Istota controllingu
Wstęp
W ostatnich latach w funkcjonowaniu polskich przedsiębiorstw nastąpiły wielkie przeobrażenia. W odpowiedzi na zapotrzebowanie przedsiębiorstw w sprawach systemu zarządzania pojawił się controlling. Wszystko co w sobie zawierał spełniało wymagania odnośnie ukierunkowania systemu zarządzania i stosowania instrumentów zarządzania. Wiele polskich przedsiębiorstw wprowadziło już controlling, a inne dopiero podejmują działania zmierzające do wprowadzenia odpowiednich form controllingu.
Geneza i rozwój koncepcji controllingu
Controlling zaistniał na rynku dopiero w dwóch ostatnich dekadach XX-go wieku, choć nie jest zjawiskiem całkiem nowym, bo korzenie tej koncepcji tkwią nie w przedsiębiorstwach, lecz w sektorze publicznym. Doszukując się w historii odnajdujemy, że już w XV wieku na angielskim dworze utworzono stanowisko „countrollour”. Nieco później w roku 1778 w Stanach Zjednoczonych dopatrujemy się stanowiska „comptrollera” w administracji państwowej. Od tego momentu za kolebkę controllingu uważa się USA.
Na przełomie wieków XIX i XX wzrost gospodarczy spowodował rozpowszechnienie idei controllingu i zapotrzebowanie na informacje umożliwiające realizację tych funkcji.
Na ziemie europejskie controlling dotarł dopiero na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku w przedsiębiorstwach niemieckich będącymi spółkami córkami przedsiębiorstw amerykańskich. Aktywne uczestnictwo w procesach planowania i kontroli wypełniło przez ideę controllingu lukę w zakresie zaspokojenia potrzeb informacyjnych menedżerów.
E. Mayer wyodrębnił trzy okresy w historii rozwoju koncepcji controllingu:
Okres do 1931 roku - controllingowi przypisywano głównie funkcje kontrolną i skarbnika.
Od roku 1931 do 1981 - zaczęto przypisywać także funkcję koordynatora a później nawigatora.
Po roku 1981 - controlling zaczęto traktować jako instrument zarządzania.
W Polsce controlling zaczął się rozwijać na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku w spółkach córkach koncernów zagranicznych. Obecnie jest wdrażany w coraz to nowych organizacjach gospodarczych.
Pojęcie controllingu
Angielsko brzmiąca nazwa „controlling” (w słownictwie angielskim słowo ”to control”) ma dość obszerne znaczenie jednak można zwrócić uwagę na trzy grupy zbliżonych do siebie znaczeń tego słowa:
Kierowanie, decydowanie;
Regulowanie, decydowanie;
Kontrolowanie, nadzorowanie, sprawdzanie.
W literaturze znajdziemy szereg definicji controllingu jednak najbardziej reprezentatywną sformułował P. Horvath. Mówi on o controllingu jako podsystemie zarządzania, który zajmuje się ukształtowaniem i koordynowaniem procesów planowania, kontrolowania i zasilania w informacje, ukierunkowanym na sterowanie całym systemem z punktu widzenia wyznaczonych celów [P. Horvath, 1990, s. 22]. Controlling to nic innego jak funkcja koordynująca.
Wykonując analizę porównawczą dostępnych definicji można wyodrębnić pewne cechy controllingu. Oto one:
controlling jest podsystemem zarządzania przedsiębiorstwem wspierającym realizację wszystkich funkcji zarządzania;
nadrzędną funkcją controllingu jest funkcja koordynacyjna procesów zachodzących w przedsiębiorstwie;
głównym przedmiotem działań controllingu jest informacja zorientowana na potrzeby podejmowania decyzji;
controlling jest ukierunkowany na osiągnięcie celów postawionych przed przedsiębiorstwem jako całością.
Controlling, poprzez inicjowanie i wspomaganie różnych działań, usprawnia proces zarządzanie przedsiębiorstwem.
Funkcje i zadania controllingu
Centralną funkcją controllingu jest funkcja koordynacji. Ta funkcja wyróżnia controlling od innych podsystemów zarządzania. Koordynacja polega na zharmonizowaniu szczegółowych zadań oraz działań podejmowanych w ramach różnych podsystemów controllingu oraz ich ukierunkowaniu na realizację założonego celu. W końcowym efekcie koordynacja powinna doprowadzić do zwiększenia sprawności i skuteczności całego systemu. Centralnej funkcji koordynacji są podporządkowane cztery inne funkcje controllingu:
funkcja planowania
funkcja kontroli
funkcja sterowania i regulacji
funkcja zasilania w informacje.
Koncepcja controllingu jako podsystemu zarządzania przedsiębiorstwem opiera się na sterowaniu ukierunkowanym na osiągnięcia założonych celów.
Planowanie jest pierwotną funkcją controllingu obok kontroli czy też zasilania w informacje oraz sterownia i regulacji. Zakłada, że planowanie w przedsiębiorstwie powinno być dobrze zorganizowane, a plany cząstkowe wzajemnie skoordynowane tak, aby tworzyły system wewnętrznie spójnych planów, przystosowanych do warunków działalności przedsiębiorstwa.
Kontrolna funkcja controllingu w przypadku wystąpienia odchyleń umożliwia podjęcie działań mających na celu ich wyeliminowanie. Dlatego kontrola w systemie controllingu zakłada sprzężenie zwrotne w stosunku do sterowania i regulacji oraz planowania.
Kolejna funkcją controllingu jest funkcja sterownia i regulacji. Sterownie to działanie na określony układ mający na celu zapewnienie jego zachowania się w żądany sposób. Natomiast regulacja polega na utrzymaniu na zdanej z góry wartości określonego parametru lub grupy parametrów danego procesu. Podstawą dla sterownia i regulacji w systemie controllingu są rezultaty kontroli czyli stwierdzone w jej trakcie odchylenia. W procesie sterowania i regulacji następują procesy ustalenia i wprowadzenia odpowiednich działań korygujących.
Podsumowanie
Reasumując wszystko controlling jest podsystemem zarządzania, który wspiera i koordynuje różne obszary działalności przedsiębiorstwa. W tym wszystkim chodzi głównie o to aby controlling stał się sposobem myślenia pracowników we wszystkich obszarach działalności przedsiębiorstwa, co powinno sprzyjać pełniejszemu wykonaniu zadań postawionych przed controllingiem. Konieczność rozpatrywania sytemu controllingu przedsiębiorstwa w ujęciu dostosowanym do obszarów jego działalności jest spowodowane przede wszystkim decentralizacją funkcji controllingowych.
Literatura:
„Controlling w przedsiębiorstwie koncepcje i instrumenty” praca zbiorowa pod red. Edwarda Nowaka, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. Z o.o. Gdańsk 2003
Encyklopedia Mulitemialna „Fogra” wyd. w 1997r.
Popularna Encyklopedia Powszechna Fogra Oficyna Wydawnicza Kraków 1995r.