra czy mięso), prusaki zanieczyszczają żywność odchodami i resztkami pancerzyków, przenoszę wiele drobnoustrojów chorobotwórczych: bakterii (np. prątki gruźlicy, gronkowce złociste, pałeczki czerwonki) wirusy (np. polio, wirus zapalenia wątroby typu A), grzybów pleśniowych i pierwotniaków, mogą też wywoływać alergie

 zwalczanie: polega na zachowaniu czystości magazynów, usuwaniu wszelkich odpadów żywnościowych, szczelnym zamykaniu przechowywanych produktów, a także pozbawieniu owadów dostępu do wody

 inni przedstawiciele to: karaluch, karaczan amerykański

~ rząd gryzki (psotniki) - Cipeognatha

~ rząd chrząszcze - Coleoptera

 do chrząszczy należy olbrzymia większość szkodników artykułów żywnościowych i przemysłowych, szkodnikami są zarówno postacie dorosłe jak i larwy, przechodzą one wszystkie stadia rozwojowe właściwe owadom (jajo, larwa, poczwarka, postać dorosła)

 stopień szkodliwości chrząszczy i żarłoczność ich larw jest różna i zależy przede wszystkim od gatunku jego podatność i trybu życia

 rząd chrząszczy liczy kilkaset tys. gatunków, lecz tylko niewielka ich ilość przystosowała się do życia w spichlerzach i magazynach żywnościowych, wyrządzając poważne szkody

~ rząd muchówki - Diptera

 larwy gatunków należą do rzędu muchówek przystosowały się głownie do żerowania na artykułach żywnościowych pochodzenia zwierzęcego, w produktach roślinnych atakują głównie gnijące owoce i warzywa o wysokiej zawartości wilgoci

 z sanitarno-epidemiologicznego punktu widzenia, szkodniki te uważa się za najgroźniejsze z owadów, bowiem mogą one przenosić drobnoustroje chorobotwórcze, jak pałeczki duru brzusznego i paradurów, pałeczki czerwonki, przecinkowce cholery, prątki gruźlicy i inne

 ponadto zanieczyszczają one żywność drobnoustrojami gnilnymi i zarodnikami pleśni toksynotwórczych

 cykl rozwoju licznych muchówek związany jest z mięsem, do którego chętnie składają jaja, a z nich wylęgają się bardzo żarłoczne larwy

~ rząd łuskoskrzydłe (motyle) - Lepidoptera

 motyle odznaczają się tym, że dorosłe osobniki mają narządy gębowe typu ssącego oraz par błoniastych skrzydeł pokrytych łuskami o różnym, w zależności od gatunku zabarwieniu

 motyle nie żerują na magazynowanych produktach, lecz żyją kosztem zapasów tłuszczowych magazynowanych w stadium larwalnym

 zasadnicze szkody wyrządzają gąsienice, które żywią się różnymi artykułami, nie tylko żywnościowymi

 motyle nie tylko niszczą, ale także zanieczyszczają produkty ekskrementami, wylinkami, kokonami i martwymi osobnikami

 większość gąsienic wydziela z gruczołów przędnych szybko tężejąc ciecz, z której przędą kokon dla powstającej poczwarki oraz zlepiają produkty przez siebie uszkodzone

~ rząd błonkoskrzydłe - Hymenoptera

d) kręgowce (Vertebrata)

- wśród kręgowców z gromady ssaków (Mammalia) spotykamy kilka gatunków uznawanych za szkodniki a zaliczanych do rządu: gryzonie (Rodentia) - głównie myszy i szczury

- gryzonie niszczą ziarno, produkty zbożowe i rolno - spożywcze, artykuły przemysłowe i liczne surowce, odznaczają się także dużą płodnością i żarłocznością

- w sprzyjających warunkach mogą występować masowo i powodować najróżniejsze szkody pośrednie, przegryzają materiały budowlane i opakowania, wygryzają dziury w podłogach i ścianach i inne

- szkodliwość gryzoni polega nie tylko na zjadaniu różnych rzeczy, nie tylko żywnościowych produktów, lecz także na ich zanieczyszczaniu i przenoszeniu chorób zakaźnych oraz inwazyjnych: dżumę, żółtaczkę, tularemię, cholerę, pryszczycę, paratyfus, tyfus brzuszny, dyzenterie, gruźlicę, parch zwierząt, wściekliznę, pomór świń, włośnicę i inne

• ZANIECZYSZCZENIA CHEMICZNE

1) Metale ciężkie

* zaliczane są do tych zanieczyszczeń żywności, które stanowią szczególne zagrożenie dla zdrowia człowieka, są one tym bardziej groźne, że skutki ich działania nie są natychmiastowe, ujawniają się po wielu latach, pokoleniach i nie są w pełni poznane

* zanieczyszczenie żywności pierwiastkami ciężkimi jest trudne do uniknięcia, można jedynie dążyć do tego, aby ich stężenia były jak najniższe

* źródłem zanieczyszczenia metalami ciężkimi jest skażenie powietrza, wody, gleby, pyły, gazy przemysłowe, ścieki, odpady a także są nimi procesy spalania węgla

* do żywności metale mogą się przedostać z opakowań, aparatury przemysłowej oraz z różnych substancji, dodawanych do żywności, są również składnikami pestycydów, zanieczyszczają nawozy, barwniki

* zawartość metali ciężkich w środowisku jest dość zróżnicowana, a działanie zależy od dawki pobranej, rodzaju pierwiastka, postaci chemicznej, w jakiej występują oraz nawet od stanu skupienia, w jakim występują

a) ołów

- bezpośrednim źródłem zanieczyszczenia żywności (zwłaszcza roślin) jest zanieczyszczenie gleb przez przemysł i motoryzację (czteroetylek ołowiu w benzynach) a także ołowiane urządzenia w przetwórstwie żywności

- u podstaw toksycznego działania ołowiu leżą zaburzenia syntezy cząsteczki hemu, ołów łączy się z grupami - SH enzymów i hamuje ich działanie

- ołów ulega kumulacji w kościach, z których w niekorzystnych warunkach może się uwolnić i wywołać wewnętrzne zatrucia.

- objawy zatrucia:

~ przewlekłego - może prowadzić do zaburzeń mózgowych (encefalopatii), które początkowo objawiają się bezsennością, osłabieniem pamięci, w okresie późniejszym pojawiają się stany majaczeniowe i śpiączka

~ ostrego - bóle brzucha, wymioty, zaparcia, białkomocz, bezmocz, napady kolki

b) kadm

- podobnie jak w przypadku ołowiu, także kadm może być pobierany przez rośliny z zanieczyszczonych gleb, szczególnie kwaśnych

- duża emisja tego pierwiastka występuje w przypadku zakładów produkujących akumulatory zasadowe, hut cynku, miedzi i ołowiu

- do żywności może dostać się również z kadmowych wanienek do lodu, półek w lodówkach

- poważnym źródłem kadmu jest również palenie tytoniu

- objawy zatrucia:

~ ostrego - nudności, wymioty, bóle brzucha

~ przewlekłego - narażenie powoduje kumulację kadmu w nerkach, co prawdopodobnie prowadzi do powstawania osteomalacji (choroba itai-itai) ze względu na utrudnioną syntezę czynnej formy witaminy D3 w nerkach

c) rtęć

- związki nieorganiczne rtęci są trudniej wchłaniane z przewodu pokarmowego - a najwięcej zatruć powodowało konserwowanie ziarna siewnego octanem fenylortęciowym

- obecnie głównym źródłem rtęci w żywności są organizmy wodne (ryby, skorupiaki) kumulujące rtęć w postaci bardzo dobrze wchłanianych związków metylortęciowych

- objawy zatrucia

~ ostrego - obserwuje się ślinotok, obrzęk i krwawienie dziąseł, owrzodzenia warg i policzków, nudności, wymioty, krwawą biegunkę, wrzody żołądka i dwunastnicy, mocznicę

~ przewlekłego - owrzodzenia jamy ustnej, nadmierną pobudliwość, drażliwość, niezborność ruchów (erotyzm rtęciowy). Rtęć łatwo przenika do płodu powodując działanie teratogenne- choroba Mina mata

2) Pestycydy

* środki szkodnikobójcze stosowane w celu zwalczania chorób i szkodników roślin, pasożytów zewnętrznych ludzi i zwierząt, gryzoni, owadów oraz ochrony produktów żywnościowych, technicznych i przemysłowych np. tekstylia, drewno, skóra, papier i itp.

* pestycydy dzielimy na:

- zoocydy: insektycydy (owadobójcze), rodentycydy (gryzoniobójcze), owicydy (zabijające jaja roztoczy i owadów), muskocydy (przeciw mięczakom), limacydy (ślimakobójcze), akarocyty (roztoczobójcze), nematocydy (nicieniobójcze), larwicydy (przeciw larwom owadów), aficydy (mszycobójcze), chemosterylanty ( środki wywołujące niepłodność owadów)

- bakteriocydy ( środki do zwalczania chorób bakteryjnych roślin), atraktanty ( środki wabiące), repelenty ( odstraszające szkodniki), fumiganty ( środki do gazowania), fungicydy ( grzybobójcze)

- herbicydy (chwastobójcze): defolianty (usuwanie liści), desykanty (suszenie liści), defloranty ( niszczące kwiaty).

* w praktyce najszersze zastosowanie mają syntetyczne substancje organiczne, w mniejszym stopniu metaloorganiczne i nieorganiczne (np. związki miedzi)

* pestycydy są substancjami toksycznymi dla człowieka i zwierząt o bardzo różnej sile działania, powodują zatrucia ostre i przewlekłe

* do organizmu mogą przedostać się przez:

- przewód pokarmowy (w skutek nie przestrzegania zaleceń sanitarnych i okresów karencji)

- układ oddechowy (pod postacią mgły lub pyłu w powietrzu)

- skórę (brak osłon i ochron w trakcie pracy)

* najważniejszą grupę pestycydów (środków ochrony roślin) stanowią związki organiczne, w obrębie której zastosowanie znalazły przede

wszystkim:

~ pestycydy chloroorganiczne - tzn. chloropochodne węglowodorów (węglowodory chlorowane) np. DDT, heksachlorocykloheksan (HCH), oktalne (HHDN), oktalox (HOED). Z

- związki o dużej trwałości, rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych (alkohol, benzen, toluen i itp.).

- węglowodory chlorowane - wywołują najczęściej zatrucia przewlekłe z objawami ze strony układu nerwowego, oddechowego oraz uszkodzenia wątroby i nerek

- nie ma odtrutki swoistej przeciwko węglowodorom chlorowanym, leczenie jest tylko objawowe (nie wolno podawać jako odtrutki mleka, oleju rycynowego, alkoholu - są to środki zwiększające resorpcję)

- pestycydy chloroorganiczne w Polsce są wycofywane z użycia od lat 70-tych

~ pestycydy fosforoorganiczne - tzn. estry kwasów fosforowych np. Dichlorfos (DDVP), Chlorotion, Folition - charakteryzują się połączeniami estrowymi, które łatwo ulegają rozkładowi, skutek tego okresy karencji są krótkie

- substancje te łatwo się wchłaniają z przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i przez skórę a następnie ulegają szybkim przemianom metabolicznym i szybko wydalane

- związki fosforoorganiczne - ich działanie polega na zdolności wiązania w tkankach i krwi enzymu rozkładającego acetylocholinę - esterazy cholinowej

- blokada tego enzymu prowadzi do endogennego zatrucia, skutkiem czego jest pobudzenie układu przywspółczulnego ( pocenie się, łzawienie, bóle głowy, kurcze jelit bradykardia, tachykardia, zmniejszenie ciśnienia krwi)

- leczenie zatrucia tymi związkami polega na podawaniu atropiny - antagonisty acetylocholiny, oraz PAM- metylojodynu (?) przydano- aldoksyny, który jest swoistą odtrutką aktywującą esterazę cholinową oraz inne pochodne aksymów

3) Azotany, azotyny, nitrozoaminy

4) Wielopierścieniowe WWA - do żywności dostają się z zanieczyszczonego środowiska (motoryzacja, przemysł), a także w procesie wędzenia, gdyż powstają w procesach spalania

- najlepiej poznany związkiem z tej grupy jest 3,4-benzopiren

- posiadają silne właściwości rakotwórcze, stanowią główny czynnik rakotwórczy dymu tytoniowego.

5) Chlorowane difenyle i trifenyle (PCB i PCT)

6) Radionuklidy

7) Środki lecznicze weterynaryjne

* antybiotyki - nadmierne stosowanie antybiotyków w lecznictwie weterynaryjnym i w profilaktyce, oraz jako stymulatorów wzrostu w żywieniu zwierząt powoduje możliwość występowania tych związków w mięsie i narządach oraz w mleku i jajach

* przyczyną jest niewłaściwie podawanie antybiotyków oraz nieprzestrzeganie okresów karencji

* wykorzystywane są w przetwórstwie spożywczym jako środki konserwujące (przeciw bakteriom fermentującym i gnilnym) oraz do celów przemysłowych stanowią poważny problem zdrowotny ze względy na ich właściwości toksyczne i produkty ich rozpadu, a przede wszystkim na następstwa wywołania oporności bakterii (oporność krzyżowa i zakaźna)

* antybiotyki dodawane do żywności, bądź wykorzystywane w hodowli i leczeniu zwierząt:

- aminoglikozydy (streptomycyna, neomycyna, kanamycyna i inne)

- makrolity (erytromycyna, oleandromycyna, spiromycyna)

- penicyliny (penicylina benzylowa)

- polieny (nystatyna, pimarycyna)

- polipeptydy(nizyna, bacytracyna)

- tetracykliny ( tetracyklina, oksytracyklina, chlorotetracyklina)

8) Środki czystości

* detergenty - w kontakcie ze skórą wysuszają ją posiadają także właściwości drażniące

- wnikając drogą doustną uszkadzają błony komórkowe nabłonka jelitowego i umożliwiają przez to wchłanianie związków, które nie są wchłaniane w warunkach normalnych, niektóre detergenty mogą powodować w wątrobie zmiany zawartości fosfolipidów i obniżać zdolność detoksykacyjną wątroby

9) Enzymy - katalizują procesy związane z budową i rozkładem materii żywej, zarówno w świecie roślinnym i zwierzęcym, również mogą być czynne w artykułach żywnościowych, nadając im niekiedy specjalną wartość a czasem przyśpieszając proces psucia - z tych względów wymagają kontroli od strony bezpieczeństwa zdrowotnego

* enzymy wykorzystywane do celów żywnościowych:

- amylaza (E-1100) - dodatek poprawiający właściwości mąki

- proteazy (E-1101) - dodawane do mąki wzmacniacze zapachu, stabilizatory, zmiękczacze

- oksydaza glukozy ( E- 1102) - przeciwutleniacz

- inwertaza ( E-1103) - stabilizator

- lipaza ( E 1104 ) - środek wzmacniający zapach

- lizozym (E-1105)- środek konserwujący

• PRAWO

1) Ustawodawstwo żywnościowe w Polsce:

* w celu zapewnienia ludności żywności na odpowiednim poziomie zdrowotnym - władze państwowe wydają specjalne przepisy (ustawy i rozporządzenia), regulujące zasady produkcji, przetwórstwa i obrotu żywnością oraz jej warunki zdrowotne

* najczęściej są to tzw. „ustawy żywnościowe” mające na celu głównie ochronę zdrowia konsumentów, ale zwykle również ochronę ich interesów ekonomicznych

* pierwszą polską „ustawą żywnościową” było rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej „ O dozorze nad artykułami żywności i przedmiotami użytku” z 22.03.1928r. którego niektóre przepisy zachowały aktualność do dnia dzisiejszego

* obecnie obowiązującymi aktami prawnymi w tym zakresie są: „ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia” z dnia 11.05.2001r, oraz ustawa z dnia 24.07.2002r. o zmianie ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz niektórych innych ustaw

2) Nadzór sanitarno- epidemiologiczny nad przedmiotami użytku

* przedmioty użytku - jest to wyrób przeznaczony do stykania się z produktem spożywczym bądź z człowiekiem, powinny być sporządzone z takich materiałów, których użycie w sposób zgodny z przeznaczeniem nie spowoduje ujemnych skutków dla zdrowia

- ze względu na potencjalne zagrożenie zdrowia wynika potrzeba nadzoru sanitarnego nad produkcją przedmiotów użytku ich wprowadzeniem do obrotu a także nad właściwym ich stosowaniem

* pojęcie przedmiot użytku jest niezwykle szerokie obejmować, nim można następujące wyroby:

- przedmiotu służące do przechowywania żywności, przygotowywania jej do spożycia, zastawy stołowe (w tym również sztućce, obrusy, serwety, ceraty, papier śniadaniowy) Przedmioty te wykonane mogą być z tworzyw tradycyjnych (szkło, porcelana, porcelit, fajans, drewnom, papier, stopy metali) bądź z nowoczesnych (tworzywa sztuczne)

- bielizna, odzież, pościel ( z włókien naturalnych i sztucznych) oraz barwniki i inne środki pomocnicze przeznaczone dla włókiennictwa i wyrobów ze skóry.

- wyroby z tworzyw sztucznych ( również z gumy) przeznaczone do kontaktu ze skórą ludzką bądź błoną śluzową. W tej grupie można wymienić: smoczki, ceratki dla niemowląt i chorych, potniki, ustniki, obuwie, płaszcze, fartuchy robocze, wyroby galanteryjne, miednice, wanienki dla niemowląt itp.

- środki do utrzymania czystości, a więc mydła, środki do kąpieli, czyszczenia, szorowania, dezodoracji pomieszczeń, stosowania na skórę, pasty do podłóg i obuwia, świece, nafta, środki do wywabiania plam, do odmrażania szyb itp.

- środki kosmetyczne i służące do charakteryzacji

- przybory toaletowe

- zabawki dla dzieci

- wykładziny stołów, podłóg, mebli, ścian, poręczy, tapety

- wyroby lakiernicze- lakiery, emalie, kity, politektury, szpachlówki, rozcieńczalniki, kleje

- barwniki i pigmenty służące do barwienia przedmiotów użytku

- niektóre materiały do pisania i malowania

* przedmioty użytku - mogą być produkowane tylko z użyciem materiałów i środków nieszkodliwych dla zdrowia, przy zastosowaniu akceptowanych dla danego środka technologii, w odpowiednich warunkach sanitarnych z atestem PZH

* nadzór kontrolny na wytwarzaniem niektórych przedmiotów użytku:

- farby do włosów głowy, brwi i rzęs - obowiązkowa rejestracja w Ministerstwie Zdrowia

- pozostałe środki kosmetyczne - obowiązek rejestracji PCH (Uwaga - obowiązkowi temu nie podlegają wyroby perfumeryjne)

- środki przeznaczone do utrzymania czystości - obowiązek rejestracji PZH

- przedmioty użytku - sprowadzone z importu powinny odpowiadać wymaganiom jakości zdrowotnej ustalonym w ustawie i odpowiednich rozporządzeniach oraz w Polskich Normach lub normach branżowych, chyba że w tej sprawie nadrzędne są inne akty prawne np. UE

* podstawowe materiały do wytwarzania przedmiotów użytku:

a) papier

- jako opakowanie może być źródłem zanieczyszczeń żywności, jeżeli został wyprodukowany z niewłaściwych surowców lub z dodatkiem substancji szkodliwych dla zdrowia, np., di- i trifenyli

- w ocenie higienicznej papieru przeznaczonego do stykania się z żywnością stosowane są wymagania zdrowotne zawarte w normie branżowej na papier śniadaniowy, norma ta ogranicza zawartość ołowiu, kadmu, cynku, żelaza i miedzi oraz środków konserwujących - fenolu i formaldehydu

- na ogół opakowania papierowe ze względu na charakter przechowywanych w nich produktów, zwykle suchych nie stwarzają zagrożeń związanych z migracją szkodliwych składników do żywności

- farby używane do druku na opakowaniu powinny by nietoksyczne, trwale związane z podłożem i nie mogą przenika do produktu

- papier zwykły nie stanowi dobrej bariery dla pary wodnej, dlatego szersze zastosowanie znalazł papier powlekany, parafinowany bądź laminowany tworzywem sztucznym lub folią aluminiową

b) szkło

- jako opakowanie nie budzi zastrzeżeń zdrowotnych, wadą jednak tych opakowań jest mała wytrzymałość termiczna i mechaniczna oraz przepuszczalność dla światła.

c) wyroby ceramiczne

- topiki do polewy naczyń glinianych i kamionkowych, zwłaszcza zdobione, mogą stanowić źródło migracji ołowiu i kadmu z zastosowanych farb

- odpowiednie normy branżowe - naczynia szklane i ceramiczne kontaktujące się z żywnością - oznaczanie uwolnionego ołowiu i kadmu

d) wyroby metalowe

- przeznaczone do kontaktu z żywnością powinny być wykonane z odpowiednich gatunków stali nierdzewnych, aluminium, stopów Al., blachy ocynowanej, wymienionych w normach przedmiotowych

~ naczynia stołowe, emaliowane - źródło zanieczyszczeń żywności, a głównie antymonem (Sb), a mniejszym stopniu ołowiem, kadmem, arsenem i chromem, antymon jest zmiękczaczem do emalii, ma właściwości alergenne i podrażniające przewód pokarmowy, normy limitują dopuszczalną migrację tych metali do żywności

~ stal węglowa - stosowana do produkcji wyrobów metalowych przeznaczonych do kontaktu z suchymi środkami spożywczymi, powinna być pokryta powłoką ochronną zabezpieczającą przed korozją

~ aluminium - glin (Al.) ze względu na potencjalne działanie toksyczne na układ nerwowy i oddechowy (zapalenie płuc oraz zwłóknienie tkanki płucnej) rozważa się celowość powszechnego stosowania naczyń aluminiowych do gotowania potraw np. nie zaleca się przygotowywać i przechowywać potraw kwaśnych ze względu na wysokie migracje Al. do produktów o niskim pH

~ wyroby metalowe z ochronnymi powłokami galwanicznymi - np. niklowymi, kadmowymi, niklowo-chromowymi i miedzowo-nikolowo-chromowymi:

Cd - np. naczynia stołowe dekorowane: kadm może powodować przerostu wątroby, śledziony, serca, stwardnienie naczyń krwionośnych, odwapnienie kości, działa embriotoksycznie.

Ni - np. grzałki elektryczne: nikiel w rzadkich zatruciach może wywołać bóle i zawroty głowy, wymioty, podrażnienia skóry i błon śluzowych dróg oddechowych, owrzodzenia.

~ cynowane opakowania metalowe - z których na skutek korozji następuje migracja cyny lub ołowiu z wadliwego spoiwa cynowo-ołowiowego

Sn - puszki metalowe zawierające produkty o niskim pH (soki owocowe, koncentraty pomidorowe), kotły pobielane cyną z domieszką ołowiu, objawy zatrucia: wymioty, biegunka, bóle głowy, podrażnienie skóry uszkodzenie wątroby.

Pb - wadliwe połączenia puszek spoiwem cynowo-ołowiowym ( farby, lakiery, kotły). Kumuluje się w kośćcu, paznokciach, włosach, potęguje działania toksyczne uszkadzając układ krwiotwórczy ( inhibicja syntezy hemoglobiny)

Zn- (naczynia ocynkowane wiadra na wodę, stoły masarskie, pokryte blachą ocynkowaną). Cynk może wywołać zaburzenia trawienia, krążenia, psychiczne, uszkodzenia nerek i płuc.

Cr- (np. części aparatury, lakiery i emalie, naczynia stołowe) pierwiastek toksyczny, powoduje zaburzenia przewodu pokarmowego, zmiany skórne, uszkodzenia nerek, działanie teratogenne, mutagenne itp., uszkodzenia układu oddechowego.

~ tworzywa sztuczne - - - są to związki wielkocząsteczkowe, otrzymywane metodą polimeryzacji lub polikondensacji małocząsteczkowych substancji wyjściowej - monomerów, charakteryzujących się trwałą budową i odpornością chemiczną - właściwości te pozwalają na zaoszczędzanie metali a ich lekkość predestynuje je do zastosowania, jako opakowań łatwych w transporcie

- zagrożenia zdrowotne - wiąże się z obecnością niedostatecznie związanych z nim składników drobnocząsteczkowych, które mogą przenikać do żywności.

- monomery oraz liczne substancje pomocnicze - stosowane w produkcji i przetwórstwie tworzyw sztucznych, mogą powodować zmiany cech organoleptycznych żywności bądź też ujemny skutek dla zdrowia

- do produkcji wyrobów z tworzyw sztucznych wolno stosować wyłącznie substancje znajdujące się na listach pozytywnych zawartych w wytycznych

ZAPOBIEGAWCZY NADZÓR SANITARNY

* zadania Oddziałów Zapobiegawczego Nadzoru Sanitarnego

- opiniowanie pod względem sanitarnym planów zagospodarowania przestrzennego, wyboru miejsca pod budowę oraz projektów budowy

- kontrola przestrzegania wymagań sanitarnych, higienicznych i zdrowotnych w stadium opiniowania dokumentacji lokalizacyjnej i projektowo-technicznej oraz opracowywanie odnośnych projektów postanowień w przedmiocie opinii sanitarnej

- kontrola pod kątem zgodności z wymogami zdrowotnymi stosowanych procesów materiałów i procesów technologicznych w różnego rodzaju obiektach będących w stadium ich realizacji

- uczestnictwo w dopuszczaniu do eksploatacji nowouruchomionych obiektów czy też urządzeń, dotyczy to też obiektów i urządzeń modernizowanych czy przebudowywanych

- uczestniczenie w postępowaniu w sprawie oddziaływania na środowisko inwestycji mogących znacząco pogorszyć stan środowiska

- przygotowywanie projektów sprzeciwu w kwestii oddawania do eksploatacji obiektów nie spełniających wymogów sanitarno-technicznych

- prowadzenie dokumentacji inwestycyjnego nadzoru zapobiegawczego, opracowywanie sprawozdawczości, wykonywania zaleceń pokontrolnych jednostek nadrzędnych

- udzielanie informacji osobom postronnym z zakresu działania zapobiegawczego nadzoru sanitarnego

- współpraca z organami administracji państwowej i lokalnej oraz z innymi organami inspekcji

* budynki istotne ze względów sanitarno-epidemiologicznych

- zakłady żywienia zbiorowego

- zakłady zajmujące się produkcją żywności

- hurtownie farmaceutyczne, apteki ogólnodostępne, punkty apteczne

- zakłady opieki zdrowotnej

- gabinety kosmetyczne, odnowy biologicznej

- gabinety fryzjerskie

- salony tatuażu

- placówki oświatowe

- cmentarze komunalne i wyznaniowe

* Państwowy IS

- zgłoszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego

- zgłoszenia sprzeciwu przeciwko dopuszczeniu do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie lub innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi

- zgłoszenie sprzeciwu wstrzymuje dalsze działania do czasu wydania decyzji przez Państwowego IS wyższego stopnia

- Państwowi IS są uprawnieni do zabezpieczenia pomieszczeń, środków transportu, maszyn i innych urządzeń mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi

* wymagania ogólnobudowlane

- wybudowanie budynku użyteczności publicznej, z uwzględnieniem wymagań higieny, prawidłowo zlokalizowanego, we właściwie urządzonych pomieszczeniach, przestrzeganie czystości i porządku przez personel pracujący w nim daje najlepsze zabezpieczenia przed występowaniem i rozwojem zatruć pokarmowych, zakażeń wewnątrzustrojowych, ch. zakaźnych i ch. zawodowych

- Ustawa Prawo budowlane

- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakie powinien spełniać budynek

- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

* obiekt budowlany należy tak projektować i budować, aby zapewnić i spełnić podstawowe wymagania

- bezpieczeństwo konstrukcji

- bezpieczeństwo pożarowe

- bezpieczeństwo użytkowania

-

- odpowiednie warunki higieniczne i zdrowotne oraz ochrony środowiska

- dostępność dla niepełnosprawnych

- oszczędność energii i odpowiednia izolacyjność cieplna przegród

* budynek musi być zaopatrzony w

- wodę (do spożycia przez ludzi i do celów przeciwpożarowych)

- energię elektryczną

- paliwo ogrzewania lub inny system dający ciepło

- system usuwania ścieków, wody opadowej i odpadów

* budynek powinien być zaprojektowany i wykonany z takich materiałów i wyrobów w taki sposób, aby nie stanowił zagrożenia dla higieny i zdrowia użytkowników i sąsiadów, w szczególności w wyniku

- wydzielania się gazów toksycznych

- obecności szkodliwych pyłów lub gazów w powietrzu

- niebezpiecznego promieniowania

- zanieczyszczenia lub zatrucia wody

- nieprawidłowego usuwania dymu i spalin oraz nieczystości i odpadów w postaci stałej lub ciekłej

- występowanie wilgoci w elementach budowlanych lub na ich powierzchniach

- ograniczenia nasłonecznienia i oświetlenia naturalnego

- przedostawania się gryzoni do wnętrza

* strefa ochronna

- ma na celu zabezpieczenie ludności danego rejonu przed ujemnym dla zdrowia działaniem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego powodowanych przez zakład przemysłowy

- zakłady wydzielające substancje zanieczyszczające powietrze podzielono na 5 klas w zależności od rodzaju produkcji (I - zakłady najbardziej uciążliwe, V - najmniej uciążliwe)

~ II - topialnie tłuszczów z ryb i rzeźnie

~ IV i V - większość zakładów spożywczych

* zakończenie budowy

- inwestor, w stosunku do którego nałożono obowiązek uzyskania pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego, jest obowiązany zawiadomić stosowne organy o zakończeniu budowy (Państwową Inspekcję Sanitarną, Oddziały Państwowej Inspekcji Pracy, Państwową Straż Pożarną)

- organy zajmują stanowisko w sprawie zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym

- nie zajęcie stanowiska przez wymienione organy, w terminie 14 dni od dni otrzymania zawiadomienia, traktuje się jako potwierdzenie zgodności

* podanie o odbiór sanitarno-higieniczny

- projekt budowlany i technologiczny zaopiniowany pod względem sanitarno-higienicznym, projekt budowlany powinien być uzgodniony przez Państwowego IS lub przez rzeczoznawcę ds. sanitarno-epidemiologicznych, wykaz rzeczoznawców dostępny jest w siedzibie Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej

- decyzja o pozwoleniu na budowę lub zmianie sposobu użytkowania lub przyjęcie zgłoszenia robót

- aktualny wynik badania wody

- oświadczenie kierownika budowy o zakończeniu budowy lub wpis kierownika budowy w dzienniku budowy o zgodności obiektu z projektem budowlanym

- pomiary skuteczności wentylacji mechanicznej, zaświadczenie kominiarskie o drożności przewodów kominowych

- NIP i REGON

* podczas odbioru należy przedłożyć do wglądu

- książeczki zdrowia pracowników

- atesty, aprobaty techniczne materiałów wykończeniowych oraz maszyn i urządzeń

* lokalizacja pomieszczeń pracy

- pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej poziomu otaczającego terenu, chyba że wymaga tego rodzaj produkcji (chłodnie, rozlewnie win itp.)

~ wyjątek: garaże, kotłownie, warsztaty podręczne, pomieszczenia handlowe, usługowe i gastronomiczne w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz obiektach zabytkowych

* ochrona czystości powietrza

- budynek przeznaczony na pobyt ludzi i urządzenia z nim związane powinny być zaprojektowane i wykonane tak, aby w pomieszczeniach zawartość w powietrzu stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez grunt, materiały i stałe wyposażenie oraz powstających w trakcie użytkowania zgodnego z przeznaczeniem pomieszczeń, nie przekraczała wartości dopuszczalnych, określonych w przepisach sanitarnych oraz bezpieczeństwa i higieny pracy

- jeżeli w powietrzu wywiewanym z pomieszczenia występują niedopuszczalne stężenia substancji szkodliwych, należy zastosować urządzenia unieszkodliwiające je przed wyemitowaniem do atmosfery

- w pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi, w którym jest wymagane zachowanie szczególnej czystości, stosowanie grzejników z rur ożebrowanych jest zabronione

- w pomieszczeniach, w których mogą znajdować się mieszaniny wybuchowe palnych par, pyłów lub gazów z powietrzem, powierzchnie podłóg powinny być wykonane z materiału nie powodującego iskrzenia mechanicznego lub wyładowań elektrostatycznych

- budynek przeznaczony na pobyt ludzi, dla inwentarza żywego, do produkcji i przechowywania artykułów spożywczych lub farmaceutycznych nie może być wykonany z materiałów emitujących związki (gazy, pary, pyły) szkodliwe dla zdrowia lub zapachowe w stopniu przekraczającym ich dopuszczalne stężenia

- ściany i sufity pomieszczeń pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia lub pyły niebezpieczne pod względem wybuchowym, powinny mieć pokrycie ochronne, zabezpieczające przed adsorpcją i gromadzeniem się pyły oraz powinny być przystosowane do łatwego oczyszczenia lub zmywania

- jeżeli związki emitowane przez materiały w niedopuszczalnym stężeniu jedynie przez ograniczony czas, dopuszcza się ich stosowanie pod warunkiem, że użytkowanie budynku lub pomieszczeń, w których materiały te zostały zastosowane, nastąpi dopiero po upływie terminu karencji, a w przypadku materiałów emitujących zanieczyszczenia pylaste lub włókniste - po stwierdzeniu przez właściwego państwowego IS osiągnięcia stanu zanieczyszczenia powietrza, zgodnego z przepisami w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia

* dopuszczalne stężenia (A - stały pobyt ludzi, magazynowana i produkowanie żywności, B - inne)

- benzen - A10 i B20

- fenol - A20 i B50

- ksylen - A100 i B150

- ozon - A100 i B150

* zakres ograniczeń

- azbest - niedopuszczalny dodatek azbestu w materiałach budowlanych

- benzen - dopuszczalna zawartość w mat. budowlanych do 0,1% ich masy

* wentylacja i klimatyzacja

- wentylację mechaniczną lub grawitacyjną należy zapewnić w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi, w pomieszczeniach bez otwartych okien, w także w innych pomieszczeniach, w których ze względów zdrowotnych, technologicznych lub bezpieczeństwa konieczne jest zapewnienie wymiany powietrza

- klimatyzację należy stosować w pomieszczeniach, w których ze względów użytkowych, higienicznych, zdrowotnych lub technologicznych konieczne jest utrzymywanie odpowiednich parametrów powietrza wewnętrznego

- w pomieszczeniach zagrożonych wydzielaniem się lub przenikaniem na zewnątrz substancji szkodliwej dla zdrowia lub substancji palnej, w ilościach mogących stworzyć zagrożenie wybuchem, należy stosować dodatkową, awaryjną wentylację wywiewną, uruchamianą od wewnątrz i z zewnątrz pomieszczenia oraz zapewniającą wymianę powietrza dostosowaną do jego przeznaczenia, zgodnie z przepisami BHP

- w pomieszczeniu, w którym proces technologiczny stanowi źródło substancji szkodliwych o niedopuszczalnym stężeniu lub uciążliwym zapachu, należy stosować odciągi podłączone do wentylacji ogólnej- w instalacjach wentylacji i klimatyzacji nie może łączyć ze sobą przewodów z pomieszczeń o różnych wymaganiach użytkowych i sanitarno-zdrowotnych

- w pomieszczeniach, które należy chronić przed wpływem zanieczyszczeń z pomieszczeń sąsiadujących i z otoczenia zewnętrznego, należy stosować wentylację mechaniczną nadciśnieniową

- recyrkulację powietrza można stosować, gdy przeznaczenie wentylowanych pomieszczeń nie wiąże się z występowaniem bakterii chorobotwórczych, z emisją substancji szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych zapachów

* powietrze wywiewane

- powietrze wywiewane z budynków lub pomieszczeń, zanieczyszczone w stopniu przekraczającym wymagania, powinno być oczyszczone przed wprowadzeniem do atmosfery

- wyrzutnie powietrza w instalacjach wentylacji i klimatyzacji, powinny być zabezpieczone przez opadami atmosferycznymi i działaniem wiatru oraz być zlokalizowane w miejscach umożliwiających odprowadzenie wywiewanego powietrza bez powodowania zagrożeń zdrowotnych użytkowników budynków i ludzi w jego otoczeniu oraz wywierania szkodliwego wpływu na budynek

- przewody instalacji klimatyzacji, przewody stosowane do recyrkulacji powietrza i prowadzące powietrze zewnętrzne powinny mieć izolację cieplną i przeciwwilgociową, a połączenia wentylatorów z przewodami wentylacyjnymi powinny być wykonane za pomocą elastycznych elementów

* ochrona przed promieniowaniem jonizującym i polami elektromagnetycznymi

- współczynnik ograniczający stężenie radu-226 w materiałach budowlanych nie powinien przekraczać 185 Bq/kg

- dla pracowników dawka graniczna, wyrażona jako dawka skuteczna wynosi 20 mSv w ciągu roku kalendarzowego, dawka może być w danym roku kalendarzowym przekroczona do wartości 50 mSv, pod warunkiem, że w ciągu kolejnych 5 lat jej wartość nie przekroczy 100mSv

- budynek z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi nie może być wzniesiony na obszarach stref, w których występuje przekroczenie dopuszczalnego poziomu oddziaływania pola elektromagnetycznego

* ochrona przed zawilgoceniem i korozją biologiczną

- budynek powinien być zaprojektowany w taki sposób, aby opady atmosferyczne, woda w gruncie i na jego powierzchni, woda użytkowa w budynku oraz para wodna w powietrzu w tym budynku nie powodowały zagrożenia dla zdrowia i higieny użytkowania

- budynek podstawiony na gruncie, na którym poziom wód gruntowych może powodować przenikanie wody do pomieszczeń, należy zabezpieczyć za pomocą drenażu zewnętrznego lub w inny sposób przez infiltracją wody do wnętrza oraz zawilgoceniem

- ściany piwnic budynku oraz stykające się z gruntem elementy budynku wykonane z materiałów podciągających wodę kapilarnie, powinny być zabezpieczone odpowiedni izolacją przeciwwilgociową

* dachy, tarasy, balkony

- dachy i tarasy powinny mieć spadki umożliwiające odpływ wód opadowych z topniejącego śniegu do rynien i wewnętrznych lub zewnętrznych rur spustowych

- dachy budynkach o wysokości powyżej 15m nad poziomem terenu powinny mieć spadki umożliwiające odpływ wody do wewnętrznych rur spustowych

- w budynku wolno stojącym o wysokości do 4,5m i powierzchni dachu do 100m2 dopuszcza się niewykonanie rynien i rur spustowych, pod warunkiem ukształtowania okapów w sposób zabezpieczający przez zaciekaniem wody na ściany

- balkony i tarasy powinny mieć posadzki wykonane z materiałów nienasiąkliwych, mrozoodpornych i nie śliskich

- dachy w budynkach o wysokości powyżej 15m nad poziomem terenu powinny mieć spadki umożliwiające odpływ wody do wewnętrznych rur spustowych

* zagrzybienie i ochrona przez nimi

- w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi rozwiązania materiałowo - konstrukcyjne zewnętrznych przegród budynku,

warunki cieplno - wilgotnościowe, a także intensywność wymiany powietrza w pomieszczeniach powinny uniemożliwić powstanie

zagrzybienia

- do budowy zaleca się stosowanie materiałów, wyrobów i elementów budowlanych odpornych lub uodpornionych na zagrzybienie i inne formy biodegradacji, odpowiednio do zagrożenia korozją biologiczną

- przed rozpoczęciem przebudowy, rozbudowy lub zmiany przeznaczenia budynku, w przypadku stwierdzenia występowania zawilgocenia i oznak korozji biologicznej, należy wykonać ekspertyzę mykologiczną i na podstawie jej wyników - odpowiednie roboty zabezpieczające

* ochrona przed hałasem i drganiami

- budynek i urządzenia z nim związane powinny być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby poziom hałasu, na który będą narażeni użytkownicy lub ludzie znajdujący się w ich sąsiedztwie, nie stanowił zagrożenia dla ich zdrowia, a także umożliwiał im pracę, odpoczynek i sen w zadowalających warunkach

- pomieszczenia w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej należy chronić przed hałasem:
~ zewnętrznym przenikającym do pomieszczenia spoza budynku,
~ pochodzącym od instalacji i urządzeń stanowiących techniczne wyposażenie budynku,
~ powietrznym i uderzeniowym, wytwarzanym przez użytkowników innych mieszkań, lokali użytkowych lub pomieszczeń o różnych wymaganiach użytkowych

- budynek, w którym ze względu na prowadzoną w nim działalność lub sposób eksploatacji mogą powstawać uciążliwe dla otoczenia hałasy lub drgania, należy kształtować i zabezpieczać tak, aby poziom hałasów i drgań przenikających z pomieszczeń tego budynku nie przekraczał wartości dopuszczalnych

- budynki mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej należy sytuować w miejscach najmniej narażonych na występowanie hałasu i drgań, tzn. w odpowiednich odległościach od tych źródeł

- jeżeli hałasy i wibracje mimo to występują i poziomy ich przekraczają wartości dopuszczalne należy stosować skuteczne zabezpieczenia: elementy amortyzujące drgania oraz osłaniające przed hałasem

- należy też zastosować racjonalne rozmieszczenie pomieszczeń w budynku i zapewnienie wymaganej izolacyjności przegród zewnętrznych

* w budynkach przegrody zewnętrzne i wewnętrzne, a także elementy budowlane powinny mieć izolacyjność akustyczną nie mniejszą od określonej w Polskiej normie dotyczącej izolacyjności akustycznej przegród w budynkach oraz izolacyjności akustycznej elementów budowlanych:
- od dźwięków powietrznych dla: ścian zewnętrznych, stropodachów, ścian wewnętrznych, okien w przegrodach zewnętrznych, drzwi i okien wewnętrznych
- od dźwięków powietrznych i uderzeniowych dla stropów (bez względu na rodzaj zastosowanej nawierzchni podłogowej)
* pomieszczenia techniczne

- zabrania się sytuowania przy pomieszczeniach mieszkalnych pomieszczeń technicznych o szczególnej uciążliwości, takich jak szyby i maszynownie dźwigowe lub zsypy śmieciowe, wymaganie to nie dotyczy nadbudowy lub adaptacji strychu a cele mieszkaniowe

- ściany i stropy oraz inne elementy budowlane pomieszczeń technicznych powinny mieć konstrukcję uniemożliwiającą przenikanie z tych pomieszczeń hałasów i drgań do pomieszczeń wymagających ochrony

* pojemniki i kontenery na odpady stałe zlokalizowane na zewnątrz

- odległość miejsc na pojemniki i kontenery na odpady stałe powinna wynosić co najmniej 10m od okien i drzwi do budynków przeznaczonych na pobyt ludzi i co najmniej 3m od granicy z sąsiednią działką

- nie powinna wynosić więcej niż 80 m od najdalszego wejścia do obsługiwanego budynku mieszkalnego wielorodzinnego, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wymaganie to nie dotyczy budynków na terenach zamkniętych.

- zbiorniki na odpady powinny mieć nieprzepuszczalne ściany i dno, szczelne przekrycie z zamykanym otworem wsypowym oraz zamykanym otworem bocznym do usuwania odpadów, do zbiorników tych należy doprowadzić utwardzony dojazd

* urządzenia zsypowe - urządzenie zsypowe zainstalowane w budynku powinno odpowiadać następującym warunkom:

- nie może być usytuowane bezpośrednio przy ścianach pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi oraz w odległości mniejszej niż 2 m od drzwi wejściowych do tych pomieszczeń,

- powinno być zabezpieczone przed zamarzaniem,

- komora wsypowa powinna być wydzielona pełnymi ścianami, spełniającymi wymagania § 216 ust. 1, a także mieć drzwi o szerokości co najmniej 0,8 m, umieszczone w sposób umożliwiający dostęp osobom niepełnosprawnym,

- otwór wsypowy powinien mieć zamknięcie chroniące przed wydzielaniem się woni z rury zsypowej,

- nad najwyżej położonym otworem zsypowym powinna znajdować się górna komora zsypu z urządzeniami do czyszczenia i dezynfekcji urządzenia zsypowego

- górna i dolna komora zsypu powinny mieć:

~ ściany i posadzkę z materiału nienasiąkliwego, łatwo zmywalnego

~ urządzenia do spłukiwania zimną i ciepłą wodą
~ wpust kanalizacyjny
~ dopływ powietrza oraz niezależną wentylację wywiewną
~ wejścia bez progów, zamykane drzwiami pełnymi, otwieranymi na zewnątrz
~ elektryczną instalację oświetleniową

* oszczędność energii i izolacyjność cieplna

- budynek i jego instalacje ogrzewcze, wentylacyjne i klimatyzacyjne powinny być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby ilość energii cieplnej, potrzebnej do użytkowania budynku zgodnie z jego przeznaczeniem, można było utrzymać na racjonalnie niskim poziomie.

- dla budynku mieszkalnego wielorodzinnego i zamieszkania zbiorowego wymagania uznaje się za spełnione, jeżeli przegrody budowlane odpowiadają wymaganiom izolacyjności cieplnej

* oświetlenie i nasłonecznienie

- pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi powinno mieć zapewnione oświetlenie dzienne, dostosowane do jego przeznaczenia, kształtu i wielkości

- w pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien, liczonej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:8, natomiast w innym pomieszczeniu, w którym oświetlenie dzienne jest wymagane ze względów na przeznaczenie - co najmniej 1:12.

- jeśli pomieszczenie jest przeznaczone do stałej pracy, zastosowanie wyłącznie sztucznego oświetlenia wymaga uzyskania zgody właściwego państwowego IS, wydanej w porozumieniu w właściwym okręgowym Inspektorem Pracy

- dopuszcza się oświetlenie pomieszczenia przeznaczonego na pobyt ludzi wyłącznie światłem sztucznym, jeżeli:

~ oświetlenie dzienne nie jest konieczne lub nie jest wskazane ze względów technologicznych,
~ jest uzasadnione celowością funkcjonalną zlokalizowania tego pomieszczenia w obiekcie podziemnym lub w części budynku pozbawionej oświetlenia dziennego

* pomieszczenia higieniczno-sanitarne

- łaźnie, sauny, natryski, łazienki, ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie, pralnie, pomieszczenia higieny osobistej kobiet, jak też pomieszczenia służące do odkażania, oczyszczania oraz suszenia odzieży i obuwia, a także przechowywania sprzętu do utrzymania czystości

- powinny mieć wentylację spełniającą wymagania

- powinny mieć wysokość w świetle co najmniej 2,5 m, z wyjątkiem łaźni ogólnodostępnej, której wysokość powinna wynosić co najmniej 3 m.

- ściany pomieszczenia higieniczno-sanitarnego powinny mieć do wysokości co najmniej 2 m powierzchnie zmywalne i odporne na działanie wilgoci

- posadzka pralni, łazienki, umywalni, kabiny natryskowej i ustępu powinna być zmywalna, nienasiąkliwa i nie śliska

- kabina natryskowa powinna być wyposażona w wentylację wywiewną i w jej sąsiedztwie powinien znajdować się stęp

* ustępy ogólnodostępne

- w budynku użyteczności publicznej i zakładu pracy należy urządzić ustępy ogólnodostępne

- jeżeli liczba osób w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi na danej kondygnacji jest mniejsza od 10, dopuszcza się umieszczenie ustępu na najbliższej, wyższej lub niższej kondygnacji

- w ustępach ogólnodostępnych powinna przypadać co najmniej jedna umywalka na 20 osób, co najmniej 1 miska ustępowa i 1 pisuar na 30 mężczyzn oraz 1 miska ustępowa na 20 kobiet

- w przypadku gdy w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi liczba osób jest mniejsza niż 10, dopuszcza się umieszczenie wspólnego ustępu dla kobiet i mężczyzn

- odległość od stanowiska pracy lub miejsca przebywania ludzi do najbliższego ustępu nie może być większa niż 75 m, a od stanowiska pracy chronionej - niż 50 m

- w ustępie publicznym powinna znajdować się przynajmniej jedna kabina przystosowania do potrzeb niepełnosprawnych

• ZAKŁADY WPROWADZAJĄCE DO OBROTU ŚRODKI SPOŻYWCZE

* Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia

* Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt

* Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

* akty prawne dotyczące wymagań ogólnobudowlanych

* wymagania sanitarno-higieniczne wobec zakładów produkujących i wprowadzających do obrotu środki spożywcze

- budynki i pomieszczenia zakładów muszą znajdować się w dobrym stanie technicznym i spełniać wymagania sanitarne i higieniczne oraz ochrony środowiska, a także muszą być utrzymywane w czystości

- budynki i pomieszczenia zakładów planuje się aby zapewnić wykonywanie wszystkich czynności w warunkach higienicznych, chronić przed gromadzeniem się brudu w pomieszczeniach, uniemożliwić stykanie się żywności z materiałem toksycznym oraz umożliwić przetrzymywanie żywności w odpowiednich warunkach

- zakład musi posiadać kanalizację, zaprojektowaną tak, aby uniknąć ryzyka zanieczyszczenia żywności

- w zakładzie instaluje się odpowiednią ilość umywalek, przeznaczonych do mycia rąk, w miejscach, gdzie jest to konieczne ze względu na proces produkcji lub obrotu oraz wyeliminowanie zagrożenia zanieczyszczenia żywności

- każdą umywalkę wyposaża się w: armaturę z bieżącą zimną i ciepłą wodą i środki do mycia rąk i do ich higienicznego suszenia.

- urządzenia do mycia żywności oddziela się od urządzeń do mycia rąk

- w zakładzie musi być odpowiednia ilość ustępów z bieżącą wodą podłączonych do instalacji kanalizacyjnej, przeznaczonych dla osób wykonujących prace przy żywności

- w zakładzie muszą być oddzielne ustępy przeznaczone dla osób nie wykonujących prac przy produkcji lub w obrocie żywnością

- ustępy muszą być wyposażone w grawitacyjną lub mechaniczną wentylację, a drzwi od ustępów nie mogą otwierać się bezpośrednio do pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych

* wentylacja, oświetlenie i wymagania ogólne

- w pomieszczeniach zapewnia się wentylację, wykluczającą możliwość przepływu powietrza z obszaru zanieczyszczonego do obszaru czystego

- oświetlenie w pomieszczeniach produkcyjnych zabezpiecza się przed rozpryskiem szkła

- podłogi muszą być wykonane z materiałów nieprzepuszczalnych, nienasiąkliwych, zmywalnych i nietoksycznych, jeśli jest to konieczne muszą być tak wykonane, aby umożliwiać odpowiedni spływ wody z ich powierzchni

- urządzenia i sprzęty mające kontakt ze środkami spożywczymi powinny być wykonane z materiałów nie ulegających korozji

* sufity, okna drzwi

- ściany w pomieszczeniach produkcyjnych i magazynowych muszą być wykonane z materiałów gładkich i umożliwiających czyszczenie i dezynfekcję

- zaleca się aby połączenia ścian i podłóg były zaokrąglone

- sufity i zamocowane w górze elementy muszą być tak wykonane aby zapobiegać gromadzeniu się brudu

- okna muszą mieć konstrukcję zapobiegającą gromadzeniu się brudu oraz umożliwiającą stałe wietrzenie pomieszczeń przez górne skrzydła lub wietrzniki umieszczone w górnych częściach okien, łatwe do otwierania z poziomu podłogi

- okna powinny być wyposażone w łatwo dające się zdjąć do czyszczenia siatki ochronne przeciw insektom

- drzwi do pomieszczeń produkcyjnych lub pomieszczeń, muszą być szczelne i łatwe do czyszczenia

* w zakładach wprowadzających do obrotu żywność oraz artykuły nie będące żywnością należy wydzielić stanowiska do ekspozycji, przechowywania, porcjowania, pakowania i ważenia żywności, tak aby uniemożliwić wzajemne zanieczyszczanie oraz zapewnić bezpieczeństwo żywności i artykułów nie będących żywnością

* w obrocie środkami spożywczymi sprzedawanymi luzem, dla każdego rodzaju środków spożywczych wydziela się sprzęt i narzędzia takie, jak w szczególności: noże, deski, szufle, łyżki, szczypce, naczynia wykonane z materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, określonych w przepisach o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością

* odpady

- odpady żywności, niejadalne produkty uboczne oraz inne odpady nie mogą być magazynowane w pomieszczeniach, w których znajduje się żywność, chyba że jest to nie do uniknięcia przy właściwym działaniu zakładu

- odpady są przechowywane w zamykanych pojemnikach, pojemniki te muszą być właściwie wykonane, utrzymywane w dobrym stanie, łatwe do czyszczenia oraz, jeżeli jest to niezbędne, do dezynfekcji

- w zakładzie muszą się znajdować magazyny, przeznaczone do przechowywania odpadów, projektuje się je w taki sposób, aby umożliwić utrzymanie ich w czystości oraz chronić przed dostępem szkodników

• POMIESZCZENIA INWENTARSKIE

* w pomieszczeniu przeznaczonym dla inwentarza żywego należy zapewnić

- oświetlenie światłem dziennym lub sztucznym, przystosowane do gatunku i grupy zwierząt

- wymianę powietrza, wymaganą dla określonego gatunku i grupy zwierząt

- utrzymanie właściwej temperatury

- zabezpieczenie przed wpływami atmosferycznymi oraz wilgocią z podłoża i zalegających odchodów zwierzęcych

- odprowadzenie ścieków ze stanowisk dla zwierząt do zewnętrznych lub wewnętrznych zbiorników szczelnych

- wyposażenie w instalacje i urządzenia elektryczne, dostosowane do przeznaczenia pomieszczeń oraz odpowiednie warunki do pracy obsługi

* w razie zastosowania w budynku instalacji wodociągowej, powinna być ona doprowadzona do miejsc wynikających z technologii chowu

* dopuszcza się nie wyposażenie pomieszczenia przeznaczonego dla inwentarza żywego, użytkowanego okresowo, w instalacje i urządzenia elektryczne

ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ

* udziela świadczeń zdrowotnych

* prowadzi badania naukowe i prace badawczo- rozwojowe w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocja zdrowia

* zakłady opieki zdrowotnej to:

- szpital, sanatoria, hospicjum

- przychodnia, ośrodek zdrowia

- wojskowe ośrodki medyczne

- laboratoria medyczne

- pracownia protetyki i ortodoncji

- zakłady rehabilitacji

* rozporządzenia

- rozporządzenia MZ w sprawie wymagań, jakie powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia ZOZ, akty dot. wymagania ogólnobudowlanych

- rozporządzenie w spawie rejestru zakładów opieki zdrowotnej

* struktura szpitala

- dział diagnostyczny lub zabiegowy - medyczne laboratorium diagnostyczne, zakład diagnostyki obrazowej, pracownia badań endoskopowych, zespół operacyjny

- dział zaopatrzenia medycznego

- dział administracyjno - socjalny - administracyjny, statystyki, informatyki med. Socjalny

- dział gospodarczy - kuchnia i pralnia

- dział techniczny - kotłownia. Centralna dezynfekowania

* strefy pomieszczeń szpitalnych - wg wielkości zagrożeń

- największe zagrożenie: blok operacyjny, sale porodowe, sale dla chorych po transplantacjach OIOM, strona czysta sterylizatorni

- duże zagrożenie - oddziały zakaźne, sale chorych septycznych, kuchnie mleczne

- mniejsze zagrożenie - ambulatoria, i pomieszczenia diagnostyki radiologicznej

- najmniejsze zagrożenie: poczekalnie, sale wykładowe, jadalnie, warsztaty

• WYMAGANIA OGÓLNO - PRZESTRZENNE

* zakład opieki zdrowotnej powinien stanowić samodzielny budynek lub zespół budynków, dopuszcza się jednak lokalizowanie zakładu opieki zdrowotnej w budynki o innym przeznaczeniu pod warunkiem

- całkowitej izolacji zakładu opieki zdrowotnej, zamkniętej od innych użytkowników budynku

- całkowitej izolacji przychodni od użytkowników w budynku mieszkalnym

- całkowitej izolacji przychodni od użytkowników w budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego i innych z wyłączenie węzłów komunikacji pionowej i poziomej w tym budynku wspólnych dla wszystkich użytkowników, nie będących komunikacją wewnętrzna zakładu opieki zdrowotnej

* pomieszczenia ZOZ - lokalizacja

- pomieszczenia ZOZ- u przeznaczone na pobyt ludzki, w szczególności pokoje chorych nie powinny znajdować się poniżej terenu urządzonego przy budynku

- dopuszcza się lokalizowanie poniżej poziomu terenu urządzonego przy budynku pomieszczeń o charakterze gospodarczym, technicznym, zaopatrzenia medycznego, diagnostycznym pod warunkiem uzyskania zgody PWIS

* kształt i podłogi pomieszczeń ZOZu

- kształt i powierzchnia pomieszczenia powinny umożliwiać prawidłowe rozmieszczenie zainstalowane i użytkowanie urządzeń, aparatury i sprzętu, stanowiących jego niezbędne funkcjonalne wyposażenie

- podłogi pomieszczeń, w tym również ciągów komunikacyjnych przeznaczonych dla ruchu pacjentów lokalizowanych na tej samej kondygnacji powinny znajdować się na jednym poziomie

- w obiektach przebudowanych dopuszcza się zróżnicowanie poziomu podłóg pomieszczeń położonych na tej samej kondygnacji, pod warunkiem zastosowania pochylni lub odpowiednich urządzeń umożliwiających dostęp do pomieszczeń zakładu opieki zdrowotnej osobom niepełnosprawnym

* główny hol wejściowy

- w głównym holu wejściowym ZOZ-u powinny znajdować się: miejsce dla okryć wierzchnich osób przychodzących, punkt informacyjny lub informacyjno- rejestracyjny, miejsce na wózki dziecięce lub inwalidzkie

- z głównego holu wejściowego powinien być zapewniony dostęp do ustępów.

* pokoje łóżkowe

- mogą być przeznaczone dla pobytu stałego nie więcej niż 5 pacjentów a ich powierzchnia zależy od oddziału

- w każdym oddziale powinien być co najmniej jeden pokój jednoosobowy w węzłem sanitarnym lub izolatka

- łóżka w pokojach pacjentów powinny być dostępne z trzech stron, odstęp między łóżkami powinien umożliwiać swobodny dostęp do pacjentów i wynosić co najmniej 0.7m, a od ściany zewnętrznej - co najmniej 0.8m

- szerokość pokoju powinna umożliwić wprowadzenie każdego łóżka bez konieczności przesuwania łóżek pozostałych

- każdy pokój na oddziale łóżkowym powinien być wyposażony w umywalkę z ciepłą i zimną wodą, dozownik na mydło w płynie oraz pojemnik na ręczniki jednorazowego użytku, z wyjątkiem pokoju wyposażonego w śluzę umywalko- fartuchową lub węzeł sanitarny

* izolatka

- pomieszczenie pobytu pacjenta o pow. co najmniej 8m²

- pomieszczenie higieniczno-sanitarna wyposażone w co najmniej 1 ustęp, umywalkę z baterią uruchamianą bez kontaktu z dłonią, natrysk i płuczkę - dezynfektor basenów, dostępnego z pomieszczenia pobytu

- śluza umywalko -fartuchowa pomiędzy pomieszczeniem pobytu pacjenta a ogólną drogą komunikacyjną i z: umywalką, miejscem na ubranie z zachowanie rozdziału ubrań czystych i brudnych, dozownik z mydłem w płynie, dozownik ze środkiem dezynfekcyjnym uruchamiany bez kontaktu z dłonią, pojemnik na jednorazowe ręczniki oraz pojemnik na zużyte ręczniki, zamykany pojemnik na brudną bieliznę

* śluza szatniowa

- szatnia brudna - przeznaczona do rozebrania się z ubrania prywatnego lub szpitalnego, wyposażona w szafkę ubraniową z wydzieloną częścią na obuwie

- szatnia czysta (ubieralnia) - przeznaczona do ubrania w czyste ubranie oraz służące do poruszania się w strefie, do której będzie wchodził pacjent (obuwie nadające się do mycia i dezynfekcji, regał na obuwie, regał na czyste ubranie)

- pomieszczenie higieniczno-sanitarne - znajduje się pomiędzy szatnią czysta a brudną, w jego skład wchodzą: ustęp, natrysk i umywalka

- do śluzy szatniowej powierzchnie ustala się przyjmując co najmniej 0.3 m² wolnej powierzchni dla każdej szatni na jednego pracownika korzystającego z tej śluzy

* pomieszczenia porządkowe

- co najmniej jedno pomieszczenie porządkowe

- pomieszczenia lub wydzielone miejsce do składowania bielizny czystej

- pomieszczenia lub wydzielone miejsce do składowania bielizny brudnej

- pomieszczenia lub wydzielone miejsce na odpady

* zsypy dla odpadów brudnej bielizny lub innych materiałów

- ZOZ- ach nie mogą być stosowane zsypy dla odpadów, brudnej bielizny lub innych materiałów

- w uzasadnionych przypadkach w szczególności wynikających z warunków technicznych PWIS może wyrazić zgodę na zastosowanie w szpitalu zsypów brudnej bielizny.

* wymagania ogólnobudowlane

- podłogi powinny być wykonanie z materiałów trwałych o powierzchniach gładkich, antypoślizgowych, zmywalnych, nienasiąkliwych i odpornych na działanie środków myjąco- dezynfekujących

- podłogi w pomieszczeniach, w których znajduje się medyczna aparatura komputerowa, powinny być wyposażone w antystatyczne wykładziny podłogowe lub wykładziny z instalacją do odprowadzania ładunków elektrycznych

- ściany wokół umywalek i zlewozmywaków powinny być wykończone w sposób zabezpieczający ścianę przed zawilgoceniem

- sufity powinny być wykonane z materiałów zapewniających szczelność i gładkość powierzchni

- szerokości drzwi, przez które może odbywać się ruch pacjentów na łóżkach powinny wynosić co najmniej 1,1m

- konstrukcja drzwi przesuwanych powinna zapewnić ich szczelność oraz umożliwiać dezynfekcję drzwi z prowadnicami

- meble w ZOZ- ach powinny umożliwiać ich mycie oraz dezynfekowanie

- wózki przeznaczone do transportu, zwłaszcza zwłok, żywności, bielizny, materiałów skażonych i sterylnych powinny zapewnić szczelne zamknięcie powierzchni ładunkowej\

* oświetlenie dzienne

- pokoje łóżkowe powinny mieć zapewniony dostęp bezpośredni światła dziennego

- jeżeli orientacja okiem pomieszczeń przeznaczonych do pobytu ludzi może powodować nadmierne naświetlenie tych pomieszczeń, powinny być zainstalowane urządzenia zabezpieczające prze nadmierna penetracją promieni słonecznych i przegrzewaniem

- urządzenia te muszą być łatwe do utrzymania w czystości oraz nie mogą powodować gromadzenia się w nich zanieczyszczeń

* ZOZ -y powinny być wyposażone w instalacje:

- wodociągowo-kanalizacyjną

- elektryczną

- grzewczo-wentylacyjną

- teletechniczną inne - gdy wymaga to z potrzeb technologicznych lub przeciwpożarowych

* wymagania dot. instalacji:

- pomieszczenia, w których wykonywane są badania lub zabiegi powinny być wyposażone z umywalki uruchamiane bez kontaktu z dłonią

- pomieszczenia zabiegowe oraz te, w których udzielane są świadczenia zdrowotne przy użyciu narzędzi i sprzętu wielokrotnego użycia niezależnie od umywalek, powinny być wyposażone w zlew co najmniej 1-komorowy (wyjątek: gdy stanowiska mycia rąk i narzędzi oraz sprzęt są zorganizowane w oddzielnym pomieszczeniu przy gabinecie)

- w pomieszczeniach ZOZ nie dopuszcza się instalowania wanien (wyjątek: cele terapeutyczne)

- instalacje i urządzenia wentylacji mechanicznej i klimatyzacji powinny podlegać okresowemu czyszczeniu nie rzadziej niż co 24 miesiące

* woda i energia elektryczna w szpitalu

- źródłem zaopatrzenia w wodę dla ZOZ- u są zaopatrzenie z sieci wodociągowej oraz własne ujęcia wody

- ZOZ zamknięty powinien posiadać rezerwowe źródła zaopatrzenia w wodę, zapewniające co najmniej 12-godzinny zapas

- ZOZ powinien mieć również rezerwowe źródło energii elektrycznej (agregat prądotwórczy wyposażone w funkcje aut, zasilacze bezprzewodowe z odpowiednim podtrzymywanie zasilania)

* oddział przyjęć o pomocy doraźnej powinien posiadać bezpośrednie zadaszone wejście z dojazdem umożliwiającym podjazd dla co najmniej 1 pojazdu

- punkt rejestracji pacjentów i poczekalnia

- pomieszczenie zapewniające wykonania doraźnych zabiegów

- pomieszczenie zapewniające przeprowadzenie badań związanych z przyjęciem pacjenta do szpitala

- co najmniej 1 łazienka wyposażona w wózek - wannę Dostępna dla osób niepełnosprawnych

- co najmniej 1 ustęp dla pacjentów przystosowanych dla niepełnosprawnych

- pomieszczenia gospodarczo- magazynowe przeznaczone w szczególności do przechowywania czystej, brudnej bielizny, sprzętu medycznego i czasowego depozytu

- osobne pomieszczenie przyjęć dla kobiet ciężarnych

- pomieszczenie do krótkotrwałej izolacji pacjenta, u którego stwierdzono chorobę zakaźną lub z podejrzeniem zachorowania na chorobą zakaźną

- co najmniej 1 pomieszczenie oraz łazienka wyposażona w sposób dogotowany do przyjmowania dzieci

* oddział anestezjologii i intensywnej terapii

- usytuowanie oddziału powinno zapewnić komunikację z zespołem operacyjnym, oddziałem ratunkowym lub oddziałem doraźnej pomocy, oddziałem przyjęć oraz ze wszystkimi oddziałami łóżkowymi, wejście do oddziału powinno prowadzić przez śluzę służącą do przekazania pacjenta, będącą jednocześnie śluzą umywalko- fartuchową

- stanowisko nadzoru pielęgniarskiego powinno zapewniać personelowi kontakt bezpośredni wzrokowy lub przy użyciu kamer ze wszystkimi łóżkami

- w oddziale powinny znajdować się: izolatka, magazyn sprzętu i aparatury, pokój łóżkowy z liczbą łóżek stanowiącą 2-5% ogólnej liczby łóżek w szpitalu

* oddział dziecięcy

- w ramach oddziału dziecięcego w szpitalu ogólnym powinien być wydzielony pododdział lub odcinek dzieci: młodszych do lat 3 i starszych od 3 lat

- w odcinku dzieci młodszych powinny znajdować się w zespołach 8-12 łóżkowych wyposażonych w śluzę umywalko- fartuchową i punkt pielęgniarski, wyposażony w zestaw urządzeń umożliwiających mycie i pielęgnację niemowląt

- ściany oddzielające pokoje łóżkowe w pododdziale dzieci młodszych jak również ściany między pokojami i punktem pielęgniarski, powinny być przeszklone w sposób umożliwiający ciągłą obserwację dzieci. W pododdziale dzieci młodszych drzwi do pokoi powinny być przeszklone (do szklenia ścianek oraz okien należy używać szkła bezpiecznego, okna, poza uchylonym skrzydłem górnym, powinny być zabezpieczone przed możliwością otworzenia)

- w oddziale należy zapewnić dodatkowe łóżka w pokojach dzieci lub w odrębnych pomieszczeniach przeznaczone na pobyt rodziców

* oddział chorób zakaźnych

- wejście do oddziału powinno prowadzić przez śluzę umywalko- fartuchową umożliwiając transport chorego na łóżku bez możliwości równoczesnego otwarcia drzwi wewnętrznych albo zastosowania innego systemu zapobiegającego przenikaniu powietrza z oddziału na zewnątrz

- w oddziale chorób zakaźnych należy zapewnić 3 izolatki

- szatnia dla pracowników oddziału chorób zakaźnych nie może znajdować się w obrębie tego oddziału

- oddział powinien być wyposażony w urządzenia audiowizualne umożliwiające kontakt chorego z odwiedzającymi

* oddział psychiatryczny

- oddział ten powinien nieć dostęp do terenu przeznaczanego na cele terapeutyczno- rehabilitacyjne oraz powinien dysponować pomieszczeniami terapeutyczno-rehabilitacyjnymi i salą pobytu dziennego z jadalnią

- drzwi wejściowe na oddział powinny być zabezpieczone w sposób uniemożliwi jacy niekontrolowane opuszczenie oddziału

- w pokojach łóżkowych drzwi powinny otwierać się na zewnątrz

- okna w pokojach, w których przebywają pacjenci powinny być oszklone od wewnątrz szkłem bezpiecznym oraz zabezpieczone przed otwieraniem

- poza częścią terapeutyczno - rehabilitacyjną powinny być wydzielone odcinki obserwacyjno-diagnostyczne lub pokoje obserwacyjne

- separatka - znajdująca się w części obserwacyjno- diagnostycznym o powierzchni co najmniej 12m²

~ drzwi masywne metalowe lub drewniane wyłożone obustronnie odporną na niszczenie wykładziną, otwierające się na zewnątrz z okienkiem obserwacyjnym oszklonym szkłem hartowanym, wyposażone z system zamykania od zewnątrz (zasuwa i zamek na klucz) bez klamki od wewnątrz

~ ściany i podłogi gładkie, jasne wyłożone wykładziną oporną na zniszczenie

~ oświetlenie przez naświetlenie nad drzwiami zabezpieczone szkłem bezpiecznym, lampa i żarówka powinny być dostępne wyłącznie od zewnątrz pokoju

~ ogrzewanie podłogowe lub grzejnik we wnęce zasłoniętej trudnym do usunięcia ekranem metalowym uniemożliwiającym dostęp osoby izolowanej do grzejnika

~ kanał wentylacji grawitacyjnej niedostępny do osoby izolowanej

~ pokój powinien posiadać własne pomieszczenie higieniczno- sanitarne wyposażone w miskę ustępową, natrysk i umywalkę odporne na umyślne zniszczenie

~ materac niepalny, odporny na niszczenie

- w pokojach łóżkowych na odcinkach obserwacyjnych lub w pokojach pokojach obserwacyjnych wypusty instalacji elektrycznej poza oświetleniem sufitowym, powinny znajdować się na zewnątrz tych pokoi od strony korytarza

- w innych pokojach łóżkowych, można wypusty umieszczać tylko wyłączniki oświetleni, natomiast pozostałe wypusty instalacji elektrycznej powinny znajdować się na zewnątrz pokoi

- oddział psychiatryczny w szpitalu ogólnym może być zlokalizowany w osobnym pawilonie lub w wydzielonym skrzydle budynku szpitala, nie wyżej niż na drugiej kondygnacji ziemnej

* blok operacyjny

- sala operacyjna

- śluzy dla pracowników i pacjentów

- pomieszczenie przygotowawcze dla personelu

- pokój przygotowania chorego

- sala wybudzeń

- pomieszczenie dla pracowników z węzłem sanitarnym

- magazyn sprzętu i aparatury

- magazyn brudnej bielizny

- pomieszczenie porządkowe

- blok operacyjny powinien być terytorialnie oddzielony od reszty szpitala oraz mieć strefy o następującym stopniu czystości od wejścia na blok do sal operacyjnych

- pacjenci powinni być dowożeni do zespołu operacyjnego przez śluzę dla pacjenta, a pracownicy powinni przechodzić przez śluzy szatniowe

- w celu dostarczenia do zespołu operacyjnego czystych materiałów zespół ten powinien być wyposażony w śluzę materiałową wykorzystywaną równocześnie do krótkotrwałego ich przechowywania

- dopuszcza się dostarczenie czystych materiałów do zespołu przez śluzę dla pacjenta

* strefy w obrębie bloku operacyjnego - nie może dochodzić do krzyżowania stref i dróg w obrębie bloku operacyjnego

- bez względu na wielkość bloku i specyfikę wykonywanych zabiegów musi obowiązywać zasada jednokierunkowości

- podstawą prawidłowego zaprojektowani bloku operacyjnego jest rozdzielenie dróg czystych i brudnych 0 nie mogą się one krzyżować; krzyżowanie tych dróg ma ścisły związek z zakażeniami szpitalnymi i stanowi zagrożenie dla pacjentów, ale także uniemożliwia organizacje pracy oraz właściwe zachowanie personelu

- w obrębie zespołu powinna być zachowana zasada rozdziału pracowników pacjentów i materiału czystego od brudnego materiału zużytego, brudnych narzędzi, brudnej bielizny i odpadów pooperacyjnych

* zasady poruszania się personelu, pacjentów i obiegu bielizny oraz instrumentarium: strefa brudna-> strefa czysta-> strefa jałowa

* sala operacyjna

- powierzchnia sali operacyjnej powinna wynosić co najmniej 35m²

- sala operacyjne powinna mieć bezpośrednie połączenie z częścią brudna zespołu dla usuwania zaszytego materiału, z zachowanie ruchu jednokierunkowego

- dopuszcza się możliwość ewakuacji użytych narzędzi ta sama drogą, którą dostarcza się materiał czysty i sterylny pod warunkiem zastosowania szczelnych opakowań

- pracownicy powinni wchodzić na salę operacyjną przez pomieszczenie przygotowawcze personelu, wyposażone w stanowisko chirurgiczne mycia rąk, a dla pacjentów należy urządzić pokój przygotowania chorego

- dopuszcza się wspólne pomieszczenie lub wydzielone miejsca przygotowania pacjenta dla kilku sal operacyjnych

- powietrze o odpowiednich parametrach powinno być wprowadzane do stref czystych, w ilości wystarczającej do rozrzedzenia w tych strefach bakterii przebywających w powietrzu oraz utrzymania przepływu powietrza w kierunku stref o mniejszym stopniu czystości

- w blokach operacyjnych, pomieszczeniach do izolacji zakaźnie chorych i pomieszczeniach dla pacjentów o obniżonej odporności należy stosować wentylację nawiewno- wywiewną lub klimatyzację

- w salach operacyjnych oraz innych pomieszczeniach, gdzie stosowany jest podtlenek azotu, nawiew powietrza powinien odbywać się górą, a wyciąg powietrza w 20% górą i 80% dołem, rozmieszczenie punktów nawiewu nie może powodować przepływu powietrza od strony głowy pacjenta przez pole operacyjne

- powietrze o odpowiednich parametrach powinno być wprowadzone do stref czystych, w ilości wystarczalnej do rozrzedzenia w tych strefach bakterii przebywających w powietrzu

* błędy bloku operacyjnego

- zapominanie o właściwych śluzach dla personelu, pacjentów i materiałów, o zabezpieczaniu sal operacyjnych przeciwko promieniowaniu rtg

- pomijanie lub niewłaściwe lokalizowanie pomieszczeń: magazyn jałowego sprzętu, magazyn aparatury medycznej, brudownik, pokoje socjalne dla personelu, pomieszczenia do mycia i dezynfekcji stołów operacyjnych, wózków do sprzątania przechowywania artykułów chemicznych przeznaczonych do mycia i dezynfekcji instrumentarium, higieny powierzchni rąk i aparatury med.

- nie zachowywanie odrębności stref, nie przestrzeganie zasady jednokierunkowości, drogi czyste krzyżują się z brudnymi

- nie stwarzanie warunków do właściwego korzystania z klimatyzacji

- instalowanie wielu wystających ponad powierzchnię ścian i sufitów elementów jak no oprawy oświetleniowe, lampy bakteriobójcze, negatoskopy

- zła lokalizacja sal wybudzeń, pooperacyjnych i intensywnej terapii także wind i klatek schodowych

* śluzy dla pracowników

- oddzielenie strefy brudnej od czystej - zapobieganie krzyżowaniu się dróg i stref

- uniemożliwienie wyjścia do bloku osobom niepowołanym

- zapewnienie personelowi odpowiednich warunków do przebieranie się przed wejściem na blok operacyjny

* zasady organizacji śluz dla pracowników

- układ pomieszczeń i zainstalowanie odpowiednich drzwi powinien wymuszać jeden kierunek ruchu personelu

- wydzielenie pomieszczeń i powierzchni, po której personel chodzi w odzieży i obuwiu prywatnym lub szpitalnym (rozbieralnia brudna część śluzy)

- wydzielenie pomieszczeń, w których należy nałożyć czyste ubranie operacyjne i powierzchni, na których obowiązuje czyste zdezynfekowane obuwie służące do poruszania się tylko i wyłącznie w obrębie bloku operacyjnego

- wydzielanie pomieszczeń przeznaczonych do rozbierania się z brudnych ubrań operacyjnych oraz obuwia operacyjnego

* śluzy dla pracowników - negatywne praktyki:

- tworzenie tzw. służ umywalko - fartuchowych

- wchodzenie do bloku operacyjnego bez uprzedniego przebieranie się w ubranie operacyjne

- wchodzenie do bloku w obuwiu prywatnym lub szpitalnym, okrywanie obuwia „ochraniaczami” fliselinowymi, bawełnianymi lub foliowymi

- wchodzenie do bloku w obuwiu prywatnym lub szpitalnym w sytuacji, kiedy przed wejściem instalowane są maty z wymiennymi, klejącymi wkładkami, rzadko zmienianymi

- omijanie mat z wymiennymi wkładkami

- wychodzenie z bloku w ubraniach operacyjnych i zakrwawionym obuwiu

- wynoszenie operacyjnej odzieży roboczej do domu celem wyprania

* śluzy dla pacjentów

- zapewnienie higieny w obrębie bloku operacyjnego

- uniemożliwienie wprowadzenie łóżka lub wózka szpitalnego do sal operacyjnych

- uniemożliwienie wejścia do bloku osobom niepowołanym (bez przebrania)

- zapobiegania krzyżowanie się dróg

* zasady organizacji śluz dla pacjentów

- układ pomieszczeń, zainstalowanie śluzy mechanicznej, drzwi wejściowych do śluzy lub odpowiednich zabezpieczeń

- wydzielenie pomieszczenia, w którym pacjent może być przełożony z łóżka na środek transportu bloku operacyjnego

- wydzielenie pomieszczenia, do którego personel oddziałów może wjechać z pacjentem

- wydzielenie pomieszczeń przeznaczonych na środki transportu po obu stronach śluzy pacjenta

* śluzy dla pacjentów - negatywne praktyki

- przywożenie pacjenta przez personel oddziałów zabiegowych lub izby przyjęć bezpośrednio dla Sali operacyjnej

- niezmienianie środków transportu

- odbieranie operowanego pacjenta przez personel oddziału zabiegowego

- kładzenie pacjenta do tego samego łóżka, w którym pacjent był przywieziony na zabieg

* śluzy dla materiałów

- zapewnienie higieny w obrębie bloku operacyjnego

- uniemożliwienie wprowadzenia do bloku operacyjnego opakowań zbiorczych (magazynowych) oraz aparatury med. Bez przeprowadzenie dezynfekcji powierzchni aparatury a szczególnie kółek

- uniemożliwienie wejścia do bloku osobom niepowołanym

* zasady organizowania

- układ pomieszczeń i odpowiedniego wyposażenie śluzy powinien wymuszać jeden kierunek ruchu materiałów wprowadzanych do bloku z magazynu med.., apteki, pralni, sterylizatorni zewnętrznej

- wydzielenie pomieszczenia, do którego personel transportu wewnętrznego może wjechać z materiałami przeznaczonymi dla bloku operacyjnego

- wydzielenie pomieszczenia, w którym materiał może być przełożony z wózka transportowego na środek transportu bloku operacyjnego

* negatywne praktyki

- wprowadzanie opakowań zbiorczych bezpośrednio do bloku operacyjnego

- wprowadzanie aparatury med. Bez dezynfekcji do bloku operacyjnego

- wchodzenie pracowników transportu wewnętrznego lub zewnętrznego celem przekazania personelowi bloku przywiezionego materiału lub sprzętu

* brudownik

- gromadzenie i krótkotrwałe przechowywanie brudnych narzędzi brudnej bielizny operacyjnej oraz odpadów

- uniemożliwienie wejścia do bloku osobom niepowołanym

- oddzielenie strefy brudnej od czystej i jałowej

* zasada organizacji

- lokalizacja brudownika w bloku operacyjnym względem windy przeznaczonej do transportu brudnych materiałów powinna zapewnić całkowite oddzielenie strefy brudnej o zachowanie transportu materiałów z brudownika ciągami komunikacyjnymi

- układ pomieszczeń i odpowiedniego wyposażenie brudownika powinien wymuszać jeden kierunek ruchu materiałów brudnych

* brudownik - negatywne praktyki

- lokalizowanie brudownika wewnątrz bloku operacyjnego bez bezpośredniej łączności z brudna windą lub brudnym ciągiem komunikacyjnym

- odbieranie materiałów brudnych przez pracownika transportu wewnętrznego wchodzącego bezpośrednio do brudownika

- wywożenie zawartości brudownika przez pracowników bloku operacyjnego

- długotrwałe przechowywanie brudnej bielizny odpadów med. W brudowniku lub salach operacyjnych (w temp. pokojowej)

Państwowa Inspekcja Sanitarna

* PIS

- instytucja powołana w celu ochrony zdrowia przed wpływem szkodliwych i uciążliwych czynników, a w szczególności w celu zapobiegania powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych

- higiena środowiska, radiacyjna, wypoczynku i rekreacji, higiena pracy w zakładach pracy, procesów nauczania i wychowania, warunki zdrowotne żywności i żywienia

- warunki higieniczno-sanitarne, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielanie świadczenia zdrowotne

* struktura organizacyjna PIS

* w związku z przystąpieniem do UE oraz dostosowaniem norm krajowych do prawa unijnego dokonano zmian w ustawie o PIS

- 1.01.2002 - ustawa z dnia 24.08.2001 o zmianie ustawy o Inspekcji Sanitarnej, usunęła przepisy o umiejscowieniu organów Inspekcji Sanitarnej w zespołowej administracji rządowej stopnia wojewódzkiego, w związku z powyższym organem Inspekcji Sanitarnej na szczeblu wojewódzkim przestał być wojewoda

- zadania PIS zostały poszerzone o zadania związane z odnową granic, zostało to zrealizowane poprzez dokonanie zmiany w organizacji PIS, polegającej na wprowadzeniu do struktury 1.01.2003 nowego organu - państwowych GrIS

* państwowy GrIS

- powoływany przez państwowego WIS

- zastępca państwowego GrIS powołuje i odwołuje państwowy WIS na wniosek państwowego GrIS

* skład komisji kwalifikacyjnej

- GIS lub wskazany przez niego zastępca GIS, jako przewodniczący komisji

- dyrektor generalny Głównego Inspektoratu Sanitarnego

- wojewoda

- dyrektor komórki organizacyjnej sprawującej obsługę prawną w GISie lub osoba wskazana przez GIS spośród pracowników GISu

* Wojskowa Inspekcja Sanitarna - jej organy wykonują zadania PIS

- na terenie jednostek organizacyjnych określonych w ust. 1 oraz w rejonach zakwaterowania przejściowego jednostek wojskowych

- w stosunku do żołnierzy w służbie czynnej oraz pracowników wojska zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych określonych w ust. 1

- w stosunku do żołnierzy wojsk obcych i ich personelu cywilnego, przebywających na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej

-

* graniczne kontrole sanitarne

- obejmują żywność pochodzenia nie zwierzęcego oraz materiały lub wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością, przywożone z państw nie będących członkami UE oraz z państw nie będących członkami EFTA - stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym

- graniczne kontrole sanitarne są przeprowadzane przez:

1) państwowych granicznych inspektorów sanitarnych - na przejściach granicznych

2) państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych właściwych ze względu na miejsce przeznaczenia towarów, siedzibę importera albo odbiorcy towarów, zgodnie z danymi wskazanymi we wniosku o dokonanie granicznej kontroli sanitarnej lub określonymi w dokumentach przewozowych

* graniczne kontrole sanitarne polegają na

- ocenie jakości zdrowotnej środków spożywczych, dozwolonych substancji dodatkowych, innych składników żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością

- ocenie przydatności do produkcji przywożonych z zagranicy wywożonych za granicę substancji pomagających w przetwarzaniu

* w przypadku konieczności wykonania specjalistycznych badań laboratoryjnych lub w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach żywność oraz materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością mogą zostać, za zgodą organu celnego, objęte procedurą tranzytu zgodnie z przepisami prawa celnego

- składowania w miejscu i na warunkach określonych przez państwowego GrIS do czasu uzyskania wyników badań pobranych próbek

- skierowania do miejsca przeznaczenia w celu przeprowadzenia kontroli jakości zdrowotnej przez właściwy organ PISu

* osoba odpowiedzialna za przewóz lub wywóz towarów, jest obowiązana powiadomić właściwego IS nie później niż 48h przed planowanym przywozem lub wywozem towarów, w przypadku środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie nie później niż na 24h, składając odpowiedni wniosek

* w wyniku przeprowadzonej kontroli właściwy organ PIS wydaje świadectwo stwierdzające spełnienie przez towary objęte graniczną kontrolą sanitarną wymagań zdrowotnych

- świadectwo jakości zdrowotnej artykułów

- świadectwo przydatności do produkcji substancji pomagających w przetwarzaniu

* w przypadku towarów celnych przeznaczonych do wolnych obszarów celnych lub składów wolnocłowych albo do innych państw członkowskich UE, graniczna kontrola sanitarna może być ograniczona do kontroli dokumentów i oględzin towaru, jeżeli jakość zdrowotna towaru stwierdzona na tej podstawie nie budzi zastrzeżeń, a osoba odpowiedzialna za towar wraz ze zgłoszeniem towaru, deklaruje, że spełnia wymagania w zakresie jakości zdrowotnej określone w ustawie z 11.05.2001 o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia

* współpraca organów PIS z organami celnymi obejmuje

- informowanie o towarach, które nie zostały objęte graniczną kontrolą sanitarną (jeżeli organ celny obejmujący towary procedurą dopuszczenia do obrotu stwierdzi, że towary nie zostały objęte graniczną kontrolą sanitarną, jest on obowiązany niezwłocznie powiadomić właściwego IS lub państwowego PIS o nie poddaniu towaru granicznej kontroli sanitarnej, przekazując kopię powiadomienia osobie odpowiedzialnej za towar)

- informowanie o towarach, które nie spełniają obowiązujących wymagań (jeżeli państwowy graniczny IS lub państwowy PIS w trakcie przeprowadzania granicznej kontroli sanitarnej towarów stwierdzi, że towar nie spełnia obowiązujących wymagań określonych w przepisach UE lub przepisach krajowych, organ ten wypisuje adnotację o treści „towar niezgodny z wymaganiami prawa żywnościowego”

- uzgadnianie postępowania dotyczącego podejmowania tymczasowych środków ochronnych w nagłych przypadkach

- wymianę informacji i dokumentów odnoszących się do towarów objętych granicznymi kontrolami sanitarnymi

- szkolenia i wymianę doświadczeń z zakresu objętego współpracą obydwu organów

- wzajemne udzielanie pomocy w zakresie prawidłowej identyfikacji towarów, a także informowanie o nieprawidłowościach stwierdzonych w związku z kontrolą celną lub graniczną kontrolą sanitarną przy wprowadzaniu na obszar celny Wspólnoty Europejskiej i przemieszczaniu przez obszar celny Wspólnoty Europejskiej towarów podlegających granicznej kontroli sanitarnej

* przejścia graniczne

a) północno-wschodni i wschodni odcinek granicy państwowej

- z Federacją Rosyjską - Bezledy, Gołdap, Gronowo (drogowe) i Braniewo (kolejowe)

- z Republiką Białorusi - Bobrowniki, Kukuryki (drogowe), Kuźnica i Terespol (drogowe, kolejowe)

- z Ukrainą - Dorohusk, Hrebenne, Korczowa, Medyka (drogowe, kolejowe), Hrubieszów i Przemyśl (kolejowe)

b) północny (morski) odcinek granicy państwowej - porty morskie

- Gdańsk, Gdynia, Kołobrzeg, Szczecin, Świnoujście

c) przejścia graniczne lotnicze - porty lotnicze

- Gdańsk (Rębiechowo), Poznań (Ławica), Katowice (Pyrzowice), Rzeszów (Jasionka), Warszawa (Okęcie), Kraków (Balice), Szczecin (Goleniów), Wrocław (Starachowice)

* stacje sanitarno-epidemiologiczne

- wykaz stacji określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9.09.2002. w sprawie organizacji i sposobu działania stacji s-e (dolnośląskie - Jelenia Góra, mazowieckie - Warszawa, lubelskie - Koroszczyn, Hrebenne, Dorobusk, podlaskie - Suwałki, wielkopolskie - Przemyśl, pomorskie - Gdynia, warmińsko-mazurskie - Elbląg, zachodniopomorskie - Świnoujście, Szczecin

* towary podlegające granicznej kontroli sanitarnej: ziemniaki, pomidory, warzywa cebulowe, kapusta, kalafior, korzenie jadalne, warzywa strączkowe (poza grochem), warzywa zakonserwowane, warzywa suszone, orzechy, cytrusy, jabłka, gruszki, pigwy, owoce i orzechy zakonserwowane, kawa (także bez kofeiny) i herbata także aromatyzowana), przyprawy, zboża i produkty zbożowe, tłuszcze i oleje roślinne, grzyby, soki owocowe, wody mineralne, piwo, wino, wódka, związki chemiczne (głównie te wykorzystywane do materiałów mających kontakt z żywnością, dodatki do żywności, suplementy diety - witaminy), artykuły gospodarstwa domowego, wyroby papierowe, ceramiczne i szklane, urządzenia mleczarskie

* bezpieczeństwo żywności - ogół warunków, które muszą być spełnione, dotyczących działań, które muszą być podejmowane na wszystkich etapach produkcji obrotu żywnością oraz

- stosowanych substancji dodatkowych i aromatów

- poziomów substancji zanieczyszczających

- pozostałości pestycydów

- warunków napromieniowania żywności

- cech organoleptycznych

* produkty nie spełniające wymagań prawa żywnościowego nie mogą być oznakowane i wprowadzane do obrotu na terytorium RP jako żywność, są to środki niebezpieczne

* graniczna kontrola sanitarna obejmuje

1) kontrolę dokumentacji zgłoszonej partii towaru

a) określającej identyfikację i wielkość partii oraz pochodzenie towaru, a w szczególności nazwę i skład surowcowy, a także nazwę producenta i jego adres

* substancje dodatkowe, aromaty i rozpuszczalniki mogą być stosowane w żywności, jeżeli

- przy dozwolonym poziomie, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka

- ich stosowanie jest uzasadnione technologicznie, a cel ich stosowania nie może być osiągnięty w inny sposób, praktycznie możliwy z punktu widzenia technologicznego i ekonomicznego

- ich użycie nie wprowadza konsumenta w błąd.

b) przedstawionej w oryginale deklaracji, sporządzonej w języku polskim lub angielskim, potwierdzającej, że towar spełnia wymagania jakości zdrowotnej i jest przeznaczony do spożycia przez ludzi lub do stosowania do produkcji żywności, wystawionej przez producenta

c) zawierającej deklarację producenta dotyczącą:

* zanieczyszczeń chemicznych

* zanieczyszczeń mikrobiologicznych oraz innych biologicznych

* poziomu pozostałości po napromienianiu żywności promieniowaniem jonizującym - środki spożywcze mogą być poddawane napromieniowaniu promieniem jonizującym wyłącznie w celu

- zmniejszenia liczby przypadków chorób spowodowanych spożyciem żywności przez niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych

- zapobiegania psuciu się żywności przez opóźnienie lub powstrzymanie procesów rozkładu i przez niszczenie mikroorganizmów odpowiedzialnych za te procesy

- przedłużenia okresu przydatności do spożycia przez hamowanie naturalnych procesów biologicznych związanych z dojrzewaniem lub kiełkowaniem

- usunięcia organizmów szkodliwych dla zdrowia roślin lub dla żywności pochodzenia roślinnego

* skażeń promieniotwórczych - w przypadku uzasadnionego podejrzenia

d) zawierającej deklarację producenta, popartą wynikami badań i informującą, czy dany środek spożywczy, dozwolona substancja dodatkowa lub inny składnik żywności pochodzą z genetycznej modyfikacji

2) ustalenie, czy w czasie transportu nie wystąpiły okoliczności mające wpływ na jakość zdrowotną towaru przywożonego z zagranicy

3) dokonanie oględzin partii towaru, a w przypadku konieczności przeprowadzenia badań laboratoryjnych, pobranie próbek do badań laboratoryjnych

- ocena stanu opakowań jednostkowych i transportowych towaru

- oznakowanie partii kodami i innymi znakami identyfikacyjnymi na opakowaniach

- ocena organoleptyczna

- ocena w kierunku zanieczyszczeń biologicznych i innych zanieczyszczeń

4) przeprowadzenie badań laboratoryjnych, które obejmują badania mikrobiologiczne, biologiczne i fizykochemiczne, w zależności od rodzaju towaru, jego pochodzenia i przeznaczenia

* wykonują je akredytowane

- laboratoria PIS

- laboratoria referencyjne - laboratorium odwoławcze uprawnione przez ministra właściwego do spraw zdrowia, na podstawie przepisów o systemie oceny zgodności i akredytacji, stosujące, w zakresie oceny jakości zdrowotnej żywności, wiarygodne metody badań potwierdzone w systemie badań międzylaboratoryjnych

* badania laboratoryjne w zależności od rodzaju towaru, jego pochodzenia i przeznaczenia, przeprowadza się w kierunku:

- zanieczyszczeń mikrobiologicznych (drobnoustrojami chorobotwórczymi i pozostałymi)

- zanieczyszczeń chemicznych (zawartość metali szkodliwych dla zdrowia, substancji dodatkowych, pestycydów, mykotoksyn, azotanów i azotynów)

- jakości organoleptycznej

- zanieczyszczeń biologicznych (w tym szkodników i ich pozostałości) i innych zanieczyszczeń (mineralne, organiczne, ferromagnetyczne, ciała obce)

- obecności organizmów genetycznie zmodyfikowanych oraz identyfikacji modyfikacji genetycznej

- poziomu skażeń promieniotwórczych

- poziomu pozostałości po napromienianiu żywności promieniowaniem jonizującym

- składu środka spożywczego, a w szczególności zgodności z deklaracją producenta

- innych parametrów jakości zdrowotnej

- migracji globalnej i migracji specyficznej określonych w przepisach o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością

5) ustalenie, czy materiały lub wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością spełniają wymagania określone w przepisach o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością

GMO - organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji

* modyfikacje, jakim podlegają organizmy można podzielić na trzy grupy

- zmieniona zostaje aktywność genów naturalnie występujących w danym organizmie (produkcja pomidorów Flavr Savr)

- do organizmu wprowadzone zostają dodatkowe kopie jego własnych genów (truskawki o zwiększonej słodkości, kawa o większy aromacie)

- wprowadzany gen pochodzi z organizmu innego gatunku - organizmy transgeniczne

* organem administracji rządowej właściwym do spraw GMO jest minister ds. środowiska, wprowadzenie do obrotu na terytorium RP produktów GMO wymaga zezwolenia ministra, wydawanego na wniosek zainteresowanego użytkownika GMO, wniosek ten powinien zawierać

- informacje o użytkowniku GMO, w tym jego nazwę i siedzibę lub imię, nazwisko i adres

- informacje o produkcie GMO (opis produktu, instrukcje lub zalecenia dotyczące przechowywanie i użytkowania, informacje o GMO zawartym w produkcie, w tym charakterystykę GMO, charakterystykę biorców lub organizmów rodzicielskich, z których otrzymano GMO)

- informacje o zalecanych środkach ostrożności związanych z bezpiecznym używanie produktu GMO i o ewentualnych zagrożeniach dla zdrowia ludzi lub środowiska mogących wystąpić w konsekwencji niezgodnego z przeznaczeniem produktu GMO, możliwe szkodliwe oddziaływanie GMO

~ chorobotwórczy wpływ GMO na ludzi

~ chorobotwórczy wpływ GMO na rośliny i zwierzęta

~ niepożądane efekty wynikające z niemożności leczenia chorób lub prowadzenia skutecznej profilaktyki

~ niepożądane efekty wynikające z przedostania się GMO do środowiska i rozprzestrzeniania się w nim

~ zdolność naturalnego przenoszenia zawartego materiału genetycznego do innych organizmów

- informacje dotyczące opakowania i oznakowania produktu GMO,

- informacje o uzyskanych przez dany produkt GMO zezwoleniach na wprowadzanie do obrotu na terenie innych krajów, oraz o ewentualnych odmowach uzyskania takich zezwoleń

* do wniosku o wydanie zezwolenia należy dołączyć

- dokumentację potwierdzającą, że GMO, z których składa się produkt lub zawarte w produkcie, były uprzednio użyte w procesie zamkniętym albo uwolnione do środowiska zgodnie z odpowiednimi przepisami

- dokumentację potwierdzającą, iż w rezultacie zamkniętego użycia lub uwalniania do środowiska GMO nie wystąpiły zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska

- dokumentację oceny zagrożeń

* zezwolenie na wprowadzenie produktu GMO do obrotu wydawane jest na czas określony, nie dłuższy niż 10 lat

* oznakowanie produktu GMO

- nazwa produktu i nazwy zawartych w nim GMO

- imię i nazwisko lub nazwę producenta lub importera oraz adres

- przewidywany obszar stosowania produktu GMO: przemysł, rolnictwo, leśnictwo, powszechne użytkowanie przez konsumentów lub inne specjalistyczne zastosowanie

- zastosowanie produktu GMO i dokładne warunki użytkowania wraz z informacją, w uzasadnionych przypadkach, o rodzaju środowiska, dla którego produkt jest odpowiedni

- szczególne wymagania dotyczące magazynowania i transportu, jeżeli zostały określone w zezwoleniu
- informacje o różnicy wartości użytkowej, między produktem GMO a jego tradycyjnym odpowiednikiem

- środki, jakie powinny być podjęte w przypadku niezamierzonego uwolnienia GMO, niezgodnego z wymaganiami dotyczącymi wprowadzenia produktu GMO do obrotu, jeżeli zostały określone w zezwoleniu

- numer zezwolenia

* wywóz za granicę i tranzyt przez terytorium RP produktów GMO wymaga zezwolenia ministra, które może być udzielone, jeżeli

- spełnione są wymagania bezpieczeństwa

- właściwe organy państwa, dla których dany produkt GMO jest przeznaczony oraz państwa, przez których terytoria produkt GMO będzie przewożony, wyrażają zgodę na jego przyjęcie oraz tranzyt

* zezwolenia na wywóz za granicę i tranzyt produktu GMO wydaje się na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat

* wniosek o wydanie zezwolenia na wywóz za granicę produktów GMO (poza spełnieniem wymagań) powinien zawierać wskazanie

- trasy wywozu i rodzaju środka transportu,

- nazwy i siedziby lub imienia i nazwiska oraz adresu podmiotu odbierającego produkt GMO oraz sposobu jego wykorzystania

* we wniosku na tranzyt produktów sprawdzane są następujące elementy:

- informacje o ilości produktu GMO określone w sztukach lub kilogramach

- wskazanie trasy tranzytu i rodzaju środka transportu

- wskazanie nazwy i siedziby lub imienia i nazwiska oraz adresu podmiotu odbierającego produkt GMO

- potwierdzenie zgody właściwych organów państwa, dla którego dany produkt GMO jest przeznaczony - na jego przyjęcie

- potwierdzenie zgody państw, przez których terytorium produkt GMO będzie przewożony - na jego tranzyt

Wyroby z tworzyw sztucznych przeznaczone do kontaktu z żywnością

* tworzywa sztuczne - organiczne związki wielkocząsteczkowe otrzymane w wyniku polimeryzacji, polikondensacji, poliaddycji lub innych podobnych procesów z cząsteczek o małej masie cząsteczkowej lub poprzez chemiczną przemianę naturalnych makrocząsteczek

* w produkcji materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych wykorzystywane są także substancje dodatkowe, które mogą przedostawać się do żywności

* migracja globalna - łączna masa wszystkich substancji przenikających z materiału do wyrobu, w określonych warunkach badania, do żywności lub płynu modelowego imitującego daną żywność

* migracja specyficzna - masa określonej substancji przenikającej z materiału lub wyrobu, w określonych warunkach badania, do żywności lub płynu modelowego imitującego daną żywność

* sprawdzanie zgodności z limitami migracji specyficznej nie jest obowiązkowe, jeżeli

- oznaczona migracja globalna z materiału lub wyrobu wskazuje, że limity migracji specyficznej poszczególnych substancji nie zostaną przekroczone

- możliwe jest ustalenie, że migracja nie przekroczy ustalonego limitu migracji specyficznej przy założeniu migracji całej pozostałości substancji obecnej w materiale lub wyrobie

- substancje dodatkowe, w przypadku których wymagane jest sprawdzenie migracji specyficznej to azotan baru, benzofenol, chlorek manganu, formaldehyd, azotan (III) sodu, siarczan (VI) baru

* monomery i inne substancje wyjściowe, które mogą być stosowane w produkcji tworzyw sztucznych mających kontakt z żywnością: octan winylu, acetylen, kw. tłuszczowe, albumina, krezole, celuloza, metakrylany, styren, etylen

* substancje dodatkowe, które mogą być stosowane w produkcji materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych mających kontakt z żywnością: kw. octowy, kw. alginowy, amoniak, wosk pszczeli, kamfora, sole kw. węglowego, węgiel aktywny, jodek miedzi, ziemia okrzemkowa dolomit, siarka, grafit

* wyroby przeznaczone do kontaktów z żywnością wykonane z innych tworzyw niż tworzywa sztuczne

a) folie z regenerowanej celulozy - materiał w postaci cienkiego arkusza, otrzymany z oczyszczonej celulozy uzyskanej z drewna lub bawełny, pierwotnych, uprzednio nie przetwarzanych

* wykaz substancji, których stosowanie jest dozwolone w procesie produkcji nie powlekanych folii z regenerowanej celulozy

- zmiękczacze - nie więcej niż 27% łącznej zawartości tych substancji w folii z regenerowanej celulozy

- inne substancje dodatkowe - łączna zawartość nie więcej niż 1%

- grupa II - łączna zawartość substancji z tej grupy nie może przekraczać 1mg/m3 nie powlekanej folii z regenerowanej celulozy

- grupa III - środki zwiększające przyczepność powłoki, łączna zawartość substancji nie może przekraczać 1mg/dm3 folii nie powlekanej

- grupa IV - łączna zawartość wszystkich substancji tej grupy nie może przekraczać 0,01mg/dm3 nie powlekanej folii

b) wyroby ceramiczne - wyroby wytwarzane z mieszaniny materiałów nieorganicznych, zawierających głównie glinkę lub krzemiany

* wyrób ceramiczny spełnia wymagania jeżeli

- średnia oznaczonych ilości ołowiu lub kadmu uwolnionych z co najmniej trzech innych wyrobów ceramicznych o takim samym kształcie, wymiarach, emalii i zdobieniach, nie przekroczyła limitów

- żaden wynik nie przekroczył limitów w więcej niż 50%

* importer wprowadzający na terytorium RP wyroby ceramiczne udostępnia organom kontroli granicznej, dokumentację wykazującą, że wyroby spełniają wymagania w zakresie maksymalnych dopuszczalnych ilości ołowiu i kadmu, dokumentacja powinna zawierać wyniki b. analitycznych, warunki badania oraz nazwę i adres laboratorium, w którym przeprowadzono badanie

c) smoczki - wykonane z elastomeru lub gumy

* smoczki nie mogą uwalniać do roztworu sztucznej śliny N-nitrozoamin i związków ulegających N-nitrozowaniu, oznaczanych metodą analityczną o granicy wykrywalności wynoszącej

- 0,01mg/kg elementu smoczka wykonanego z elastomeru lub gumy - dla N-nitrozoamin

- 0,1mg/kg elementu smoczka wykonanego z elastomeru lub gumy - dla związków ulegających nitrozowaniu

1

---