Wykład II

Ochrona własności intelektualnej

Poważne trudności napotyka określenie „indywidualnego” charakteru twórczej działalności. Ustalenie twórczości i indywidualności utworu przesądza bowiem o przyznaniu mu ochrony prawnej i zabezpiecza przez dowolnym eksploatowaniem przez osoby trzecie.

Przesłanka twórczości, kreatywności jest spełniona wówczas, gdy istnieje subiektywnie nowy wytwór intelektu. Indywidualność dzieła można stwierdzić tylko na podstawie jego analizy. Przesłanka indywidualności nie jest odnoszona do samego procesu twórczego prowadzącego do powstania określonego dobra. Jej istota polega na ustaleniu, czy utwór jest związany z niepowtarzalną osobowością człowieka, czyli czy wytwór ten może pochodzić tylko od jednej osoby.

Jak trafnie podkreślono w jednym z wyroku S.A. z 1997r.” nie da się generalnie oznaczyć minimum indywidualności, które stanowiłoby wartość progową dla uzyskania ochrony wprawie autorskim i pozwalałoby w sposób dostatecznie bezpieczny rozróżnić utwory intelektualne zdatne i niezdatne do ochrony. W każdym przypadku budzącym wątpliwości zachodzi konieczność odwołania się do ocen wartościujących.(...)”.

W sytuacji, kiedy ochronie miałby podlegać jedynie element oznaczonego utworu (np. fabuła, czy poszczególne epizody) stwierdzenie indywidualności jest w istocie niemożliwe do uzasadnienia, gdyż wielokrotnie opiera się na przekonaniu intuicyjnym. Brak weryfikowalności powoduje, że w praktyce, opisywany ustawowy wymóg jest zastępowanym, kryterium nowości przedmiotowej, nieznanym w prawie autorskim. W konsekwencji ochronę prawnoautorską przyznaje się wytworom, które w rozumieniu klasycznym ujęciu przesłanki ustawowej nie mają cechy indywidualności. Wyraża się to stosowaniem łagodniejszych kryteriów w odniesieniu np. do programów komputerowych, rysunków technicznych czy fotografii.

Przyczyny takich zachowań wynikają z :

-pewne rezultaty działalności intelektualnej wymagają ochrony z uwagi na włożony wysiłek twórczy i pracę intelektualną

-ochrona udzielana im na podstawie k.c. i ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji jest niewystarczająca.

-objęcie ich ochroną nie narusza interesów społecznych.

WYŁĄCZENIA Z ART.4 PR.AUT.

Jest to katalog zamknięty, a dzieła w nim wymienione są wyłączona z ochrony prawnoautorskiej.

Art. 4. Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

  1)   akty normatywne lub ich urzędowe projekty,

  2)   urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,

  3)   opublikowane opisy patentowe lub ochronne,

  4)   proste informacje prasowe.

Z punktu widzenia wykorzystania rezultatów cudzej twórczości wyodrębnia się utwory SAMOISTNE I NIESAMOISTNE. Te pierwsze to te, w których nie wykorzystano elementów pochodzących z dzieł innego autora tzw. utwór pionierski

(w tym dzieła inspirowane)

Te drugie obejmują dzieła zależne i dzieła z zapożyczeniami. Dziełami zależnymi (opracowaniem ) jest utwór, który:

-zawiera wkład twórczy autora oraz

-w istotnym zakresie przejmuje elementy twórcze z utworu innego autora.

Jeżeli tego rodzaju przejęcie nie ma charakteru istotnego można mówić o utworze z zapożyczeniami. Ta kategoria ma charakter niejednorodny.

Rozporządzanie i korzystanie z dzieł niesamoistnych wymaga zgody twórcy utworu macierzystego, chyba że prawa autorskiego do niego wygasły lub eksploatacja jest realizowana w granicach dozwolonego użytku.

POWSTANIE I CZAS OCHRONY AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH

Prawa autorskie do utworu powstają z chwilą ustalenia treści, i uzewnętrznienia jej osobom trzecim. Powstanie ochrony jest uniezależnione od spełnienia jakikolwiek formalności. Jednakże umieszczenie noty copyrightowej („C”) ma pewne znaczenie ze względu na :

1. powstanie ochrony autorskiej w krajach - członkach konwencji powszechnej niezwiązanych konwencją berneńską

2. ułatwienie w USA dochodzenia odszkodowania za naruszenia prawa autorskiego

3. oddziaływanie informacyjne i ostrzegające.

Zgodnie z art.36 pr.aut. prawa autorskie majątkowe gasną po upływie 70 lat , najczęściej liczonych od śmierci twórcy. Po upływie terminu wskazanego w ustawie każda osoba, pod warunkiem poszanowania autorskich praw osobistych, może swobodnie i nieodpłatnie korzystać z utworu. Swoistym wyłomem od tej zasady jest art.40 pr.aut, który zobowiązuje do dokonywania określonych wpłat na rzecz Funduszu Promocji Twórczości w przypadku eksploatowania utworów już niechronionych.

ZASADY OBLICZANIA OKRESU OCHRONY

1.okres liczony jest w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie.

2.co do zasady okres liczy się od daty śmierci autora lub najpóźniej zmarłego współautora

3.W przypadku dzieł audiowizualnych okres ochrony jest liczony od daty najpóźniej zmarłej jednej z następujących osób:

-głównego reżysera

-autora scenariusza

-autora dialogów

-kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego

4.w przypadku utworu opublikowanego anonimowo lub przy użyciu pseudonimu, momentem miarodajnym jest data pierwszego rozpowszechnienia. Jeżeli pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub gdy autor ujawnił swoją tożsamość - stosuje się generalną zasadę, czyli okres liczy się od śmierci twórcy.

5.w odniesieniu do utworu, do którego prawa autorskie majątkowe powstają z mocy ustawy na rzecz innego niż twórca podmiotu (np. pracownicze programy komputerowe), 70-letni termin jest wyznaczany od daty rozpowszechniania utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od daty jego ustalenia.

Czas ochrony utworów był w ostatnich latach wielokrotnie przedłużany: pierwotnie wynosił 20 lat, potem przedłużono (w 1976r.) do 25, w 1994r do 50, a w 2000r. do 70lat.

Przedłużanie okresów ochrony jest istotne. Z mocy przepisów przejściowych dłuższa ochrona odnosi się do:

1.utworów stworzonych po dacie wejścia w życie ustawy przedłużającej ochronę

2. utworów stworzonych przed tą datą, ale co do których ochrona jeszcze nie wygasła

3.utworów, co do których ochrona już wygasła, ale obliczana według nowych zasad nadal trwa.

Art. 36. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:

  1)   od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych,

  2)   w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość,

  3)   w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca - od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od daty jego ustalenia,

  4)   w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego.

Art. 37. Jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna się od rozpowszechnienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z wymienionych części.

Wspomniany już art.40 pr.aut. ustanawia obowiązek uiszczania opłat od producentów i wydawców opublikowanych w Polsce egzemplarzy różnych utworów, które nie są już w kraju objęte ochroną. Opłaty te dotyczą utworów niezależnie od daty ich wydania lub powstania, i są to np. Biblia czy Antygona.

Art. 40. 1. Producenci lub wydawcy egzemplarzy utworów literackich, muzycznych, plastycznych, fotograficznych i kartograficznych, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął, są obowiązani do przekazywania, na rzecz Funduszu, o którym mowa w art. 111, od 5% do 8% wpływów brutto ze sprzedaży egzemplarzy tych utworów. Dotyczy to wydań publikowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do egzemplarzy chronionych opracowań utworów, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął.

3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określa, w drodze rozporządzenia, wysokość procentu, o którym mowa w ust. 1.

PODMIOTY PRAW AUTORSKICH

Osobiste prawa autorskie zawsze powstają na rzecz twórcy, natomiast majątkowe prawa autorskie, z reguły powstają na rzecz twórcy. Status twórcy posiada osoba fizyczna, nigdy osoba prawna, która wniosła twórczy wkład do utworu. Kwestia uznania twórcy nie podlega woli stron.

Istotną rolę w tym zakresie odgrywa także art.8 ust.2.

Art. 8. 1. Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej.

2. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.

3. Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku - właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Domniemanie o którym mowa jest domniemaniem wzruszalnym, które może być obalone przeciwdowodem .

Dla stwierdzenia współautorstwa niezbędna jest stwierdzenie 3 przesłanek:

1. wkład uczestniczących w powstaniu dzieła osób musi być twórczy i indywidualny. Dlatego z tego grona wyeliminowane są osoby, które dały tylko ogólny pomysł, koncepcję dzieła, kompletowały materiały.

2. wkłady współautorów powinny tworzyć jedno dzieło. Nie może to być tylko suma wkładów twórczych. Ważne jest aby wkład kreował nową, samoistną wartość.

3. niezbędna jest współpraca autorów polegająca na co najmniej uzgodnieniu stworzenia wspólnego dzieła.

Współautorom przysługuje wspólne majątkowe prawo autorskie. Domniemywa się, że wielkość wkładów jest równa. I stąd jeżeli chodzi o wykonywanie prawa od całego utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców.

W odniesieniu do utworów naukowych. Majątkowe prawo autorskie w zasadzie przysługuje jej twórcom. Uczelnia może w ograniczony sposób korzystać z tych prac :a)w odniesieniu do dzieł swoich pracowników, b) które zostały stworzone w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Co więcej na podstawie art.15a pr.aut. uczelnia ma pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta. Jeżeli tego nie uczyni w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, może ją opublikować student.

AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE

Prawa tego typu charakteryzują się:

1trwałym związaniem z twórcą - nie można się ich bowiem ani zrzec ani ich zbyć. Dopuszcza się jednak zwieranie umowy np. dotyczącej zezwolenia na realizację oznaczonego prawa w imieniu twórcy, np. prawo do decydowania o publikacji dzieła. Przy czym autor może zastrzec np. prawo do zatwierdzania zmian w utworze.

2 nieograniczonym czasem trwania - trwają bowiem nawet po śmierci autora i mogą być wykonywane przez wskazane w ustawie osoby bliskie zmarłego autora oraz właściwe stowarzyszenia twórców (art.78 pr.aut.)

Art. 78. 1. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.

2. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa.

3. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, osoby wymienione w ust. 2 są uprawnione w tej samej kolejności do wykonywania autorskich praw osobistych zmarłego twórcy.

4. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, z powództwem, o którym mowa w ust. 2, może również wystąpić stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy.

Zgodnie z art.16 pr.aut. do tego otwartego katalogu uprawnień należy prawo do:

1. autorstwa utworu chroni przed przypisywaniem sobie autorstwa przez

nieuprawniona osobę trzecią. W tym kontekście znaczenia nabiera problematyka plagiatu. Termin ten oznacza przywłaszczenie sobie cudzego dzieła i rozpowszechnianie go pod własnym nazwiskiem. Może mieć charakter jawny (przypisywanie sobie autorstwa cudzego dzieła lub jego części bez wkładu własnego) lub ukryty (przypisywanie sobie autorstwa wykorzystanych we własnym dziele elementów twórczych z cudzego utworu).

2. oznaczenia utworu nazwiskiem lub pseudonimem lub udostępnienia go anonimowo Co do pewnych form twórczości pozostają pewne wątpliwości w odniesieniu do możności żądania uwidocznienia nazwiska autora na dziele. Np. aranżacje, utwory wykonywane w programach radiowych.

3. nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania Pierwsza część tego prawa wyklucza dopuszczalność dokonywania zmian w utworze bez uprzedniej zgody twórcy. W tym przypadku ochrona nie jest ograniczona do elementów twórczych. Obowiązek poszanowania prawa do integralności istnieje niezależnie od okoliczności upoważniających do eksploatacji utworu, a w szczególności:

-umowy

-działania w ramach dozwolonego użytku publicznego

-wygaśnięcia autorskich praw majątkowych.

Omawiane prawo nie ma charakteru bezwzględnego, co potwierdza art.49ust.2 , który dopuszcza możliwość zmiany w utworze prze następcę prawnego, jeżeli są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałyby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Przez następców prawnych trzeba tu rozumieć także licencjobiorców. Przesłanki uzasadniające zmianę mają zatem charakter obiektywny.

Rzetelne wykorzystanie utworu to zakaz wykorzystania dzieła w sposób wprowadzający w błąd co do charakteru oraz przyjętych w nim istotnych kryteriów wartości ze względu na :

- kontekst eksploatacji

- tendencyjny wybór fragmentów

- rozpowszechnianie dzieła zniekształconego.

4. decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności do wyłącznych kompetencji autora należy zdecydowanie: kiedy, kto i w jakich warunkach dojdzie do udostępnienia utworu publiczności. Decydującym momentem jest przeto ukończenie dzieła. Samo przedstawienie dzieła wydawcy nie oznacza zgody na publiczne udostępnienie dzieła. Poza tym w tym kontekście nie jest istotne rzeczywiste zapoznanie się publiczności z dziełem. Wystarczy samo stworzenie takiej możliwości.

5. prawo dostępu do dzieła zostało wyrażone w art.52 ust.3 pr.aut. Ma ono duże znaczenie zwłaszcza w odniesieniu do utworów architektonicznych, plastycznych czy fotograficznych. Wskazany przepis nakazuje nabywcy oryginału w określonych przypadkach udostępnić go twórcy. Nie chodzi przy tym o wydanie dzieła, lecz tylko jego udostępnienie.

6. nadzór nad sposobem korzystania z utworu jest realizowane głównie w związku z wykonywaniem umów autorskich.

8

---